Historia i społeczeństwo

Transkrypt

1 Historia i społeczeństwo Aleksandra WOJCIECHOWSKA Emil Wojciechowski przewodnik metodyczny dla klasy czwartej szkoły podstawowej wiking

2 Copyright by Wydawnictwo Edukacyjne Wiking Sp.j. Projekt okładki i opracowanie graficzne: Andrzej Bogusz Skład: Katarzyna Poprawska-Borowiec Ilustracje: archiwum W.E. Wiking, Corel Corp., Jarosław Sikorski Korekta: Anita Mielczarek ISBN Wrocław 2012 Wydanie pierwsze Korespondencję i zamówienia prosimy kierować pod adresem: Wydawnictwa Edukacyjne WIKING Wrocław, ul. Słonimska 23 tel./fax: , infolinia: Kontakt za pomocą mediów elektronicznych: wydawnictwa@wiking.com.pl strona internetowa: Druk i oprawa: Drukarnia i Oficyna Wydawnicza Signum ul. Kresowa 4, Oleśnica

3 SPIS TREŚCI I. ROZKŁAD MATERIAŁU II. OPIS METOD III. KRYTERIA OCENIANIA IV. scenariusze lekcji V. sprawdziany

4

5 I. ROZKŁAD MATERIAŁU Dział Temat lekcji Numeracja wg podstawy programowej Treści Wymagania Uczeń: Wprowadzenie 1. Nasza lekcja historii. Czego będziemy się uczyć w klasie IV? zapoznanie z przedmiotowym systemem oceniania, zapoznanie uczniów z podręcznikiem. zna system oceniania przedmiotowego nauczyciela historii. 2. Co to jest historia i społeczeństwo? 8.1 historia jako dzieje i jako opis dziejów, nauki pomocnicze historii, społeczeństwo, terytorium, zbiorowość. zna pojęcia: historia, historyk, społeczeństwo, terytorium, zbiorowość, wskazuje różnice znaczenia pojęć: historia jako opis dziejów; historia jako dzieje, przeszłość, wyjaśnia, na czym polega praca historyka, wymienia i wyjaśnia, jakie znaczenie dla poznania dziejów mają nauki pomocnicze historii*. Poznajemy przeszłość 3. Szukanie śladów przeszłości 8.2 źródła historyczne, podział źródeł historycznych, archeologia. 4. Muzea i zabytki 8.3 muzeum i jego zadania, zabytki i ich ochrona. zna pojęcia: źródło historyczne, kronika, archeologia, zna rodzaje źródeł historycznych, wskazuje przykłady źródeł pisanych i materialnych, opisuje pracę archeologa, wskazuje różnice między pracą historyka a archeologa*. zna pojęcia: muzeum, zabytek, eksponat, zna zasady zachowania się w muzeum, potrafi rozwinąć skróty: ONZ, UNESCO, wyjaśnia, w jaki sposób ochrania się zabytki i dlaczego należy je chronić, wskazuje na mapie Polski najważniejsze muzea z podaniem tematyki ich zbiorów, wymienia zabytki swojej miejscowości i okolic*. 5. Czas w historii 1 chronologia historyczna. zna pojęcia: chronologia, era, wiek, tysiąclecie, wymienia epoki historyczne, wymienia historyczne przyrządy do mierzenia czasu, zaznacza daty na osi czasu, określa wiek, rozwija skróty: p.n.e.; n.e., * Umiejętności ponadpodstawowe wyróżniono pogrubioną czcionką ** Tematy i treści lekcyjne wykraczające poza podstawę programową

6 Dział Temat lekcji Numeracja wg podstawy programowej Treści Wymagania Uczeń: Poznajemy przeszłość 6. Lekcja powtórzeniowa Poznajemy przeszłość 7. Sprawdzian Poznajemy przeszłość wskazuje daty graniczne epok historycznych, wskazuje początek i koniec wieku w naszej erze i przed naszą erą*. 8. Poznać siebie 1.1; 1.2 osobowość i cechy osobowości, klasyfikacja potrzeb człowieka. zna pojęcie osobowość, wymienia rodzaje potrzeb człowieka, podaje przykłady potrzeb człowieka, odpowiada na pytania: kim jestem? i co odróżnia mnie od innych?, klasyfikuje własne potrzeby w piramidzie potrzeb*. Rodzina, szkoła i ja 9. Rodzina 1.3 rodzina i jej cechy, 10. Rodzinne tradycje małżeństwo, rodzina wielopokoleniowa, ród, genealogia i więzy rodzinne. 1.4 tradycja i jej korzenie, podział rodziny ze względu na pełnione role społeczne**. zna pojęcia: rodzina, małżeństwo, rodzina wielopokoleniowa, ród, konwencja praw dziecka, wymienia prawa i obowiązki członków rodziny, omawia rolę rodziny w życiu każdego człowieka, określa za pomocą drzewa genealogicznego stopień pokrewieństwa pomiędzy członkami swojego rodu*. zna pojęcie tradycja, wymienia tradycyjne uroczystości religijne i państwowe w Polsce, wskazuje najważniejszą dla siebie tradycję oraz uzasadnia swój wybór, wyjaśnia znaczenie kultywowania rodzinnych tradycji dla rozwoju człowieka, zna pojęcia: dynastia, plemię**, opisuje zmiany ról członków rodziny w zależności od przemian kulturowych i społecznych**. 11. Rządzić się w szkole 1.5; 1.6 samorząd szkolny, jego zadania i organizacja, zna pojęcia: samorząd uczniowski, kampania wyborcza, kandydaci, głosowanie tajne, głosowanie równe, program wyborczy, system szkolnictwa w Polsce**, wymienia prawa i obowiązki ucznia, wskazuje zadania samorządu klasowego i szkolnego, * Umiejętności ponadpodstawowe wyróżniono pogrubioną czcionką ** Tematy i treści lekcyjne wykraczające poza podstawę programową

7 Dział Temat lekcji Numeracja wg podstawy programowej Treści Wymagania Uczeń: rola nauki w życiu człowieka**. wskazuje zalety funkcjonowania samorządu szkolnego i klasowego, zna rodzaje szkół w systemie edukacyjnym w Polsce**, wyjaśnia, dlaczego warto się uczyć**. Rodzina, szkoła i ja 12. Każdy pracuje 5.1 praca, jej podział i znaczenie dla rozwoju jednostki i społeczeństwa, czas wolny i sposoby jego zagospodarowania**. zna pojęcie praca, dokonuje podziału pracy, opisuje zmiany podziału pracy na przestrzeni wieków, wymienia powody, dla których człowiek pracuje, wyjaśnia, na czym polega społeczny podział pracy, opisuje zmiany w podziale pracy na przestrzeni wieków, wyjaśnia znaczenie odpoczynku w życiu człowieka, opisuje wady i zalety przykładowych form odpoczynku*. 13. Przyjaźń i koleżeństwo 1.7; 1.8; 1.9; 5.2 grupy społeczne i ich znaczenie, przynależność do grup społecznych, zna pojęcia: grupa społeczna, konflikt, lider, mediator, wymienia czynniki wpływające na tworzenie grupy, np.: więź, wspólne zainteresowania, ja w grupie społecznej. wskazuje cechy dobrej przyjaźni, podaje przykłady grup społecznych, omawia znaczenie funkcjonowania człowieka w grupach społecznych*. 14. Lekcja powtórzeniowa Rodzina, szkoła i ja 15. Sprawdzian Rodzina, szkoła i ja Mała i duża Ojczyzna 16. Polska nasza Ojczyzna 3.1 symbole narodowe, ich pochodzenie i znaczenie. wymienia symbole narodowe, zna słowa hymnu narodowego, opisuje wydarzenia i postaci historyczne przedstawione w hymnie narodowym, opisuje znaczenie małej ojczyzny w życiu człowieka*. * Umiejętności ponadpodstawowe wyróżniono pogrubioną czcionką ** Tematy i treści lekcyjne wykraczające poza podstawę programową

8 Dział Temat lekcji Numeracja wg podstawy programowej Treści Wymagania Uczeń: 17. Stolice Polski** stolica i jej znaczenie, trzy stolice Polski i ich zabytki. zna pojęcie stolica, wskazuje na mapie i wymienia zabytki znajdujące się w Gnieźnie, Krakowie i Warszawie, wyjaśnia znaczenie posiadania statusu stolicy dla rozwoju miast, wymienia funkcje, jakie pełni stolica*. 18. Kto mieszka w Polsce? 3.3; 1.8 pojęcie narodu, mieszkańcy państwa polskiego. zna pojęcia: naród, mniejszość narodowa, mniejszość etniczna, wymienia największe mniejszości narodowe i etniczne występujące w Polsce, wymienia prawa mniejszości narodowych i etnicznych w Polsce, wyjaśnia znaczenie przestrzegania praw mniejszościowych przez społeczeństwo*. Mała i duża Ojczyzna 19. Święta narodowe 20. Patriotyzm miłość do Ojczyzny** 3.1 polskie święta narodowe jako czynnik utrwalania świadomości narodowej. patriotyzm i jego znaczenie, co to znaczy, być patriotą? nasi bohaterowie narodowi, Polska i jej sąsiedzi. wymienia polskie święta narodowe i sposoby ich obchodzenia, wyjaśnia znaczenie świąt narodowych dla kształtowania tożsamości narodowej Polaków*. zna pojęcia: patriotyzm, bohater narodowy, wymienia bohaterów narodowych, charakteryzuje postawę patriotyczną kiedyś i dziś, przedstawia i opisuje życie i działalność wybranego przez siebie bohatera narodowego oraz ocenia jego wkład w historię państwa polskiego, wskazuje na mapie Polskę, wymienia i wskazuje na mapie sąsiadów Polski, rozpoznaje flagi narodowe państw sąsiednich, opisuje wpływ państw sąsiednich na historię Polski*. 21. Mała ojczyzna 2.1; 3.2; 2.3 mała ojczyzna, krainy geograficzno- -historyczne. wyjaśnia pojęcie mała ojczyzna, wymienia regiony geograficzno-historyczne Polski, opisuje historię swojej miejscowości, zna najważniejsze zabytki stolicy swego regionu, * Umiejętności ponadpodstawowe wyróżniono pogrubioną czcionką ** Tematy i treści lekcyjne wykraczające poza podstawę programową

9 Dział Temat lekcji Numeracja wg podstawy programowej Treści Wymagania Uczeń: Mała i duża Ojczyzna Starożytność 22. Lekcja powtórzeniowa Mała i duża Ojczyzna 23. Sprawdzian Mała i duża Ojczyzna 24. Pismo 9.1 pismo i jego rodzaje, 25. Pierwsze cywilizacje** znaczenie pisma dla dziejów ludzkości, inne ważne wynalazki: koło i ogień**. osiągnięcia starożytnych cywilizacji, czynniki wpływające na rozwój cywilizacji. wskazuje na mapie krainy geograficzno-historyczne, wskazuje na powiązania pomiędzy historią małej ojczyzny a historią Polski*. zna pojęcia: pismo klinowe, hieroglify, pismo alfabetyczne, zna postać Jana Gutenberga, wyjaśnia znaczenie wynalezienia pisma dla dziejów ludzkości, opisuje rozwój i etapy rozprzestrzeniania się pisma, zna pojęcia: koczowniczy tryb życia, osiadły tryb życia, wyjaśnia, w jaki sposób opanowanie umiejętności rozpalania ognia wpłynęło na rozwój życia człowieka*, wyjaśnia, jakie znaczenie dla rozwoju cywilizacyjnego miało zastosowanie koła*. zna pojęcie cywilizacja, potrafi wymienić najstarsze cywilizacje oraz wskazać na mapie tereny, gdzie się rozwijały, potrafi wymienić osiągnięcia każdej z nich, wskazuje najważniejszy wynalazek ludów starożytnych dla dalszego rozwoju cywilizacji człowieka i uzasadnia swój wybór*. 26. Starożytny Egipt** państwo faraonów, osiągnięcia starożytnych Egipcjan, religia starożytnego Egiptu. zna pojęcia: faraon, piramida, mumia, mumifikacja, potrafi określić położenie Egiptu na mapie wraz ze wskazaniem Nilu, wymienia osiągnięcia Egipcjan, wymienia najważniejszych bogów egipskich, wyjaśnia znaczenie powiedzenia Egipt darem Nilu, opisuje wierzenia Egipcjan*. * Umiejętności ponadpodstawowe wyróżniono pogrubioną czcionką ** Tematy i treści lekcyjne wykraczające poza podstawę programową

10 10 Dział Temat lekcji Numeracja wg podstawy programowej Treści Wymagania Uczeń: 27. Starożytna Grecja 9.2 położenie geograficzne, życie codzienne, demokracja ateńska, wojny Greków z Persami, zna pojęcia: polis, Hellada i Hellenowie, demokracja, zgromadzenie ludowe, potrafi określić położenie geograficzne Grecji oraz wskazać na mapie Ateny, Spartę, Korynt, Olimpię, czasy Aleksandra Macedońskiego. zna postać Aleksandra Macedońskiego, potrafi wyjaśnić wpływ warunków naturalnych na ukształtowanie się polis oraz na zajęcia ludności greckiej, wyjaśnia różnice między despotyzmem w Egipcie a demokracją w Atenach, ocenia skutki wojen Grecji z Persją*. Starożytność 28. Osiągnięcia cywilizacyjne starożytnych Greków 9.2 wierzenia Greków, igrzyska olimpijskie, teatr grecki, architektura i rzeźba, Ateny w V wieku p.n.e. zna pojęcia: politeizm, mit, heros, Akropol, Partenon, atrybut, igrzyska olimpijskie, filozofia, rozpoznaje i wskazuje atrybuty najważniejszych greckich bogów, zna postać Peryklesa, wymienia najważniejszych rzeźbiarzy: Fidiasza i Myrona, wymienia najważniejszych greckich filozofów: Platona, Sokratesa, Arystotelesa, wskazuje różnice między igrzyskami antycznymi a współczesnymi, opisuje elementy charakterystyczne dla greckiej sztuki i architektury antycznej, wskazuje różnice pomiędzy antycznym a współczesnym teatrem, wskazuje różnice między demokracją ateńską a dzisiejszą*. 29. Starożytny Rzym** legendarne początki Rzymu, republika rzymska, republika za czasów Juliusza Cezara, cesarstwo rzymskie. zna legendę o założeniu Rzymu, zna datę 753 r. p.n.e., zna pojęcia: republika, cesarstwo, barbarzyńca, wskazuje na mapie Rzym, Kartaginę, zna postacie: Romulusa, Remusa, Hannibala, Juliusza Cezara, Oktawiana Augusta, potrafi wyjaśnić znaczenia powiedzeń: Kości zostały rzucone, I ty Brutusie przeciwko mnie? *. * Umiejętności ponadpodstawowe wyróżniono pogrubioną czcionką ** Tematy i treści lekcyjne wykraczające poza podstawę programową

11 11 Dział Temat lekcji Numeracja wg podstawy programowej Treści Wymagania Uczeń: 30. Osiągnięcia cywilizacji rzymskiej 9.3 rozrywki Rzymian, architektura, prawo rzymskie, literatura. zna pojęcia: amfiteatr, gladiator, panteon, akwedukt, Koloseum, łuk triumfalny, Forum Romanum, zna postacie: Wergiliusza, Horacego, Owidiusza, opisuje formy spędzania wolnego czasu przez starożytnych Rzymian i porównuje je do dnia dzisiejszego, ocenia znaczenie najważniejszych wynalazków i osiągnięć kultury rzymskiej dla dalszego rozwoju cywilizacji*. Starożytność 31. Narodziny chrześcijaństwa 9.4 geneza chrześcijaństwa, prześladowania chrześcijan, chrześcijaństwo jako religia panująca w cesarstwie rzymskim, religia starożytnych Rzymian**. wymienia najważniejszych bogów rzymskich, zna pojęcia: Palestyna, apostoł, Biblia, religia państwowa, zna postacie: Jezusa z Nazaretu, Konstantyna Wielkiego, Teodozjusza Wielkiego, opisuje rozwój chrześcijaństwa od nauk Jezusa z Nazaretu do uznania chrześcijaństwa za religię państwową, potrafi opisać przyczyny rozprzestrzeniania się chrześcijaństwa, opisuje prześladowania chrześcijan w starożytnym Rzymie*. 32. Lekcja powtórzeniowa Starożytność dziedzictwo kultury antycznej 33. Sprawdzian Starożytność dziedzictwo kultury antycznej Rozkład został przygotowany na jedną godzinę tygodniowo. Niektóre tematy z podręcznika zostały połączone w jedną godzinę lekcyjną: Dawna rodzina zagadnienia związane z drzewem genealogicznym połączono z tematem Rodzina ; treści związane z pojęciami plemię i dynastia powiązano z tematem Rodzinne tradycje. Tematy z podwójną gwiazdką obejmują treści wykraczające poza podstawę programową. Nauczyciel w zależności od stopnia realizacji materiału może ale nie musi omawiać treści spoza podstawy programowej. Treści z tematu W szkole zostały zawarte w temacie Rządzić się w szkole. Temat Czas wolny został połączony z tematem Każdy pracuje. Treści z tematu Rzeczpospolita Polska i jej sąsiedzi zostały zawarte w lekcji Patriotyzm i miłość do ojczyzny. Treści z tematów Ogień oraz Koło epokowy wynalazek zostały zawarte w temacie Pismo. * Umiejętności ponadpodstawowe wyróżniono pogrubioną czcionką ** Tematy i treści lekcyjne wykraczające poza podstawę programową

12 12 Ii. OPIS METOD Nauczyciel na lekcji historii, dobierając metody pracy, powinien kłaść nacisk na uczenie poprzez działanie, pobudzanie ucznia do aktywnego zaangażowania się w rozwiązywanie problemów i stawianych przed nim zadań. Można to osiągnąć, wzbogacając opowiadanie, opis czy rozmowę nauczającą metodami aktywnymi. Praca metodami i technikami aktywizującymi wymaga jednak od nauczyciela dobrej umiejętności organizacji toku zajęć. Należy pamiętać o tym, że każde takie działanie musi kończyć się prezentacją wypracowanych przez uczniów wniosków, na przykład w formie plakatu lub ustnej wypowiedzi. Metody aktywne wymagają wielokrotnie pracy w grupie, która kształtuje umiejętności współpracy, wymiany myśli oraz dyskusji. Nauczyciel stosujący metody aktywne nie podaje gotowej wiedzy uczniowi, a ukierunkowuje go do samodzielnego poszukiwania rozwiązań. Odpowiednio dobrane metody zmuszają ucznia do wymiany doświadczeń, zadawania pytań, wyszukiwania informacji z różnych rodzajów źródeł, porządkowania zdobytej wiedzy i rozwiązywania problemów. Poniżej prezentujemy krótką charakterystykę wybranych metod aktywnych, które zostały zastosowane w scenariuszach zajęć do podręcznika Przygoda z czasem. Jigsaw puzzle nauczyciel dzieli uczniów na kilkuosobowe grupy. Każda z grup samodzielnie opracowuje wybrane zagadnienie. Po upływie wyznaczonego czasu uczniowie zostają wymieszani tak, by w nowo powstałych grupach znalazł się jeden przedstawiciel każdego z istniejących wcześniej zespołów. Każdy z uczestników zabawy staje się ekspertem danej dziedziny, sukces zespołu zależy od pracy każdego z uczniów. Metoda ta uczy współpracy i przekazywania sobie informacji. Burza mózgów metoda ta nazywana jest także jarmarkiem pomysłów lub fabryką pomysłów i należy do metod twórczego rozwiązywania problemów. Nauczyciel podaje uczniom problem, nad którym będą pracować. Uczniowie wymieniają różne skojarzenia i rozwiązania, które zapisywane są na tablicy. W czasie pracy liczą się wszystkie pomysły. Nie wolno ich krytykować w trakcie ich zgłaszania. Po wyznaczonym czasie następuje faza oceny i analizy zgłoszonych pomysłów. Metoda ta sprzyja kształceniu takich umiejętności, jak prezentacja własnego punktu widzenia czy twórcze rozwiązywanie problemów. Mapa mentalna metoda nazywana także mapą pojęciową lub mapą mózgu. Polega na stworzeniu przez uczniów w trakcie dyskusji najczęściej w niewielkich kilkuosobowych grupach plakatu, który jest graficznym skrótem rozmowy. Uczniowie wizualizują omawiane pojęcia za pomocą krótkich haseł, zwrotów lub nawet rysunków. Wyniki prac grupowych prezentowane są na forum klasy i oceniane przez nauczyciela. Metoda aktywizuje uczniów nawet najsłabszych, dając im możliwość prezentacji własnych pomysłów. Metaplan metoda ta kształci umiejętności pracy w grupie oraz twórczego rozwiązywania problemów. Uczniowie dyskutują nad postawionym przez nauczyciela problemem. Uczniowie formułują krótkie odpowiedzi na pytania: Jak jest?, Jak być po-

13 13 winno?, Dlaczego nie jest tak, jak być powinno?. Odpowiedzi można zapisywać na małych karteczkach, które później umieszczane są na tablicy. Podsumowaniem pracy jest postawienie wspólnych wniosków do omawianego zagadnienia. Jak było? Jak być powinno? Wnioski Dlaczego nie było tak, jak być powinno? Co należało zrobić? Ranking diamentowy to jedna z metod hierarchizujących. Technika znana też pod nazwą karo. Układ priorytetów przypomina kształt diamentów lub karo w kartach. Uczniowie pracują w grupach, w czasie dyskusji uzgadniają według podanego wzorca ważność zasad, skutków lub przyczyn jakiegoś wydarzenia. Metoda sprzyja dyskusji wewnątrz grupy, podejmowaniu decyzji poprzez negocjacje i kompromis, prezentacji własnego zdania, kształtowaniu umiejętności dyskusji, logicznego myślenia, selekcji informacji. Po upływie wyznaczonego czasu poszczególne grupy prezentują diamenty, uzasadniając swój wybór. Zasada najważniejsza 1 Zasady ważne Zasady mniej ważne 4 4 Zasada najmniej ważna 5

14 14 Drzewo decyzyjne to metoda polegająca na analizowaniu i zespołowym rozwiązywaniu problemów. Pozwala ona uczniom szczegółowo zanalizować możliwe rozwiązania, ocenić ich korzyści i negatywne skutki. Wypracowane wnioski uczniowie zapisują na schemacie przypominającym drzewo. Problemy wpisują w korzeń, możliwe rozwiązania w pień drzewa, konsekwencje w jego koronę. Metoda ta rozwija sprawność twórczego myślenia, prezentacji własnego punktu widzenia, rozwiązywania problemu w sposób twórczy. Decyzja Cele Wartości Negatywne Pozytywne SKUTKI Pozytywne Negatywne Możliwe rozwiązania Sytuacja wymagająca podjęcia decyzji

15 15 Techniki dramowe techniki te uczą poprzez przeżycia, działanie i zabawę. Kształtują wyobraźnię historyczną, empatię. Uczniowie mają wcielić się w role przypisane im przez nauczyciela, dzięki czemu bliższe staną się im emocje i poglądy prezentowanych bohaterów. Do technik dramowych zaliczamy m.in.: a) muzeum zadaniem uczniów jest przygotowanie wystawy na określony temat i wcielenie się w rolę przewodników; b) wywiad może być prowadzony pomiędzy dwójką uczniów bądź w formie konferencji prasowej. Nauczyciel wyznacza role, które uczniowie będą odgrywać w trakcie zajęć. Celem jest poznanie stanowiska osoby, z którą wywiad jest przeprowadzany; c) inscenizacja nauczyciel przygotowuje krótki opis scenki, wybrani uczniowie prezentują ją klasie. Po prezentacji obserwatorzy oraz aktorzy omawiają swoje odczucia i wrażenia.

16 16 Iii. Kryteria oceniania Ocenianie jest jednym z najtrudniejszych etapów nauczania. Pomiar osiągnięć powinien być czytelny dla uczniów, gdyż z jednej strony jest elementem motywującym do pracy, z drugiej określa poziom opanowania przez nich wiedzy. Dzisiejsza edukacja wymaga od nauczyciela indywidualnego podejścia do każdego ucznia. Dlatego tworząc kryteria oceniania, należy uwzględniać różnego rodzaju dysfunkcje, które wpływają na możliwości opanowania przez uczniów materiału przewidzianego w podstawie programowej. Ocena celująca Uczeń posiada wiedzę historyczną w zakresie wykraczającym poza obowiązkowe wymagania programowe. Samodzielnie pogłębia wiedzę historyczną, czyta literaturę historyczną naukową i popularnonaukową. Uczestniczy i osiąga sukcesy w szkolnych i pozaszkolnych konkursach oraz olimpiadach przedmiotowych, bierze udział w pracach szkolnego koła historycznego. Na lekcjach jest bardzo aktywny i samodzielnie potrafi rozwiązywać problemy historyczne, formułować wnioski, dostrzegać związki przyczynowo-skutkowe. Ocena bardzo dobra Uczeń w stopniu wyczerpującym opanował materiał przewidziany w podstawie programowej. Posiada umiejętność merytorycznego oceniania wydarzeń historycznych. Samodzielnie, korzystając z różnych rodzajów źródeł, buduje opis historyczny. Samodzielnie dostrzega związki przyczynowo-skutkowe wydarzeń. Wykazuje zainteresowanie problematyką historyczną, jest aktywny na lekcji. Ocena dobra Uczeń w zakresie wiedzy ma niewielkie braki. Inspirowany przez nauczyciela potrafi samodzielnie rozwiązywać zadania o pewnym stopniu trudności. Potrafi odtwórczo, ale logicznie formułować oceny i wnioski oraz interpretować fakty i zjawiska historyczne. Z pomocą nauczyciela potrafi dostrzec związki przyczynowo-skutkowe, zachodzące między wydarzeniami. Samodzielnie odczytuje informacje zawarte na mapie, z wykresów, ikonografii. Jest aktywny na lekcji. Ocena dostateczna Uczeń zna podstawowe pojęcia historyczne i potrafi je umiejscowić w czasie. Prawidłowo potrafi określić wiek wydarzeń oraz umie posługiwać się osią czasu. Potrafi samodzielnie opisać zdarzenia. Ma problemy ze zrozumieniem przyczynowo-skutkowym wydarzeń. Jego aktywność na lekcjach jest sporadyczna.

17 17 Ocena dopuszczająca Uczeń ma trudności w opanowaniu materiału programowego. Ma problemy ze zrozumieniem pojęć, samodzielnym umiejscowieniem wydarzeń w czasie i z określaniem wieku. Z trudnością posługuje się osią czasu. Z pomocą nauczyciela potrafi wykorzystać swoją wiedzę do wykonywania zadań. Ma problemy z samodzielnym opisem zdarzeń i pojęć, często posiłkuje się ilustracjami. Uczeń na lekcji jest bierny, dopiero z pomocą nauczyciela wykonuje stawiane przed nim zadania. Ocena niedostateczna Uczeń nie opanował wiedzy i umiejętności przewidzianych w podstawie programowej. Nie zna faktów i pojęć. Nie potrafi, nawet z pomocą nauczyciela, umiejscowić ich w czasie. Nie umie określać wieku wydarzeń oraz posługiwać się osią czasu. Nie rozumie związków przyczynowo-skutkowych wydarzeń ani prostych poleceń. Wykazuje się brakiem systematyczności i chęci do nauki. Nie podejmuje prób rozwiązywania zadań, nawet z pomocą nauczyciela.

18 18 IV. SCENARIUSZE LEKCJI Scenariusz nr 1 Temat: Co to jest historia i społeczeństwo? Cele lekcji Po zakończeniu lekcji uczeń powinien: znać pojęcia: historia, społeczeństwo; umieć wyjaśnić, na czym polega praca historyka; dostrzegać różnicę w rozumieniu pojęcia historia jako nauka o dziejach i jako opis dziejów; wymienić nauki pomocnicze historii. Środki dydaktyczne podręcznik, str Metody dydaktyczne mapa mentalna, rozmowa nauczająca, praca z podręcznikiem. Przebieg lekcji Wprowadzenie: Nauczyciel prosi uczniów, by wymienili skojarzenia ze słowem HI- STORIA. Odpowiedzi uczniów nauczyciel notuje na tablicy, tworząc mapę mentalną pojęcia HISTORIA. HISTORIA Rozwinięcie: Nauczyciel prowadzi rozmowę nauczającą, w trakcie której wyjaśnia pojęcie historia, wskazując różnicę w pojęciu historia jako nauka o dziejach i jako opis dziejów. Nauczyciel wymienia nauki pomocnicze historii i wyjaśnia, czym się one zajmują. Nauczyciel prosi uczniów o przeczytanie fragmentu z podręcznika na str. 10 i w oparciu o informacje zawarte w tekście i własną wiedzę o uzupełnienie mapy mentalnej słowa SPOŁECZEŃSTWO.

19 19 SPOŁECZEŃSTWO Po wykonaniu zadania uczniowie prezentują swoje prace. Nauczyciel notuje na tablicy odpowiedzi uczniów. Nauczyciel wykorzystując obudowę dydaktyczną podręcznika (schemat na str. 10: Jak można uczyć się historii i społeczeństwa? ), omawia, skąd można czerpać wiedzę na temat historii i społeczeństwa. Pod kierunkiem nauczyciela uczniowie wymieniają inne sposoby zdobywania informacji. Podsumowanie: Uczniowie notują w zeszycie obie mapy mentalne, które powstały w trakcie zajęć. Zadanie domowe Wykonaj ćwiczenia 1 i 2 ze strony 11 podręcznika. Scenariusz nr 2 Temat: Szukanie śladów przeszłości. Cele lekcji Po zakończeniu lekcji uczeń powinien: znać pojęcia: źródło historyczne, kronika, archeologia; wymienić przykłady źródeł pisanych i materialnych; pozyskiwać informacje z różnych źródeł; analizować tekst źródłowy. Środki dydaktyczne podręcznik, str ; materiały źródłowe; tekst źródłowy: Peter Connolly, W Pompejach (podręcznik, str. 13). Metody dydaktyczne rozmowa nauczająca, praca z różnym rodzajem źródeł, praca w grupach pod kierunkiem nauczyciela.

20 20 Przebieg lekcji Wprowadzenie: Nauczyciel prosi uczniów o przypomnienie, co oznacza pojęcie historia. Rozwinięcie: Nauczyciel wyjaśnia w trakcie rozmowy nauczającej, co to są źródła historyczne. Nauczyciel dzieli klasę na grupy, rozdaje im materiały źródłowe i prosi o wykonanie polecenia: Przyjrzyj się ilustracjom przedstawiającym różne źródła historyczne. Zastanów się i odpowiedz, jaki jest to rodzaj źródła historycznego. Jakie informacje możemy wyczytać z tych źródeł?. Nauczyciel określa czas pracy w grupach. Uczniowie pracują w zespołach, wymieniają się uwagami i spostrzeżeniami. Prowadzący lekcję monitoruje pracę, w razie potrzeby udziela pomocy uczniom. Po wyznaczonym czasie nauczyciel wybiera lidera z każdej grupy, który przedstawia wypracowane wnioski. Po zakończeniu poszczególnych wystąpień nauczyciel podsumowuje zadanie. Pedagog prowadząc rozmowę nauczającą, omawia podział źródeł. Uczniowie pod jego kierunkiem wypełniają tabelę z podziałem źródeł historycznych (do tabeli wpisujemy przykłady źródeł, z którymi pracowali uczniowie). Nauczyciel w trakcie pogadanki opisuje pracę archeologa. Następnie prosi uczniów o przeczytanie tekstu źródłowego z podręcznika na str. 13 (P. Connolly, W Pompejach) i wykonanie poleceń do tekstu. Wyznaczeni przez niego uczniowie udzielają odpowiedzi na pytania do tekstu. Podsumowanie: Nauczyciel inicjuje dyskusję: Jaki rodzaj źródła historycy żyjący za 100 lat uznają za najlepiej opisujący nasze czasy?. Uczniowie wymieniają się wnioskami. Można wykorzystać przykłady podane w ćw. 2 na str. 14. Zadanie domowe Uzupełnij tabelę, wpisując po pięć przykładów źródeł materialnych i pisanych. Źródła materialne Źródła pisane

21 47 Scenariusz nr 11 Temat: Polska nasza ojczyzna. Cele lekcji Po zakończeniu lekcji uczeń powinien: wymienić symbole narodowe; znać słowa hymnu narodowego; wyjaśnić pojęcie mała ojczyzna; opisać wydarzenia i postaci historyczne przedstawione w hymnie narodowym; umieć pracować samodzielnie z różnymi rodzajami źródeł historycznych; porządkować chronologicznie wydarzenia. Środki dydaktyczne podręcznik, str ; karta pracy. Uwagi do przebiegu zajęć: Lekcja realizowana jest jako samodzielna praca uczniów z podręcznikiem i kartą pracy. Zadanie nauczyciela polega na monitorowaniu pracy uczniów i jej ocenie. Przebieg lekcji Nauczyciel rozdaje uczniom karty pracy i wyjaśnia poszczególne polecenia. Informuje, że uczniowie pracują samodzielnie, w razie jakichś problemów mogą poprosić nauczyciela o pomoc. Zadanie domowe Przygotuj minialbum poświęcony polskim symbolom narodowym. Technika wykonania pracy dowolna, format pracy A4.

22 48 karta pracy Imię i nazwisko... Klasa Przeczytaj tekst i wykonaj polecenia. Wiele lat temu w pięknej krainie żyło trzech braci, a tak mieli na imię: pierwszy to Lech, drugi Rus ostatni zaś Czech. Zawsze i wszędzie chodzili we trzech. Nadeszły jednak gorsze czasy opustoszały jeziora, opustoszały lasy Puste były również pola Nastała dla Słowian wielka niedola. Wtedy trzej bracia razem krzyknęli: Czas nam wyruszyć z tej pustej kniei! Wędrowali cierpliwie długie tygodnie, szukając miejsca, by móc żyć godnie. Aż wreszcie znaleźli piękną krainę. Było tam mnóstwo błękitnych rzek Rozejrzał się Rus i tak braciom rzekł: Tutaj bracia się rozejdziemy Ja z moim ludem tu zostaniemy. I zaczął Rus budować osadę nową Zaś braci pożegnał przed dalszą drogą. Lech i Czech ruszyli raźnie Wkrótce dotarli do wielkiej góry, góry, której szczyt skrywały chmury, zielone łąki jej stopy ozdabiały i żyzne pola, a na nich złote łany. Ja Lechu tutaj z ludem pozostanę i tam nieopodal nasza osada stanie. I zaczął Czech budować grodzisko. Lech pożegnał brata i ruszył ze swym ludem Szukając swej ziemi z coraz większym trudem. Podróż męczyła dzielny lud Lecha Czy ich ojczyzna, gdzieś na nich czeka? Rozejrzał się wódz, lasy pełne zwierza, rzeki pełne ryb, piękne pojezierza. Zwołał więc swój lud i tak do nich rzecze: Zbudujemy tu gród. W tym momencie na tle czerwonego nieba Opadł biały orzeł na sam czubek drzewa. To właśnie znak od bóstwa naszego Zbudujmy gród w postaci gniazda orlego Gród powstał piękny, mocny i wspaniały A orzeł i czerwień jego symbolem się stały. Wiele lat później z ziem Lecha państwo utworzono A kraj, który powstał Polską nazwano. a) Podaj imiona braci, którzy wyruszyli w podróż. b) Wymień przyczyny, dla których bracia wyruszyli w daleką podróż. c) Napisz, co było symbolem przychylności bogów dla Lecha. d) Nazwij kraj powstały na ziemiach Lecha.

23 49 e) Wykorzystując własną wiedzę, odpowiedz na pytanie: Czy wiesz, jak nazywają się państwa, które zbudowali bracia Lecha?. 2. Wymień polskie symbole narodowe: 3. Narysuj flagę Polski. 4. Każde z państw ma własne symbole narodowe, m.in. godło. Spośród poniższych rycin wybierz tę, która przedstawia obecne godło Polski. Zakreśl ją czerwoną kredką. 5. Na podstawie tekstu legendy o Lechu wyjaśnij, dlaczego tło naszego godła jest czerwone.

24 50 6. Określ, czy poniższe zdania są prawdziwe, czy fałszywe. Wpisz P prawda, F fałsz w prawą kolumnę tabeli. Mała ojczyzna to miejsce, w którym żyjesz i które dobrze znasz. Na przestrzeni wieków różne pieśni pełniły rolę hymnu Polski, m.in. Bogurodzica, Rota, Oda do radości. Słowo ojczyzna oznacza dosłownie ziemię ojców. P/F 7. Zapoznaj się z poniższym tekstem i wykonaj polecenia. Jeszcze Polska nie zginęła, Kiedy my żyjemy. Co nam obca przemoc wzięła, Szablą odbierzemy. Marsz, marsz, Dąbrowski, Z ziemi włoskiej do Polski Za twoim przewodem Złączym się z narodem. a) Podaj imię i nazwisko autora tekstu polskiego hymnu narodowego. b) Pieśń Legionów Polskich we Włoszech potocznie nazywana jest: c) Z polskim hymnem narodowym związane są dwie ważne daty. Określ, w którym wieku miały miejsce poniższe wydarzenia. pieśń powstała w 1797 roku we Włoszech... w 1926 roku po kilku latach od odzyskania niepodległości pieśń tą uznano za oficjalny hymn naszego państwa... d) Wymień nazwiska dwóch polskich bohaterów narodowych, o których pisał autor pieśni narodowej. 8. Państwo polskie na przestrzeni wieków miało różne nazwy. Poniższe nazwy naszej ojczyzny połącz z właściwym wiekiem, w którym obowiązywały. Korona Królestwa Polskiego XIII XIV XV XVI XVII XVIII XIX XX XXI Polska Rzeczpospolita Ludowa Rzeczpospolita Obojga Narodów

25 51 9. Określ, w którym wieku miały miejsce poniższe wydarzenia, ważne dla dziejów państwa polskiego. a) chrzest Polski 966 r.... b) koronacja Bolesława Chrobrego 1025 r.... c) zawarcie unii polsko-litewskiej 1569 r.... d) odzyskanie przez Polskę niepodległości 1918 r Opisz, jak powinno się zachowywać wobec symboli narodowych. 11. Napisz, jaką organizację reprezentuje poniższa flaga i dlaczego w trakcie uroczystości państwowych umieszczana jest obok flagi polskiej Na rysunku widzisz trzech braci Słowian. Sprawdź, dokąd biegnie ścieżka od każdego z nich. Następnie wpisz w pustych miejscach ich imiona. WSCHÓD POŁUDNIE

26 92 Sprawdzian II: Rodzina i ja. Grupa I Imię i nazwisko... Klasa Uzupełnij piramidę potrzeb człowieka, wpisując we właściwe miejsca poniższe potrzeby. (3 pkt) potrzeba jedzenia skok ze spadochronu opieka nad dzieckiem bezpieczeństwa fizjologiczne samorealizacji szacunku i uznania miłości Uzupełnij tabelę, wpisując w niej po dwa przykłady obowiązków rodziców i dzieci. (4 pkt) obowiązki rodzice dzieci Przeczytaj poniższy tekst i wykonaj polecenia. Śmigus-dyngus (znany też jako: lany poniedziałek, polewany lub oblewany ) swoimi korzeniami sięga pogańskich tradycji. Zrodził się on z połączenia dwóch świąt śmigusa i dyngusa i obchodzony jest dziś w drugi dzień Wielkanocy. Śmigus polegał na symbolicznym biciu witkami wierzby lub palmami po nogach i wzajemnym oblewaniu się wodą, co symbolizowało wiosenne oczyszczenie z brudu, chorób i z grzechu, a także radość z nadejścia wiosny. Dyngus wywodzi się ze zwyczaju składania wizyt u rodziny, połączonych z poczęstunkiem. Do XV wieku dyngus i śmigus były dwoma odrębnymi zwyczajami. Inne źródła mówią, że na ziemiach polskich zwyczaje te praktykowane były już ok. 750 r. Czynność oblewania była ważniejsza dla młodych dziewcząt, bowiem tej pannie, której nie oblano, bądź nie wychłostano, groziło staropanieństwo. Lany poniedziałek niegdyś miał bogatszą obrzędowość. Gospodarze o świcie wychodzili na pola i kropili je wodą święconą. Żegnali się przy tym znakiem krzyża i wbijali w grunt krzyżyki wykonane z palm poświęconych w Niedzielę Palmową, objeżdżano też pola w procesji konnej. W dzisiejszych czasach zwyczaje te można napotkać zwłaszcza na południu Polski. 1

27 93 a) Zaznacz, czy zdania umieszczone w tabeli są prawdziwe, czy fałszywe. W prawej kolumnie wpisz P prawda lub F fałsz. (5 pkt) a) Śmigus-dyngus obchodzony jest w drugi dzień świąt Wielkanocy. b) Do XV wieku śmigus-dyngus był dwoma oddzielnymi zwyczajami. c) W niektórych źródłach znajdziemy informacje, że zwyczaje śmigusa- -dyngusa obchodzono w Polsce już w VII wieku. d) Pannie, która została oblana lub wychłostana, wróżono szybkie zamążpójście. e) Dawniej oblewany był wzbogacony innymi obrzędami, np. procesją konną. Prawda/Fałsz b) W oparciu o tekst zaznacz znakiem x rycinę przedstawiającą tradycję śmigusa- -dyngusa. (1 pkt) 4. Podkreśl sprawy, którymi może zajmować się w szkole samorząd uczniowski. (2 pkt) a) Jego przedstawiciele wybierają dyrektora szkoły. b) Ma prawo do organizowania dyskotek szkolnych. c) Ma prawo wybrać nauczyciela pełniącego rolę opiekuna samorządu. d) Ma prawo do skrócenia lekcji. 5. Poniżej znajdują się ilustracje przedstawiające etapy kampanii wyborczej. Ponumeruj je we właściwej kolejności od 1 do 4, wpisując liczby w kratki przy rysunkach. (1 pkt) 2

28 94 6. Wymień dwa powody, dla których warto się uczyć. (2 pkt) 7. Dokończ zdania, wpisując brakujące wyrazy. (3 pkt) a) Grupę społeczną tworzą ludzie, których łączą.... b) Cecha dobrej przyjaźni to:.... c) Prawdziwych przyjaciół poznaje się w Podpisz zdjęcia, podając nazwy przedstawionych na nich grup społecznych. Wymień dwa inne przykłady grup społecznych. (4 pkt) Przykłady grup społecznych: Przeanalizuj diagram i odpowiedz na pytania. korzystam z internetu 53% spotykam się ze znajomymi oglądam telewizję czytam książki/prasę przebywam w gronie rodziny słucham radia/muzyki leniuchuję robię zakupy uprawiam sport wychodzę do pubu/na dyskotekę wychodzę do kina/teatru/opery spędzam wolny czas w inny sposób w ogóle nie mam czasu wolnego 37% 36% 36% 25% 25% 20% 15% 12% 9% 7% 6% 1% 0 20% 40% 60% 80% 100% a) Jaka forma spędzania czasu wolnego przez młodzież jest najpopularniejsza? (1 pkt) b) Które z form spędzania czasu wolnego, wymienione w diagramie, można zaliczyć do form biernych? Podaj dwa przykłady. (2 pkt) 3