Vademecum dla osób niepełnosprawnych - przewodnik zawodowy Część I. Podstawowe pojęcia. Prawa osób niepełnosprawnych

Transkrypt

1 Vademecum dla osób niepełnosprawnych - przewodnik zawodowy Część I. Podstawowe pojęcia Prawa osób niepełnosprawnych Opracowano w CIiPKZ w Tarnowie na podstawie Informacji umieszczonych na stronach 1

2 SPIS TREŚCI: Prawa osób niepełnosprawnych Jakie prawa mają osoby niepełnosprawne str. 3 Uprawnienia i ulgi przysługujące osobom niepełnosprawnym str. 5 Zatrudnienie osób niepełnosprawnych str.11 Przydatne adresy stron www str. 13 Opracowano w CIiPKZ w Tarnowie na podstawie Informacji umieszczonych na stronach 2

3 Jakie prawa mają osoby niepełnosprawne? Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej: Prawo do niezależnego i godnego życia zapewnia każdemu obywatelowi Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr78, poz. 483, z późn. zm.) : Art.69. Osobom niepełnosprawnym władze publiczne udzielają, zgodnie z ustawą, pomocy w zabezpieczeniu egzystencji, przysposobieniu do pracy oraz komunikacji społecznej. Karta Praw Osób Niepełnosprawnych z 1 sierpnia 1997 r. (MP z r. Nr 50, poz.475) Podstawowym aktem prawnym regulującym prawa osób niepełnosprawnych jest Karta Praw Osób Niepełnosprawnych. Najważniejszym prawem osób niepełnosprawnych jest prawo do normalnego życia. Osoby niepełnosprawne mają prawo do niezależnego, samodzielnego i aktywnego życia oraz nie mogą podlegać dyskryminacji. W szczególności osoby niepełnosprawne mają prawo do: dostępu do dóbr i usług umożliwiających pełne uczestnictwo w życiu społecznym, dostępu do leczenia i opieki medycznej, wczesnej diagnostyki, rehabilitacji i edukacji leczniczej, a także do świadczeń zdrowotnych uwzględniających rodzaj i stopień niepełnosprawności, w tym do zaopatrzenia w przedmioty ortopedyczne, środki pomocnicze, sprzęt rehabilitacyjny, dostępu do wszechstronnej rehabilitacji mającej na celu adaptację społeczną, nauki w szkołach wspólnie ze swymi pełnosprawnymi rówieśnikami, jak również do korzystania ze szkolnictwa specjalnego lub edukacji indywidualnej, pomocy psychologicznej, pedagogicznej i innej pomocy specjalistycznej umożliwiającej rozwój, zdobycie lub podniesienie kwalifikacji ogólnych i zawodowych, pracy na otwartym rynku pracy zgodnie z kwalifikacjami, wykształceniem i możliwościami oraz korzystania z doradztwa zawodowego i pośrednictwa, Opracowano w CIiPKZ w Tarnowie na podstawie Informacji umieszczonych na stronach 3

4 a gdy niepełnosprawność i stan zdrowia tego wymaga prawo do pracy w warunkach dostosowanych do potrzeb niepełnosprawnych, zabezpieczenia społecznego uwzględniającego konieczność ponoszenia zwiększonych kosztów wynikających z niepełnosprawności, jak również uwzględnienia tych kosztów w systemie podatkowym, życia w środowisku wolnym od barier funkcjonalnych, w tym dostępu do urzędów, punktów wyborczych i obiektów użyteczności publicznej, swobodnego przemieszczania się i powszechnego korzystania ze środków transportu, dostępu do informacji, możliwości komunikacji międzyludzkiej, posiadania samorządnej reprezentacji swego środowiska oraz do konsultowania z nim wszelkich projektów aktów prawnych dotyczących osób niepełnosprawnych, pełnego uczestnictwa w życiu publicznym, społecznym, kulturalnym, artystycznym, sportowym oraz rekreacji i turystyce odpowiednio do swych zainteresowań i potrzeb. Prawa osób niepełnosprawnych są też przedmiotem regulacji Organizacji Narodów Zjednoczonych w formie deklaracji pod nazwą Standardowe Zasady Wyrównywania Szans Osób Niepełnosprawnych. Zasady zostały przyjęte podczas 48 sesji Zgromadzenia Ogólnego Narodów Zjednoczonych w dniu 20 grudnia 1993 (Rezolucja 48/96). Chociaż Zasady nie są prawnie wiążące, dokument podkreśla, że mogą stać się międzynarodowym prawem zwyczajowym, gdy zostaną uznane przez większość państw. Również Konwencja z 13 grudnia 2006 r. o prawach osób niepełnosprawnych przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne ONZ zawiera przepisy zakazujące dyskryminowanie osób niepełnosprawnych, nakazujące tworzenie warunków korzystania z praw na zasadzie równości z innymi osobami, nakazujące wprowadzenie rozwiązań specjalnie adresowanych do osób niepełnosprawnych, odpowiednio do rodzaju zatrudnienia. Polska ratyfikowała ten dokument w 2012 r. (Dz. U r.,poz.882 ) Opracowano w CIiPKZ w Tarnowie na podstawie Informacji umieszczonych na stronach 4

5 Ustawa o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych Szczegółowemu uregulowaniu pomocy dla osób niepełnosprawnych w Polsce służy ustawa z dnia 27 sierpnia 1997r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz. U. z 2011 r. Nr 127, poz. 92 z późn. zm.). Ustawa definiuje osoby niepełnosprawne, jako osoby, których stan fizyczny, psychiczny lub umysłowy trwale lub okresowo utrudnia, ogranicza bądź uniemożliwia wypełnianie ról społecznych, a w szczególności zdolności do wykonywania pracy zawodowej, jeżeli uzyskały odpowiednie orzeczenie: o zakwalifikowaniu przez organy orzekające do jednego z trzech stopni niepełnosprawności; o całkowitej lub częściowej niezdolności do pracy na podstawie odrębnych przepisów; o niepełnosprawności przed ukończeniem 16 roku życia. Ustawa o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych wprowadziła trzy stopnie niepełnosprawności: znaczny, umiarkowany, lekki. O niepełnosprawności orzekają powiatowe/miejskie zespoły do spraw orzekania o niepełnosprawności jako pierwsza instancja oraz wojewódzkie zespoły do spraw orzekania o niepełnosprawności jako druga instancja. Uprawnienia i ulgi przysługujące osobom niepełnosprawnym Osoby posiadające orzeczenie o stopniu niepełnosprawności mają prawo do korzystania w życiu codziennym z pewnych ulg i uprawnień. Są one uzależnione od schorzenia i stopnia niepełnosprawności. Warto się z nimi zapoznać, gdyż mogą one, choćby w niewielkim stopniu, ułatwić codzienne funkcjonowanie osobie z niepełnosprawnością. 1. Ulgi przysługujących osobom niepełnosprawnym w podróży środkami publicznego transportu zbiorowego kolejowego (PKP) i autobusowego (PKS): Opracowano w CIiPKZ w Tarnowie na podstawie Informacji umieszczonych na stronach 5

6 Lp. Uprawnieni Przejazdy PKP (2 klasa) 1. Dzieci do lat 4 100% ulga pociągi osobowe, pospieszne i ekspresowe, IC, EC klasa 2, w klasie 1 dopłata 2. Przewodnik lub opiekun towarzyszący w podróży osobie niewidomej albo osobie niezdolnej do samodzielnej egzystencji opiekun 18 la przewodnik 13 lat lub pies przewodnik 3. Dzieci i młodzież dotknięte inwalidztwem lub niepełnosprawne 4. Rodzice lub opiekunowie dzieci i młodzieży dotkniętej inwalidztwem lub niepełnosprawnej 95% ulga pociągi osobowe, pospieszne i ekspresowe, IC, EC klasa 2, w klasie 1 dopłata 78% ulga pociągi osobowe, pospieszne i ekspresowe, IC, EC lub miesięczne imienne klasa 2; w klasie 1 dopłata 78% ulga pociągi osobowe, pospieszne i ekspresowe, IC, EC klasa 2; w klasie 1 dopłata Przejazdy PKS 100% ulga autobusy zwykłe i przyspieszone 95% ulga autobusy zwykłe, przyspieszone i pospieszne 78% ulga autobusy zwykłe, przyspieszone i pospieszne lub miesięczne imienne 78% ulga autobusy zwykłe, przyspieszone i pospieszne 5. Osoby niezdolne do samodzielnej egzystencji 6. Osoby niewidome, które nie są uznane za osoby niezdolne do samodzielnej egzystencji 49% ulga pociągi osobowe; bilety jednorazowe 37% pociągi: pospieszne i ekspresowe, IC, EC klasa 2, w klasie 1 dopłata 37% ulga pociągi: osobowe, pospieszne i ekspresowe, IC, EC lub miesięczne imienne klasa 2; w klasie 1 dopłata 49% ulga autobusy: zwykłe; bilety jednorazowe 37% ulga autobusy: przyspieszone i pospieszne 37% ulga autobusy: zwykłe, przyspieszone i pospieszne lub miesięczne imienne Opracowano w CIiPKZ w Tarnowie na podstawie Informacji umieszczonych na stronach 6

7 2. Karta parkingowa Karta parkingowa jest dokumentem uprawniającym osoby niepełnosprawne do parkowania na miejscach specjalnie wydzielonych i przeznaczonych dla tych osób oraz do niestosowania się do niektórych znaków drogowych. Od 1 lipca 2014 r. zgodnie z ustawą z 23 października 2013 r. o zmianie ustawy Prawo o ruchu drogowym oraz niektórych ustaw (Dz. U. z 2013 r. poz.1446 z późn. zm.) zmieniły się zasady wydawania kart parkingowych dla osób niepełnosprawnych i placówek zajmujących się opieką, rehabilitacją lub edukacją osób niepełnosprawnych. Karty parkingowe wydane na podstawie przepisów obowiązujących do dnia 30 czerwca 2014 r. zachowują ważność do dnia określonego jako data ważności karty, nie dłużej niż do dnia 30 czerwca 2015 r. Od 1 lipca 2014 r. obowiązek wydawania kart parkingowych spoczywa na przewodniczącym powiatowego zespołu ds. orzekania o niepełnosprawności, właściwego dla miejsca stałego pobytu osoby uprawnionej do posiadania karty. Od 1 lipca 2014 r. karta parkingowa jest wydawana wyłącznie : osobie niepełnosprawnej ze znacznym albo umiarkowanym stopniem niepełnosprawności, mającej znacznie ograniczone możliwości samodzielnego poruszania się, osobie niepełnosprawnej, która nie ukończyła 16 roku życia mającej znacznie ograniczone możliwości samodzielnego poruszania się. Osoby niepełnosprawne z lekkim stopniem niepełnosprawności od 1 lipca 2014 r. nie są uprawnione do uzyskania karty parkingowej. Jednak posiadający taką kartę, wydaną wcześniej, mogą z niej nadal korzystać. Karta zachowuje ważność do 30 czerwca 2015 r. lub do dnia określonego jako data jej ważności. Osoby niepełnosprawne w stopniu znacznym od dnia 1 lipca 2014 r. kartę parkingową otrzymują na podstawie wydanego od 1 lipca 2014 r. orzeczenia o stopniu niepełnosprawności albo na podstawie orzeczenia o wskazaniach do ulg i uprawnień, zawierającego wskazanie w zakresie karty parkingowej. Osoby niepełnosprawne o stopniu umiarkowanym od dnia 1 lipca 2014 r. uzyskują kartę parkingową na podstawie wydanego od 1 lipca 2014 r. orzeczenia o stopniu Opracowano w CIiPKZ w Tarnowie na podstawie Informacji umieszczonych na stronach 7

8 niepełnosprawności albo orzeczenia o wskazaniach do ulg i uprawnień, zawierającego wskazanie w zakresie karty parkingowej. Wskazanie do karty parkingowej w orzeczeniu o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności jest uzależnione od symbolu przyczyny niepełnosprawności oraz tego, czy osoba niepełnosprawna ma znacznie ograniczone możliwości samodzielnego poruszania się. Wskazanie do karty parkingowej będą mogły uzyskać wyłącznie osoby mające zarówno znacznie ograniczone możliwości samodzielnego poruszania się, jak i przyczyny niepełnosprawności oznaczonej symbolem 04-O (choroby narządu wzroku), 05-R (upośledzenie narządu ruchu) lub 10-N (choroba neurologiczna). Osoby niepełnosprawne, które nie ukończyły 16 roku życia uzyskują kartę parkingową na podstawie wydanego od 1 lipca 2014 r. orzeczenia o niepełnosprawności, zawierającego wskazanie w zakresie karty parkingowej. Od 1 lipca 2014 r. karta parkingowa jest wydawana wyłącznie na czas określony tj. na czas ważności orzeczenia, ale nie dłużej niż 5 lat. Karta parkingowa uprawnia osoby niepełnosprawne do parkowania na miejscach specjalnie wydzielonych i przeznaczonych dla tych osób, w tym na miejscach wyznaczonych w strefie płatnego parkowania. Karta parkingowa co do zasady nie zwalnia z opłat za parkowanie. Na podstawie wewnętrznych regulacji poszczególnych samorządów np. uchwały rady miasta, osoby niepełnosprawne mogą być zwolnione z opłat za parkowanie w strefie płatnego parkowania. Osoba niepełnosprawna o obniżonej sprawności ruchowej, kierująca pojazdem samochodowym oznaczonym kartą parkingową może nie stosować się do niektórych znaków drogowych i uprawnia do korzystania z miejsc parkingowych wyznaczonych dla osób niepełnosprawnych. Kartę parkingową za opłatą, wydaje Starosta (wydział komunikacji). 3. Ulga do muzeum Muzea państwowe mają od 1997 r. obowiązek wprowadzania ulgowych biletów dla osób niepełnosprawnych (i ich opiekunów), dla rencistów, emerytów, nauczycieli wszystkich typów szkół, studentów i uczniów. Ulgowe bilety można otrzymać po okazaniu odpowiedniej legitymacji potwierdzającej uprawnienie. Opracowano w CIiPKZ w Tarnowie na podstawie Informacji umieszczonych na stronach 8

9 Wstęp do muzeów martyrologicznych jest bezpłatny w ogóle, a inne muzea udostępniają bezpłatnie wystawy stałe przez jeden dzień w tygodniu. Wysokość ulgi oraz dzień bez biletów ustala dla każdego muzeum jego dyrektor. 4. Ulgi na telefony komórkowe Oferowane przez operatorów sieci komórkowych ulgi dotyczą zazwyczaj osób niewidomych i niesłyszących. Ponieważ zakres tych ulg ulega zmianie, szczegółowych informacji należy szukać w punktach obsługi klienta tych sieci lub na stronach internetowych firm telekomunikacyjnych. 5. Ulga telekomunikacyjna Do rabatów mają prawo tylko niektóre grupy osób niepełnosprawnych: w przypadku choroby narządu wzroku z orzeczeniem znacznego stopnia niepełnosprawności z symbolem przyczyny niepełnosprawności 04-O choroby narządu wzroku, w przypadku zaburzenia głosu, mowy i choroby słuchu z orzeczeniem znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności z symbolem przyczyny niepełnosprawności 03-L zaburzenia głosu, mowy i choroby słuchu, w przypadku zastosowania przez Zespół orzekający w orzeczeniu więcej niż jednego symbolu przyczyny niepełnosprawności: z orzeczeniem znacznego stopnia niepełnosprawności, jeżeli w łącznym symbolu przyczyny niepełnosprawności występuje symbol przyczyny niepełnosprawności 04-O choroby narządu wzroku oraz z orzeczeniem znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności, jeżeli w łącznym symbolu przyczyny niepełnosprawności występuje symbol przyczyny niepełnosprawności 03-L - zaburzenia głosu, mowy i choroby słuchu. Rabatów udziela się na podstawie orzeczeń powiatowego lub wojewódzkiego zespołu ds. orzekania o niepełnosprawności. Telekomunikacja Polska udziela osobom niepełnosprawnym następujących rabatów w opłatach za usługi telekomunikacyjne: za przyłączenie urządzenia końcowego do sieci TP - rabat w wysokości 50% opłaty podstawowej, wynikającej z obowiązującego cennika usług, Opracowano w CIiPKZ w Tarnowie na podstawie Informacji umieszczonych na stronach 9

10 w abonamencie telefonicznym rabat w wysokości 50% opłaty podstawowej: wynikającej z obowiązującego cennika usług telekomunikacyjnych TP dla określonych planów. 6. Zwolnienie od podatku od czynności cywilnoprawnych Od podatku od czynności cywilnoprawnych zwolnione są osoby o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności bez względu na rodzaj schorzenia oraz osoby o lekkim stopniu niepełnosprawności w związku ze schorzeniami narządów ruchu, nabywające na potrzeby własne sprzęt rehabilitacyjny, wózki i In. 7. Ulgowa opłata paszportowa Osoby niepełnosprawne mogą liczyć na preferencje, gdy starają się o paszport. Ulgową opłatę paszportową w wysokości 50% stawki pobiera się m.in. od: emerytów, rencistów, osób niepełnosprawnych, a także współmałżonków tych osób, pozostających na ich wyłącznym utrzymaniu; osób przebywających w domach pomocy społecznej lub w zakładach opiekuńczych albo korzystających z pomocy społecznej w formie zasiłków stałych. 8. Zwolnione z opłat za używanie odbiorników radiowych i telewizyjnych są: osoby zaliczone do znacznego stopnia niepełnosprawności (osoby całkowicie niezdolne do pracy oraz niezdolne do samodzielnej egzystencji), osoby o trwałej lub okresowej całkowitej niezdolności do pracy w gospodarstwie rolnym, której przysługuje zasiłek pielęgnacyjny, osoby, które ukończyły 75 lat, osoby, które otrzymują świadczenie pielęgnacyjne z właściwego organu realizującego zadania w zakresie świadczeń rodzinnych jako zadanie zlecone z zakresu administracji rządowej lub rentę socjalną z ZUS lub innego organu emerytalno-rentowego, osoby niesłyszące, u których stwierdzono całkowitą głuchotę lub obustronne pośledzenie słuchu, osoby niewidome, których ostrość wzroku nie przekracza 15%, Opracowano w CIiPKZ w Tarnowie na podstawie Informacji umieszczonych na stronach 10

11 inwalidzi wojskowi i wojenni, kombatanci będący inwalidami wojennymi lub wojskowymi, członkowie ich rodzin po nich pozostali, niektóre osoby będące ofiarami represji wojennych i okresu powojennego oraz członkowie rodzin po nich pozostali. Uprawnienia do korzystania ze zwolnień od opłat abonamentu RTV mogą uzyskać osoby wymienione w wykazie osób uprawnionych, które złożą w urzędzie pocztowym wypełniony formularz zwolnienia z opłat za używanie odbiorników radiofonicznych/telewizyjnych oraz przedstawią dokumenty uprawniające do korzystania ze zwolnienia z opłat. 9. Ulgi pocztowe : Udogodnienia związane z usługami pocztowymi dla osób niepełnosprawnych z uszkodzeniem narządu ruchu powodującym konieczność korzystania z wózka inwalidzkiego albo z uszkodzeniem narządu wzroku, zakwalifikowanej do pierwszej grupy inwalidzkiej to m.in. doręczanie na jej żądanie i bez pobierania dodatkowych opłat - przesyłek listowych, listów wartościowych, paczek pocztowych i przekazów pocztowych bezpośrednio pod wskazany adres z pominięciem skrzynki pocztowej i bez konieczności odbierania przesyłek w placówce oddawczej oraz przyjmowanie przez listonosza prawidłowo opłaconej przesyłki listowej niebędącej przesyłką rejestrowaną. Zapotrzebowanie na usługę w tym zakresie zgłasza się w urzędzie pocztowym właściwym dla miejsca zamieszkania lub u listonosza, który obsługuje rejon. Zatrudnienie Osób Niepełnosprawnych Osobie zatrudnionej, która w wyniku wypadku przy pracy lub choroby zawodowej utraciła zdolność do pracy na dotychczasowym stanowisku, pracodawca jest obowiązany wydzielić lub zorganizować odpowiednie stanowisko pracy z podstawowym zapleczem socjalnym, nie później niż w okresie trzech miesięcy od daty zgłoszenia przez tę osobę gotowości przystąpienia do pracy. Zgłoszenie gotowości przystąpienia do pracy powinno nastąpić w ciągu miesiąca od dnia uznania za osobę niepełnosprawną. Tego przepisu nie stosuje się, gdy wyłączną Opracowano w CIiPKZ w Tarnowie na podstawie Informacji umieszczonych na stronach 11

12 przyczyną wypadku przy pracy było naruszenie przepisów w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy przez pracownika z jego winy lub jego stanu nietrzeźwości - udowodnione przez pracodawcę. Czas pracy osoby niepełnosprawnej nie może przekraczać 8 godzin na dobę i 40 godzin tygodniowo. Czas pracy osoby niepełnosprawnej zaliczonej do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności nie może przekraczać 7 godzin na dobę i 35 godzin tygodniowo; Osoba niepełnosprawna nie może być zatrudniona w porze nocnej i w godzinach nadliczbowych. Zmniejszony wymiar czasu pracy obowiązuje od dnia następującego po przedstawieniu pracodawcy orzeczenia o niepełnosprawności. Przepisów powyższych nie stosuje się: do osób zatrudnionych przy pilnowaniu oraz gdy, na wniosek osoby zatrudnionej, lekarz przeprowadzający badania profilaktyczne pracowników lub w razie jego braku, lekarz sprawujący opiekę nad tą osobą, wyrazi na to zgodę. Koszty tych badań ponosi pracodawca. Osoba niepełnosprawna ma prawo do dodatkowej przerwy w pracy na gimnastykę usprawniającą lub wypoczynek. Czas przerwy wynosi 15 minut i jest wliczany do czasu pracy. Nie narusza to przepisów Kodeksu Pracy. Stosowanie specjalnych norm czasu pracy, nie powoduje obniżenia wysokości wynagrodzenia wypłacanego w stałej miesięcznej wysokości. Osobie zaliczonej do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności przysługuje dodatkowy urlop wypoczynkowy w wymiarze 10 dni roboczych w roku kalendarzowym. Prawo do pierwszego urlopu dodatkowego osoba ta nabywa po przepracowaniu jednego roku po dniu zaliczenia jej do jednego z tych stopni niepełnosprawności. Urlop ten nie przysługuje osobie uprawnionej do urlopu wypoczynkowego w wymiarze przekraczającym 26 dni roboczych lub do urlopu dodatkowego na podstawie odrębnych przepisów. Osoba o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności ma prawo do zwolnienia od pracy z zachowaniem prawa do wynagrodzenia: w wymiarze do 21 dni roboczych w celu uczestniczenia w turnusie rehabilitacyjnym, nie częściej niż raz w roku (wówczas nie przysługuje dodatkowy urlop w wymiarze 10 dni) oraz Opracowano w CIiPKZ w Tarnowie na podstawie Informacji umieszczonych na stronach 12

13 w celu wykonania badań specjalistycznych, zabiegów leczniczych lub usprawniających, a także w celu uzyskania zaopatrzenia ortopedycznego lub jego naprawy, jeżeli czynności te nie mogą być wykonane poza godzinami pracy. Wynagrodzenie za czas powyższych zwolnień od pracy, oblicza się jak ekwiwalent pieniężny za urlop wypoczynkowy. Przydatne adresy stron www : Opracowano w Centrum Informacji i Planowania Kariery Zawodowej w Tarnowie r. Opracowano w CIiPKZ w Tarnowie na podstawie Informacji umieszczonych na stronach 13