Farmacja. Opieka farmaceutyczna Opieka to misja, a także przyszłość zawodu farmaceuty. W jakim kierunku powinny pójść zmiany?

Transkrypt

1 PRAKTYCZNY MAGAZYN DLA FARMACEUTÓW Farmacja praktyczna POLPHARMA FARMACEUTOM Nr 7-8 (67) Lipiec-Sierpień 2013 Cena: 6,70 zł PSYCHOLOGIA test sprawdź, jak się z Tobą pracuje? Kontrola w aptece jak się przygotować do kontroli Inspekcji Sanitarnej Niedobór biotyny wpływa na wygląd skóry i włosów TEMAT NUMERU Opieka farmaceutyczna Opieka to misja, a także przyszłość zawodu farmaceuty. W jakim kierunku powinny pójść zmiany?

2 neomycyna + gramicydyna + octan fludrokortyzonu DICORTINEFF 1 NEOMYCYNA + GRAMICYDYNA SZEROKIE SPEKTRUM DZIAŁANIA PRZECIWBAKTERYJNEGO FLUDROKORTYZON ZMNIEJSZENIE ODCZYNÓW ZAPALNYCH I UCZULENIOWYCH WSKAZANIA W OKULISTYCE: STANY ZAPALNE: gałki ocznej, spojówek, błony naczyniowej, brzegów powiek. DAWKOWANIE: 1-2 krople do worka spojówkowego 2-5 razy na dobę. Dicortineff (Neomycinum, Gramicidinum, Fludrocortisoni acetas) Skład i postać: Krople do oczu i uszu, zawiesina. 1 ml zawiera j.m. neomycyny w postaci neomycyny siarczanu, 25 j.m. gramicydyny, 1 mg udrokortyzonu octanu. Substancje pomocnicze: benzalkoniowy chlorek, roztwór 0,2 mg/ml. Wskazania: W okulistyce: stany zapalne gałki ocznej, błony naczyniowej, spojówek i brzegów powiek. W laryngologii: stany zapalne ucha zewnętrznego i środkowego, stany zapalne ucha po zabiegach operacyjnych, stany pourazowe zewnętrznego przewodu słuchowego. Dawkowanie i sposób podawania: Zwykle stosowane dawki: W okulistyce. Podanie do oka. 1-2 krople do worka spojówkowego 2 do 5 razy na dobę. W laryngologii: Podanie do ucha. 2-4 krople do przewodu słuchowego na opatrunku 2-4 razy na dobę. Preparat może być również zakrapiany bezpośrednio do przewodu słuchowego. Pacjent powinien leżeć z uchem zwróconym do góry, po zakropieniu pozostać w pozycji leżącej przez około 15 minut. Długość leczenia: do 2 dni po ustąpieniu objawów, lecz nie dłużej niż 7 dni. Przeciwwskazania: Nadwrażliwość na którykolwiek ze składników preparatu lub inne antybiotyki aminoglikozydowe. Wirusowe, gruźlicze lub grzybicze zakażenia oka lub ucha. Choroby połączone z ubytkami nabłonka rogówki. Jaskra. Perforacja błony bębenkowej ucha, jeśli lek stosowany ma być do ucha. Nie stosować preparatu w przypadku założonych miękkich soczewek kontaktowych. Ostrzeżenia i zalecane środki ostrożności: Ze względu na zawartość w preparacie chlorku benzalkoniowego osoby noszące miękkie (hydro lne) szkła kontaktowe nie powinny zakładać ich w okresie stosowania preparatu. Należy usunąć soczewki kontaktowe przed zakropieniem i odczekać co najmniej 30 minut przed ponownym założeniem. Chlorek benzalkoniowy może powodować podrażnienie oczu i zmienia zabarwienie soczewek kontaktowych. Preparatu nie należy stosować długotrwale, ponieważ może dojść do nadkażeń bakteryjnych i grzybiczych. Długotrwałe stosowanie preparatu w chorobach oczu może spowodować u osób predysponowanych podwyższenie ciśnienia śródgałkowego. a nawet doprowadzić do powstania zaćmy posteroidowej. Szczególną ostrożność należy zachować podczas stosowania leku u pacjentów, u których podejrzewa się perforację błony bębenkowej, ponieważ przedostanie się leku do ucha środkowego może wywołać piekący ból, a nawet uszkodzenie nerwu słuchowego. Działania niepożądane: Preparat jest zazwyczaj dobrze tolerowany i zwykle nie wywołuje istotnych działań niepożądanych. Rzadko ( 1/ do < 1/1000): niespecy czne zapalenie spojówek lub reakcje uczuleniowe. Może wystąpić świąd lub pieczenie spojówek. Podmiot odpowiedzialny: WZF Polfa SA. Pozwolenie na dopuszczenie do obrotu R/2432 wydane przez MZ. Dodatkowych informacji o leku udziela: Polpharma Biuro Handlowe Sp. z o.o., ul. Bobrowiecka 6, Warszawa, tel ; fax Lek wydawany na podstawie recepty. ChPL: Charakterystyka Produktu Leczniczego Dicortineff DICO/006/ grupa

3 R E K L A M A spis treści Szanowni Państwo! mgr farm. Barbara Misiewicz-Jagielak Redaktor Merytoryczna Farmacji Praktycznej 10 Aktualności 4 Informacje 8 Ciekawostki 10 raport: opieka farmaceutyczna dlaczego warto? 12 Sonda: jak widzimy rolę farmaceuty i apteki w najbliższej przyszłości? Prawo 14 zapytaj eksperta W dyskusji na temat systemu ochrony zdrowia coraz częściej podnosi się zagadnienie opieki farmaceutycznej. W sytuacji, w której pacjenci często czują się zagubieni, opieka farmaceuty jest dla nich bardzo ważna. To farmaceuta jest osobą, która może odpowiedzieć na ważne pytania, to do niego można zwrócić się po pomoc w pierwszej kolejności. Wysoki poziom świadczonej opieki sprawia, że pacjent nie pozostaje zostawiony sam sobie. Dlatego warto, aby to właśnie w naszej placówce poziom opieki farmaceutycznej był jak najwyższy. Pamiętajmy, że zawód farmaceuty jest zawodem wysokiego zaufania publicznego, a apteka jest miejscem, w którym promuje się zdrowy styl życia, edukuje pacjentów oraz pomaga im w rozwiązywaniu wielu problemów zdrowotnych. Dlatego potrzebna jest debata na temat tego, jak w dzisiejszych czasach powinna wyglądać opieka farmaceutyczna. Zapraszam do lektury artykułu, w którym staramy się odpowiedzieć na to pytanie. Opieka nad pacjentem jest jednym z najważniejszych elementów naszej misji Opieka farmaceutyczna 18 substytucja apteczna nie zawsze jest możliwa 20 unikajmy dzielenia tabletek u pacjentów w wieku podeszłym 22 z migreną na wakacjach 24 psychologia-test: jaka jest twoja rola w zespole? Prowadzenie apteki 28 segmentacja pacjentów jaką ma wartość 30 kontrola w aptece Inspekcja SanitarnA Nauka 32 niedobór biotyny 34 przyczyny powstawania łupieżu i jego leczenie DERMOKOSMETYKI 36 n jak nawilżanie Życie jest piękne 40 Metamorfozy Z pirolam szampon 42 w stylu marynarskim 44 ziołowe mieszanki 46 kuchnia farmaceutyczna 47 wino: wakacyjne grzeszki 48 kultura 50 krzyżówka Farmacja Praktyczna Redaktor Merytoryczna: Barbara Misiewicz-Jagielak Redaguje Zespół: Dominika Bandurska, Lilianna Bartowska-Lewicka, Michał Borysiuk, Anna Cielemęcka, Marta Gawrylik, Justyna Grudniak, Monika Jasłowska, Magdalena Kochańska, Marcin Lewandowski, Barbara Misiewicz-Jagielak, Joanna Ordańska-Kucińska, Paulina Pol, Bożenna Płatos, Anna Robak-Reczek, Patryk Starak, Wiktor Zajchowski. Na zlecenie: Polpharma Biuro Handlowe Sp. z o.o., ul. Bobrowiecka 6, Warszawa Wydawca: Valkea Media SA, ul. Elbląska 15/17, Warszawa Redaktor naczelny: Anna Dąbrowska Dyrektor projektu: Tomasz Opiela Projekt graficzny: Adam Świderski farmacja praktyczna 7-8/2013 3

4 informacje Konferencja w Lublinie Konferencja pt. Farmacja dziś i jutro wytwarzanie i ocena jakości produktów farmaceutycznych odbyła się w Collegium Universum Uniwersytetu Medycznego w Lublinie. Konferencja organizowana była przez Katedrę i Zakład Farmacji Stosowanej UM w Lublinie oraz Lubelską Okręgową Izbę Aptekarską. Patronem medialnym konferencji był magazyn Farmacja Praktyczna.W ramach Konferencji wygłoszone były wykłady przez naukowców z różnych ośrodków naukowych. Tematyka wykładów dotyczyła problematyki technologii wytwarzania, jak i oceny jakości surowców oraz gotowych produktów leczniczych. Najważniejszą częścią konferencji była prezentacja prac badawczych naukowców z całej Polski. Odbył się też panel dyskusyjny na temat specjalizacji w zakresie farmacji aptecznej. Wzięli w nim udział tacy goście, jak: Konsultant Krajowy ds. farmacji aptecznej dr Elwira Telejko, lubelski Konsultant Wojewódzki dr hab. Ewa Poleszak oraz prezes LOIA mgr Tomasz Barszcz. W ramach konferencji odbyły się także warsztaty praktyczne. Dotyczyły między innymi nowoczesnych metod uwalniania substancji czynnej z różnych form leków, badania parametrów fizycznych i czasu rozpadu tabletek oraz krytycznych atrybutów substancji pomocniczych w rozwoju produktów farmaceutycznych w aspekcie Quality by Design. źródło: Nagroda Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej dla Polpharmy Polpharma SA otrzymała Nagrodę Prezydenta RP w kategorii Innowacyjność, za opracowanie i wdrożenie do produkcji serii substancji aktywnych z grupy leków przeciw osteoporozie: alendronian sodu, risedronian sodu, kwas zoledronowy i ibandronian sodu. Zastosowanie innowacyjnych technologii dla czterech substancji z grupy bisfosfonianów pozwoliło Polpharmie zwiększyć efektywność procesów wytwarzania, podnieść konkurencyjność produkowanych substancji i zminimalizować wpływ produkcji na środowisko. W procesie wytwarzania firma wyeliminowała użycie rozpuszczalników, ograniczyła użycie trójchlorku fosforu o ponad połowę oraz znacząco zmniejszyła zużycie wody i energii. Opracowanie i wdrożenie do skali przemysłowej nagrodzonych technologii odbyło się we współpracy z zespołem naukowców z Wydziału Chemii Politechniki Gdańskiej. Substancje oferowane przez firmę trafiają do 114 klientów z Europy, Stanów Zjednoczonych i Azji. Tańsza substancja aktywna to w konsekwencji tańszy lek, co zwiększa dostępność nowoczesnej terapii dla pacjentów cierpiących na osteoporozę jedną z najczęstszych chorób starzejącego się społeczeństwa. źródło: Polpharma Biuro Handlowe Sp. z o.o. Uwaga na krztusiec! Niemal trzykrotnie wzrosła liczba zachorowań na krztusiec podaje NIZP-PZH. Np. w Polsce w roku 2011 r. odnotowano 1669 zachorowań (zapadalność 4,33 na 100 tys. mieszkańców), w tym 649 wymagających hospitalizacji. W roku 2012 liczba zachorowań wzrosła niemal trzykrotnie, odnotowano ich 4684 (zapadalność 12,16 na 100 tys. mieszkańców) oraz 1497 przypadków hospitalizacji. Choroba obecnie występuje najczęściej wśród młodzieży, osób dorosłych oraz starszych. Krztusiec jest najbardziej niebezpieczny dla małych dzieci, u których choroba może mieć ciężki przebieg i prowadzić do poważnych powikłań. źródło: PAP 4 farmacja praktyczna 7-8/2013

5 informacje Zmiany w Farmakopei Europejskiej Wydano komunikat Prezesa Urzędu Rejestracji Produktów Leczniczych w sprawie zawartości Suplementu 7.7 do siódmego wydania Farmakopei Europejskiej. Prezes URPL informuje, że Suplement 7.7 do Farmakopei Europejskiej, wydanie siódme wprowadza uzupełnienia i zmiany do Farmakopei, które stają się obowiązujące w krajach stosujących Farmakopeę Europejską, w tym w Rzeczpospolitej Polskiej, od dnia 1 kwietnia 2013 r., na podstawie Rezolucji Rady Europy Council of Europe, European Committee on Pharmaceuticals and Pharmaceutical Care (CD-P-PH) AP-CPH (12) 1. Więcej na: źródło: Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych Granty Naukowej Fundacji Polpharmy Naukowa Fundacja Polpharmy w XI edycji konkursu przyznała dwa granty na oryginalne projekty badawcze wnoszące istotne wartości dla rozwoju medycyny i farmacji. Na podstawie rekomendacji Rady Naukowej Fundacji tegorocznym laureatem konkursu Fundacji został prof. dr hab. n. med. Cezary Szczylik z Wojskowego Instytutu Medycznego, z projektem Analiza modulacji aktywności inhibitorów kinaz tyrozynowych przez antagonistów receptora angiotensyny II w raku jasnokomórkowym nerki. Na realizację projektu Fundacja przeznaczyła 410 tys. zł. Drugim laureatem został dr Remigiusz Worch z Instytutu Fizyki PAN. Jego projekt Mechanizm oddziaływania peptydu fuzyjnego wirusa grypy z błonami lipidowymi otrzymał grant w wysokości zł. Została również rozstrzygnięta IV edycja konkursu o stypendium naukowe Fundacji. Celem programu uruchomionego w 2006 r. jest promowanie i nagradzanie najzdolniejszych studentów studiów doktoranckich uczelni medycznych. Nagrodami są stypendia naukowe w wysokości 10 tys. zł, które otrzymało w tym roku 10 najlepszych doktorantów z uniwersytetów medycznych z całej Polski. Na zdjęciu: od lewej: prof. Piotr Kuna Przewodniczący Rady Naukowej Fundacji, dr Remigiusz Worch Instytut Fizyki PAN, prof. dr hab. n. med. Cezary Szczylik Wojskowy Instytut Medyczny oraz Jerzy Starak Przewodniczący Rady Nadzorczej Polpharmy. źródło: Polpharma Biuro Handlowe Sp. z o.o. VII Plenerowe Spotkanie Aptekarzy Mazowsza Okręgowa Izba Aptekarska w Warszawie po raz siódmy zorganizowała Plenerowe Spotkanie Aptekarzy Mazowsza. Tym razem farmaceuci spotkali się na terenie kompleksu pałacowo-parkowego w Jabłonnie, 2 czerwca 2013 r. Patronem medialnym wydarzenia była Farmacja Praktyczna. Rozległy park gościł blisko 2 tys. farmaceutów z rodzinami z Mazowsza i okolic. Obok bogatego programu artystycznego, blisko 20 firm prezentowało swoje produkty oraz zapewniało atrakcje zarówno dla dorosłych, jak i dzieci. Dla zwiedzających udostępniony został również Pawilon Królewski, w którym wypoczywał niegdyś król Stanisław August Poniatowski. W scenerii zabytkowego parku słynącego z cyklicznie odbywających się koncertów muzyki klasycznej wystąpiła Orkiestra Straussowska Obligato, argentyński śpiewak Carlos Roulet, włoski artysta Marco Bocchin, Natalia Kowalenko z repertuarem Anny German oraz Monika Węgiel. VII Plenerowe Spotkanie Aptekarzy Mazowsza było także okazją do zadbania o własne zdrowie, o co w szczególności zatroszczyła się Polpharma. W ramach prowadzonej przez firmę kampanii Wykryj Jaskrę Ocal Wzrok podczas pikniku przeprowadzane były badania okulistyczne w kierunku jaskry, a na stoisku kampanii Ciśnienie na Życie dokonywano pomiarów ciśnienia krwi. Dostępne były również porady dermatologiczne, a dla osób chcących zmienić swój wizerunek porady stylisty i wizażysty. Wieczór został zwieńczony występem zespołu Feel. źródło: Polpharma Biuro Handlowe Sp. z o.o. farmacja praktyczna 7-8/2013 5

6 informacje Co ma tramwaj do skarbówki? źródło: Polpharma Biuro Handlowe Sp. z o.o. Przedstawiciele kampanii Ciśnienie na życie przeprowadzają pomiary ciśnienia tętniczego krwi nawet w takich miejscach, jak urzędy skarbowe. W ramach kampanii Ciśnienie na życie przeprowadzono już 150 tys. pomiarów! Nie przyszła góra do Mahometa, więc przyszedł Mahomet do góry kierując się tą maksymą, przedstawiciele ogólnopolskiej kampanii Ciśnienie na życie postanowili przebadać zabieganych Polaków w najmniej oczekiwanych miejscach i zachęcić ich do regularnych pomiarów ciśnienia. Spokojnie, podatniku! Jeśli ktoś zostawił rozliczenie podatkowe na ostatnią chwilę, mógł spotkać się z przedstawicielami kampanii Ciśnienie na życie, którzy w ostatnim tygodniu kwietnia odwiedzili urzędy skarbowe. Mieszkańcy Warszawy, Łodzi i Lublina mieli szansę sprawdzić, jak składanie zeznania podatkowego wpływa na ich ciśnienie. W Łodzi badaniu poddał się także wiceprezydent miasta Krzysztof Piątkowski, który zaapelował do mieszkańców o podejmowanie działań profilaktycznych i regularną kontrolę ciśnienia. Zdrowie jeździ rowerem Ciśnienie na życie jest stałym gościem na tegorocznych rajdach Merida Mazovia MTB. Organizatorzy zmierzyli ciśnienie ok. 600 kolarzom i kibicom podczas wyścigów w Toruniu i Bydgoszczy. Końskie zdrowie na Służewcu Przedstawiciele kampanii zagościli także na Torze Wyścigów Konnych, na warszawskim Służewcu. Fani wyścigów konnych mieli niepowtarzalną okazję sprawdzić, czy sportowe emocje faktycznie przyprawiają ich o szybsze bicie serca. Dodatkowo akcję uświetniła gonitwa o puchar Ciśnienie na życie. Ciśnienie na naukę! We współpracy z Centrum Nauki Kopernik w Warszawie Grupa Polpharma zorganizowała akcję bezpłatnych pomiarów ciśnienia tętniczego krwi. Trwała ona przez cały weekend kwietnia i cieszyła się bardzo dużym zainteresowaniem w ciągu dwóch dni przebadało się ponad 1300 osób. W międzyczasie odbywały się pokazy animatorów CNK, dotyczące właściwości ciśnienia atmosferycznego, oraz liczne konkursy sprawdzające wiedzę gości Centrum na temat nadciśnienia tętniczego. Ciśnienie biznesmena Stoiska kampanii nie zabrakło podczas Europejskiego Kongresu Gospodarczego w Katowicach, maja, gdzie pielęgniarki 6 farmacja praktyczna 7-8/2013

7 informacje Nawet były premier prof. Jerzy Buzek poddał się badaniu ciśnienia tętniczego mierzyły ciśnienie biznesmenom i politykom we wszystkich 11 lokalizacjach konferencji. W akcji pomiarów wzięli udział między innymi profesor Jerzy Buzek i poseł John Godson. Wykonano ponad 2 tys. pomiarów. Okazało się, że zdecydowana większość uczestników kongresu miała podwyższone ciśnienie. Czerwony autobus na pętli Przyszła także kolej na kierowców autobusów miejskich. Pod koniec marca w okolicy pętli przy Metrze Wilanowska w Warszawie pojawił się specjalny autokar, w którym kontrolowani przez inspektorów Inspekcji Transportu Drogowego kierowcy autobusów komunikacji miejskiej mogli dodatkowo, bezpłatnie, sprawdzić wysokość ciśnienia tętniczego krwi. Średni wynik ciśnienia wśród przebadanych wyniósł 158/91 mm Hg jest to wartość znacznie przewyższająca normę. Siedzący tryb życia, brak ruchu i nieregularne posiłki to wszystko znalazło odzwierciedlenie w wynikach pomiarów. Do dziś przedstawiciele kampanii zawitali m.in. do Warszawy, Krakowa, Poznania, Łodzi, Gdańska, Radomia, Zakopanego, Krynicy Górskiej, Bydgoszczy, Torunia, Kołobrzegu, Lublina i Katowic. Już wkrótce mieszkańcy mniejszych miast będą mieli możliwość skorzystania z badań przeprowadzanych w specjalnym autobusie kampanii Ciśnienie na życie. Więcej informacji na stronie Podyskutuj o tym na forum! R E K L A M A farmacja praktyczna 7-8/2013 7

8 informacje/ciekawostki Czy termin operacji ma znaczenie? Badacze postanowili sprawdzić, czy termin operacji wpływa na powodzenie zabiegu oraz ilość ewentualnych komplikacji. Wnioski wynikające z badań przeprowadzonych przez zespół naukowców z Imperial College London i opublikowanych w British Medical Journal są zastanawiające. Badacze przeanalizowali ponad 4 mln operacji przeprowadzonych w Anglii między 2008 a 2011 r. Według badaczy, ryzyko śmierci jest najmniejsze, jeśli zabieg przeprowadza się w poniedziałek. W kolejne dni tygodnia ryzyko systematycznie rośnie z każdą dobą. Z pacjentów, którzy byli operowani w poniedziałek, zmarło średnio 5,5 na tysiąc chorych. Z tych, którzy trafili na stół operacyjny we wtorek 6,2, w środę 6,7, a w czwartek 7. Z pacjentów operowanych w piątek zmarło 8,2 na tysiąc, czyli o 44 proc. więcej niż w poniedziałek. W przypadku operacji obciążonych największym ryzykiem różnice w tych danych są jeszcze większe. W trudnych przypadkach umiera 20 z tysiąca pacjentów operowanych w poniedziałek, operowanych w piątek 30,6, czyli o połowę więcej. Chociaż autorzy unikają stawiania jasnej tezy, co do przyczyn, to formułują swoje podejrzenia. Według naukowców, przyczyną różnic może być na przykład gorsza opieka w weekendy (mniej lekarzy, mniej doświadczony personel, słabszy dostęp do narzędzi diagnostycznych). źródło: Guardian Nowy rodzaj opatrunku Karol Bocian, student Uniwersytetu Technologiczno- -Przyrodniczego, zdobył główną nagrodę w ogólnopolskim konkursie Student Wynalazca 2012/2013. W konkursie wzięli udział studenci z całej Polski, którzy w trakcie nauki byli twórcami lub współtwórcami wynalazku, wzoru użytkowego lub przemysłowego. Z nadesłanych projektów to właśnie praca Karola Bociana z UTP znalazła się wśród pięciu nagrodzonych w ministerialnym konkursie. Student czwartego roku biotechnologii wraz z zespołem stworzył nowy rodzaj opatrunków hydrożelowych. Młody badacz opracował projekt, w którego konstrukcji wykorzystał nanocelulozę. Nasz opatrunek z nanocelulozy ma szereg właściwości leczniczych i przyspieszających gojenie się ran. Dzięki niemu rana oddycha, a blizny są mniej widoczne. Dodatkowo w innowacyjnym opatrunku znalazł się wyciąg z babki lancetowatej. W niej także znajdują się substancje aktywne, które przyspieszają gojenie mówi Karol Bocian. Żeby leczniczy kompres był jeszcze bardziej skuteczny, student dodał do niego nanosrebro, które ma silne właściwości bakteriobójcze. Opatrunek doskonale sobie radzi ze szczepami bakterii odpornymi nawet na silne antybiotyki, jak np. gronkowiec złocisty tłumaczy laureat konkursu. źródło: Rynek Zdrowia Lipiec Sierpień 2013 aktywność w mediach Produkt TV Radio Prasa Billboard Internet produkt złożony źródło: Polpharma Biuro Handlowe Sp. z o.o. 8 farmacja praktyczna 7-8/2013

9 ciekawostki Kto odpowiada za menopauzę? Jedna z teorii powstania zjawiska menopauzy tłumaczy jej wystąpienie tzw. efektem babci. Wg tej teorii, kobieta traci zdolność zajścia w ciążę w wieku, w którym mogłaby zająć się opieką nad wnukami. Kanadyjscy genetycy ewolucyjni z McMaster University spróbowali poszukać własnej teorii na ten temat. Ich zdaniem, przekwitanie pojawiło się dlatego, że mężczyźni wybierali kobiety w bardzo młodym wieku. Ponieważ mężczyźni woleli młodsze partnerki, płodność starszych kobiet przestała mieć znaczenie, co z czasem mogło doprowadzić do pojawienia się menopauzy powiedział prof. Rama Singh. Czy GMO szkodzi pszczołom? W trakcie konferencji GMO 2013 dyskutowano na temat żywności genetycznie modyfikowanej oraz jej wpływu nie tylko na zdrowie ludzkie, ale również między innymi na środowisko naturalne. Szczególnie często można spotkać się z doniesieniami o rzekomej szkodliwości GMO na pszczoły. Prof. dr hab. Piotr Skubała z Katedry Ekologii Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach wypowiadał się w następujący sposób: Rodzą się różne pytania, kiedy mówimy o wprowadzaniu roślin genetycznie modyfikowanych do środowiska. Czy mamy się obawiać ich wpływu na funkcjonowanie ekosystemów? Czy mamy wystarczająco dużo wiarygodnych badań dotyczących tego zagadnienia? Czy możemy w ogóle przewidzieć skutki wprowadzania roślin GMO do środowiska? Czy w ogóle takie badania są potrzebne? Chciałbym się odnieść do tych właśnie kwestii. Jest sporo ilościowo badań dotyczących tych zagadnień, ale w stosunku do skali całego zjawiska można powiedzieć, że tych badań jest jednak niewiele (...). Zagrożenie dla owadów to jest coś, o czym się wiele dyskutuje były badania, które dowodziły, że colony collapse disorder (zespół masowego ginięcia pszczoły miodnej) jest spowodowany tym, że pszczoły zjadają pyłek roślin genetycznie modyfikowanych, co osłabia układ trawienny pszczół i otwiera drogę pasożytom. Inne badania mówią, że może to powodować zaburzenia aktywności żerowania pszczół i zdolności uczenia się. Jest sporo badań, które dowodzą wpływu herbicydu (stosowanego do ochrony roślin genetycznie modyfikowanych) na ginięcie motyli i pszczół. źródło: Biotechnologia.pl źródła: PLOS Computational Biology/BBC Drukarka 3D pomocą w przeszczepie twarzy Wykorzystanie nowoczesnych technologii w medycynie przybiera coraz ciekawsze formy. W czasie, sławnego już, przeszczepu twarzy dokonanego w Centrum Onkologii w Gliwicach wykorzystano drukarki 3D. Podczas zabiegu lekarze wykorzystali trójwymiarowe wydruki modeli czaszki pacjenta i zdrowego człowieka. W udanym przeprowadzeniu przeszczepu twarzy lekarzom pomogli specjaliści z firmy n-lab. Za pomocą trójwymiarowej drukarki stworzyli modele, które ułatwiły lekarzom między innymi weryfikację położenia przeszczepianych tkanek. Po konsultacjach z lekarzami oraz na podstawie danych zebranych w czasie tomografii komputerowej stworzono cztery wydruki. Urządzenie 3D stworzyło modele, wykorzystując płynną żywicę poliakrylową, utwardzaną światłem ultrafioletowym. Naukowcy wydrukowali dwa modele zniszczonej czaszki pacjenta i dwa modele czaszki zdrowej osoby o podobnej budowie wszystkie w skali 1:1. W trakcie przygotowywania trójwymiarowego modelu na ekranie komputera zauważalne były znaczne uszkodzenia analizowanej twarzoczaszki. Największym wyzwaniem był wymagany bardzo krótki czas analizy problemu i konieczność błyskawicznego dostarczenia trójwymiarowych modeli do Centrum Onkologii powiedział dr Marcin Binkowski z laboratorium n-lab. Naukowcy liczą, że w przyszłości wydruków 3D będzie można używać jako gotowych protez. źródło: E-prototypy farmacja praktyczna 7-8/2013 9

10 raport Opieka farmaceutyczna dlaczego warto? autor: mgr farm. Michał Byliniak Zawód farmaceuty cieszy się dużym zaufaniem społecznym. To w aptece pacjenci często szukają pomocy. Dlatego tak ważny jest wysoki poziom opieki farmaceutycznej. Czym jest dziś taka opieka? Mimo, że zawód farmaceuty ma bardzo długą tradycję, pojęcie opieki farmaceutycznej pojawiło się dopiero w latach siedemdziesiątych XX stulecia. Dwójka profesorów Charles Hapler i Linda Strand z Uniwersytetu w Minnesocie zdefiniowała opiekę farmaceutyczną jako: odpowiedzialne działanie farmaceuty, którego celem jest zapewnienie bezpieczeństwa farmakoterapii i podniesienie jakości życia pacjenta. W Polsce temat opieki farmaceutycznej jest szerzej dyskutowany od czasu, kiedy ustawa refundacyjna zakazała reklamy aptek i placówki konkurują ze sobą nie cenami, ale wysokim poziomem opieki nad pacjentem. Wiele osób zastanawia się jednak, czy w czasie kryzysu, w trudnej sytuacji na rynku pracy i wszechobecnego pośpiechu, jest miejsce na realizowanie opieki farmaceutycznej? Jak powinna wyglądać taka opieka? Ideał opieki Opieka farmaceutyczna jest od kilku lat wskazywana jako rozwiązanie wzmacniające pozycję zawodu aptekarza. Powstaje coraz więcej opracowań dotyczących jej prowadzenia, wytycznych związanych z zakresem informacji, jakie należy pacjentowi przekazać w przypadku konkretnych jednostek chorobowych. Sięgamy do wzorców z państw, gdzie opieka farmaceutyczna jest realizowana od wielu lat i gdzie przynosi określone korzyści dla pacjentów i budżetu przeznaczonego na opiekę zdrowotną. Część środowiska stawia za przykład Wielką Brytanię, gdzie prowadzenie opieki farmaceutycznej jest współfinansowane z budżetu publicznego. Jest to kierunek, o którym warto myśleć. Niestety, w polskich warunkach często wdrożenie rozwiązań, na których tak zależy środowisku farmaceutycznemu, jest trudne ze względu na obowiązujące prawo. Przyczyną tych trudności jest na przykład brak dostępu do pełnej informacji o pacjencie. Oczywiście, każda apteka może sama budować bazę informacji o pacjencie i lekach przez niego stosowanych, służącą do wspierania doradztwa farmaceuty, jednak jeśli okaże się, że pacjent nie korzysta z usług jednej apteki, to informacje przez nią posiadane mogą okazać się niewystarczające. Przykładem jest tu zapis mówiący o tym, że farmaceuta może odmówić wydania leku w przypadku zagrożenia życia lub zdrowia pacjenta. Na pierwszy rzut oka zapis daje nam bardzo poważne uprawnienia. Ale często farmaceuci nie posiadają narzędzi, które pozwalają ustalić faktyczny stan zdrowia pacjenta i podjąć decyzję o odmowie wydania leku w oparciu o wiarygodne źródła. Czy e-recepta może pomóc w opiece farmaceutycznej? Światełkiem w tunelu jest opisywany w poprzednim numerze projekt e-recepty, którego jednym z założeń jest możliwość udostępnienia wszystkim aptekom informacji o lekach zaordynowanych przez lekarza i wykupowanych przez pacjenta. Doprowadzenie do wprowadzenia w życie takiego rozwiązania jest kluczem do prowadzenia opieki farmaceutycznej oraz rewolucyjnej zmiany roli farmaceuty i apteki. Jest także jednym z ważnych celów działania samorządu aptekarskiego. Celem naszych przedstawicieli uczestniczących w pracach nad zmianami w przepisach musi być zapewnienie jak najszerszego dostępu do informacji o pacjencie oraz wspieranie wdrażania rozwiązań, które pozwolą nam na realne uczestnictwo w farmakoterapii. Ujednolicone standardy leczenia Dobrym rozwiązaniem może być też wprowadzenie ujednoliconych standardów stosowania leków (na wzór wprowadzonego w Wielkiej Brytanii British National Formulary ) obowiązujących lekarzy i farmaceutów. Tego rodzaju standardy wprowadzane w wielu systemach zdrowotnych z jednej strony pozwalają regulatorowi na kontrolę nad ordynacją leków, z drugiej natomiast dają farmaceutom doskonałe narzędzie do współpracy z lekarzami, pozwalając na w pełni profesjonalną i równorzędną komunikację pomiędzy nimi. Doświadczenia z państw takich jak Wielka Brytania, Szwecja, Norwegia, Kanada pokazują, że ujednolicanie standardów oraz wdrażanie szczegółowych procedur prowadzenia farmakoterapii w połączeniu z udostępnieniem farmaceutom informacji o stanie pacjenta oraz prowadzeniem przez apteki profesjonalnej opieki farmaceutycznej ma niebagatelny wpływ na koszty ponoszone na leczenie oraz wzrost roli farmaceutów w systemie opieki zdrowotnej. W państwach, które wdrożyły tego typu rozwiązania, farmaceuta jest, obok lekarza, kluczową postacią w procesie lecze- 10 farmacja praktyczna 7-8/2013

11 raport Farmaceuta jest często pierwszą osobą, do której pacjent zwraca się po pomoc. Dlatego tak wartościowa jest życzliwa rozmowa z pacjentem. Dzięki niej możemy nie tylko pomóc pacjentowi, ale czasem nawet uratować mu życie nia, co znowu przekłada się na pozycję apteki i środowiska aptekarskiego. Potrzeba zmiany definicji Jednym z najistotniejszych zadań, jakie stoi przed środowiskiem aptekarskim, jest doprowadzenie do określenia na nowo roli apteki i aptekarza w systemie ochrony zdrowia. Potrzebna jest dyskusja na temat tego, jak powinna wyglądać opieka farmaceutyczna w dzisiejszych czasach. W ciągu ostatnich lat zmieniły się na przykład oczekiwania pacjentów. W niepewnej sytuacji na rynku opieki zdrowotnej, gdzie często dostęp do lekarza jest utrudniony, a ceny leków wysokie, pacjenci szukają fachowej pomocy na własną rękę. Dlatego rola farmaceuty jest nie do przecenienia, ponieważ to on ma wiedzę niezbędną do pokierowania pacjentem w odpowiedni sposób. To farmaceuta może zasugerować wizytę lekarską czy zapobiec bardzo niebezpiecznemu zaprzestaniu przez pacjenta terapii przewlekłej i odstawieniu leków. Zawód dużego zaufania Pamiętając o trudnościach, jakie napotykamy w codziennej praktyce, nie zapominajmy też o tym, że dobra opieka farmaceutyczna na wysokim poziomie nie musi wcale generować dodatkowych kosztów ani wiązać się z dużym nakładem dodatkowej pracy. Opieka nad pacjentem to przecież coś, co robimy na co dzień: życzliwość, chęć rozmowy czy uważna obserwacja przychodzących do apteki pacjentów. Dodatkowo, wbrew wielu opiniom, współpraca z lekarzami z każdym rokiem coraz bardziej się poprawia. Wielu lekarzy jest otwartych na rozmowę z farmaceutami, bo mają świadomość, że wysoki poziom leczenia wymaga współpracy w czasie farmakoterapii. Dlatego dla dobra pacjentów warto taką współpracę podejmować. Tym, co warto rozpocząć, jest otwarta i rzeczowa dyskusja o roli farmaceuty, o wykorzystaniu jego wiedzy i ogromnego potencjału, o jego możliwym wpływie na poprawę wyników leczenia oraz skuteczności profilaktyki. A realizowanie opieki farmaceutycznej na wysokim poziomie może przybliżyć nas do krajów zachodnich. Jako przedstawiciele zawodu zaufania publicznego, farmaceuci powinni stać się równoprawnym ogniwem łańcucha opieki nad Podyskutuj o tym na forum! To, co na pewno można rozpocząć, to rzeczowa i otwarta dyskusja o roli farmaceuty farmacja praktyczna 7-8/

12 sonda Jak widzimy rolę farmaceuty i apteki w najbliższej przyszłości? autor: mgr farm. Paweł Kowalik Pytamy farmaceutów, czy ideał opieki farmaceutycznej jest im bliski i jak widzą rolę farmaceuty w dzisiejszym świecie. Mam nadzieję, że z czasem farmaceuta, zgodnie z zachodnimi wzorcami, będzie mógł świadczyć pełną opiekę farmaceutyczną mgr farm. Stefan Malinowski, farmaceuta z Gdańska mgr farm. Stefan Malinowski farmaceuta z Gdańska Moim zdaniem, obecna rola aptekarza i apteki sprowadza się w większości przypadków do wydawania leków i przekazywania krótkiej, standardowej informacji o zasadach przyjmowania leków. To, czego brakuje, to indywidualizacja przekazywanej informacji. Ale to wynika z mnogości aptek i przyzwyczajania pacjentów do poszukiwania najkorzystniejszej oferty cenowej. Niestety, nasz rynek apteczny to system naczyń połączonych i bardzo trudno będzie w krótkim czasie naprawić błędy, które narastały przez lat. Ale mam nadzieję, że uda się spowodować, aby na wzór krajów takich jak Wielka Brytania aptekarz miał uprawnienia do ordynacji części leków na receptę, organizowania szczepień, wglądu w dokumentację medyczną pacjenta oraz do wpływu na prowadzoną terapię poprzez formalny kontakt z lekarzem, czyli do prowadzenia w pełni profesjonalnej opieki farmaceutycznej na poziomie europejskim. mgr farm. Zofia Staniszewska farmaceutka z Warszawy Trudno jest mi sobie wyobrazić, jak powinna zmienić się apteka. Należy pamiętać, że część właścicieli aptek i magistrów to osoby starsze, które muszą mieć możliwość nauczenia się wszystkich nowinek technicznych, a na to potrzeba czasu. Wszystko jednak jest możliwe. Dwadzieścia lat temu nawet nie myślałam, że w aptekach będzie pracowało się z komputerami i że będzie to nasza codzienność. A jeśli chodzi o pracę z pacjentem, to w mojej aptece większość pacjentów dobrze znamy, wiemy, jakie leki przyjmują, więc już od dawna wdrażamy opiekę farmaceutyczną i jakiekolwiek zmiany w tym kierunku nie będą dla mnie zaskoczeniem. mgr farm. Katarzyna Kowalska farmaceutka z Katowic Zmienić musi się niemal wszystko od marż aptecznych po uprawnienia farmaceuty. W Stanach Zjednoczonych, Anglii apteki prowadzą bardzo szerokie usługi dla pacjentów, a jednocześnie farmaceuci posiadają dostęp do informacji o pacjencie i bez problemu mogą wpływać na proces leczenia. Farmaceuta jest kluczową osobą w aptece i od niego zależy, jak apteka działa i w czym się specjalizuje. Prawda jest też taka, że zmienić musimy się też my farmaceuci. Utrzymanie się apteki wymaga wysokiego poziomu merytorycznego personelu, ale również pewnych umiejętności sprzedażowych. Dzisiejszy pacjent jest wymagający i aby zaspokoić jego potrzeby, musimy ciągle poszerzać swoją wiedzę i reagować na zmieniającą się rzeczywistość. Z tyłu głowy musimy mieć zawsze szeroko pojętą opiekę farmaceutyczną. Jej prowadzenie bez podniesienia poziomu wiedzy farmaceutów wydaje się być niemożliwe. mgr farm. Mieczysław Wcisło farmaceuta z Poznania Na to, co się w aptekach zmieni, zapewne nie będziemy mieć wpływu. Będziemy musieli jedynie ponieść koszty tych zmian. Tak to przynajmniej wygląda od wielu lat coś zostaje ustalone, a my musimy kupić a to komputer, a to drukarkę, a to kolejne wydanie farmakopei. A niestety, nikt nie dba o to, abyśmy mieli szansę na zwiększenie naszych dochodów. Marże są obniżane, nowe apteki otwierają się tuż przy aptekach istniejących. W takich warunkach trudno jest czasem 12 farmacja praktyczna 7-8/2013

13 sonda Bardzo chciałabym mieć więcej czasu na rozmowę z pacjentem, na temat jego dolegliwości i stylu życia mgr farm. Agnieszka Kwapiszewska, farmaceutka z Warszawy myśleć o opiece farmaceutycznej. Według mnie, wymaga ona czasu i nakładów finansowych, więc bez zwrotu kosztów jej prowadzenia ze strony Ministerstwa Zdrowia trudno jest mi ją sobie wyobrazić. Aby zaszły zmiany na lepsze, musimy wrócić do etyki i jedności środowiska. mgr farm. Michał Michnio farmaceuta z Warszawy Sytuacja aptek jest, moim zdaniem, tak zła, że w zasadzie nie wiadomo co należałoby zmienić w pierwszej kolejności, aby było lepiej. Zmiany muszą być przemyślane i kompleksowe. Poza kwestiami związanymi z finansami (czyli marżami, zakazem reklamy, itd.), kluczowe jest wdrożenie opieki farmaceutycznej. Opieki na odpowiednim poziomie. Potrzebny jest system dostępu do informacji o każdym pacjencie odwiedzającym aptekę, dostęp do aktualnej bazy leków oraz szkolenia, które przygotują wszystkich farmaceutów do prowadzenia opieki farmaceutycznej. Musimy skupić się na jakości świadczonych usług, aby odkleić łatkę sklepu z lekami i zbudować w świadomości pacjentów obraz placówki opieki zdrowotnej, w której pacjent otrzyma zindywidualizowaną informację o przyjmowanych lekach. W sukurs muszą pójść decyzje Ministra Zdrowia, który powinien zrozumieć, że odpowiednie wykorzystanie potencjału farmaceutów może przynieść ogromne korzyści dla pacjentów, jak i dla budżetu NFZ. mgr farm. Agnieszka Kwapiszewska farmaceutka z Warszawy Jak widzę swoją rolę w przyszłości? Chciałabym mieć czas na rozmowę z pacjentem, na temat jego dolegliwości, stylu życia. Obecnie większość czasu poświęcam na odczytanie recepty, sprawdzenie, czy zawiera wszystkie potrzebne cyferki oraz przepisanie ich do systemu aptecznego. Przez to, nie mam czasu na analizę interakcji, wytłumaczenie pacjentowi, jak ma przyjmować leki czy jak powinien się odżywiać. Powinniśmy również mieć możliwość skontaktowania się z lekarzem i omówienia wątpliwości, które pojawiają się podczas rozmowy z pacjentem. Teraz teoretycznie mamy taką możliwość, jednak w praktyce czasami nie jest to takie proste. A bez tego często nie jesteśmy w stanie pomóc pacjentowi, nie mówiąc już o prowadzeniu opieki farmaceutycznej, która wymagać będzie zarówno czasu, jak i naszego Podyskutuj o tym na forum! farmacja praktyczna 7-8/

14 prawo R E K L A M A Zapytaj eksperta Recepta farmaceutyczna wydawana jest przez farmaceutę jedynie w przypadku nagłego zagrożenia zdrowia lub życia pacjenta Na pytania Czytelników naszego miesięcznika, nadesłane do redakcji za pośrednictwem strony odpowiada mecenas Bartłomiej Kochlewski, specjalizujący się w prawie pracy i regulacjach dotyczących branży farmaceutycznej. W ostatnim numerze Farmacji Praktycznej napisali Państwo, że farmaceuta dokonuje na recepcie adnotacji. A przecież jakiekolwiek zmiany na receptach są zakazane. Poproszę o wyjaśnienie. Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Zdrowia w sprawie recept lekarskich z dnia 8 marca 2012 r., w 16 osoba realizująca receptę może uzupełnić dane na recepcie, o ile nie zrobiła tego osoba wystawiająca receptę. Lista danych, które mogą być uzupełnione przez farmaceutę, jest krótka i dotyczy: określenia kodu uprawnień dodatkowych na podstawie dokumentów, określenia numeru poświadczenia albo numeru dokumentu uprawniającego do korzystania ze świadczeń opieki zdrowotnej oraz symbolu państwa, w którym znajduje się zagraniczna instytucja właściwa dla osoby uprawnionej do świadczeń opieki zdrowotnej, określenia numeru prawa wykonywania zawodu osoby wystawiającej receptę, określenia danych dotyczących osoby uprawnionej albo świadczeniodawcy, określenia numeru PESEL lub numeru paszportu. Osoba realizująca receptę umieszcza odpowiednią adnotację oraz podpis na rewersie recepty i zamieszcza te dane w komunikacie elektronicznym przekazywanym NFZ. Jakie są dokładnie zasady dotyczące wystawiania recept farmaceutycznych? Ostatnio pacjent powiedział, że w innej aptece dostał lek na taką receptę bez problemu, ja mam jednak wątpliwości, w jakich dokładnie sytuacjach jest zgodne z prawem wystawienie takiej recepty. Recepta farmaceutyczna wydawana jest przez farmaceutę tylko w przypadku nagłego zagrożenia zdrowia lub życia pacjenta. Zgodnie z art. 96 ust. 2 Prawa farmaceutycznego produkt leczniczy zastrzeżony do wydawania na receptę lekarską wydawany jest w aptece przez farmaceutę w najmniejszym terapeutycznym opakowaniu, z wyłączeniem środków odurzających, substancji psychotropowych i prekursorów grupy I-R. Fakt wydania produktu leczniczego farmaceuta odnotowuje na sporządzanej recepcie farmaceutycznej. Zgodnie z prawem recepta farmaceutyczna powinna zawierać nazwę wydanego produktu leczniczego, dawkę, przyczynę wydania produktu leczniczego, tożsamość i adres osoby, dla której produkt leczniczy został wydany, datę wydania, podpis i pieczątkę farmaceuty. Recepta farmaceutyczna zastępuje receptę ze 100 proc. odpłatnością i podlega ewidencjonowaniu. Czy istnieje jakieś prawne ograniczenie co do liczby posiadanych aptek? Tak. W ustawie Prawo farmaceutyczne istnieje ograniczenie co do liczby posiadanych aptek. Zgodnie z przepisami, przedsiębiorca nie może posiadać więcej niż 1 proc. aptek na terenie województwa, nie może być również członkiem grupy kapitałowej, która ten warunek spełnia. Aptekę może założyć każdy przedsiębiorca prowadzący działalność gospodarczą w dowolnej formie prawnej, pod warunkiem jednak że: nie prowadzi hurtowni farmaceutycznej lub złożył wniosek o wydanie zezwolenia na nie, bez niczyjej rekomendacji. 14 farmacja praktyczna 7-8/2013

15 prawo dobra noc udany dzień Dostępne opakowanie: 10 mg x 20 tabl. Zolpic (Zolpidemi tartras). Skład i postać: tabletki powlekane. 1 tabl. zawiera 10 mg winianu zolpidemu. Substancja pomocnicza o znanym działaniu: laktoza jednowodna. Wskazania do stosowania: Krótkotrwałe leczenie bezsenności. Dawkowanie i sposób podawania: Sposób podawania: doustnie. Winian zolpidemu jest lekiem działającym bardzo szybko, dlatego powinien być stosowany bezpośrednio przed pójściem spać lub w łóżku. Dorośli: Zalecana dawka dobowa dla dorosłych wynosi 10 mg. Pacjenci w podeszłym wieku: U pacjentów w podeszłym wieku lub pacjentów osłabionych, którzy mogą być szczególnie wrażliwi na winian zolpidemu, zaleca się dawkę 5 mg na dobę. Pacjenci z niewydolnością wątroby: U pacjentów z niewydolnością wątroby, ze względu na zmniejszony klirens i metabolizm winianu zolpidemu, leczenie należy rozpoczynać od dawki 5 mg na dobę. U dorosłych poniżej 65 lat, w dobrym stanie ogólnym i w przypadku niewystarczającej skuteczności mniejszej dawki, dawkę dobową można następnie zwiększyć do 10 mg na dobę. Dzieci i młodzież: Bezpieczeństwo i skuteczność stosowania zolpidemu u dzieci i młodzieży w wieku poniżej 18 lat nie zostały określone. Z uwagi na to, nie należy stosować zolpidemu w tej grupie pacjentów. Zalecany czas stosowania leku wynosi od kilku dni do dwóch tygodni. Podobnie jak w przypadku innych leków nasennych, winianu zolpidemu nie należy stosować dłużej niż 4 tygodnie. Przeciwwskazania: Nadwrażliwość na winian zolpidemu lub którąkolwiek substancję pomocniczą; napady bezdechu sennego; miastenia; ciężka niewydolność wątroby; ostra niewydolność płuc lub zaburzenia oddychania. Ze względu na brak wystarczających danych, leku nie należy stosować u dzieci i pacjentów z chorobami psychicznymi. Ostrzeżenia i zalecane środki ostrożności: Przed zaleceniem leku nasennego, należy w miarę możliwości wyjaśnić przyczynę bezsenności i wyeliminować czynniki ją wywołujące. Utrzymywanie się bezsenności po 7 14 dniach leczenia, może wskazywać na występowanie pierwotnych zaburzeń psychicznych lub zycznych i powinno być poddane wnikliwej ocenie; Niewydolność oddechowa: Ze względu na to, że leki nasenne mogą hamować czynność ośrodka oddechowego, należy zachować ostrożność w przypadku stosowania zolpidemu u pacjentów z zaburzeniem czynności oddechowej. Stosowanie u dzieci i młodzieży: Bezpieczeństwo i skuteczność stosowania zolpidemu u dzieci i młodzieży poniżej 18 lat nie zostały ustalone. Z tego względu nie należy stosować zolpidemu w tej grupie pacjentów. W badaniach prowadzonych w czasie 8 tygodni u dzieci w wieku od 6 do 17 lat z objawami bezsenności związanymi z występowaniem zespołu nadpobudliwości psychoruchowej (ADHD), zaburzeniami psychicznymi i zaburzeniami układu nerwowego, w grupie stosującej zolpidem obserwowano zwiększoną częstość występowania działań niepożądanych w porównaniu do grupy stosującej placebo. Dotyczyło to następujących działań niepożądanych: zawroty głowy (23,5% w stosunku do 1,5%), bóle głowy (12,5% w stosunku do 9,2%) i omamy (7,4% w stosunku do 0%); Depresja: Winian zolpidemu, tak jak inne leki nasenne, należy ostrożnie stosować u pacjentów z objawami depresji. Ze względu na istnienie ryzyka prób samobójczych w tej grupie pacjentów, przepisywana ilość leku powinna być jak najmniejsza, aby zapobiec celowemu przedawkowaniu. Podczas stosowania zolpidemu może ujawnić się wcześniej istniejąca depresja. Ze względu na to, że bezsenność może być objawem depresji, należy pacjenta ponownie zbadać w przypadku utrzymywania się bezsenności; Tolerancja: Podczas stosowania dłuższego niż kilka tygodni, obserwuje się niekiedy zmniejszenie skuteczności leków nasennych; Uzależnienie: Stosowanie leków nasennych może prowadzić do rozwoju uzależnienia psychicznego i zycznego. Niebezpieczeństwo rozwoju uzależnienia wzrasta proporcjonalnie do stosowanej dawki oraz czasu trwania leczenia, jest ono również większe u pacjentów uzależnionych od alkoholu lub narkotyków w wywiadzie. Tacy pacjenci powinni być pod obserwacją podczas stosowania leków nasennych. U pacjentów, u których doszło do rozwoju uzależnienia, po nagłym odstawieniu leku mogą wystąpić objawy, takie jak na przykład: bóle głowy i mięśni, lęk i napięcie psychiczne, niepokój, splątanie i drażliwość, a w ciężkich przypadkach mogą również wystąpić: derealizacja, depersonalizacja, nadwrażliwość na bodźce dźwiękowe, światło i dotyk, drętwienie i mrowienie kończyn, omamy i napady drgawkowe. Bezsenność z odbicia: Jest to przemij ający zespół, w którym nasileniu ulegają objawy będące przyczyną przepisania leku. Może on wystąpić po odstawieniu produktu. Bezsenności z odbicia towarzyszyć mogą inne objawy, takie jak zmiany nastroju, niepokój, lęk. Pacjenta należy poinformować o możliwości wystąpienia bezsenności z odbicia. Ponieważ ryzyko wystąpienia tych objawów jest większe po nagłym odstawieniu leku, zaleca się stopniowe zmniejszanie jego dawki. Istnieją doniesienia, że w przypadku stosowania leków nasennych o krótkim czasie działania, zespół odstawienny może występować w przerwie pomiędzy kolejnymi dawkami, zwłaszcza wtedy gdy dawki te są duże; Niepamięć: Leki nasenne mogą powodować niepamięć następczą, która występuje najczęściej w kilka godzin po przyjęciu leku. Aby zmniejszyć ryzyko jej wystąpienia, pacjent powinien zapewnić sobie 7-8 godzin nieprzerwanego snu; Reakcje psychiczne i paradoksalne : Podczas stosowania leków nasennych (szczególnie u pacjentów w podeszłym wieku) mogą wystąpić reakcje takie, jak: niepokój, pobudzenie, rozdrażnienie, agresywność, urojenia, napady wściekłości, koszmary nocne, omamy, psychozy, nieadekwatne zachowanie i inne zaburzenia zachowania. W takich przypadkach leczenie należy przerwać; Somnambulizm i podobne rodzaje zachowań: U pacjentów, którzy przyjmowali zolpidem i nie obudzili się całkowicie, mogą wystąpić następujące zaburzenia: chodzenie we śnie i podobne zaburzenia zachowania, takie jak prowadzenie pojazdu we śnie, przygotowanie i spożywanie jedzenia, rozmowy telefoniczne lub stosunki seksualne we śnie z niepamięcią wykonywanych czynności. Jak się wydaje, spożycie alkoholu lub przyjęcie innych leków o działaniu depresyjnym na ośrodkowy układ nerwowy, w skojarzeniu z zolpidemem, zwiększa ryzyko występowania takich zachowań, podobnie jak stosowanie zolpidemu w dawkach przekraczających maksymalną zalecaną dawkę. U pacjentów zgłaszających takie zachowania (np. prowadzenie pojazdu we śnie), ze względu na bezpieczeństwo pacjenta jak i innych osób należy rozważyć przerwanie stosowania zolpidemu. Produkt zawiera laktozę. Nie powinien być stosowany u pacjentów z rzadko występującą dziedziczną nietolerancją galaktozy, niedoborem laktazy (typu Lapp) lub zespołem złego wchłaniania glukozy-galaktozy. Działania niepożądane: Działania niepożądane wymienione poniżej uszeregowano według częstości występowania przy zastosowaniu następującej konwencji: bardzo często (>1/10), często (>1/100 do <1/10), niezbyt często (>1/1000 do <1/100), rzadko (>1/ do <1/1000), bardzo rzadko (<1/10 000), nie znana (częstość nie może być określona na podstawie dostępnych danych). Istnieją dowody, że działania niepożądane po zastosowaniu winianu zolpidemu, zwłaszcza ze strony przewodu pokarmowego i ośrodkowego układu nerwowego, zależą od dawki. Działania niepożądane są mniej nasilone, jeżeli lek jest przyjmowany bezpośrednio przed pójściem spać lub w łóżku. Obserwuje się je częściej u pacjentów w podeszłym wieku. Zaburzenia układu immunologicznego: Częstość nieznana: obrzęk naczynioruchowy. Zaburzenia psychiczne: Często: omamy, pobudzenie koszmary senne; Niezbyt często: stan splątania, drażliwość; Częstość nieznana: niepokój, agresja, urojenia, gniew, zaburzenia zachowania, psychozy, somnambulizm, uzależnienie (po przerwaniu leczenia mogą wystąpić objawy odstawienne lub zjawiska z odbicia ), zaburzenia libido, aktywność podczas snu: chodzenie we śnie i podobne zaburzenia zachowania, takie jak prowadzenie pojazdu we śnie, przygotowanie i spożywanie jedzenia, rozmowy telefoniczne lub stosunki seksualne we śnie z niepamięcią wykonywanych czynności. Większość psychicznych działań niepożądanych związana jest z reakcjami paradoksalnymi. Zaburzenia układu nerwowego: Często: senność, bóle głowy, zawroty głowy, nasilenie bezsenności, niepamięć następcza (niepamięć może być związana z nieprawidłowym zachowaniem); Częstość nieznana: senność utrzymująca się następnego dnia po zażyciu leku, zaburzenia świadomości. Zaburzenia oka: Niezbyt często: podwójne widzenie. Zaburzenia żołądka i jelit: Często: biegunka, nudności, wymioty, ból brzucha. Zaburzenia wątroby i dróg żółciowych: Częstość nieznana: zwiększenie aktywności enzymów wątrobowych. Zaburzenia skóry i tkanki podskórnej: Częstość nieznana: wysypka, świąd, pokrzywka, nadmierne pocenie się. Zaburzenia mięśniowo-szkieletowe i tkanki łącznej: Częstość nieznana: osłabienie mięśni. Zaburzenia ogólne i stany w miejscu podania: Często: zmęczenie; Częstość nieznana: zaburzenia chodu, tolerancja na lek, upadek (głównie u pacjentów w podeszłym wieku oraz w przypadkach, kiedy zolpidem nie był przyjmowany zgodnie z zaleceniami). Podmiot odpowiedzialny: ZF Polpharma S.A. farmacja Pozwolenie praktyczna dopuszczenie 6/2013 do obrotu 15nr 9890 wydane przez MZ. Dodatkowych informacji o leku udziela: Polpharma Biuro Handlowe Sp. z o.o., ul. Bobrowiecka 6, Warszawa, tel ; fax Lek wydawany na podstawie recepty. ChPL: ZOLP/015/

16 prawo R E K L A M A Zgłoszenie działania niepożądanego leku należy przygotować na specjalnie przygotowanym formularzu Jakie są zasady prawne dotyczące wystawienia w aptece automatu do samodzielnego pomiaru ciśnienia przez pacjentów? Kwestia wystawiania aparatu do mierzenia ciśnienia budziła wiele kontrowersji i była przedmiotem rozstrzygnięcia Naczelnego Sądu Administracyjnego, który 11 stycznia 2012 r. w sprawie o sygn. II GSK 1365/10 ( gov.pl/doc/0cd67dd23f) orzekł, że: Apteka ogólnodostępna jako placówka ochrony zdrowia może posiadać ciśnieniomierz do dokonywania bezpłatnego pomiaru ciśnienia tętniczego przez jej klientów. Taka interpretacja art. 86 ust. 1 ustawy z dnia 6 września 2001 r. Prawo farmaceutyczne (t.j. Dz.U. z 2008 r., Nr 45, poz. 271 ze zm.), w której ustawodawca określając zakres działania apteki, użył wyrażenia w szczególności, pozostaje w zgodzie z art. 68 ust. 1 Konstytucji RP, z którego można wywieść podmiotowe prawo jednostki do ochrony zdrowia oraz obiektywny nakaz podejmowania przez władze publiczne takich działań, które są konieczne dla należytej ochrony i realizacji tego prawa, dopuszczający możliwość dokonywania bezpłatnego pomiaru ciśnienia w aptece ogólnodostępnej, i stwierdził nieważność decyzji organów administracji niższych instancji w tej sprawie. Zdaniem NSA, apteka ogólnodostępna, jako placówka ochrony zdrowia, może posiadać ciśnieniomierz do dokonywania bezpłatnego pomiaru ciśnienia tętniczego przez jej klientów. Sąd uznał także, że przepisy ustawy Prawo farmaceutyczne nie stanowią podstawy prawnej zakazu wystawienia ciśnieniomierza do użytku klientom apteki. Jak dokładnie wygląda wprowadzenie w Polsce unijnych przepisów o zgłaszaniu działań niepożądanych leków? Czy wprowadzono już odpowiednie przepisy? Gdzie pacjenci mogą zgłaszać działania niepożądane i czy farmaceuta też może zgłaszać takie działania? Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2010/84/ UE nadała pacjentom prawo do bezpośredniego zgłaszania niepożądanych działań leków. W Polsce niedawno Rada Ministrów przyjęła projekt ustawy o zmianie ustawy Prawo farmaceutyczne oraz niektórych innych ustaw, który dostosuje nasze prawo do norm unijnych. Zgodnie z tym projektem, Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych będzie wprowadzał do europejskiej bazy danych EudraVigilance informacje o przypadkach działań niepożądanych produktów leczniczych. Pamiętajmy, że działanie niepożądane produktu leczniczego w myśl ustawy Prawo farmaceutyczne z dnia 6 września 2001 r. stanowi każde niekorzystne i niezamierzone działanie leku, występujące podczas stosowania dawek zalecanych u ludzi (w celach profilaktycznych, diagnostycznych, terapeutycznych lub modyfikujących funkcje fizjologiczne). Lista osób uprawnionych do zgłaszania działań niepożądanych leków obejmuje pracowników ochrony zdrowia: lekarzy, lekarzy dentystów, lekarzy weterynarii, pielęgniarki i magistrów farmacji, a także podmioty odpowiedzialne za wytwarzanie leków. Obecnie nie są honorowane zgłoszenia bezpośrednio od pacjentów, niepotwierdzone przez osobę wykonującą zawód medyczny. Zgłoszenie działania niepożądanego danego leku należy odnotować na specjalnie przygotowanym formularzu. Najważniejsze informacje, które powinny być zawarte w formularzu, to: nazwa produktu leczniczego, charakter działania niepożądanego (opis reakcji), dane chorego (inicjały), dane osoby zgłaszającej (lekarza, farmaceuty, pielęgniarki). Formularz zgłoszeniowy dostępny jest w Urzędzie Rejestracji Produktów Leczniczych oraz jako załącznik do rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 17 lutego 2003 r. Adres: Podyskutuj o tym na forum! 16 farmacja praktyczna 7-8/2013

17 prawo farmacja praktyczna 7-8/

18 opieka farmaceutyczna Substytucja apteczna nie zawsze jest możliwa autor: mgr prawa, dr n. med. Justyna Zajdel Czy zawsze polecanie pacjentom zamienników jest wskazane? W jakich przypadkach lepiej jest nie zamieniać leków? Nie zawsze zamiana leków jest możliwa, szczególnie, że farmaceuta nie posiada wiedzy, co do wskazania, wg którego wystawiono receptę Ustawodawca nałożył na farmaceutów realizujących recepty na leki refundowane obowiązek informowania pacjenta o możliwości nabycia tańszego odpowiednika, którego cena detaliczna nie przekracza limitu oraz ceny leku przepisanego przez lekarza. Zamiennik musi posiadać te same wskazania terapeutyczne. Kiedy leki mogą być zamieniane? Należy podkreślić, że zamiana leku przepisanego na recepcie na inny, tańszy produkt leczniczy, możliwa jest jedynie wówczas, gdy obydwa produkty posiadają identyczne zarejestrowane wskazania. Dlatego też podstawową informacją, jakiej potrzebujemy do zamiany produktu leczniczego, jest znajomość zarejestrowanych wskazań określonych w pkt Charakterystyki Produktu Leczniczego i aktualnego obwieszczenia Ministra Zdrowia w sprawie wykazu refundowanych leków, środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego oraz wyrobów medycznych. Wspomniane obwieszczenie Ministra Zdrowia wyznacza zasady refundacji produktów leczniczych w zarejestrowanych wskazaniach (kolumna 12. obwieszczenia), a w ściśle określonych przypadkach również we wskazaniach pozarejstracyjnych (kolumna 13. obwieszczenia). Dodatkowo należy podkreślić fakt, że leki są rejestrowarowane w różnym czasie. Dlatego w bardzo wielu przypadkach istnieją różnice we wskazaniach leków zawierających tę samą substancję czynną w tej samej postaci. Różnice w ChPL Dodatkowym utrudnieniem jest praktyka Ministerstwa Zdrowia polegająca na obejmowaniu refundacją zarejestrowanych wskazań w momencie wydania decyzji refundacyjnej. Konsekwencją tych działań są różnice w Charakterystykach Produktów Leczniczych, głównie właśnie w zakresie wskazań. Ogromnym problemem jest fakt, że farmaceuta realizujący receptę nie posiada wiedzy, w związku z jakim wskazaniem lekarz przepisał pacjentowi konkretny lek. Jeśli produkt leczniczy został przepisany we wskazaniu pozarejestracyjnym podlegającym refundacji, nie można dokonać zamiany produktu na tańszy zamiennik, jeśli ten nie posiada pozarejestracyjnych wskazań refundacyjnych określonych w kolumnie 13. obwieszczenia. Przykład Produkt leczniczy Polprazol PPH 40 mg posiada refundację zarówno w zarejestrowanych wskazaniach wymienionych w pkt ChPL, jak również we wskazaniach pozarejestracyjnych określonych w sposób enumeratywny (niepodlegający dowolnej modyfikacji) w kolumnie 13. obwieszczenia. W przypadku leku Polprazol w kolumnie 13. wymieniono: chorobę refluksową, zapalenie błony śluzowej żołądka, chorobę wrzodową, zapalenie trzustki, leczenie przy długotrwałym stosowaniu NLPZ u dzieci do 2. roku życia. 18 farmacja praktyczna 7-8/2013

19 opieka farmaceutyczna Dla porównania, produkty lecznicze Ultop i Helicid Forte posiadają refundację wyłącznie we wskazaniach rejestracyjnych i nie posiadają refundacji w żadnym wskazaniu pozarejestracyjnym. Pamiętajmy, że działanie farmaceuty polegające na zamianie produktu przepisanego na recepcie, który posiada pozarejstracyjne wskazania refundacyjne na produkt, który może zostać wydany z refundacją jedynie w zarejestrowanych wskazaniach, naraża farmaceutę na ryzyko odmowy przyznania refundacji przez Narodowy Fundusz Zdrowia. Dodatkowo naraża farmaceutę na odpowiedzialność za negatywne skutki działania produktu leczniczego wydanego pacjentowi, mimo braku rejestracji we wskazaniu, w związku z którym zaordynował lek. Podyskutuj o tym na forum! Obwieszczenie Ministra Zdrowia z dnia 24 czerwca 2013 r. w sprawie wykazu refundowanych leków, środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego oraz wyrobów medycznych na dzień 1 lipca 2013 r. Nazwa, postać i dawka leku Polprazol PPH, kapsułki dojelitowe twarde, 40 mg Ultop, kapsułki dojelitowe twarde, 40 mg Helicid Forte, kapsułki dojelitowe twarde, 40 mg Kolumna 12 (Wskazania rejestracyjne) We wszystkich zarejestrowanych wskazaniach na dzień wydania decyzji We wszystkich zarejestrowanych wskazaniach na dzień wydania decyzji We wszystkich zarejestrowanych wskazaniach na dzień wydania decyzji Kolumna 13 (Refundacyjne wskazania pozarejestracyjne) Choroba refluksowa, zapalenie błony śluzowej żołądka, choroba wrzodowa, zapalenie trzustki oraz przy długotrwałym stosowaniu NLPZ u dzieci do 2. roku życia BRAK REFUNDACJI BRAK REFUNDACJI Kolumna 14 (Poziom odpłatności) 50% 50% 50% farmacja praktyczna 7-8/

20 opieka farmaceutyczna R E K L A M A Unikajmy dzielenia tabletek u pacjentów w wieku podeszłym autor: dr Jarosław Woroń Klinika Leczenia Bólu i Opieki Paliatywnej UJ CM Kraków, Zakład Farmakologii Klinicznej Katedry Farmakologii UJ CM Kraków Błędem jest zalecanie pacjentom dzielenia tabletek, jeśli dostępne są postacie leku zawierające dawkę terapeutyczną. Pomyłki podczas dawkowania leków mogą doprowadzić do ujawnienia się dawkozależnych klinicznych skutków pomiędzy równocześnie stosowanymi lekami Wpraktyce klinicznej coraz częściej można spotkać się z praktyką dzielenia tabletek leków przeciwbólowych. Jest kilka argumentów przeciwko takiemu działaniu, które warto wziąć pod uwagę. Wiek pacjenta Należy pamiętać, że leczeniu przeciwbólowemu często poddawani są pacjenci po 60. roku życia (np. z powodu choroby zwyrodnieniowej stawów). Często więc terapia jest terapią przewlekłą. Dodatkowo pacjenci w wieku podeszłym, z powodu licznych schorzeń współistniejących, często przyjmują polifarmakoterapię, co niestety sprzyja pomyłkom podczas dawkowania leków. Dlatego należy pacjentowi ułatwić utrzymanie terapii i umożliwić przyjmowanie prawidłowych dawek leków. Utrzymanie terapii Jednym z warunków trwałego stosowania przez pacjenta zaleceń lekarskich jest jednoznaczny i jak najprostszy schemat dawkowania leków. Podczas przewlekłego stosowania leków pacjenci rozpoznają je często nie po nazwie, a po wyglądzie. Wielkość, kształt oraz kolor tabletki czy kapsułki jest cechą rozpoznawczą, dzięki której pacjent wie, o jakiej porze dnia i w jakiej liczbie dany lek jest przyjmowany. W badaniach przeprowadzonych na grupie ponad 5000 pacjentów, którzy przyjmowali leki przeciwbólowe, wykazano, że zmiana leku czy schematu dawkowania może stać się przyczyną pomyłek u 36% pacjentów 1. Taką zmianą jest niewątpliwie zalecenie dzielenia tabletek, pomimo tego, że dotychczas pacjent przyjmował całą tabletkę. Czasami zalecenie takie jest przekazywane pacjentowi pomimo tego, że dostępne są postacie leku, których dzielić nie potrzeba, gdyż zawierają terapeutyczną dawkę substancji czynnej! Pomyłki podczas dawkowania leków mogą doprowadzać do wystąpienia działań niepożądanych, które nierzadko zniechęcają pacjenta do kontynuowania farmakoterapii. Mogą także doprowadzić do przedawkowania, a także ujawnienia się klinicznych skutków pomiędzy równocześnie stosowanymi lekami, które w wielu przypadkach są dawkozależne 2. Nie bez praktycznego znaczenia są również techniczne problemy z podziałem tabletek, które mogą w konsekwencji doprowadzać do tego, że uzyskana w ten sposób dawka leku jest nieprecyzyjna i może powodować zmianę trwałości substancji leczniczej. Wynika z tego jasne wskazanie, aby nie zalecać pacjentom podziału tabletek, gdy z punktu racjonalnej farmakoterapii nie jest to niezbędne. Korzyść z takiego postępowania jest wątpliwa, natomiast potencjalne zagrożenia z tym związane są znaczne. Piśmiennictwo: 1. Wehling M.: Drug Therapy for the elderly. Springer-Verlag, Wiedeń Van der Zee MHA, Daly AK.: Pharmacogenetics and Individualized Podyskutuj o tym na forum! 20 farmacja praktyczna 7-8/2013