UNIWERSYTET WARSZAWSKI WYDZIAŁ DZIENNIKARSTWA I NAUK POLITYCZNYCH

Transkrypt

1

2 Żonie i Rodzicom

3 UNIWERSYTET WARSZAWSKI WYDZIAŁ DZIENNIKARSTWA I NAUK POLITYCZNYCH WARSZAWA 2013

4 Projekt okładki Zakłady Graficzne UW Redaktor prowadzący Jarosław Szczepański Recenzja: dr hab. Dariusz Skrzypiński Skład i łamanie Zakład Graficzny UW Copyright by Paweł Krasowski, Warszawa 2013 Copyright by Wydział Dziennikarstwa i Nauk Politycznych, Uniwersytet Warszawski, Warszawa 2013 Wszelkie prawa zastrzeżone. Każda reprodukcja lub adaptacja całości bądź części niniejszej publikacji, niezależnie od zastosowanej techniki reprodukcji (drukarskiej, fotograficznej, komputerowej i in.), wymaga pisemnej zgody Autora i Wydawcy. Liczba arkuszy: 11,5 Wydawca: Wydział Dziennikarstwa i Nauk Politycznych Uniwersytet Warszawski ul. Krakowskie Przedmieście 26/28, Warszawa tel./fax (48 22) ISBN: Druk i oprawa: Zakład Graficzny UW. Zam. 1175/2013

5 Spis treści Wstęp Metodologia badań Rozdział 1. Strategia wyborcza Rozdział 2. Sztaby wyborcze w kampanii parlamentarnej 2011 roku Rozdział 3. Wyborcy i media w opiniach sztabowców Rozdział 4. Kampania parlamentarna 2011 roku w ocenach sztabowców Zakończenie Bibliografia

6

7 Wstęp Wybory oraz kampania wyborcza należą do tych mechanizmów właściwych demokracji, które z zasady koncentrują na sobie uwagę zarówno opinii publicznej, mediów jak i naukowców różnych dyscyplin. Często zatem w polu badań prowadzonych nad tymi zjawiskami znajdują się opinie i postawy wyborców, widoczne poczynania podmiotów politycznych, przekazy kierowane przez nie do elektoratu czy wreszcie znaczenie i funkcje realizowane w trakcie kampanii wyborczej przez media. Stosunkowo rzadko podejmowane są natomiast naukowe próby ukazania praktycznych aspektów przedwyborczej rywalizacji z perspektywy jej głównych realizatorów czyli członków sztabów wyborczych w tej pracy często nazywanych także sztabowcami. Jeśli ma to już miejsce, to niestety, zdecydowanie częściej robią to dziennikarze aniżeli naukowcy 1. Niniejsza książka, obejmująca wybrane zagadnienia z wywiadów z członkami sztabów wyborczych sześciu polskich ugrupowań Platformy Obywatelskiej, Prawa i Sprawiedliwości, Polskiego Stronnictwa Ludowego, Sojuszu Lewicy Demokratycznej, partii Polska Jest Najważniejsza oraz Ruchu Palikota, jest próbą pewnego wypełnienia tej luki. Jak zdefiniować tytułowych sztabowców? Najprostsza odpowiedź brzmi, że są to członkowie sztabu wyborczego danego ugrupowania. Ten zaś jest jednym z najczęściej występujących terminów w tej książce a zarazem pojęciem nie do końca zdefiniowanym w polskiej literaturze przedmiotu. W ciekawy sposób opisał sztab wyborczy jeden z moich respondentów, doświadczony w kierowaniu centralną kampanią wyborczą jednej z największych polskich partii: Wie Pan, sztab wyborczy to jest taka efemeryda, która nie ma ani osobowości prawnej ani tak naprawdę regulaminu pracy, nie ma niczego ( ) 2 1 Do nielicznych wyjątków należą badania kwestionariuszowe, realizowane przez M. Kolczyńskiego i M. Mazura wśród przedstawicieli sztabów wyborczych PiS, PO, LiD, PSL, LPR i Samoobrony w kampanii parlamentarnej Zob. M. Kolczyński, M. Mazur, Broń masowego wrażenia, Warszawa 2009, s Wywiad z rozmówcą nr 31. 7

8 Jak zatem zdefiniować sztab wyborczy ugrupowania w kampanii ogólnokrajowej? Na potrzeby wywiadów z przedstawicielami kolejnych partii roboczo przyjąłem, że jest to struktura organizacyjna, którą tworzą osoby pracujące na rzecz centralnej kampanii wyborczej partii. Co istotne, wydaje się, że nie należy jednak utożsamiać sztabu wprost z komitetem wyborczym i określonej partii politycznej, choć zgodnie z przepisami Kodeksu Wyborczego, ma on wyłączne prawo do zgłaszania kandydatów i prowadzenia kampanii na ich rzecz 3, a jego funkcje pełni organ partii upoważniony do jej reprezentowania na zewnątrz 4. W świetle przeprowadzonych wywiadów, w skład sztabu wyborczego wchodzą bowiem często osoby, które nie są członkami oficjalnych organów partii, często nie uczestniczące także w bieżącym życiu politycznym. Z wypowiedzi moich rozmówców wynika natomiast, że do członków ogólnokrajowego sztabu wyborczego najczęściej z zasady należeli jednak pełnomocnicy wyborczy i finansowi komitetów wyborczych badanych ugrupowań. Jeśli przyjąć wyżej wspomnianą, roboczą definicję sztabu wyborczego partii, to z pewnością trudno byłoby oszacować choćby liczebność takiej organizacji dla każdego z badanych podmiotów w świetle wypowiedzi rozmówców sztab tworzyli przynajmniej szef, wspomniani pełnomocnicy, wybrani politycy partii, ich najbliżsi współpracownicy i asystenci, doradcy, pracownicy partii, wolontariusze, a niekiedy także przedstawiciele firm zewnętrznych, świadczący różnego rodzaju usługi na rzecz kampanii wyborczej. Moi rozmówcy nie potrafili ponadto wytyczyć precyzyjnej linii podziału między właściwymi członkami sztabów wyborczych a pozostałymi osobami zaangażowanymi w kampanię wyborczą ugrupowania. Ogólnikowość i niedookreślenie terminu sztab wyborczy partii (lub centralny sztab wyborczy ) skłoniła mnie zatem do zaproponowania rozmówcom węższej kategorii kierownictwa sztabu wyborczego, które początkowo definiowałem jako kilka, niekiedy kilkanaście osób, zarządzających ogólnokrajową kampanią wyborczą, posiadających największe kompetencje w sztabie wyborczym w wybranych aspektach kampanii. Tym samym pierwotnie przyjąłem założenie, że w sztabach wyborczych dokonywano podziału obowiązków i zadań w kampanii, które nadawano konkretnym osobom (bądź nawet całym zespołom). Niestety, wypowiedzi badanych niekiedy podważały także i to założenie. W przypadku partii z dużym potencjałem finansowym i bogatym doświadczeniem kampanijnym rzeczywiście często dokonywano rozróżnienia i wskazywano wąski i szeroki sztab na przykład w przypadku Platformy Obywatelskiej, Prawa i Sprawiedliwości, Sojuszu Lewicy Demokratycznej czy Polskiego 3 Zob. art Ustawy z dn. 5 stycznia 2011 r. Kodeks Wyborczy, Dz. U. z 2011 r. poz Tamże, art

9 Stronnictwa Ludowego 5. W wypowiedziach przedstawicieli mniejszych ugrupowań pojęcia sztabu wyborczego partii oraz jego kierownictwa traktowane były jako tożsame i przy ogólnym wskazaniu głównych osób funkcyjnych często podkreślano stosowanie zasady wszystkie ręce na pokład, w myśl której sztabowcy zajmowali się każdorazowo tym, co w danej chwili wydawało się im dla kampanii wyborczej najważniejsze. Sztabowiec sztabowcowi zatem nie równy jego pozycja i pełnione funkcje w sztabach różnych ugrupowań mogły być znacząco inne. Publikację tę wydajemy pod koniec 2013 roku zatem na pół roku przed rozpoczęciem całej serii powszechnych wyborów i poprzedzających je kampanii wyborczych w Polsce od europarlamentarnej, przez samorządową, wreszcie po parlamentarną i prezydencką w 2015 roku. Niebawem Polska stanie się więc areną nieustającej przedwyborczej rywalizacji między różnymi ugrupowaniami i kandydatami oraz ich sztabami wyborczymi. Mam nadzieję, że lektura tej książki pozwoli zainteresowanemu kampaniami wyborczymi Czytelnikowi obserwować i oceniać kolejne kampanijne zmagania nieco inaczej, bardziej dostrzegając w nich samych kreatorów przedwyborczych przedsięwzięć, niekiedy z pozoru zupełnie niewidocznych. Głównym celem prezentowanej części badań było poznanie postaw, opinii a także sposobów percepcji wybranych zagadnień, związanych z prowadzeniem parlamentarnej kampanii wyborczej przez członków sztabów wyborczych wyżej wymienionych ugrupowań. Najważniejszy cel niniejszej pracy wydaje się widoczny choćby w samym jej tytule jest nim bowiem próba przybliżenia sposobów postrzegania i rozumienia wybranych aspektów kampanii wyborczej przez sztabowców kolejnych podmiotów politycznych. Wpłynęło to na przyjętą strukturę pracy, którą w znaczącej części tworzą opatrzone komentarzem fragmenty wywiadów z moimi rozmówcami. Prezentowany w niniejszej publikacji fragment badań stanowi część szerszego projektu badawczego, związanego z przygotowywaną dysertacją doktorską. Najważniejszy problem prowadzonych przeze mnie badań dotyczy poziomu profesjonalizacji i marketyzacji działań głównych podmiotów kampanii parlamentarnej w Polsce w trakcie rywalizacji o głosy wyborców, ze szczególnym uwzględnieniem jej strategicznego i organizacyjnego wymiaru. Pojęcie profesjonalizacji kampanii wyborczej przyjąłem w tej pracy za Karoliną Churską-Nowak i Sebastianem Drobczyńskim jako (...) dążenie do maksymalizacji efektywności w kampanii 6, w czym, jak wskazywali autorzy, (...) wiąże się ona z racjonalnością i optymalizacją poczynań 7. Jest ono zatem bliskie pojęciu profesjonalizacji jako takiej, definiowanej przez Styliano Papathanassopoulosa, Ralpha Negrine a, Paolo Mancini ego i Christinę Holtz-Bachę jako ciągły proces ulepszania się dzięki 5 Zob. Rozdział 2. 6 K. Churska-Nowak, S. Drobczyński, Wstęp, [w:] K. Churska-Nowak, S. Drobczyński (red.), Profesjonalizacja i mediatyzacja kampanii wyborczych w Polsce, Poznań 2010, s Tamże. 9

10 własnym wysiłkom i zmiany w kierunku tego, co jest uznawane za lepszy sposób działania czy to wygrania wyborów, osiągnięcia konsensusu, zyskania wsparcia dla programu politycznego, czy zapewnienia skutecznego rządzenia, co możliwe jest dzięki technologicznym i komunikacyjnym innowacjom, jak również bardziej ogólnym procesom specjalizacji 8. Marketyzację kampanii wyborczej rozumiem w tej pracy jako wdrożenie założeń koncepcji marketingowej, w której dla podmiotu politycznego punktem wyjścia w budowie oferty programowej wobec wyborców jest pierwotna, precyzyjna analiza ich potrzeb, oczekiwań i opinii 9. Należy zaznaczyć, że oba te zagadnienia profesjonalizacja i marketyzacja polskich kampanii wyborczych zostały w niniejszej pracy dotknięte jedynie powierzchownie. Stało się tak z powodu ograniczonej objętości publikacji oraz zamiaru szerokiego odniesienia się do tych zagadnień w przygotowywanej rozprawie doktorskiej. Pytania badawcze, na które na podstawie wywiadów staram się znaleźć odpowiedzi w tej pracy, brzmią następująco: jak członkowie sztabów wyborczych rozumieją pojęcie strategii wyborczej? jak sztabowcy definiują samo pojęcie oraz jakie elementy, cechy i cele strategii wyborczej wskazują? jak wyglądała struktura organizacyjna sztabów wyborczych badanych podmiotów politycznych? kim są członkowie sztabów wyborczych głównych podmiotów politycznych biorących udział w kampanii (podstawowe dane demograficzne, status polityczny w partii, przypisywana pozycja w sztabie, doświadczenie w realizacji ogólnokrajowych kampanii wyborczych)? jak członkowie sztabów wyborczych postrzegają swoje otoczenie zewnętrzne? Pierwszy rozdział książki został poświęcony strategii wyborczej. Podjąłem w nim próbę ukazania naukowego kontekstu rozumienia tego pojęcia oraz przybliżenia Czytelnikowi najważniejszych nurtów, które się do niego odwołują. Następnie starałem się poddać analizie to, jakie znaczenia strategii wyborczej oraz jej elementom nadawali moi rozmówcy. Tym samym istotne było dla mnie sprawdzenie, jak sposoby rozumienia strategii wyborczych przez sztabowców, refleksje z tym związane oraz sama praktyka ich kampanijnych działań odnosi się do teoretycznych ustaleń naukowców różnych dyscyplin, dla których strategia jest przedmiotem badania. 8 S. Papathanassopoulos, R. Negrine, P. Mancini, C. Holtz-Bacha, Political Communication in the Era of Professionalisation, [w:] R. Negrine, P. Mancini, C. Holtz-Bacha, S. Papathanassopoulos (red.), The Professionalisation of Political Communication, Bristol / Chicago 2007, s J. Lees-Marschment, Political marketing and British political parties, Manchester-Nowy Jork 2008, B.I. Newman, The marketing of the president: Political marketing as campaign strategy, Thousand Oaks

11 W drugim rozdziale opisane zostały wybrane elementy związane praktyką prowadzenia parlamentarnej kampanii wyborczej w 2011 roku organizacja sztabów badanych ugrupowań i ogólna charakterystyka profilu ich członków według zmiennych wieku, wykształcenia, doświadczeń w prowadzeniu ogólnokrajowej kampanii czy nawet przypisywanego im wpływu na procesy decyzyjne w sztabie. Jeśli tylko zasób informacji pozyskanych od badanych na to pozwalał, to starałem się ponadto w tej części pracy wskazać deklarowane okoliczności zaangażowania kolejnych badanych w prace sztabu wyborczego. Wiele modeli i schematów komunikowania politycznego z literatury przedmiotu wskazuje na wyborców oraz media (czy jak pisze Bogusława Dobek- Ostrowska system medialny i podsystem społeczny) jako głównych obok partii politycznych uczestników komunikacji wyborczej 10. Także w świetle wywiadów z przedstawicielami kolejnych ugrupowań wskazywano te trzy typy podmiotów jako najistotniejsze w otoczeniu sztabu wyborczego. W trzecim rozdziale pragnę zatem przybliżyć postawy i opinie badanych z każdego z ugrupowań na temat wyborców (ściślej własnego elektoratu) oraz znaczenia, funkcji i wizerunku przypisywanych mediom w trakcie kampanii wyborczej. Czwarty, ostatni rozdział niniejszej monografii, został poświęcony opiniom i ocenom parlamentarnych kampanii wyborczych kolejnych ugrupowań przez sztabowców, którzy odnosili się zarówno do działań konkurencji politycznej jak i swoich własnych. W samych badaniach i pracy wykorzystałem literaturę metodologiczną, czerpiąc przede wszystkim z dorobku naukowego Stefana Nowaka, Steinara Kvale, Yvonny Lincoln i Normana Denzina, Grahama Gibbsa, Davida Marsha, Gerry ego Stokera oraz Martyna Hammersley a i Paula Atkinsona. Wśród obcojęzycznych publikacji, dotyczących bezpośrednio zagadnień kampanii wyborczej oraz występujących w niej zjawisk profesjonalizacji, marketyzacji i mediatyzacji najistotniejsze były dla mnie prace Christiny Holtz- Bachy, Philippa Kotlera, Jennifer Lees-Marschment, Bruce a I. Newmana oraz Phillippe a J. Maarka. Z polskiej literatury przedmiotu sięgałem przede wszystkim po liczne publikacje Dariusza Skrzypińskiego, Mariusza Kolczyńskiego, Roberta Wisz niowskiego, Marka Mazura, Bartłomieja Biskupa (w szczególności przy zagadnieniach dotyczących profesjonalizacji i wymiaru strategicznego kampanii wyborczych) a także Wojciecha Cwaliny, Andrzeja Falkowskiego, Bogusławy Dobek-Ostrowskiej, Stanisława Michalczyka, Krzysztofa Obłója czy Bohdana Kaczmarka. Niniejsza publikacja a także wsparcie realizacji badań zostały sfinansowane w ramach dotacji celowej dla Wydziału Dziennikarstwa i Nauk Politycznych 10 Zob. B. Dobek-Ostrowska, Komunikowanie polityczne i publiczne, Warszawa 2012, s , B. Dobek-Ostrowska, Media masowe i aktorzy polityczni w świetle studiów nad komunikowaniem politycznym, Wrocław 2004, s. 113, S. Michalczyk, Komunikowanie polityczne. Teoretyczne aspekty procesu, Katowice 2005, s. 17, B. McNair, Wprowadzenie do komunikowania politycznego, Poznań 1998, s

12 UW na prowadzenie badań naukowych, służących rozwojowi młodych naukowców oraz uczestników studiów doktoranckich. Za pomoc w pracach nad książką pragnę serdecznie podziękować dr. Bartłomiejowi Biskupowi (za wsparcie na etapie konstrukcji scenariusza jak i samej realizacji wywiadów ze sztabowcami kolejnych partii), prof. Wojciechowi Jakubowskiemu (za zaufanie i pomoc związaną z prowadzeniem projektu badawczego) oraz Aleksandrze Dudzińskiej (za wszelkie krytyczne uwagi po przebrnięciu przez pierwsze wersje tekstu). Chciałbym ponadto wyrazić wdzięczność za celne uwagi i sugestie poprawek recenzentowi książki dr. hab. Dariuszowi Skrzypińskiemu z Uniwersytetu Wrocławskiego. Za zgodę na udział w wywiadach i poświęcony czas pragnę podziękować także członkom sztabów wyborczych w kampanii parlamentarnej 2011 roku z Platformy Obywatelskiej, Prawa i Sprawiedliwości, Sojuszu Lewicy Demokratycznej, Polskiego Stronnictwa Ludowego, Ruchu Palikota oraz ugrupowania Polska Jest Najważniejsza. W podziękowaniach nie mógłbym wreszcie zapomnieć o mojej Żonie i Rodzicach, których wsparcie towarzyszyło mi na każdym z etapów prac nad publikacją. 12