PORÓWNANIE ZMIANY POTENCJAŁU MILITARNEGO CHIN NA TLE ROSJI, INDU, STANÓW ZJEDNOCZONYCH ORAZ JAPONII. W OKRESIE OD 1989 DO 2013 ROKU #

Transkrypt

1 PORÓWNANIE ZMIANY POTENCJAŁU MILITARNEGO CHIN NA TLE ROSJI, INDU, STANÓW ZJEDNOCZONYCH ORAZ JAPONII. W OKRESIE OD 1989 DO 2013 ROKU # Niniejsza praca ma być próbą odpowiedzi na pytanie o przyszłą rolę Chińskiej Republiki Ludowej w kształtowaniu politycznej rzeczywistości rejonu Azji i Pacyfiku. Państwo Środka dąży do przejęcia roli mocarstwa regionalnego i odgrywania większej roli w świecie. Zostanie to wykazane w oparciu o zmianę potencjału sił zbrojnych ChRL na tle potencjału pozostałych czterech głównych aktorów w tym regionie, na przestrzeni ostatniego ćwierćwiecza. Dobór państw ma na celu ukazanie możliwości Pekinu w zakresie budowy koalicji przeciw amerykańsko - japońskiemu tandemowi na Pacyfiku. Według wszystkich prognoz rejon ten będzie odgrywał kluczową rolę w ciągu kilku najbliższych dekad. Konfrontacja Chin i Stanów Zjednoczonych będzie zatem nieunikniona. Rok 1989, który jako koniec Zimnej Wojny i koniec bipolarnego układu sił na świecie jest doskonałą cenzurą dla początku rozważań. Natomiast rok 2013 został wybrany jako ostatni, w którym na wydatki wojskowe wpływu nie miała wojna na Ukrainie. Analiza włącznie z rokiem 2014 mogłaby zafałszować obraz, gdyż zarówno Rosja jak i Stany Zjednoczone zwiększyły swoje wydatki militarne, ale jednocześnie mocno zaangażowały się w Europie, kosztem innych regionów. W pierwszym podrozdziale zapoznać się będzie można z danymi dotyczącymi wydatków na obronność w poszczególnych krajach. Natomiast w podrozdziale drugim przedstawione zostaną dane dotyczące stanu liczebnego armii poszczególnych państw. Informacje wykorzystane w pracy pochodzą z polsko- i anglojęzycznych stron fachowych oraz czasopism i literatury fachowej. 1. W ydatki militarne w Chinach, USA, Japonii, Rosji oraz Indiach; analiza porównawcza Ten podrozdział traktuje o wydatkach na cele militarne w pięciu analizowanych krajach. Wpierw dane w liczbach względnych, jako procent rocznego PKB danego państwa zostaną przedstawione w formie Tabel 1. i 2. Dla lepszej wizuali 123

2 zacji również w formie Wykresu 1. Następnie w tej samej formie {Tabele 3. i 4. oraz Wykresy 2. i 3.) zostaną przedstawione dane w liczbach bezwzględnych, jako konkretne sumy przeznaczone na obronność, wyrażone w milionach dolarów amerykańskich, według uśrednionego kursu z 2011 roku, co pozwoli na trafne i wiarygodne ich porównanie. Wydatki w liczbach bezwzględnych zostały przedstawione na dwóch wykresach, wpierw dla wszystkich pięciu państw, a następnie z wyłączeniem Stanów Zjednoczonych, aby lepiej ukazać różnice w tym zakresie między pozostałymi państwami. Na końcu podrozdziału zostanie przeprowadzona analiza zaprezentowanych informacji. Jest to także materiał do poszerzonych badań i przyczynek do ewentualnej dyskusji. Źródłem rzeczonych danych są opracowania wiodącego Sztokholmskiego Instytutu Badań Nad Pokojem dostępne na stronie internetowej organizacji. Tabela 1. Procentowy udział wydatków na obronność w PKB Chin, Stanów Zjednoczonych, Japonii, Federacji Rosyjskiej oraz Indii Państwo Chiny USA Japonia Rosja Indie Rok ,5% 5,7% 0,9% N/D 3,5% ,5% 5,5% 0,9% N/D 3,2% ,4% 5,3% 0,9% N/D 3,0% ,5% 4,7% 0,9% 5,5% 2,8% ,0% 4.8% 1,0% 5,3% 2,9% ,7% 4,5% 1,0% 5,9% 2,8% ,7% 3,8% 1,0% 4,4% 2,7% ,7% 3,5% 1,0% 4,1% 2,6% ,6% 3,3% 1,0% 4,5% 2,7% ,7% 3,1% 1,0% 3,3% 2,8% ,9% 3,0% 1,0% 3,4% 3,1% ,9% 3,0% 1,0% 3,7% 3,1% ,1% 3,0% 1,0% 4,1% 3,0% ,2% 3,4% 1,0% 4,4% 2,9%

3 Porównanie zmiany potencjału militarnego Chin na tle Rosji, Ind ii _ ,1% 3,7% 1,0% 4,3% 2,8% ,1% 3,9% - 1,0% 3,8% 2,8% ,0% 4,0% 1,0% 3,7% 2,8% ,0% 3,9% ' 1,0% 3,6% 2,5% ,1% 4,0% 0,9% 3,5% 2,3% ,0% 4,3% 0,9% 3,5% 2,6% ,2% 4,8% 1,0% 4,3% 2,9% ,1% 4,8% 1,0% 3,9% 2,7% ,8% 4,6% 1,0% 3,5% 2,4% ,0% 4,4%. 1,0% 3,9% 2,5% ,0% 3,8% 1,0% 4,1% 2,5% Źródło: Opracowanie własne na podstawie SIPRJ MilitaryExpenditure Database: [dostęp: 13 czerwca 2015], W ykres 1. Procentowy udział wydatków na obronność w PKB Chin, Stanów Zjednoczonych, Japonii, Federacji Rosyjskiej oraz Indii 0 50% ; Chiny 3 U9A. Japonia Rosja -r jndk Źródło: Opracowanie własne na podstawie SIPRI Military Expenditure Database: [dostęp: 13 czerwca 2015]. 125

4 # Tabela 2. Wydatki na obronność w Chinach, Stanach Zjednoczonych, Japonii, Federacji Rosyjskiej oraz Indiach w mld USD Państwo Chiny USA Japonia Rosja Indie Rok , ,839 46,592 N /D 19, , , ,802 N/D 18, , ,013 49,399 N/D 17, , ,226 52,486 62,300 16, , ,504 54,607 54,400 18, , ,273 56,181 51,400 19, , ,675 56,827 33,800 19, , ,287 57,124 32,000 19, , ,258 56,988 34,900 22, , ,533 57,725 20,800 23, , ,466 59,430 23,100 26, , ,155 60,288 31,100 27, , ,334 60,250 33,700 28, , ,142 60,701 37,300 28, , ,781 61,460 39,100 29, , ,441 61,201 40,870 33, , ,831 61,288 46,446 36, , ,837 60,892 51,404 36, , ,292 60,574 55,954 36,664

5 Porównanie zmiany potencjału militarnego Chin na tle Rosji, Indii : , ,003 59,140 61,484 41, , ,048 59,735 64,504 48, , ,282 59,003 65,807 49, , ,338 60,452 70,238 49, , ,681 59,571 80,995 49, , ,221 59,431 84,864 49,091 Źródło: Opracowanie własne na podstawie SIPR1 MilitaryExpenditure Database: [dostęp: 13 czerwca 2015]. Wykres 2. Wydatki na obronność w Chinach, Stanach Zjednoczonych, Japonii, Federacji Rosyjskiej oraz Indiach w mld USD Źródło: Opracowanie własne na podstawie SIPRI MilitaryExpenditure Database: [dostęp: 13 czerwca 2015], 1 2 7

6 Wykres 3. Wydatki na obronność w Chinach, Japonii, Federacji Rosyjskiej oraz Indiach w mld USD 4 Chiny S-Japonia Rosja Indii Źródło: Opracowanie własne na podstawie SIPRI MiłitaryExpenditure Database: Analiza powyższych danych ukazuje kilka ciekawych faktów. Otóż od zakończenia Zimnej Wojny w Stanach Zjednoczonych i Federacji Rosyjskiej wydatki na zbrojenia, zarówno w liczbach względnych, jak i bezwzględnych, utrzymywały się przez dekadę w silnym trendzie spadkowym. Spowodowane to było odmiennymi czynnikami. W Rosji, która po rozpadzie ZSRR odziedziczyła lwią część sił zbrojnych, przez całą dekadę lat dziewięćdziesiątych panował głęboki kryzys gospodarczy. W Waszyngtonie natomiast po zakończeniu Zimnej Wojny panował daleko idący optymizm spowodowany zwycięsko zakończoną konfrontacją z dawnym blokiem komunistycznym i uzyskaniem statusu jedynego mocarstwa na świecie. Był on jednocześnie podsycany przez naukowców i publicystów, którzy wygłaszali sądy o ostatecznym i trwałym zwycięstwie liberalnego modelu demokracji, która wyeliminuje wszelkie konflikty. Z początkiem nowego wieku sytuacja uległa drastycznej zmianie. W Rosji od roku 1999, po objęciu urzędu premiera przez Władimira Putina i rosyjskiej agresji na Czeczenię, wydatki zbrojeniowe zaczęły stale rosnąć. W ciągu pierwszego roku był to wzrost o ponad 34%. Poziom wydatków z roku 1992 przekroczono w Rosji w 2009 roku. Analizując okres od rozpadu Związku Radzieckiego do końca 2013 roku wzrost wydatków militarnych w Rosji wyniósł ponad 36%. W Stanach Zjednoczonych trend spadkowy jeżeli chodzi o fundusze przeznaczone na obronność uległ odwróceniu po zamachach na World Trade Center i Pentagon w 2001 roku. Poziom wydatków z roku 1989 został osiągnięty

7 Porównanie zmiany potencjału militarnego Chin na tle Rosji, Ind ii r # w ciągu trzech lat, lecz jednocześnie wciąż w całym badanym okresie (do 2013 roku) wzrost wyniósł jedynie ok. 16%. Od roku 2010 procentowy udział wydatków na armię w stosunku do PKB utrzymuje się w tendencji spadkowej. W roku 2013 obniżył się on do poziomu 3,8% w porównaniu z ponad 5,5% z roku Jednakże jeszcze do poziomu z przełomu wieków, gdy przez trzy lata ( ) budżet Pentagonu wynosił jedynie 3% PKB. Wpływ na to ma wciąż nienajlepsza sytuacja gospodarcza w USA i spowodowane nią cięcia w budżecie Pentagonu oraz zmiana orientacji w polityce amerykańskiej prowadzona przez prezydenta Baracka Obamę. Jednocześnie rosyjska agresja na Ukrainę w 2014 roku wpłynie zapewne na zwiększenie budżetu, ale i zaangażowanie USA w Europie. W Federacji Rosyjskiej w roku 2013 wydatki obronne przekroczyły pułap 4% PKB, lecz wciąż były one na znacznie niższym poziomie niż w W Japonii budżet sił zbrojnych, ograniczony do 1% PKB, powiększył się w analizowanym okresie o ok. 27,5%, czyli o prawie 12 punktów procentowych więcej niż w USA, ale wciąż o niecałe 10 mniej niż w Rosji. W Indiach wydatki wojskowe w roku 1989 były minimalnie wyższe niż w przypadku ostatnich w zestawieniu Chin, lecz-jednocześnie wynosiły one zaledwie 40% tego co na armię przeznaczała Japonia, 30% wydatków Rosji (z roku 1992) oraz niecałe 3,5% wojskowego budżetu Stanów Zjednoczonych. Indie rokrocznie przeznaczały na armię ponad 2,5% PKB, dzięki czemu w okresie którego dotyczy niniejsze opracowanie budżet wojskowy zwiększył się o ponad 150%, a wydatki znajdują się w stałym trendzie wzrostowym. W przypadku Indii na uwagę zasługuje fakt znacznie rosnącej dynamiki wzrostu wydatków oraz rosnące zakupy uzbrojenia za granicą. Prognozy mówią o przeznaczeniu na ten cel przeszło 100 mld USD w przeciągu najbliższych piętnastu lat1. Najciekawszym przypadkiem w zestawieniu są Chiny, które mimo, iż na zbrojenia wydają w stosunku do produktu krajowego brutto mniej niż inne kraje (z wyjątkiem Japonii), w okolicach 2,0%, to dzięki znacznemu wzrostowi gospodarczemu zwiększyły swój budżet wojskowy ponad ośmiokrotnie od roku Prócz znacznego wzrostu chińskich wydatków militarnych w liczbach bezwzględnych, uwagę przykuwa również ich stosunek do wydatków w innych analizowanych państwach. Chiny w 1989 roku zaczynały jako ostatni kraj w zestawieniu, a już w 2004 roku budżet wojskowy przekroczył pułap będącej na drugim miejscu w zestawieniu Japonii. Jednocześnie stale zmniejsza się dystans dzielący poziom wydatków wojskowych w Chinach i USA. W roku 1989 budżet chińskiego Ministerstwa Obrony Narodowej wynosił niewiele ponad 3% środków będących w dyspozycji Pentagonu, by w roku 2013 wzrosnąć do poziomu blisko 27%. Różnica w poziomie środków wydanych na armię w obu krajach wciąż jest znaczna. Wynika ona w dużej mierze z faktu, iż koszt zakupu 1M. Magierowski, Panowie Życia i śmierci Do Rzeczy Luty 2013, nr 4/2013 s

8 i utrzymania zaawansowanego technologicznie sprzętu czy wydatki osobowe w USA są znacznie wyższe niż w ChRL, która wciąż w znacznej mierze posiada sprzęt przestarzały, ale odporny na niski poziom kultury technicznej, a armia, mimo iż liczna, wciąż jeszcze nie dorównuje poziomem wyszkolenia armiom państw zachodnich. Odrębną kwestią jest nagminne stosowanie w Chinach procesu odwróconej inżynierii, co znacznie obniża koszty opracowania nowego sprzętu wojskowego czy modernizacji już istniejącego. Dopiero biorąc pod uwagę powyższe zastrzeżenia można podjąć się trafnej analizy rzeczonego zjawiska. Wzrost wydatków militarnych w Chinach o przeszło 830% w przeciągu ćwierćwiecza świadczy o szeroko zakrojonym procesie modernizacji i rozbudowy sił zbrojnych. Powodem jest chęć odgrywania przez Pekin zdecydowanie większej roli w rejonie Azji i Pacyfiku, ale także i na świecie, do czego niezbędne są nowoczesne i zdolne operować na całym świecie siły zbrojne. Co ciekawe Państwo Środka jest jedynym krajem, który należy do grona największych eksporterów, a zarazem importerów uzbrojenia2. 2. Liczebność armii, floty i lotnictwa Chin, USA, Japonii, Rosji oraz Indii; analiza porównawcza Na wcześniejszych stronach analizie podlegały wydatki militarne pięciu badanych państw w okresie od 1989 do 2013 roku. Natomiast na kolejnych w formie tabel przedstawiona będzie ilość sprzętu bojowego będących w posiadaniu poszczególnych krajów. Informacje zostały pozyskane z fachowych stron internetowych w języku polskim i angielskim oraz polskojęzycznej prasy specjalistycznej i informacyjnej. Podobnie jak w przypadku danych dotyczących wydatków na obromiość należy pamiętać iż dane te mogą być wartościami szacunkowymi, mogącymi nie odpowiadać w pełni rzeczywistości, ze szczególnym uwzględnieniem tegoż zastrzeżenia co do Chińskiej Republiki Ludowej i Federacji Rosyjskiej. Tabela 3. Porównanie liczebności armii i liczby systemów lądowych w Chinach, Stanach Zjednoczonych, Japonii, Federacji Rosyjskiej oraz Indiach Państwo Rodzaj Żołnierze w służbie czynnej Przeszkoleni rezerwiści Chiny i m Japonia Rosja Indie Ibidem. ISO

9 Porównanie zmiany potencjału militarnego Chin na tle Rosji, Ind ii... Czołgi i ciężkie wozy bojowe Opancerzone wozy piechoty Systemy artyleryjskie _ Źródło: Opracowanie własne na podstawie Global Firepower: slobalfjrepower. com. [dostęp: 10 czerwca 2015J. Tabela 4. Porównanie liczby samolotów oraz śmigłowców w Chinach, Stanach Zjednoczonych, Japonii, Federacji Rosyjskiej oraz Indiach Państwo Chiny USA Japonia Rosja Indie Rodzaj Samoloty Śmigłowce Źródło: Opracowanie własne na podstawie Global Firepower: [dostęp: 10 czerwca 2015], Tabela S. Porównanie liczby okrętów wybranych klas w Chinach, Stanach Zjednoczonych, Japonii, Federacji Rosyjskiej oraz Indiach Państwo Chiny USA Japonia Rosja Indie Rodzaj Lotniskowce * 2** 1 2 Okręty podwodne Krążowniki Niszczyciele Fregaty Korwety * Uderzeniowe okręty desantowe (LHD) ** - Niszczyciele śmigłowcowe (DDH) Źródło: Opracowanie własne na podstawie Global Firepower: htto://mvw. slobalhrepower. com, [dostęp: 10 czerwca 2015], Do przeprowadzenia rzeczowej analizy niezbędne jest zwrócenie uwagi na kwestię relacji między ilością, a jakością sprzętu w armiach poszczególnych państw. Dla przykładu Stany Zjednoczone oraz Japonia posiadają w swoich arsenałach czołgi 3. generacji czy myśliwce generacji 4., 4,5. oraz w przypadku USA także jedyne na świecie samoloty generacji 5. Armia Indyjska zaś posiada w swoich arsenałach czołgi generacji 2,5. oraz 3., w stosunku ilościowym 2:1. Natomiast Chiny i Rosja opierają się wciąż na pojazdach 1., 2. i 2,5 generacji ze

10 stosunkowo niewielkim dodatkiem wozów generacji 3. Lotnictwo myśliwskie zaś to w dużej mierze 2. i 3. generacja (ChRL zaś posiada w czynnej służbie znaczne ilości samolotów 1. generacji) oraz liczące sto do trzystu egzemplarzy partie samolotów 4. generacji i nieznaczne ilości generacji 4,5. Dla lepszego zobrazowania różnicy potencjałów warto wskazać na obie Wojny w Zatoce Perskiej, gdzie Irackie jednostki pancerne składały się z eksportowych wersji radzieckich wozów bojowych generacji 1., 2., i 2,5., a lotnictwo operowało na samolotach generacji 2., i 3., natomiast siły ONZ w Pierwszej Wojnie w Zatoce posiadały na wyposażeniu czołgi generacji 2. z przewagą generacji 3. i samoloty 4. generacji. Wojna W 2003 roku to wciąż tej samej generacji sprzęt po stronie irackiej oraz zmodernizowane wozy bojowe generacji 3. i samoloty 4., i 4,5 generacji. Analizując liczebność sił zbrojnych zawartych w Tabeli 3. należy zwrócić uwagę na fakt, iż nie zachodzi tu prosta korelacja między wydatkami wojskowymi, a wielkością armii w poszczególnych państwach. Licząc łącznie liczbę żołnierzy w czynnej służbie i przeszkolonych rezerwistów bezsprzecznie największym potencjałem ilościowym dysponują Chiny, Indie oraz Rosja, a posiadające największy budżet wojskowy na świecie Stany Zjednoczone posiadają armię liczebnie znacznie mniejszą. Potwierdza to przedstawioną wcześniej tezę 0 wysokim poziomie wydatków osobowych i kosztownym w produkcji i utrzymaniu sprzęcie w armii amerykańskiej i japońskich Siłach Samoobrony. Ciężkiego sprzętu zmechanizowanego ChRL oraz Stany Zjednoczone posiadają podobną ilość, lecz poziom jego technologicznego zaawansowania jest różny. Czołgi i wozy bojowe Chińskiej Ajrmii Ludowo - Wyzwoleńczej to w znacznej mierze kopie rosyjskich konstrukcji z lat pięćdziesiątych i sześćdziesiątych, jak 1 lokalne modernizacje (Typ 85, 90, 96 itd.). Sytuację ratują zakupy w Rx>sji. Armia ChRL wzbogaciła się o wozy bojowe T-80, T-72, BMP-3, a także systemy plot. S-300 PMU-1 czy Tor-M l oraz lufowe i rakietowe zestawy artyleryjskie. Jednocześnie dzięki dostarczonym przez Rosjan liniom montażowym, Chiny pozyskają kołowe transportery opancerzone BTR-80 czy kolejne bojowe wozy piechoty BMP-33. Natomiast Armia Amerykańska i Korpus Piechoty Morskiej dysponują nieustannie modernizowanym sprzętem korzeniami sięgającym ostatniej dekady Zimnej Wojny. Jednocześnie co można zauważyć analizując dane zawarte w Tabeli 3. stosunek ilości opancerzonych transporterów piechoty w armii USA i Chin wynosi prawie 8,5:1. Rosja odziedziczyła po Związku Radzieckim liczne siły pancerne oraz dużą liczbę ciężko uzbrojonych opancerzonych pojazdów piechoty dla wojsk zmechanizowanych i powietrznodesantowych. W armii Rosyjskiej wciąż wiele jest jeszcze ciężkich i lekkich 3 1. Topolski, Stosunki chińsko - rosyjskie, (w:) K. Iwańczuk, A. Ziętek (red.) Chiny w stosunkach międzynarodowy eh., Lublin 2003, s. 144.

11 Porównanie zmiany potencjału militarnego Chin na tle Rosji, Indii : wozów bojowych 1. i 2. generacji, lecz proporcjonalnie więcej niż w armii chińskiej jest też nowszych pojazdów generacji 2,5. oraz 3. W armii Republiki Indii na wojska pancerne i zmechanizowane składają się stosunkowo nowoczesne pojazdy generacji 2,5. oraz 3., w większości o rosyjskiej proweniencji (np. T-90). Japońskie Siły Samoobrony mimo, iż w porównaniu z resztą analizowanych tu formacji dysponują nielicznymi siłami pancernymi i zmechanizowanymi, to jednakże warto zwrócić uwagę, iż proporcjonalnie do wielkości armii (liczonej jako ilość żołnierzy w służbie czynnej oraz przeszkolonych rezerwistów) stopień nasycenia ciężką techniką wojskową jest znaczny i dorównuje przodującym w tej kategorii Stanom Zjednoczonym i Rosji. W kategorii systemów artyleryjskich łączna ich liczba (ponad 9 500) będąca w posiadaniu Chin komunistycznych, jest porównywalna z liczbą tego typu środków bojowych w arsenałach Rosji i Republiki Indii, które to państwa posiadają odpowiednio po ok i zestawów artyleiyjskich. Główną przyczyną takiego stanu rzeczy jest poradziecka doktryna działania, która zakładała zmasowane użycie artylerii na lufowa i rakietowa, wywodząca się z II Wojny Światowej, której skuteczność w obliczu przeciwnika stawiającego na mobilność i precyzję może być nikła. W ostatnich łatach nastąpił dlatego prawdziwy wysyp nowych chińskich samobieżnych konstrukcji lekkiej i ciężkiej artylerii klasycznej i rakietowej, na nośnikach kołowych i gąsienicowych4 5. Armia Indyjska mimo posiadania znacznie młodszego od swojego sąsiada parku artyleryjskiego, również wciąż cierpi na brak dostatecznej mobilności własnych pododdziałów artylerii, gdyż blisko 90% dostępnej siły ognia przypada na działa holowane. Rosja i Stany Zjednoczone natomiast posiadają z czasów Zimnej Wojny liczne zestawy samobieżnej artylerii klasycznej i rakietowej wszystkich szczebli działania oraz znacznie mniejszą ilość dział holowanych, które np. w armii amerykańskiej wykorzystywane są w jednostkach kawalerii powietrznej i przerzucane transportem lotniczym wprost na pole bitwy, co jest znacznie trudniejsze w przypadlcu cięższych, często opancerzonych nośników kołowych czy gąsienicowych. Artyleria japońska jest w stosunku do ogólnej liczebności armii stosunkowa słabsza, niż wśród reszty krajów, lecz należy pamiętać, że podobnie jak w USA jest zdecydowanie nowocześniejsza. Dotyczy to samych dział czy wyrzutni oraz amunicji, która dostępna jest dla wielu różnych zastosowań, często o zwiększonym zasięgu czy naprowadzana na cel. Analiza danych dotyczących liczebności sił powietrznych zawartych w Tabeli 4. ukazuje znaczną dominację ilościową Stanów Zjednoczonych zarówno w kategorii samolotów, jak i wiropłatów, których posiadają kilkakrotnie więcej 4 T. Szulc, Nowe chińskie platformy bojowe, Nowa Technika Wojskowa Grudzień 2007, nr 12/2007 s T. Szulc, Jubileuszowa defilada w Pekinie, Nowa Technika Wojskowa Listopad 2009, nr 11/2009 s

12 niż wszystkie pozostałe kraje łącznie. Ponadto na ilościową nakłada się dominacja technologiczna oraz znaczna liczba rozsianych po całym świecie baz lotniczych, które czynią wykorzystanie przewagi powietrznej znacznie efektywniejszym. Sprzyja temu również największa na świecie flota okrętów lotniczych. Rosja posiada czterokrotnie mniej samolotów i ponad czterokrotnie mniej śmigłowców niż USA oraz ograniczone do własnego terytorium i kilku państw zaprzyjaźnionych możliwości ich wykorzystania z racji braku zagranicznych baz czy okrętów lotniczych. Od kilku lat FR pod rządami Władimira Putina próbuje odbudować zdolność globalnego działania. Jednakże po uwikłaniu się w konflikt ukraiński wielu dotychczasowych sojuszników podchodzi z dużą rezerwą do zbliżenia z Rosją. Lotnictwo ChRL liczebnie jest słabsze niż rosyjskie oraz z mniejszą liczbą śmigłowców na stanie. Podobnie jak rosyjskie, chińskie lotnictwo wciąż odczuwa brak możliwości operowania na całym świecie. Jest ono również wciąż najbardziej przestarzałe spośród krajów analizowanych. Podstawowym myśliwcem w Siłach Powietrznych Chińskiej Armii Ludowo - Wyzwoleńczej jest J-7, czyli chińska kopia skonstruowanego w latach pięćdziesiątych XX wieku MiG-a 216. W przypadku śmigłowców sytuacja wygląda jeszcze gorzej, dopiero na początku lat 90. chiński przemysł wdrożył do produkcji śmigłowiec Z-9, czyli kopię francuskiego Dauphina, których w ciągu piętnastu lat produkcji udało się wytworzyć ledwie ok. 50 egzemplarzy7. Resztę śmigłowców ChRL kupuje w niewielkich palliach od krajów całego świata. Chiny od początku ostatniej dekady ubiegłego wieku prowadzą zakrojone na szeroką skalę zakupy samolotów i śmigłowców w Rosji. Już w 1992 roku zawarto kontrakt na zakup 26 samolotów wielozadaniowych typu SU-27 w wersji jedno- i dwumiejscowej wraz z uzbrojeniem i programem szkolenia pilotów. Następne 22 do 42 samolotów wraz z licencją na produkcję kolejnych 200 już w Chinach, zakupiono na przełomie roku 1995 i Trzy lata później zawarto umowę na dostawę zmodernizowanej ich wersji SU-30MKK, opiewającą na 40 samolotów, o wartości 1,8 mld USD, a w 2001 roku zakupiono 45 tych myśliwców za 2 miliardy dolarów amerykańskich. Oprócz tego lotnictwo CliALW wzbogaciło się o nowe rakiety powietrze - powietrze, samoloty Ił-76 zarówno w wersji transportowej, jak i AWACS, bombowce Tu-22 czy śmigłowce Mi-17 i Ka-27 oraz samoloty do tankowania w powietrzu8. Nie można także zapomnieć o owocnej dla przemysłu lotniczego Państwa Środka współpracy w postaci wspomnianej już licencji na produkcję samolotu SU-27, dostaw radarów, silników odrzutowych czy zaawansowanych technologii produkcji oraz wsparcia przy tworzeniu nowych projektów, jak np. myśliwiec J-109. Powyższa koo- 6 T. Szulc, Salon lotniczy Zhuhai, Nowa Technika Wojskowa Grudzień 2008, nr 12/2008 s T. Szulc, Śmigłowiec Z-9, Nowa Technika Wojskowa Luty 2010, nr 2/2010 s Topolski, Stosunld... op. cit. s T. Szulc, Salon lotnicz]>... op. cit

13 Porównanie zmiany potencjału militarnego Chin na tle Rosji, Indii : ' i > peracja posiada swoje formalne umocowanie w postaci podpisanego w 1996 roku przez obydwa państwa memorandum o pomocy jaką zobowiązuje się udzielić Federacja Rosyjska swojemu południowemu sąsiadowi w dziedzinie modernizacji i rozwoju jego sił zbrojnych10. Republika Indii posiada mniejsze, lecz i nowocześniejsze siły lotnicze, również ograniczone do działań lokalnych. Indyjski przemysł lotniczy ma duże problemy z samodzielnym skonstruowaniem nowoczesnych samolotów i śmigłowców, co skutkuje koniecznością posiłkowania się zakupami za granicą, np. we Francji11 czy współpracą z innymi krajami (nieudany program myśliwca 5. generacji prowadzony wspólnie z Rosją). Japonia dysponuje licznym i nowoczesnym technologicznie lotnictwem, niewiele w tej kwestii ustępującym ameiykańskiemu, z możliwością ewentualnego globalnego wykorzystania w oparciu o infrastrukturę sojuszniczą. Ostatnim, lecz jednocześnie najistotniejszym rodzajem sił zbrojnych w kontekście działań w rejonie Azji i Pacyfiku niezaprzeczalnie jest marynarka wojenna. Rzeczowa analiza potencjału floty poszczególnych państw w oparciu o dane zawarte w Tabeli 5. nie powinna mieć miejsca bez zastrzeżeń dotyczących poziomu technologicznego ich zaawansowania. Od czasu II Wojny Światowej stało się jasne, że okrętami gwarantującymi dominację na morzach i oceanach są lotniskowce. Te kosztowne w budowie i utrzymaniu okręty, wymagają równie kosztownej grupy powietrznej oraz innych okrętów pomocniczych, w postaci krążowników, niszczycieli, fregat, okrętów podwodnych czy statków zaopatrzeniowych. Mają one jednak zapewnić możliwość szybkiej i stanowczej projekcji siły na dowolnym akwenie w celu ochrony interesów państwa i jego obywateli. Współcześnie jedynie Stany Zjednoczone są w stanie podołać rzeczonym wygórowanym kosztom posiadania licznej oraz skutecznej floty uderzeniowych okrętów lotniczych. W ZSRR główny nacisk łożony był na rozwój floty podwodnej, jako jedynej zdolnej przeciwdziałać dominacji amerykańskich lotniskowców, zaś pozostałe rodzaje okrętów były przeznaczone do działań defensywnych i wspierających. Dla przykładu w kwestii budowy okrętów lotniczych nigdy nie osiągnięto wyników porównywalnych z państwami NATO. Przyznać jednak trzeba, iż radziecki przemysł stoczniowy, podobnie jak cały wojskowy kompleks przemysłowy był dobrze finansowany i stał na wysokim poziomie. Po rozpadzie ZSRR marynarka jej spadkobierczyńfjłosji, stała się główną ofiarą katastrofalnej sytuacji gospodarczej i cięć budżetowych w armii. Przemysł stoczniowy z powodu braku zamówień krajowych i zagranicznych ucierpiał zdecydowanie najbardziej i w chwili obecnej znajduje się w stanie rozkładu. Na potwierdzenie tegoż niech starczy fakt, iż dwa okręty projekcji 101. Topolski, Stosunki... op. cit. s Ł. Pacholski, Hindusi odbierają pierwsze zmodernizowane Mirage 2000 i zamawiają Rafaele, Nowa Technika Wojskowa Maj 2015, nr 5/2015 s

14 siły i dowodzenia musiały zostać zakupione we Francji (typ Mistrąl)12 i dopiero kolejne dwa zbudowano siłami lokalnego przemysłu. W efekcie permanentnego niedoinwestowania na przestrzeni przeszło dwóch dekad flota rosyjska dysponuje dziś mniejszą liczbą okrętów niż marynarka radziecka w końcówce swojej historii. Większość okrętów konstrukcyjnie wywodzi się z lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych. Warto w tym miejscu zaznaczyć, iż pierwszym większym okrętem od czasu upadku ZSRR, w całości zaprojektowanym i zbudowanym w Rosji, była zwodowana w listopadzie 2007 roku korweta rakietowa Stierieguszczij13. Ponadto wiele okrętów rosyjskiej marynarki znajduje się prawdopodobnie w złym stanie technicznym, chociażby jedyny rosyjski lotniskowiec, Admirał Kuzniecow, który z braku środków na niezbędny remont od 2011 roku nie wypłynął w morze Flota chińska zaś na chwilę obecną odpowiada technologicznemu poziomowi floty radzieckiej z lat siedemdziesiątych minionego wieku, lecz od kilku lat dynamicznie się modernizuje siłami własnego przemysłu czy poprzez zakupy okrętów za granicą15,16,17. Marynarka Republiki Indii jest stosunkowo nowoczesna, większość okrętów pochodzi z przełomu wieku i są to konstrukcje rodzimego przemysłu stoczniowego, rzadziej zakupione za granicą, w większości rosyjskiej proweniencji, jak okręty podwodne typu Akuła czy Kilo lub drugi z indyjskich lotniskowców, VikramadityalB. Amerykańskie lotniskowce, których na chwilę obecną w linii jest dziesięć, bywają nazywane czasami mianem superlotniskowców z racji swojej większej niż przeciętna siły uderzeniowej, a zarazem niezwykłej uniwersalności. Atomowe okręty lotnicze typu Nimitz mogą zabrać na swój pokład do stu trzydziestu maszyn bojowych, rozpoznania, kontroli obszaru czy ratowniczych, których skład ustalany jest zależnie od typu zadań bojowych stawianych przed konkretnymi okrętami. Dla porównania z pokładu jedynego rosyjskiego lotniskowca Admirał Kuzniecow może operować maksymalnie trzydzieści kilka lekkich samolotów wielozadaniowych i śmigłowców, a grupa powietrzna zbudowanego na kadłubie jego brata bliźniaka Wariaga, chińskiego Liaoninga może liczyć około dwadzieścia samolotów więcej. Indyjski lekki lotniskowiec Yiraat (dawny brytyjski Hermes) 12 T. Grotnik, Mistrale dla Rosji, Nowa Technika Wojskowa Lipiec 2011, nr 7/2011 s T, Grotnik, Stierieguszczij czyli pierwsza rosyjska korweta bez tajemnic, Nowa Technika Wojskowa Styczeń 2008, nr 1/2008 s T. Szulc, MAKS 2011, Nowa Technika Wojskowa Wrzesień 2011, nr 9/2011 s V. s Ałtair Agencja Lotnicza sp. z. o. o., Ożywianie Wariaga: [dostęp: 11 czerwca 2015], 17 T. Szulc, Potęga morska Związku Radzieckiego odradza się w... Chinach!, Nowa Technika Wojskowa Luty 2013, nr 2/2013 s Defense Industry Daily, INS Vikramaditya: Waiting for Gorshkov...: [dostęp: 11 czerwca 2015].

15 Porównanie zmiany potencjału militarnego Chin na tle Rosji, Indii... posiada potencja! uderzeniowy porównywalny z okrętem rosyjskim. W przypadku US Navy w poczet okrętów lotniczych zaliczone zostało także osiem ciężkich lotniczych okrętów desantowych typu Wasp, z których każdy przewożący batalion piechoty morskiej oraz silną grupę lotniczą stanowi odpowiednik lekkich lotniskowców w innych krajach i z powodzeniem może zostać wykorzystany w postaci okrętów projekcji siły, czy jako nacisk polityczny. Co do przyszłości lotniskowców w poszczególnych państwach, to nie ulega wątpliwości, iż w Stanach pozostaną one główną siłą uderzeniową marynarki wojennej, lecz ich liczba raczej nie będzie znacząco odbiegać od dotychczasowej. Chiny zaś już rozpoczęły proces nadrabiania dystansu, jaki dzieli je od amerykańskiego supermocarstwa i oprócz Liaoninga prawdopodobnie posiadają w budowie kolejny okręt, a w przeciągu dekady lub dwóch mogą wejść w posiadanie kolejnych okrętów19. W przypadku Rosji raczej nie można się spodziewać pojawienia nowych uderzeniowych okrętów lotniczych, a z braku wystarczających środków finansowych dalszy los Kuzniecowa także stoi pod znakiem zapytania. Do niedawną prawdopodobne było, iż jedynymi okrętami lotniczymi w rosyjskiej WMF będą lekkie okręty desantowe francuskiej proweniencji typu Mistral, lecz kryzys ukraiński i związane z tym sankcje nałożone na Rosję mogą spowolnić lub całkowicie zahamować proces włączenia ich w szeregi floty. Co zaś tyczy się Japonii, to jak posiada ona konstytucyjny zakaz posiadania lotniskowców w ogóle, lecz jednocześnie do służby mają zostać wprowadzone łącznie cztery lekkie okręty lotnicze typu Hyuga i Izumo20, klasyfikowane celowo jako niszczyciele śmigłowcowe. Bezsprzecznie jednak po zaokrętowaniu samolotów pionowego startu, np. skonstruowanych w USA i zamówionych przez Japonię F-35, mogą one pełnić rolę lekkich lotniskowców o potencjale zbliżonym do okrętów rosyjskiego lub indyjskich. Drugim podstawowym filarem współczesnej marynarki wojennej są okręty podwodne. Mimo, iż rozwinęło się wiele podtypów tych okrętów, to wciąż najistotniejsza linia podziału przebiega podług dwóch głównych rodzajów przeznaczenia, tj. okrętów nosicieli systemów balistycznych oraz okrętów myśliwskich. Rakietowe atomowe okręty podwodne, to wciąż jeden z elementów triady atomowej w Rosji i Stanach Zjednoczonych, a także w mniejszym stopniu w Chinach. W czynnej służbie znajduje się czternaście tego typu okrętów amerykańskich i prawdopodobnie dwanaście rosyjskich. W obu flotach wywodzące się z czasów Zimnej Wojny konstrukcje mają zostać zastąpione nowymi okrętami w liczbie dwunastu dla każdej z flot Okręty myśliwskie mają w marynarce USA i Rosji w znacznej 19 T. Szulc, Potęga morska... op. cit. s Ł. Pacholski, Niszczyciel śmigłowcowy Hyuga, Nowa Technika Wojskowa Maj 2009, nr 5/2009 s Global Security.org, Project 935/955 Borei: [dostęp: 11 czerwca 2015]. 137

16 mierze odmienne zadania. Amerykańskie okręty atomowe są w głównej mierze przeznaczone do osłony własnych szlaków morskich, okrętów z pociskami uzbrojonymi w głowice jądrowe oraz grup lotniskowców przed przeciwdziałaniem okrętów podwodnych nieprzyjaciela. Okręty rosyjskie w trakcie ewentualnego konfliktu mają w pierwszej kolejności strzec floty nosicieli pocisków rakietowych z głowicami jądrowymi, oraz uderzyć w grupy okrętów, ze szczególnym uwzględnieniem lotniskowców i linie zaopatrzeniowe potencjalnego przeciwnika. Według wszelkiego prawdopodobieństwa myśliwskie okręty podwodne WMF nie oparły się kłopotom finansowym jakie trawią całą flotę, a co za tym idzie, można się spodziewać, iż część z oficjalnie pozostających w służbie okrętów nie jest zdatna do walki, a szkolenie załóg na pozostałych pozostawia wiele do życzenia. Chińska flota podwodna pomimo, że liczebnie przewyższa rosyjską, to wciąż w znacznej mierze opiera się na przestarzałych okrętach o napędzie konwencjonalnym, o ograniczonej możliwości działania na współczesnym polu walki morskiej. Należy jednak zauważyć, iż od początku XXI wieku także i ta gałąź chińskiej marynarki podlega stałej modernizacji i w przeciągu najbliższych lat można się spodziewać wprowadzenia na miejsce najstarszych okrętów o napędzie spalinowo - elektrycznym, nowych okrętów atomowych własnej konstrukcji. Przewagą chińskiej marynarki nad rosyjską jest zapewne dużo wyższy poziom wyszkolenia marynarzy, wynikający z lepszego finansowania floty, co znacznie ułatwi zmianę pokoleniową okrętów w nadciągającej przyszłości. Maiynarka indyjska i japońska dysponują liczebnie podobnym potencjałem, lecz zgoła innymi okrętami. Japońskie siły podwodne, to nowoczesne okręty o napędzie klasycznym własnej konstrukcji, natomiast Indie wybrały drogę zakupu używanych okrętów atomowych z połowy lat osiemdziesiątych w Rosji. Zarówno w ChRL, jak i w dwóch pozostałych krajach flota podwodna w doktrynie morskiej ma pełnić rolę defensywną w postaci ochrony własnej linii brzegowej i szlaków zaopatrzeniowych. Kolejnymi kategoriami w zestawieniu są krążowniki i niszczyciele, które będą analizowane łącznie, gdyż ich przeznaczenie jest zasadniczo tożsame i zależne od floty w której służą. US Navy wykorzystuje łącznie osiemdziesiąt trzy krążowniki i niszczyciele rakietowe. Głównym zadaniem tych nowoczesnych okrętów skonstruowanych na przełomie lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych jest osłona lotniskowców przed atakami rakietowymi, zwalczanie okrętów podwodnych i wsparcie oddziałów lądowych przy użyciu uzbrojenia rakietowego i artyleryjskiego. Planowane jest także ich wykorzystanie jako elementów systemu zwalczania rakiet balistycznych. Japońskie niszczyciele w liczbie czterdziestu czterech okrętów są zbudowane w krajowych stoczniach, lecz w dużej mierze w oparciu o projekty 2 22 Ł. Pacholski, SSBN X czyli zmierzch Ohio, Nowa Technika Wojskowa Luty 2013, nr 2/2013 s t^s. i

17 Porównanie zmiany potencjału militarnego Chin na tie Rosji, Indii... amerykańskich jednostek i przy wykorzystaniu amerykańskich systemów nawigacyjnych oraz bojowych. Pierwsze z tych okrętów weszły do służby w latach osiemdziesiątych, a najmłodsze pochodzą z pierwszej dekady bieżącego wieku. Starsze okręty podobnie jak ich amerykańskie odpowiedniki są na bieżąco modernizowane, co ma zapewnić ich długą i skuteczną służbę. Niszczyciele w japońskich Siłach Samoobrony pełnią oczywiście rolę defensywną, na co składa się ochrona szlaków zaopatrzeniowych, portów oraz zapewnienie osłony przeciwlotniczej i przeciwrakietowej macierzystym wyspom. Co istotne dla niniejszej analizy w japońskiej marynarce wojennej jako niszczyciele klasyfikowane są również mniejsze okręty przeznaczone do zwalczania okrętów podwodnych takie jak fregaty. Chińska i rosyjska flota jak można odczytać z Tabeli 5. posiada zauważalnie mniej niszczycieli i krążowników, niż USA i Japonia. Są to głównie okręty konstrukcyjnie wywodzące się z lat sześćdziesiątych i siedemdziesiątych, przy czym w Rosji nie były one modernizowane od czasu upadku komunizmu, oczywiście z braku funduszy. Z racji braku innych okrętów pełnią one najczęściej rolę okrętów flagowych i jako jedyne mogą być wykorzystane w charakterze okrętów oceanicznych zdolnych zapewnić globalną projekcję siły. W marynarce wojennej ChALW to właśnie głównie na tych okrętach spoczywa ochrona chińskich szlaków zaopatrzenia w ropę i gaz z dala od własnych baz morskich. Republika Indii posiada osiem okrętów klasy niszczycieli, przeznaczonych w znacznej mierze do obrony własnych portów poprzez zwalczanie okrętów podwodnych i zapewnienie osłony przeciwlotniczej dla towarzyszących okrętów. Kolejne kategorie okrętów, a mianowicie fregaty i korwety, gdyż ich głównym zadaniem jest obrona własnego wybrzeża i konwojów przed próbami zastosowania blokady morskiej przy użyciu okrętów podwodnych czy min. Ich główną zaletą jest znacznie niższy koszt budowy i utrzymania niż w przypadku większych okrętów, takich jak niszczyciele czy krążowniki. Jak można zauważyć analizując dane z tabeli znaczne ilości rzeczonych okrętów posiadają Chiny, Rosja i Indie. We wszystkich tych krajach zapewnienie swobody korzystania z portów morskich jest sprawą priorytetową, gdyż stanowią one okno na świat dla gospodarki. Liczne małe okręty we flocie rosyjskiej to również kwestia oszczędności przy zapewnieniu ochrony własnym wodom terytorialnym, a korwety i kutry patrolowe mają stanowić substytut dla większych okrętów. Należy jednakże przyznać, iż okręty te są często stosunkowo młode w porównaniu z resztą floty, a korwety są jednym z rosyjskich dóbr eksportowych, które cieszą się szerokim wzięciem w wielu państwach, potrzebujących tanich, lecz skutecznych środków utrzymania własnej obecności w strefie przybrzeżnej. Wiele z tych okrętów trafiło także do Indii, które oprócz importowanych posiadają także zbudowane w stoczniach krajowych okręty dozorowe. Chiny zaś dopiero od niedawna osiągnęły wystarczający poziom zaawansowania technologicznego, by przestawić produkcję z okręt39

18 tów lekkich na niszczyciele i krążowniki. W przypadku Japonii, jak zostało wspomniane powyżej, fregaty i korwety klasyfikowane są jako lekkie niszczyciele. 3. Podsumowanie Jak wykazały dane zaprezentowane w pierwszym podrozdziale chińskie wydatki militarne na przestrzeni ćwierć wieku rosły w bardzo wysokim tempie, szczególnie na tle innych państw. W analizowanym okresie budżet chińskiego MON powiększył się ponad ośmiokrotnie, podczas gdy w Rosji, Stanach Zjednoczonych i także Japonii wzrost ten był raczej symboliczny. Pekin inwestuje w rozwój nowoczesnej floty i lotnictwa w celu zmniejszenia luki technologicznej jaka dzieli go od pozostałych państw i aby dzięki temu zapewnić sobie zdolność działania nie tylko w strefie przybrzeżnej, ale i na odległych akwenach i terytoriach. Jest to niezbędny element do budowy własnej pozycji nie tylko jako mocarstwo regionalne, ale i państwo liczące się w świecie. Jednocześnie co można zauważyć z coraz większymi problemami w zakresie finansowania armii borykają się Stany Zjednoczone. Trwająca już ponad rok agresja Rosji na Ukrainę oraz wojna z Państwem Islamskim zmusza je do zaangażowania w wielu regionach świata równocześnie, co dodatkowo obciąża budżet Pentagonu i jednocześnie powoduje rozdzielenie sił i środków na wiele obszarów. Jest to niewątpliwie szansa dla Chin, aby wzmocnić swoją rolę regionalną i globalną. Ostatnie wydarzenia, czyli m.in. powołanie Azjatyckiego Banku Inwestycji Infrastrukturalnych23, czy wdrożenie w życie koncepcji nowego Szlaku Jedwabnego pokazują, iż Chiny chcą odgrywać coraz większą rolę globalną i są gotowe w tym celu prowadzić coraz bardziej antagonistyczną politykę względem USA. Dynamiczny rozwój sił zbrojnych w Państwie Środka pokazuje, iż niedługo będą one potencjalnie na to gotowe również militarnie. 23 Bank ten będzie konkurencją względem zdominowanego przez państwa zachodnie Banku Światowego. Główną rolę w jego działalności odgrywać będzie Pekin, ale jednocześnie do grona państw założycieli przystąpić ma 57 państw, w tym tak bliscy sojusznicy Stanów Zjednoczonych jak np. Wielka Brytania. 140