FUTURE FUELLED BY KNOWLEDGE I KONFERENCJA Z CYKLU

Transkrypt

1 I KONFERENCJA Z CYKLU FUTURE FUELLED BY KNOWLEDGE Ile państwa w rynku, ile rynku w państwie? Doświadczenia i perspektywy rozwoju polskiej i europejskiej gospodarki Warszawa, 16 września 2010, Centrum Sztuki Współczesnej (Zamek Ujazdowski)

2 Idea Konferencji Inspiracją dla zorganizowania Konferencji Ile państwa w rynku, ile rynku w państwie. Doświadczenia i perspektywy rozwoju polskiej i europejskiej gospodarki jest 20. rocznica początku przemian prywatyzacyjnych w Polsce. Przekształcenia własnościowe były osią procesu odtwarzania systemu gospodarki rynkowej po pół wieku centralnego sterowania i rządów biurokracji. Podjęcie działań prywatyzacyjnych było tak ważne, ponieważ bez nich nie byłoby możliwe oparcie gospodarki na rachunku ekonomicznym, czyli właściwa alokacja kapitału i mocy wytwórczych. Jednak tematyka spotkania nie ograniczy się do dyskusji na temat samej prywatyzacji. Od 1990 r. w Polsce powstało wiele instytucji stabilizujących rynek, regulujących jego działanie. Udało się też znacząco poprawić jakość relacji między państwem i rynkiem. Dyskusja będzie więc podsumowaniem doświadczeń minionego dwudziestolecia - zarówno sukcesów, jak i niewykorzystanych szans. Perspektywę historyczną uzupełni analiza skutków globalnego kryzysu oraz prognozy dalszego rozwoju społeczno - gospodarczego Polski. Uczestnicy debaty nakreślą też pożądany kierunek zmian cywilizacyjnych, w tym także tych dotyczących wizerunku naszego kraju na arenie międzynarodowej. Konferencja będzie także okazją do szerszej dyskusji na temat relacji państwo-rynek w kontekście europejskim i światowym. Doświadczenia ostatniego globalnego kryzysu sprawiły, że część polityków zaczęła inaczej patrzeć na relacje pomiędzy państwem a rynkiem, zastanawiając się nad koniecznością ponownego zdefiniowania roli państwa w gospodarce. To zatem bardzo dobry moment, by zainicjować dyskusję o tym, w którą stronę podąża rynek i jak w postkryzysowej rzeczywistości określić zakres wpływu instytucji państwowych na decyzje gospodarcze. Tegorocznym wydarzeniem PKN ORLEN inauguruje cykl dorocznych Konferencji pod hasłem Future Fuelled by Knowledge. Ambicją Koncernu jest, by cykl ten stał się platformą wymiany opinii, doświadczeń i wiedzy na temat strategicznych zagadnień ekonomicznych i biznesowych Polski, Europy i świata.

3 Część oficjalna Otwarcie konferencji Jacek Krawiec, Prezes Zarządu PKN ORLEN S.A Wystąpienie gościa honorowego Lech Wałęsa, b. Prezydent RP Część panelowa Wprowadzenie i moderowanie panelu I Jacek Żakowski, dziennikarz, publicysta Panel dyskusyjny I Polska Od transformacji przez integrację do harmonizacji Jak przez ostatnie 20 lat zmieniały się poglądy na kluczowe dla gospodarki zagadnienia, takie jak własność prywatna czy poziom redystrybucji. Doświadczenia polskiej drogi transformacji ustrojowej i gospodarczej - retrospektywna analiza mocnych i słabych stron przemian zachodzących na początku lat 90-tych w obszarze politycznym, gospodarczym i społecznym. Refleksja nad możliwością wyboru innej aniżeli ta, przyjęta przez ówczesnych decydentów, drogą transformacji Polska transformacja na tle zmian zachodzących w innych państwach regionu Europy Środkowo-Wschodniej, a także krajów Europy Zachodniej Wpływ integracji europejskiej na rozwój cywilizacyjny Polski bilans naszego członkostwa w UE (wyniki badań). Zmiany widziane oczami Polaków (wyniki badań) Kluczowe wyzwania rozwojowe dla Polski w perspektywie kolejnych 20 lat i mapa drogowa rozwoju kraju do 2030 r. Uczestnicy dyskusji: Prof. Anders Aslund, ekonomista, Senior Fellow w Peterson Institute for International Economics, wykładowca na Uniwersytecie Georgetown, Przewodniczący Rady Naukowej Fundacji CASE Jan Krzysztof Bielecki, Przewodniczący Rady Gospodarczej przy Prezesie Rady Ministrów Michał Boni, Przewodniczący Komitetu Rady Ministrów, Szef Zespołu Doradców Strategicznych Prezesa Rady Ministrów Janusz Lewandowski, Komisarz UE ds. Budżetu i Programowania Finansowego Tadeusz Mazowiecki, b. Premier RP Adam Michnik, Redaktor Naczelny Gazety Wyborczej Prof. Witold M. Orłowski, Główny Doradca Ekonomiczny PricewaterhouseCoopers, Członek Rady Gospodarczej przy Prezesie Rady Ministrów Aleksander Smolar, Prezes Zarządu Fundacji im. Stefana Batorego, Doradca ds. Politycznych T. Mazowieckiego Przerwa kawowa

4 Wprowadzenie i moderowanie panelu II Jerzy Baczyński, Redaktor Naczelny Polityki Panel dyskusyjny II Czy kryzys gospodarczy zwichnął niewidzialną rękę rynku? Nowa rola państwa w gospodarce Lunch Wykład: Kryzys finansowy czy kryzys myślenia? Prof. Leszek Balcerowicz, b. Wicepremier RP, b. Prezes NBP, kierownik Katedry Międzynarodowych Studiów Porównawczych SGH w Warszawie Dyskusja: Wpływ globalnego kryzysu ekonomicznego na relacje pomiędzy państwem a rynkiem. Na ile strategie i plany walki z kryzysem realizowane przez poszczególne kraje redefiniują wzajemne zależności pomiędzy państwem a rynkiem Zalety i wady obecności państwa w przedsiębiorstwach Docelowy model relacji państwo-rynek w post-kryzysowej rzeczywistości. Możliwość wypracowania uniwersalnego modelu sprawdzającego się w warunkach specyficznych dla poszczególnych krajów europejskich, czy raczej poszukiwanie własnego sposobu ułożenie tychże relacji Uczestnicy dyskusji: Prof. Leszek Balcerowicz, b. Wicepremier RP, b. Prezes NBP Aleksander Grad, Minister Skarbu Państwa Andrzej Klesyk, Prezes Zarządu PZU SA, Członek Rady Gospodarczej przy Prezesie Rady Ministrów Jacek Krawiec, Prezes Zarządu PKN ORLEN S.A. Wiesław Rozłucki, b. Prezes GPW, Doradca Strategiczny Rotschild Polska sp. z o.o. Sławomir S. Sikora, Prezes Zarządu Citi Handlowy Wprowadzenie i moderowanie panelu III Grażyna Torbicka, dziennikarka, krytyk filmowy Panel dyskusyjny III Marka czyli strategia. Branding narodowy wyzwanie dla Polski? Czy polskość jest atutem czy raczej przeszkodą w osiąganiu sukcesu za granicą? Jak w ostatnich 20 latach zmieniał się wizerunek naszego kraju? Czy ostatnie sukcesy ekonomiczne wsparły budowę lepszego obrazu naszego kraju?

5 Czym jest branding narodowy? Jakie znaczenie ma kształtowanie wizerunku marki narodowej we współczesnym świecie? Na ile marka kraju może wesprzeć bądź przeszkodzić w odniesieniu sukcesu za granicą przez ludzi biznesu, nauki czy sztuki? A może wizerunek kraju w ogóle nie jest żadnym punktem odniesienia i tak naprawdę nie ma znaczenia skąd się pochodzi, ważne jest natomiast co i jak się robi? Jak budować dobrą reputację Polski za granicą? Dlaczego tak długo nie potrafiliśmy sobie poradzić ze zmianą obrazu Polski z zacofanej i zaściankowej na nowoczesną i atrakcyjną? Jakie są bariery, atuty, możliwości i wyzwania w procesie budowania właściwego wizerunku Polski? A może właśnie zaściankowość jest jednym z naszych atutów, których nie potrafimy dobrze wykorzystać? Polskie marki-ikony, dziedzictwo narodowe, Euro 2012, prezydentura w UE, Rok Chopinowski, a może jeszcze coś innego? Co jest potrzebne, by nasz kraj był trwale postrzegany jako miejsce ciekawe, gdzie warto nie tylko inwestować, ale po prostu żyć? Uczestnicy dyskusji: Jan Borkowski, Sekretarz Stanu ds. parlamentarnych i Polonii oraz informacji i kultury w Ministerstwie Spraw Zagranicznych Andrzej Chyra, aktor, reżyser teatralny Wojciech Fibak, tenisista, koneser sztuki, przedsiębiorca Janusz Głowacki, prozaik, dramaturg, felietonista Wojciech Kostrzewa, Prezes Zarządu i Dyrektor Generalny Grupa ITI Holdings S.A. Krzysztof Pawłowski, były senator, założyciel Wyższej Szkoły Biznesu NLU w Nowym Sączu Andrzej Seweryn, aktor scen polskich i francuskich, reżyser Leon Tarasewicz, malarz Zakończenie konferencji Jacek Krawiec, Prezes Zarządu PKN ORLEN S.A. Część wieczorna Koncert Leszka Możdżera Bankiet Patronat medialny

6 Noty biograficzne uczestników Konferencji GOŚĆ HONOROWY Lech Wałęsa b. Prezydent RP Mąż stanu i działacz ruchu niepodległościowego, polityk i związkowiec. W latach był Przewodniczącym Komisji Krajowej NSZZ Solidarność, a w latach był Prezydentem Rzeczypospolitej Polskiej. W trakcie swojej prezydentury i po jej zakończeniu pozostawał rzecznikiem Polski na arenie międzynarodowej. Aktywnie działał na rzecz przyjęcia naszego kraju do Struktur Paktu Północnoatlantyckiego oraz do Unii Europejskiej. Jest laureatem wielu odznaczeń, nagród i wyróżnień krajowych i międzynarodowych m. in. Laureatem Pokojowej Nagrody Nobla (1983 r.), Człowiekiem roku 1981 według magazynu Time, Oficerem francuskiej Legii Honorowej. Jest doktorem honoris causa ponad stu uczelni wyższych, m.in. Uniwersytetu Columbia (1981 r.), Uniwersytetu Katolickiego w Leuven (1982 r.), Uniwersytetu Harvarda (1983 r.), Uniwersytetu Gdańskiego (1990 r.). Ponadto jest autorem kilku książek, m.in. Droga do wolności (1991 r.), Wszystko, co robię, robię dla Polski (1995 r.), Droga do Prawdy (2008 r.). W roku 1995 założył Instytut Lecha Wałęsy, którego misją jest wspieranie demokracji i samorządności w Polsce i na świecie. Obecnie kontynuuje swą misję rzecznika solidarności. Podróżując po całym świecie, przypomina nasze polskie doświadczenia i bezkrwawą walkę o pokój i demokrację. PRELEGENCI Prof. Anders Aslund Ekonomista, Senior Fellow w Peterson Institute for International Economics, wykładowca na Uniwersytecie Georgetown, Przewodniczący Rady Naukowej Fundacji CASE Był doradcą ekonomicznym rządów Rosji, Ukrainy oraz Kirgistanu. Pełnił też funkcję dyrektora programu Carnegie Endowment for International Peace na obszarze Rosji i Eurazji. Jest współprzewodniczącym Rady Akademii Ekonomicznej w Kijowie oraz przewodniczącym Rady Naukowej Centrum Analiz Społeczno-Ekonomicznych w Warszawie. Jest założycielem Sztokholmskiego Instytutu Przemian Ekonomicznych oraz profesorem Sztokholmskiej Akademii Ekonomicznej. Był również dyplomatą, reprezentując Szwecję w Moskwie, Genewie oraz Kuwejcie. Obecnie jest wiodącym specjalistą w dziedzinie transformacji ekonomicznej krajów postkomunistycznych. Jest autorem, współautorem i redaktorem wielu publikacji naukowych, w tym: How Ukraine Became a Market Economy and Democracy (2009), Russia s Capitalist Revolution: Why Market Reform Succeeded and Democracy Failed (2007) oraz How Capitalism Was Built: The Transformation of Central and Eastern Europe, Russia, and Central Asia (2007). Prof. Leszek Balcerowicz b. Wicepremier RP, b. Prezes NBP, Kierownik Katedry Międzynarodowych Studiów Porównawczych SGH w Warszawie Absolwent Szkoły Głównej Planowania i Statystyki w Warszawie (obecnie Szkoła Główna Handlowa). W 1974 r. uzyskał tytuł MBA w St. John s University w Nowym Jorku, a w 1975 r. obronił pracę doktorską w SGPiS. Nieodłącznie związany z przejściem Polski od gospodarki centralnie planowanej do wolnego rynku. We wrześniu 1989 r. objął stanowisko wicepremiera i ministra finansów w pierwszym niekomunistycznym rządzie Tadeusza Mazowieckiego. Tę samą funkcję pełnił też w rządach Jana Krzysztofa Bieleckiego i Jerzego Buzka. Opracował i realizował plan stabilizacji, liberalizacji i reform strukturalnych powszechnie znany jako Plan Balcerowicza. W czasie jego kadencji inflacja w Polsce została znacznie obniżona. W 1992 r. został profesorem SGH, a rok później kierownikiem Katedry Międzynarodowych Studiów Porównawczych. Wykładał na uczelniach całego świata, m.in. we Francji, Wielkiej Brytanii, Niemczech, Japonii i Stanach Zjednoczonych. W latach był prezesem Narodowego Banku Polskiego. W 2007 r. wybrano go na przewodniczącego Rady Towarzystwa Ekonomistów Polskich. Od czerwca 2008r. jest prezesem europejskiego ośrodka badań ekonomicznych Bruegel. Obecnie pełni funkcję wiceprezesa International Atlantic Economic Society oraz jest członkiem unijnej grupy ekspertów opracowującej plan wyjścia ze światowego kryzysu gospodarczego. Jest również członkiem prestiżowej Group of Thirty. Jan Krzysztof Bielecki b. Premier RP, Przewodniczący Rady Gospodarczej przy Prezesie Rady Ministrów Absolwent Uniwersytetu Gdańskiego. W latach pracował na Uniwersytecie Gdańskim, gdzie wykładał ekonomię. Był jednym z uczestników historycznego strajku w Stoczni Gdańskiej. Od 1985 r. do 1990 r. był dyrektorem założonej przez członków Solidarności Spółdzielni Doradca, gdzie wspomagał Związek w działalności opozycyjnej. W 1990 r. został desygnowany przez Prezydenta Lecha Wałęsę na premiera. Od stycznia do grudnia 1991 r. pełnił funkcję prezesa Rady Ministrów. W latach pełnił między innymi funkcję przewodniczącego Kongresu Liberalno-Demokratycznego, zasiadał w Sejmowej Komisji Spraw Zagranicznych, był Delegatem Polski do Parlamentu Europejskiego oraz Ministrem ds. Integracji Europejskiej w rządzie Hanny Suchockiej. W latach sprawował funkcję dyrektora wykonawczego w Radzie Dyrektorów w Europejskim Banku Odbudowy i Rozwoju, a od 2003 r. pełnił funkcję prezesa Banku Pekao S.A. W marcu 2010 r. został powołany przez Premiera Donalda Tuska na Przewodniczącego Rady Gospodarczej przy Prezesie Rady Ministrów.

7 Dr Michał Boni Przewodniczący Komitetu Rady Ministrów, Szef Zespołu Doradców Strategicznych Prezesa Rady Ministrów Absolwent Uniwersytetu Warszawskiego. Doktor nauk humanistycznych, opozycjonista, w latach 80. członek władz krajowych Solidarności. W 1991 r. minister pracy i polityki socjalnej. Poseł na Sejm I kadencji. Dyrektor Fundacji Batorego i Instytutu Spraw Publicznych. Do 2007 r. ekspert Enterprise Investors w dziedzinie zarządzania zasobami ludzkimi. Obecnie szef Zespołu Doradców Strategicznych Premiera Donalda Tuska, autor raportu Polska Wyzwania rozwojowe. Dr Jan Borkowski Sekretarz Stanu w Ministerstwie Spraw Zagranicznych Jako Sekretarz Stanu w Ministerstwie Spraw Zagranicznych (od listopada 2007 r.) nadzoruje m.in. koordynację i programowanie promocji Polski na świecie oraz zagraniczną politykę kulturalną, naukową i oświatową. Od 1998 r. jest pracownikiem naukowym w Centrum Europejskim Uniwersytetu Warszawskiego specjalność: integracja europejska. Andrzej Chyra Aktor, reżyser teatralny Absolwent Wydziału Aktorskiego oraz Wydziału Reżyserii PWST w Warszawie. W latach występował w Teatrze Rampa w Warszawie, w latach w Teatrze Studyjnym w Łodzi. W filmie zadebiutował w 1993 r. rolą Benvollo w Kolejności uczuć w reżyserii Radosława Piwowarskiego. Największe dotychczas uznanie przyniosła mu jednak rola Gerarda Nowaka w filmie Dług Krzysztofa Krauzego, za którą w 1999 r. został uhonorowany nagrodą indywidualną w kategorii pierwszoplanowa rola męska na Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych w Gdyni. Sukces ten powtórzył w 2005 r., otrzymując na FPFF w Gdyni nagrodę za rolę w Komorniku Feliksa Falka. Za obie te role został również uhonorowany Polską Nagrodą Filmową Orłem, do której nominowany był również w 2006 r. za rolę w filmie Marka Koterskiego Wszyscy jesteśmy Chrystusami. Jest laureatem Nagrody im. Aleksandra Zelwerowicza przyznawanej przez redakcję miesięcznika Teatr za sezon 2006/2007, za rolę Roya M. Cohna w przedstawieniu Anioły w Ameryce Tony ego Kushnera w TR Warszawa. Od 2008 roku jest członkiem zespołu Nowego Teatru w Warszawie. W lutym 2010 r. odbyła się premiera spektaklu Un Tramwaj. Tramwaj w teatrze Odeon w Paryżu, w którym Andrzej Chyra gra rolę Stanleya Kowalskiego. Wojciech Fibak Tenisista, koneser sztuki, przedsiębiorca Światowej sławy tenisista, kolekcjoner sztuki, inwestor nieruchomościowy, producent filmowy, wydawca prasowy, polski konsul Księstwa Monaco. Przez wiele lat jeden z dziesięciu najlepszych tenisistów w singlu i w deblu. Zwycięzca 16 turniejów ATP w grze pojedynczej ( ) i 52 w grze podwójnej. Pokonywał w najbardziej prestiżowych światowych turniejach największe sławy tenisa, takie jak: Borg, Connors, Vilas, Wilander, McEnroe, Noah, Edberg etc. Jest członkiem Fundacji im. Stefana Batorego, której celem jest wspieranie rozwoju demokratycznego, otwartego społeczeństwa. Wraz z żoną Olgą jest właścicielem Galerii Sztuki Współczesnej, która mieści się na terenie Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie. Janusz Głowacki Prozaik, dramaturg, scenarzysta Od 1982 r. mieszka w Nowym Jorku. Opublikował m. in. ostatnio autobiograficzną powieść Z głowy, która stała się bestsellerem. Jest autorem wielu sztuk teatralnych: m. in. Polowanie na Karaluchy, Antygona w Nowym Jorku, Czwarta siostra oraz scenariuszy filmowych Polowanie na muchy i Trzeba zabić tę miłość, a także współautorem scenariuszy Psychodrama i Rejs. Jego sztuki są wystawiane na całym świecie, a dramaty i książki zostały przetłumaczone na ponad trzydzieści języków. Jest laureatem wielu ważnych nagród m. in. American Theatre Critics Association Award, John S. Guggenheim Award, National Endowment for the Arts, Hollywood Drama-Logue Critics Award, Drama Leage of New York Playwrighting Award, Joseph Kesserling Award, Nagroda Fundacji Jurzykowskiego, Premio Moliere oraz Tony Cox Award. W listopadzie 2010 r. ukaże się jego nowa powieść pt. Good Night Dżerzi, której głównym bohaterem jest Jerzy Kosiński.

8 Aleksander Grad Minister Skarbu Państwa Ukończył studia na Wydziale Geodezji Przemysłowej Akademii Górniczo - Hutniczej w Krakowie. Od 1989 r. do 1997 r. prowadził działalność przedsiębiorczą. W latach pełnił funkcję radnego i zastępcy wójta Gminy Pleśna, a następnie w latach był wojewodą tarnowskim oraz przewodniczącym Małopolskiej Rady Regionalnej. W okresie od 1999 r. do 2000 r. zajmował stanowisko podsekretarza stanu w Ministerstwie Zdrowia, był odpowiedzialny za budżet, finanse i inwestycje. W tym czasie sprawował również funkcję konsultanta Banku Światowego oraz przewodniczącego Komitetu Sterującego Programu PHARE Inredi Tourin III. W 2001 r. został posłem na Sejm RP IV kadencji (Klub Poselski Platforma Obywatelska) i wiceprzewodniczącym Komisji ds. Unii Europejskiej. Jest również członkiem-założycielem Małopolskiego Forum Wspierania Inicjatyw Lokalnych w Tarnowie. W latach pełnił obowiązki przewodniczącego Platformy Obywatelskiej w Małopolsce. W 2005 r. po raz kolejny został wybrany posłem na Sejm RP V kadencji (Klub Poselski Platforma Obywatelska) i przewodniczącym Komisji Skarbu Państwa. W latach pełnił funkcję rzecznika Platformy Obywatelskiej ds. rolnictwa i rozwoju wsi. 16 listopada 2007 r. objął urząd Ministra Skarbu Państwa. Andrzej Klesyk Prezes Zarządu PZU S.A., Członek Rady Gospodarczej przy Prezesie Rady Ministrów Andrzej Klesyk jest absolwentem ekonomii na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim. Jako jeden z pierwszych Polaków skończył studia w Harvard Business School w USA, uzyskując tytuł MBA. Od grudnia 2007 r. zajmuje stanowisko prezesa Zarządu PZU S.A., największej firmy ubezpieczeniowej w Europie Środkowo Wschodniej. W latach pełnił funkcję partnera i dyrektora zarządzającego w The Boston Consulting Group w Warszawie. Był twórcą i szefem Inteligo, pionierskiego projektu bankowości internetowej. Wcześniej kierował zespołem, który stworzył Handlobank detaliczne ramię Banku Handlowego w Warszawie SA. W latach pracował w londyńskim oddziale firmy McKinsey. W 1991 r. wyjechał do USA, gdzie pracował w takich firmach jak: Kidder, Peabody oraz Coopers & Lybrand w Nowym Jorku. W 2010 roku został powołany na członka Rady Gospodarczej przy premierze Rady Ministrów. Jest także członkiem The Geneva Association organizacji non-profit zrzeszającej 80 prezesów zarządów największych firm ubezpieczeniowych na świece. Corocznie uczestniczy w spotkaniach World Economic Forum w Davos. Zasiada również w Komisji Rewizyjnej Polskiej Izby Ubezpieczeń. Wojciech Kostrzewa Prezes Zarządu i Dyrektor Generalny ITI Holdings S.A. Absolwent Wydziału Ekonomicznego Uniwersytetu w Kilonii (Niemcy). W latach był pracownikiem naukowym w Instytucie Gospodarki Światowej w Kilonii. Od grudnia 1989 r. do grudnia 1991 r. był doradcą ministra finansów, prof. Leszka Balcerowicza. W latach roku piastował stanowisko prezesa Polskiego Banku Rozwoju S.A. W 1996 roku objął stanowisko wiceprezesa w BRE Banku S.A., a od maja 1998 r. do listopada 2004 r. kierował BRE Bankiem. W latach był członkiem Rady Dyrektorów ITI Holdings S.A. Od stycznia 2002 r. do listopada 2004 r. pełnił także funkcję członka zarządu regionalnego Commerzbank odpowiedzialnego za działalność operacyjną banku w Centralnej i Wschodniej Europie. Od stycznia 2005 r. jest prezesem zarządu i dyrektorem generalnym ITI Holdings S.A. Zasiada m.in. w radzie nadzorczej TVN S.A., Onet.pl S.A. i Multikina S.A. (od 2005 r.) oraz w radzie nadzorczej ITI Neovision Sp. z o.o. (od 2006 r.) Od 2007 r. jest wiceprezesem Polskiej Konfederacji Pracodawców Prywatnych Lewiatan. Jest również członkiem Polskiej Rady Biznesu. Jacek Krawiec Prezes Zarządu PKN ORLEN S.A. Absolwent Akademii Ekonomicznej w Poznaniu. W latach pracował w Banku PEKAO SA, Ernst & Young SA oraz w PriceWaterhouse Sp. z o.o. W 1998 r. był odpowiedzialny za rynek polski w brytyjskim oddziale japońskiego banku inwestycyjnego Nomura plc Londyn. W kolejnych latach pełnił funkcję prezesa zarządu i dyrektora generalnego w Impexmetal SA. W 2002 r. objął stanowisko prezesa zarządu Elektrim SA. Od 2006 r. do 2008 r. zajmował stanowisko prezesa zarządu Action SA. Przewodniczył radom nadzorczym następujących firm: Huty Aluminium Konin SA, Metalexfrance SA Paryż, S and I SA Lozanna, cemarket.com SA oraz był członkiem rad nadzorczych następujących spółek: Impexmetal SA, Elektrim SA, PTC Sp. z o.o., Elektrim Telekomunikacja Sp. z o.o., Elektrim Magadex SA, Elektrim Volt SA oraz PTE AIG. Od 7 czerwca 2008 r. pełnił funkcję wiceprezesa zarządu PKN ORLEN, a we wrześniu 2008 r. został powołany na stanowisko prezesa zarządu i dyrektora generalnego. Obecnie pełni funkcję przewodniczącego Rady Nadzorczej Unipetrol a.s. oraz członka Rady Nadzorczej Polkomtel SA. Dr Janusz Lewandowski Komisarz Unii Europejskiej ds. Budżetu i Programowania Finansowego Absolwent ekonomii na Uniwersytecie Gdańskim. W 1984 roku uzyskał tytuł doktora w dziedzinie ekonomii na Uniwersytecie Gdańskim. W latach doradca ekonomiczny NSZZ Solidarność, a w 1988 roku współzałożyciel Kongresu Liberalno-Demokratycznego (KLD) ze środowiska tzw. gdańskich liberałów. Minister przekształceń własnościowych w rządach Jana Krzysztofa Bieleckiego ( ) i Hanny Suchockiej ( ). Jego główne sukcesy w tym czasie to m.in. uruchomienie giełdy i opracowanie programu powszechnej prywatyzacji.w latach i przewodniczący Rady Programowej Instytutu Badań nad Gospodarką Rynkową. W latach , , poseł na Sejm RP. W latach przewodniczący Komisji Budżetowej PE. W latach poseł do Parlamentu Europejskiego 6 i 7 kadencji.

9 Tadeusz Mazowiecki b. Premier RP Od 1950 r. włączał się w działalność społeczną: był przewodniczącym Akademickiej Spółdzielni Wydawniczej, wstąpił do grupy skupionej wokół tygodnika Dziś i jutro (późniejszy PAX), z którym w 1955 r. zerwał współpracę. Pisał m.in. do Po Prostu i Tygodnika Powszechnego. W październiku 1956 r. współtworzył warszawski Klub Inteligencji Katolickiej, a dwa lata później założył miesięcznik Więź i był jego redaktorem naczelnym do 1980 r. W latach był posłem na Sejm, wybranym jako przedstawiciel katolickich środowisk opozycyjnych. Tworzył w Sejmie koło poselskie Znak. W 1980 r. organizował i przewodniczył komisji ekspertów przy MKS w Stoczni Gdańskiej. Po założeniu Tygodnika Solidarność został jego redaktorem naczelnym. Po wprowadzeniu stanu wojennego internowany. Był doradcą Lecha Wałęsy i Związku, a w maju i sierpniu 1988 r. uczestniczył w strajkach w Stoczni Gdańskiej. W 1989 r. wziął udział w przygotowaniach okrągłego stołu, podczas obrad był jednym z głównych negocjatorów strony solidarnościowej. 24 sierpnia 1989 r. Sejm powołał go na stanowisko prezesa Rady Ministrów. W 1991 r. założył i do 1994 r. przewodniczył Unii Demokratycznej a po jej zjednoczeniu z Kongresem Liberalno-Demokratycznym do 1995 r. był przewodniczącym Unii Wolności. W latach przez trzy kadencje sprawował mandat posła. W latach pełnił funkcję specjalnego sprawozdawcy Komisji Praw Człowieka ONZ ds. przestrzegania praw człowieka na terenie byłej Jugosławii (poddał się do dymisji po upadku Srebrenicy). Jest doktorem honoris causa uniwersytetów: w Leuven, Genui, Giessen, Poitiers, Exeter, Uniwersytetu Warszawskiego, Akademii Ekonomicznej w Katowicach oraz Uniwersytetu w Tuzli. Odznaczony m.in. Orderem Orła Białego (1995 r.), Złotym Orderem Herbu Bośni (1996 r.), Orderem Legii Honorowej (1997r.), Krzyżem Średnim z Gwiazdą Orderu Zasługi Republiki Węgierskiej (1998 r.). Adam Michnik Redaktor Naczelny Gazety Wyborczej Absolwent wydziału historycznego na Uniwersytecie im. A. Mickiewicza w Poznaniu. Od 1965 r. pisał artykuły dla takich pism jak: Życie Gospodarcze, Więzi, Literatury oraz zagranicznych dzienników, m.in. Der Spiegel, Le Monde, Liberation, Lettre Internationale, New York Review of Books czy The Washington Post. W latach był jednym z głównych organizatorów nielegalnej, demokratycznej opozycji w PRL. W latach pełnił funkcję sekretarza Antoniego Słonimskiego, a w latach był publicystą i redaktorem pism niezależnych: Biuletynu Informacyjnego, Zapisu, Krytyki oraz członkiem kierownictwa Niezależnej Oficyny Wydawniczej NOWa. W latach był posłem na Sejm z listy KO, autorem koncepcji powołania rządu z solidarnościowym premierem na czele. W 1989 r. został założycielem Gazety Wyborczej, a także jej redaktorem naczelnym i komentatorem. Wspierał rząd Tadeusza Mazowieckiego, a w 1990 r. poparł jego kandydaturę w kampanii prezydenckiej. Po rozpadzie KO i porażce T. Mazowieckiego wycofał się z czynnej polityki i skupił się na publicystyce i rozwijaniu GW. Jesienią 2004 r. zrezygnował z czynnego udziału w redagowaniu GW, przekazując swój głos w kolegium redakcyjnym Helenie Łuczywo. Jest laureatem licznych wyróżnień, m.in. kawalerem Legii Honorowej. Jako jedyny polski dziennikarz znalazł się także na liście 50 Bohaterów wolności prasy ogłoszonej 3 Maja 2000 r. przez Międzynarodowy Instytut Prasy (IPI). Jest to nagroda dla dziennikarzy i wydawców szczególnie zasłużonych dla rozwoju mediów. Prof. Witold M. Orłowski, Członek Rady Gospodarczej przy Prezesie Rady Ministrów, Główny doradca ekonomiczny PricewaterhouseCoopers Polska Studiował na Uniwersytecie Łódzkim i Uniwersytecie Harvarda. W latach pracował w Biurze ds. Integracji Europejskiej, uczestnicząc w negocjacjach umowy stowarzyszeniowej pomiędzy Polską a Unią Europejską. Lata spędził w Banku Światowym, w Departamencie Europy Środkowej. W latach pełnił funkcję wicedyrektora, a następnie dyrektora Zakładu Badań Statystyczno-Ekonomicznych GUS i PAN. W latach obejmował stanowisko szefa zespołu doradców ekonomicznych Prezydenta RP. Profesor Witold Orłowski specjalizuje się w problematyce transformacji gospodarczej i integracji europejskiej krajów Europy Środkowej i Wschodniej. Obecnie jest dyrektorem Szkoły Biznesu Politechniki Warszawskiej i współzałożycielem Niezależnego Ośrodka Badań Ekonomicznych NOBE, oraz głównym doradcą ekonomicznym PricewaterhouseCoopers Polska. Jest również członkiem Rady Gospodarczej przy Prezesie Rady Ministrów oraz Narodowej Rady Rozwoju przy Prezydencie RP, a także wiceprzewodniczącym Rady Powierniczej Muzeum Narodowego w Warszawie

10 Dr Krzysztof Pawłowski Prezes Wyższej Szkoły Biznesu w Nowym Sączu, b. Senator Absolwent Wydziału Matematyki, Fizyki i Chemii Uniwersytetu Jagiellońskiego, doktor nauk fizycznych Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie oraz doktor honoris causa National - Louis University (Chicago, USA). W latach pracował w laboratorium badawczym w Sądeckich Zakładach Elektro-Węglowych. W 1980 r. został współzałożycielem i prezesem do 1987 r. Klubu Inteligencji Katolickiej w Nowym Sączu. Od 1991 r. jest członkiem Loży Założycieli i przewodniczącym Rady Organizatorów Business Centre Club. W latach był senatorem I i II kadencji RP. W 1990 r. był założycielem i przez 10 lat prezesem Sądecko-Podhalańskiej Izby Gospodarczej. W latach był członkiem Prezydium Krajowej Izby Gospodarczej, a w latach przewodniczącym Konferencji Rektorów Uczelni Niepaństwowych. W latach był członkiem Narodowej Rady Reformy Państwa, a od 1998 r. do 2001 r. członkiem Narodowego Komitetu d/s Integracji Europejskiej. Od 1999 r. jest także członkiem Rady Dyrektorów Polsko-Amerykańskiej Fundacji Wolności. W latach był członkiem Grupy Ekspertów ds. Przedsiębiorczości w Szkolnictwie Wyższym przy Komisji Europejskiej. Jest twórcą i założycielem WSB-NLU, a od 14 stycznia 2008 r. prezesem Wyższej Szkoły Biznesu - National-Louis University w Nowym Sączu. Dr Wiesław Rozłucki Doradca Strategiczny Rothschild Polska, b. Prezes Giełdy Papierów Wartościowych Wiesław Rozłucki od 1990 r. zajmował się przekształceniami własnościowymi najpierw jako doradca ministra finansów, a następnie jako dyrektor Departamentu Rozwoju Rynku Kapitałowego w Ministerstwie Przekształceń Własnościowych. Od 1991 r. do 2006 r. pełnił funkcję Prezesa Zarządu Giełdy Papierów Wartościowych w Warszawie. W latach 90-tych był członkiem Rady ds. Rozwoju Gospodarczego przy Prezydencie Rzeczypospolitej Polskiej, członkiem władz Międzynarodowej Federacji Giełd (WFE) oraz Federacji Europejskich Giełd Papierów Wartościowych (FESE). W latach był członkiem rad nadzorczych PKN ORLEN oraz Polimex-Mostostal. Obecnie Wiesław Rozłucki jest członkiem rad nadzorczych spółek publicznych: TP SA, Bank BPH, TVN, Wasko, Rady Nadzorczej Fundacji Edukacji Rynku Kapitałowego, a także powołanego w 2001 r. Komitetu Dobrych Praktyk. Pełni również funkcję przewodniczącego Rady Programowej Fundacji Polski Instytut Dyrektorów, a także Rady Programowej Harvard Business Review Polska. Andrzej Seweryn Aktor stowarzyszony (Societaire) w Comédie-Française Absolwent Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej w Warszawie. Aktor Teatru Ateneum do roku 1980, kiedy to wyjechał do Francji. Zaangażowany do Comédie-Française w 1995 r. został 493 aktorem, tzw. Stowarzyszonym (Societaire). Był pedagogiem w École du Théâtre National de Chaillot, w École Nationale Supérieure des Arts et Techniques du Théâtre w Lyonie, a w 2000 r. został wykładowcą w Conservatoire National Supérieur d Art Dramatique w Paryżu. W sezonie 2009/2010 zagrał w Comedie Francaise rolę Amphitriona w Szaleństwie Herkulesa Eurypidesa. Ze sztuką Pocieszne wykwintnisie Moliera, do której zaprosił go brytyjski reżyser Dan Jemmett, przyjechał dwa lata temu do Polski. Pracę w Comedie Francaise rozpoczął w 1993 r. rolą Don Juana w sztuce Moliera. W 1996 r. za rolę tytułową w sztuce Hoffmanstahla Trudny człowiek został uznany za najlepszego aktora francuskiego. Grał w ponad 70 filmach polskich i zagranicznych. Znany przede wszystkim dzięki filmom Andrzeja Wajdy: Ziemia obiecana, Bez znieczulenia, Dyrygent (za rolę dostał nagrodę na festiwalu w Berlinie w 1980 r.), Zemsta, Pan Tadeusz. W zeszłym roku zagrał w Różyczce Kidawy-Błońskiego. Pracuje również w Teatrze Słowackiego w Krakowie i w Teatrze Polonia w Warszawie. Jest odznaczony francuskim Orderem Legii Honorowej i Narodowym Orderem Zasługi i Orderem Sztuki i Literatury. Władze polskie przyznały mu Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski-Polonia Restituta. Powołany ostatnio na stanowisko dyrektora Teatru Polskiego w Warszawie. Sławomir S. Sikora Prezes Zarządu Citi Handlowy Absolwent Szkoły Głównej Planowania i Statystyki (obecnie SGH).W latach sprawował szereg funkcji w Ministerstwie Finansów m.in. dyrektora Departamentu Systemu Bankowego i Instytucji Finansowych. Od 1994 do 2001 r. pełnił funkcję wiceprezesa Zarządu Powszechnego Banku Kredytowego S.A., gdzie odpowiadał za pion korporacyjny banku oraz bankowość inwestycyjną. W latach był prezesem Banku Amerykańskiego w Polsce. Od marca 2005 r. pełni funkcję Chief Executive Officer i Citigroup Country Officer, odpowiadając za całość operacji Citigroup w Polsce. W latach był członkiem Citigroup Management Committee w Nowym Jorku. Jest członkiem Zarządu Związku Banków Polskich oraz wiceprezydentem Polskiej Konfederacji Pracodawców Prywatnych Lewiatan, a także członkiem Emerging Markets Advisory Council w International Institute of Finance.

11 Aleksander Smolar Prezes Zarządu Fundacji im. Stefana Batorego Studiował socjologię i ekonomię na Uniwersytecie Warszawskim, stosunki międzynarodowe w John Hopkins University (Centrum w Bolonii). W latach r. na emigracji we Włoszech, Wielkiej Brytanii i Francji. Od 1973 do 2007 pracownik naukowy francuskiego Krajowego Centrum Badań Naukowych (CNRS).W latach był założycielem i redaktorem naczelnym kwartalnika politycznego Aneks. Pełnił funkcję rzecznika Komitetu Obrony Robotników a następnie Komitetu Samoobrony Społecznej KOR za granicą. W latach był doradcą ds. politycznych premiera Tadeusza Mazowieckiego, a w latach doradcą ds. polityki zagranicznej premier Hanny Suchockiej. Od 1990 r. pełni funkcję prezesa Zarządu Fundacji im. Stefana Batorego. Jest współzałożycielem i członkiem Zarzadu Europejskiej Rady Stosunków Międzynarodowych (European Council on Foreign Relations), oraz zastępcą przewodniczącego Rady Naukowej Instytutu Nauk o Człowieku (Institut für die Wissenschaften vom Menschen) w Wiedniu. Leon Tarasewicz Malarz Absolwent Liceum Plastycznego w Supraślu, a następnie Wydziału Malarstwa Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie w pracowni Tadeusza Dominika. Zwrócił na siebie uwagę tuż po studiach, ponieważ jego obrazy różniły się znacznie od malarstwa nowej ekspresji uprawianego przez rówieśników. Od 1996 r. prowadzi gościnną pracownię malarstwa na tejże uczelni. Obecnie wykłada przestrzeń malarską na wydziale Sztuki Mediów i Scenografii w warszawskiej ASP. Współpracuje z Warszawską Galerią Foksal, poznańską Galerią Ego, a także lubelską Galerią Białą. Był autorem realizacji w Polskim Pawilonie na 49. Biennale Sztuki Współczesnej w Wenecji w 2001 r. W 2008 r. został ambasadorem Europejskiego Roku Dialogu Międzykulturowego. Od wielu lat, posługując się typowymi dla siebie środkami, Tarasewicz rozwija działania z pogranicza konceptualizmu oraz instalacji. Malując bezpośrednio na ścianach sal wystawowych, zamalowując je od góry do dołu, wraz ze znajdującymi się w tych salach elementami (piec, przewody elektryczne), tworzy obrazy, które podobnie jak prace na papierze i płótnie wpisują się w obszar jego zainteresowań przestrzenią i powietrzem. Oprócz licznych cykli obrazów na płótnie stworzył ponad 30 realizacji malarskich, bezpośrednio na ścianach, sztucznych przegrodach, podłogach, sufitach i w przestrzeni publicznej. Swoje prace wystawiał kilkakrotnie między innymi w Springer & Winckler Galerie w Berlinie i we Frankfurcie nad Menem, w Galerie Nordenhake w Sztokholmie, a obecnie w Berlinie oraz w Galleria del Cavallino w Wenecji. Jego prace znajdują się we wszystkich znaczących kolekcjach polskich, a także wielu zagranicznych (Moderna Museet, Sztokholm, National Museum of Contemporary Art, Seul, Tufts University Gallery, Boston). Jest laureatem wielu nagród i wyróżnień, m. in.: w 1998 r. Nagrody im. Jana Cybisa, w 1999 r. Nagrody Fundacji Nowosielskich oraz Paszportu Polityki, w 2007 r. Nagrody Wielkiej Fundacji Kultury.

12 MODERATORZY Jerzy Baczyński Redaktor Naczelny tygodnika Polityka Absolwent Instytutu Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego. W latach pracował w Życiu Warszawy jako dziennikarz działu ekonomicznego, a w 1980 został zastępcą kierownika dodatku Życie i Nowoczesność. Został także wybrany członkiem kolegium redakcji i władz odnowionego Stowarzyszenia Dziennikarzy Polskich. W 1975 wyjechał do USA jako stypendysta Indiana University School of Journalism. W latach przebywał we Francji, najpierw jako stypendysta Journalistes en Europe, a później Fondation de France. Na emigracji był członkiem Komitetu Koordynacyjnego Solidarności w Paryżu oraz sekretarzem generalnym stowarzyszenia Solidarite-Presse-Pologne. Zwolniony z pracy w Życiu Warszawy. Po powrocie do kraju trafił do Polityki jako redaktor działu publicystyki gospodarczej. W 1990 r. został zastępcą redaktora naczelnego i wiceprezesem Spółdzielni Pracy Polityka, a cztery lata później objął stanowisko redaktora naczelnego, które pełni do dzisiaj. Od 1999 r. jest prezesem zarządu Polityki. Jest także wiceprezesem Izby Wydawców Prasy, członkiem zarządu Radia TOK FM, członkiem Rady Fundacji Instytutu Spraw Publicznych, polskiej grupy Trilateral Commission. Grażyna Torbicka Dziennikarka telewizyjna, krytyk filmowy Absolwentka Wydziału Wiedzy o Teatrze Akademii Teatralnej w Warszawie. Od 1987 r. związana z TVP Program 2. Autorka licznych programów telewizyjnych i reportaży. Od 14 lat przygotowuje i prowadzi na antenie TVP 2 magazyn filmowy Kocham Kino, który stał się marką TVP. Była jurorem na festiwalach w Berlinie i Cannes, moderatorem konferencji prasowych na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Wenecji, gdzie w 1998 r. prowadziła także ceremonię rozdania nagród Złotych Lwów Weneckich. Przez wiele lat była gospodynią wieczorów filmowych Międzynarodowego Festiwalu Filmowego w Taorminie na Sycylii. Jest laureatką wielu nagród. Osiem razy otrzymała nagrodę Akademii Telewizyjnej Wiktora, w tym Wiktora publiczności i Super Wiktora za całokształt pracy, trzy Telekamery i Złotą Telekamerę. Otrzymała Srebrny Medal Gloria Artis Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego, a w 2008 r. Stella Della Solidarieta Italiana (Złoty Krzyż Zasługi) przyznany przez Prezydenta Republiki Włoch za zasługi w promocji kultury włoskiej. Od 2007 r. jest dyrektorem artystycznym Festiwalu Filmu i Sztuki DWA BRZEGI w Kazimierzu Dolnym i Janowcu nad Wisłą. Jacek Żakowski Dziennikarz i publicysta Absolwent Wydziału Dziennikarstwa i Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego (1981 r.). Pracę dziennikarza zaczynał w tygodniku Na przełaj (1980 r.). W latach reporter w Biurze Informacji Prasowej NSZZ Solidarność. Następnie pracował w Tygodniku Polskim (1983 r.) i miesięczniku Powściągliwość i Praca (w latach ). Sekretarz strony solidarnościowej podstolika organizacji społecznych Okrągłego stołu (1989 r.). Był jednym z założycieli Gazety Wyborczej (1989 r.) i rzecznikiem prasowym Obywatelskiego Klubu Parlamentarnego (w latach ), a także pierwszym prezesem Polskiej Agencji Informacyjnej (w latach ). W latach pracował w Życiu Warszawy, a w latach w Gazecie Wyborczej. Jest autorem kilkunastu książek (m.in. Między Panem i Plebanem z A. Michnikiem i J. Tischnerem, ostatnia Zawał. Zrozumieć kryzys ) oraz laureatem kilku nagród, m.in. Dziennikarz Roku 1997 oraz dwóch Wiktorów. Obecnie jest komentatorem Polityki. Jest także Kierownikiem Katedry Dziennikarstwa w Collegium Civitas i jednym z pełnomocników Komitetu Obywatelskiego Mediów Publicznych. Pisze komentarze w Gazecie Wyborczej, prowadzi piątkowe wydania publicystycznej audycji Poranek w Radiu TOK FM i program Tydzień Jacka Żakowskiego w TVP Info.

13 Prof. Leszek Balcerowicz, Szkoła Główna Handlowa Kryzys finansowy czy kryzys myślenia? Termin kryzys gospodarczy jest w potocznej opinii zwykle kojarzony z rynkiem i kapitalizmem. Tymczasem największe kryzysy i załamania gospodarki występują w systemach, gdzie władza polityczna (państwo) jest nieograniczona lub słabo ograniczona i w konsekwencji sektor prywatny i legalny, wolny rynek są całkowicie lub w dużej mierze wyparte. Skrajnym przypadkiem takiego systemu jest socjalizm. Władza polityczna nie ma tu żadnych instytucjonalnych ograniczeń, nie istnieje podział władzy, dodatkowo poprzez monopol własności państwowej zlewa się z władzą gospodarczą. Gdy tak rozległa władza polityczna wpadała w ręce zbrodniczych, czy lekkomyślnych i niekompetentnych jednostek, podejmowano decyzje, które prowadziły do głębokich i bolesnych dla ludzi załamań gospodarek. W najbardziej drastycznych przypadkach miały one charakter katastrof humanitarno-gospodarczych, (np. stalinowska kolektywizacja rolnictwa w ZSRR w 1930 r., Wielki Skok i Rewolucja Kulturalna w maoistowskich Chinach, zbrodnie Czerwonych Khmerów w Kambodży). W mniej drastycznych, ale nadal gospodarczo dotkliwych przypadkach było to awanturnictwo polityczno-gospodarcze, np. forsowanie uprawy kukurydzy przez Chruszczowa w ZSRR, trzciny cukrowej na Kubie przez Fidela Castro, wpędzenie Polski w pułapkę długu zagranicznego za czasów Gierka, czy Rumunia - za Caucescu. Wiele krajów ma systemy quasi socjalistyczne (rozległy sektor państwowy, mały sektor prywatny). Należą do nich Iran i inne kraje naftowe, do niedawna wiele krajów Ameryki Łacińskiej, w tym kierunku zmierza też Wenezuela za Chaveza. Rozległa władza polityczno-gospodarcza także w tych ustrojach prowadzi często do polityki gospodarczej, która wywołuje głębokie załamanie gospodarki. Niektóre kraje uchodzące za kapitalistyczne mają systemy określane jako crony capitalism. Przeważa tam sektor prywatny, składający się z uprzywilejowanej mniejszości i przez to dyskryminowanej większości (np. Indonezja za Suharto). Ta pierwsza poprzez więzy rodzinne i inne jest powiązana z rządzącymi politykami i dzięki temu korzysta z lepszej ochrony państwowo-prawnej, koncesji itp. Samo istnienie takich powiązań sprawia, że uprzywilejowana mniejszość korzysta z dogodnego finansowania przez rynki finansowe. Zakładają one bowiem, że ostatecznym gwarantem kredytów jest państwo (mniejsza premia za ryzyko). W efekcie dochodzi do nadmiernego prywatnego zadłużenia i do kryzysu. Ten mechanizm działał także w przypadku upolitycznionych, choć formalnie prywatnych, instytucji finansowych: Fannie Mae i Freddie Mac w Stanach Zjednoczonych (zob. dalej), może działać także w przypadku spółek państwowych. We wszystkich powyższych systemach choć z różną siłą rozległa, nieograniczona lub słabo ograniczona władza polityczna nie tylko wywołuje ryzyko poważnych załamań gospodarki, ale dodatkowo wypiera lub osłabia fundamentalnie ważne, systematyczne siły rozwoju, przede wszystkim rynkową konkurencję i, w efekcie, najważniejszą z sił innowacyjność gospodarki. Również w kapitalizmie zachodniego typu (reprezentowanym przez kraje OECD) poważne kryzysy i załamanie gospodarki nie są wywoływane przez wolny rynek, lecz mają źródła polityczne. Mam tu na myśli dwie kategorie: kryzysy fiskalne i kryzysy w enklawach socjalizmu. Kryzysy fiskalne wywołane są zwykle przez długotrwałą ekspansję wydatków budżetowych, najczęściej socjalnych, co prowadzi do narastania długu publicznego, który często raptownie przekracza pewne granice bezpieczeństwa. Węgry i Grecja są przykładami tej licznej kategorii państw. Szybki wzrost długu publicznego jest również efektem ubocznym kryzysu finansowego (zob. dalej) oraz polityki antykryzysowej, która zmierza do łagodzenia recesji (ostatnio szczególnie w Stanach Zjednoczonych). Narastanie relacji wydatki budżetu/pkb nie tylko grozi kryzysem fiskalnym. Dodatkowo szczególnie wtedy, gdy rosną wydatki socjalne działa systematyczny hamulec rozwoju. Takie wydatki często ograniczają podaż pracy oraz (wraz z deficytem budżetu) ograniczają skalę krajowych oszczędności, co z kolei redukuje inwestycje i wytwarza popyt na kapitał zagraniczny. Ten ostatni, zwłaszcza jeżeli ma postać kredytów i występuje w relatywnie dużych dawkach, bywa dodatkowym źródłem niestabilności gospodarki (przypływy-

14 Prof. Leszek Balcerowicz, Szkoła Główna Handlowa odpływy). Ponadto duże i rosnące wydatki budżetu wymagają odpowiednio wysokich podatków, co z różną siłą zależną od rodzaju podatku hamuje wzrost gospodarki. Systematyczne hamowanie wzrostu przez duże obciążenie gospodarki wydatkami, długiem publicznym i podatkami jest w Polsce mimo ogromnej literatury ekonomicznej na ten temat słabo dostrzegane. A tymczasem jest to prawdopodobnie główny powód, dlaczego nasza gospodarka nie może być tygrysem gospodarczym. Kryzysy w enklawach socjalizmu występują w tych częściach gospodarki, które są formalnie (własność państwowa) lub nieformalnie powiązane z władzą polityczną. Ostatnie z długiej listy przykłady to: banki regionalne (Landesbanken) w Niemczech, podobne co do struktury własności cajas w Hiszpanii (władze regionalne jako dominujący właściciel), Fannie Mae i Freddie Mac. Oczywiście każdy dostrzega, że również banki prywatne wpadają czasem w kryzys. Nie każdy jednak dostrzega podstawowy fakt bankom upolitycznionym zdarza się to wyraźnie częściej (zob. prace Banku Światowego). Ponadto u podłoża kryzysów finansowych, które dotykają prywatne banki (w większości krajów OECD nie ma banków państwowych) można odkryć błędne interwencje władz publicznych. Kryzysy w enklawach socjalizmu idą często w potocznej opinii na konto kapitalizmu, gdy tymczasem, podobnie jak i we wcześniej wymienionych przypadkach, mają swoje źródła w działaniach (i zaniechaniach) władz publicznych, które odgrywają rolę ostatecznego dysponenta i/lub protektora wobec określonych firm. Najwięcej chyba nieporozumień wywołują kryzysy finansowe w kapitalizmie, tzn. takie, które wybuchają w sektorze finansowym i poprzez określone mechanizmy dotykają resztę gospodarki danego kraju. Jeśli zaś kraj ten jest globalnie istotny gospodarczo (Stany Zjednoczone), to owe kryzysy dotykają choć z różną siłą także resztę świata. Mamy wtedy do czynienia z globalnym kryzysem finansowo-gospodarczym. W dotychczasowej historii takie zjawisko wystąpiło tylko dwa razy: w latach oraz w latach , przy czym najcięższe przypadki w latach były o wiele poważniejsze niż najcięższe przypadki w Ostatni globalny kryzys, podobnie jak i poprzedni, wywołał falę bałamutnych lub powierzchownych interpretacji. Należą do nich następujące opinie: Jest to kryzys kapitalizmu w tym stwierdzeniu nie odróżnia się jednak kryzysu w kapitalizmie od kryzysu kapitalizmu (czyli własności prywatnej i rynku), a ponadto przesądza się bez dowodów o tym, że głębsze przyczyny kryzysu tkwią w sektorze prywatnym. Jest to kryzys neoliberalizmu to wyrażenie jest używane jako swego rodzaju wyzwisko, na wzór określenia burżuazyjny za czasów socjalizmu. Wyzwiska nie mogą jednak zastąpić wyjaśnień. Kryzys jest wynikiem chciwości (ang. greed ) nie wiadomo, czy chodzi tu o cechę charakteru określonych ludzi czy też o cechę ich zachowań. W jednym i drugim przypadku nie wyjaśnia się skąd takie cechy się wzięły i dlaczego poważne, zwłaszczaglobalne kryzysy finansowe w kapitalizmie, są rzadkie. Bardziej przypomina to moralizatorstwo niż prawdziwą analizę. Skoro kryzys wybuchł w sektorze finansowym, to jego przyczyny muszą tkwić w tym sektorze przyjmować tę tezę za pewnik to jak twierdzić, że przyczyną kataru musi być nos, bo przecież katar występuje w nosie. Tymczasem przyczyny kryzysu w sektorze finansowym mogły, ale nie musiały tkwić w tym sektorze. Poważne empiryczne analizy obecnego kryzysu powinny mieć (i mają) charakter porównawczy, tzn. badać obecny kryzys na tle wcześniejszych kryzysów. Tylko wtedy można odsiać czynniki przypadkowe od prawdopodobnych głębszych przyczyn kryzysów finansowych i ich skutków spowolnienia wzrostu gospodarki. Poważne badania kryzysów finansowych skupiają się na 3 pytaniach: Co prowadzi do kryzysu finansowego? W jaki sposób kryzys finansowy wywołuje recesję? Dlaczego spowolnienie gospodarcze różni się swoją długością, a w niektórych przypadkach (np. USA i Francja w latach czy Japonia od przełomu 1980/90) jest wieloletnie?

15 Prof. Leszek Balcerowicz, Szkoła Główna Handlowa Najmniej wątpliwości budzi pytanie drugie, najwięcej otwartych kwestii istnieje odnośnie pytania pierwszego i trzeciego, choć sporo już wiadomo. Kryzysy finansowe są poprzedzane boomem kredytowym, czyli narastaniem zadłużenia firm i/lub gospodarstw domowych w tempie, które przekracza pewne granice bezpieczeństwa i następuje załamanie (recesja). Badania sugerują, że szczególnie destruktywne są boomy kredytowe, którym towarzyszy wzrost cen aktywów, zwłaszcza nieruchomości. Badania na temat kryzysów finansowych ostatnich 200 lat, pokazują, że ich głębokie przyczyny tkwiły w interwencjach władz publicznych, które w rozmaity sposób subwencjonowały podejmowanie ryzyka przez sektor prywatny i/lub wypierały dyscyplinę rynku (zob. np. Ch. Calomiris, 2008, 2009). Ludzie reagują na bodźce, gdy są one wadliwe, te prowadzą do wadliwych z szerszego punktu widzenia zachowań. Socjalizm to pokazał z całą wyrazistością. Badania dotyczące kryzysu (zob. np. raport de Larosière a dla UE, 2008) również zidentyfikowały błędne interwencje publiczne jako jego głębokie przyczyny: Zbyt luźna liberalna polityka FED-u i w efekcie wielu innych banków centralnych w latach Presja polityczna w USA na udzielanie kredytów mieszkaniowych osobom o niskiej wiarygodności kredytowej. Błędne regulacje (Bazylea 1), które zachęcały do nadmiernej sekuratyzacji kredytów bankowych (tzw. originate to distribute model). Faworyzowanie przez przepisy podatkowe zewnętrznego finansowania firm przez dług w stosunku do kapitału właścicielskiego (equity). Ulgi podatkowe od kredytów mieszkaniowych. Wcześniejsza polityka ratowania przez władzę publiczną większych firm finansowych, która prowadziła do ich nadmiernego wzrostu i w efekcie do zjawiska too big to fail. W ten sposób władze publiczne stały się zakładnikami skutków swojej wcześniejszej polityki. Te mylne interwencje przyczyniły się do błędów popełnianych na szczytach niektórych firm finansowych, np. do tzw. search for yield (zob. np. R. Rajan, 2005, 2009). Nie usprawiedliwia to oczywiście autorów tych błędów. Z analitycznego i praktycznego punktu widzenia nie wystarczy jednak ich potępić, trzeba dodatkowo ustalić od czego zależy częstotliwość popełniania błędów. W ten sposób wracamy do interwencji publicznych. Załamujący się boom kredytowy uruchamia rozmaite mechanizmy działające w kierunku recesji Nadmiernie zadłużone firmy i/lub gospodarstwa domowe ograniczają swoje wydatki. Rosną więc oszczędności i spada popyt na kredyt. Wskutek spadku popytu rośnie bezrobocie tym bardziej, im bardziej sztywny jest rynek pracy (por. Hiszpanię i Wielką Brytanię). Obciążone złymi aktywami instytucje finansowe ograniczają podaż kredytu. Spadek dynamiki udzielanych kredytów może jednak wynikać z redukcji popytu na kredyt (zob. wyżej). Recesyjnych mechanizmów uruchomionych przez wcześniejszy boom kredytowy, który się załamał, nie da się zatrzymać. Polityka antykryzysowa może, co najwyżej, łagodzić ich skutki, tworząc jednakże zwykle koszty i zagrożenia dla wzrostu w dłuższym okresie. Dotyczy to zwłaszcza ekspansywnej polityki fiskalnej, która wykracza poza działanie tzw. automatycznych stabilizatorów. Otwarte jest pytanie o koszty i zagrożenia, jakie tworzy bardzo silnie złagodzona polityka pieniężna. Przedmiotem intensywnych badań jest fundamentalny problem dlaczego w niektórych przypadkach spowolnienie po załamaniu się boomu kredytowego trwa wiele lat. Najnowsze prace (zob. np. Cole i Ohanian, 2001; Reinhard, Rogoff, 2009, Shlaes, 2007) silnie sugerują, że głównym źródłem tego zjawiska były różne kombinacje błędnych interwencji publicznych. Wbrew antykapitalistycznej ortodoksji wolny rynek sam z siebie nie produkuje ani bardzo silnych boomów ani po ich załamaniu długotrwałych spowolnień gospodarki. W obu przypadkach uważne badania odkrywają często niewidzialną dla szerszej publiczności rękę władzy publicznej.

16 Prof. Leszek Balcerowicz, Szkoła Główna Handlowa Błędne interwencje obejmowały: Spiralę protekcjonizmu (lata 1930.); Nadmierne zaostrzenie polityki pieniężnej przez FED (USA, lata 1930.); Forsowanie wzrostu płac realnych, kartelizację gospodarki oraz wzrost opodatkowania firm, co hamowało prywatne inwestycje, zwłaszcza za czasów F. D. Roosvelta (lata w USA); Upolitycznioną alokację kredytu, który trafiał głównie do wielkich, mało efektywnych firm, aby podtrzymać ich istnienie, ze szkodą dla pozostałego bardziej efektywnego sektora prywatnego (Meksyk w latach 1980; Japonia od przełomu 1980/90); Duży nawis długu publicznego, czyli rezultat kryzysu finansowego oraz nadmiernie ekspansywnej antykryzysowej polityki fiskalnej (Stany Zjednoczone w najbliższych latach?). Kryzys lat , podobnie jak wcześniejsze, w żadnej mierze nie zakwestionował w sensie intelektualnym żadnych ważniejszych empirycznych ustaleń odnośnie determinantów wzrostu gospodarczego kraju. Kryzys ten mógłby doprowadzić do osłabienia wzrostu gospodarczego poprzez mechanizmy polityczne, gdyby błędne interpretacje odnośnie przyczyn kryzysu i wniosków z niego płynących zagnieździły się w kręgach decyzyjnych i/lub w odpowiednio dużej części opinii publicznej. Dlatego tak ważne jest publiczne przeciwstawianie się bałamutnym lub powierzchownym interpretacjom kryzysów w kapitalizmie. Do ustaleń, o których mowa, należą: Własność prywatna, która jest oddzielona od polityki, jest zdecydowanie lepsza dla rozwoju niż własność państwowa i polityczno-prywatna. Dotyczy to z całą mocą również banków. Kryzys nie wniósł tu nic nowego. Przeciwnie, potwierdził wcześniej sygnalizowane zagrożenia (zob. Bank Światowy) związane z formalnym lub nieformalnym wpływem polityki na banki. Odpowiedzialny stress testing banków powinien więc obejmować zagrożenia związane z ich podatnością na wpływy polityki, w tym związane z bezpośrednią lub pośrednią własnością państwową. Dominacja własności państwowej lub polityczno-prywatnej, skazuje w dłuższej perspektywie kraj na stagnację i ryzyko głębokich załamań. Fundamentalne znaczenie dla rozwoju gospodarki ma więc nadal rozróżnienie na własność państwową (lub własność w inny sposób upolitycznioną) i nieupolitycznioną własność prywatną, a nie na krajową zagraniczną. Nie ma empirycznych dowodów (w odróżnieniu od przypuszczeń i spekulacji), że kryzys lat cokolwiek tu zmienił. Rynkowa konkurencja jest niezastąpionym mechanizmem innowacyjności i efektywności gospodarki, a przez to jej rozwoju. Bez takiej konkurencji własność prywatna nie ujawnia całej swojej efektywności. Wolne (od nadmiernej regulacji), a przez to elastyczne rynki, zwłaszcza rynek pracy, są podwójnie istotne: umożliwiają szybsze przestawienie się gospodarki na nowe dziedziny, czyli służą efektywności oraz osłabiają recesyjne skutki zewnętrznych lub wewnętrznych wstrząsów. Duże wydatki budżetu w efekcie podatki (w relacji do PKB per capita), są systematycznym hamulcem rozwoju gospodarki. Obecnie bogate kraje Zachodu miały dużo niższe obciążenie fiskalno-socjalne, gdy dochodziły do zamożności niż dziś Polska. Wszystkie znane mi tygrysy gospodarcze (Korea Płd., Tajwan, Malezja, Chile, Irlandia w latach ) miały zdecydowanie niższy fiskalizm niż Polska i/lub wyraźnie zmniejszające się ciężary fiskalno-socjalne. Silnie ograniczona władza publiczna jest potrzebna, aby mogła istnieć wolność gospodarcza, rynkowa konkurencja i systematyczny rozwój oraz aby zmniejszyć ryzyko kryzysów i załamań gospodarki. Państwo ograniczone co do zakresu interwencji służy przez to rozwojowi gospodarki. Jego wkład jest tym większy im jest ono bardziej aktywne i sprawne w swoim obszarze działania: przede wszystkim w stanowieniu dobrego prawa (oby nie za dużo) i w jego egzekwowaniu. W tym sensie przedstawianie ograniczonego państwa jako nocnego stróża jest kolejną antykapitalistyczną karykaturą. wrzesień, 2010

17 Anders Åslund Polska pionier reform w krajach postkomunistycznych W 1989 r. w Europie Wschodniej rozpoczęła się liberalna rewolucja. Jesienią tego roku w kolejnych krajach upadały rządy komunistyczne, a przemiany wolnościowe w szybkim tempie ogarniały cały region, podobnie jak w czasie Wiosny Ludów w 1849 r. Timothy Garton Ash żartował, że: W Polsce zajęło to dziesięć lat, na Węgrzech dziesięć miesięcy, we Wschodnich Niemczech dziesięć tygodni: może w Czechosłowacji zajmie to dziesięć dni! (W rzeczywistości zajęło to 24 dni). Polska wówczas przewodziła tym zmianom, a dwadzieścia lat po tych wydarzeniach należy przypomnieć i uznać jej wyjątkową rolę w przemianach zachodzących w krajach byłego bloku komunistycznego. Wśród państw postkomunistycznych Polska wyróżnia się jako kraj, który odniósł prawdopodobnie największe sukcesy w zakresie reform systemu politycznego i gospodarczego. Polska jest obecnie państwem w pełni demokratycznym oraz członkiem Unii Europejskiej i NATO. Nie będzie przesady w stwierdzeniu, że ostatnie dwadzieścia lat było najbardziej pomyślnym okresem w tysiącletniej historii Polski. W okresie tym panowały pokój i demokracja, szybko rosła również zamożność społeczeństwa. W końcu Polska zwróciła się w stronę Europy i stała się krajem normalnie funkcjonującym. Początkowo Polska konkurowała z Węgrami o miano pioniera reform, lecz z czasem okazało się, że to właśnie ona stała się prawdziwym liderem przemian i z pewnością to właśnie Polsce bardziej dopisało szczęście. Dlaczego właśnie Polsce? Z wielu względów choćby dlatego, że sukces ma wielu ojców, a porażka jest sierotą. Głównej przyczyny sukcesu Polski dopatrywać się można paradoksalnie w jej trudnej historii. Swojemu monumentalnemu dziełu opisującemu historię Polski Norman Davis nadał tytuł Boże igrzysko, co bardzo trafne charakteryzuje dzieje Polski. Polska, leżąca pomiędzy Rosją i Niemcami, stała się ofiarą swojego położenia geograficznego. Oba te kraje ostatecznie stały się silniejsze od Polski, ale kilka wieków temu sytuacja była zgoła inna. Polska była za silna, aby ulec swoim sąsiadom, lecz nie dysponowała wystarczającym potencjałem, aby zwyciężyć. Płaskie i otwarte przestrzenie czyniły z Polski idealne pole bitwy. Jednocześnie miała niewiele terenów górzystych oraz zbyt małą liczbę zamków, które mogłyby stanowić naturalną przeszkodę dla wojska. Katolicyzm, mocno zakorzeniony w Polsce sąsiadującej z prawosławnym wschodem i protestancką północą i zachodem, a także wcześnie uformowany i silny nacjonalizm, przyczyniły się do wyobcowania kraju. Polska była wyjątkowa, lecz w ostatecznym rozrachunku skazana na porażkę. Jednak wszystkie cierpienia, które wcześniej dotknęły Polskę, spowodowały, że w okresie po upadku komunizmu poczucie tożsamości narodowej Polaków było bardzo silne. Wiedzieli, kim są i byli dumni z bycia Polakami. Przełom polityczny, który nastąpił w Polsce, pociągnął za sobą dwa, sprzeczne ze sobą skutki gospodarcze. Pierwszym z nich było powstanie dużej liczby wolnych i niekomunistycznych podmiotów gospodarczych, natomiast drugim były utrzymująca się niewydolność i brak równowagi systemu gospodarczego. Zdarzeniem o kluczowym znaczeniu dla Europy Środkowej było ogłoszenie końca doktryny Breżniewa. Po porażce Związku Radzieckiego w wojnie w Afganistanie, Gorbaczow w swoim obszernym przemówieniu wygłoszonym na forum ONZ w grudniu 1988 r. stwierdził, że wszystkie narody mają prawo wyboru: Konieczność poszanowania zasady wolnego wyboru jest dla nas oczywista. Odmowa tego prawa narodom, bez względu na jej powód czy sposób wyrażenia, oznacza naruszenie nawet tej chwiejnej równowagi, którą udało się do tej pory osiągnąć. Prawo wolnego wyboru jest uniwersalną zasadą i nie powinno być od niego odstępstw. Polska była gotowa na wczesne wprowadzenie systemu demokratycznego. Komunistyczny rząd gen. Jaruzelskiego nie mógł swobodnie rządzić ze względu na silny opór ze strony Solidarności oraz kościoła katolickiego. Na początku 1989 r. tragiczna karta historii Polski zaczęła się odwracać dzięki diametralnej zmianie polityki władz. Pierwszym krokiem było podjęcie rozmów przy Okrągłym Stole pomiędzy stroną rządową i Solidarnością. Strony zgodziły się na przeprowadzenie częściowo wolnych wyborów parlamentarnych w dniu 4 czerwca 1989 r., co stanowiło pierwszy demokratyczny przełom w świecie komunistycznym. Dzień ten uważany jest za początek końca komunizmu. Wybory zakończyły się miażdżącym zwycięstwem Solidarności.

18 Anders Åslund W lecie 1989 r. kontynuowano negocjacje, a na scenie politycznej utrzymywała się niepewność. Zdumiewać mógł fakt, że zdemoralizowana partia komunistyczna oddała władzę dobrowolnie. We wrześniu 1989 r. sformowany został pierwszy rząd koalicyjny składający się w większości z członków opozycji, na czele którego stanął premier Tadeusz Mazowiecki. Kluczową postacią w tym rządzie był znany z liberalnych poglądów profesor ekonomii Leszek Balcerowicz, który objął tekę Ministra Finansów oraz stał się głównym reformatorem polskiej gospodarki. Leszek Balcerowicz posiadał szereg cech, które sprawiły, że stał się wybitnym reformatorem. Miał dobre rozeznanie w aktualnej sytuacji gospodarczej, myślał w kategoriach strategicznych, był szczerze oddany pracy na rzecz dobra swojego kraju oraz potrafił niewzruszenie bronić swoich propozycji, jeżeli tylko był przekonany o ich trafności. Usiłował konsekwentnie wprowadzać elementarne i przejrzyste zasady gospodarki liberalnej. Przy współpracy zespołów polskich i zagranicznych doradców, wśród których byli Jeffrey Sachs i David Lipton, opracowany został nowatorski program reform dla Polski. Polska była pierwszym krajem, który wyzwolił się spod komunizmu, dlatego też nie miała wyboru i była zmuszona do zastosowania nowych rozwiązań w polityce gospodarczej. Najważniejszą zmianą dotychczasowej polityki było wprowadzenie tzw. planu Balcerowicza. Jesienią 1989 r. plan ten został opublikowany i zmieścił się na jednej stronie gazety. Wprowadzał radykalne, kompleksowe reformy, które wykraczały poza wcześniej obowiązujące ramy Konsensusu Waszyngtońskiego. Plan Balcerowicza dotyczył wyłącznie polskiej gospodarki, lecz przyjęte w nim rozwiązania miały zastosowanie również do innych państw znajdujących się w podobnej sytuacji. Plan ten można łatwo streścić w następujących punktach: 1. Stabilizacja makroekonomiczna. Najpilniejszym zadaniem było powstrzymanie hiperinflacji, co wymagało szybkiej redukcji znacznego deficytu budżetowego. Polityka fiskalna wymagała centralizacji oraz została poddana kontroli wzmocnionego Ministerstwa Finansów. Polityka pieniężna miała zostać zaostrzona i konieczne było zapewnienie dodatnich realnych stóp procentowych. Bank Centralny miał uzyskać niezależność oraz skoncentrować swoje działania na utrzymaniu niskiego poziomu inflacji. Kurs walutowy miał zostać ujednolicony, zaś polski złoty miał być wymienialny w ramach obrotów bieżących, aby umożliwić finansowanie handlu zagranicznego. 2. Deregulacja. Ceny musiały zostać uwolnione, zaś dopłaty do cen wyeliminowane, aby umożliwić kształtowanie się cen pod wpływem podaży i popytu. Handel wewnętrzny miał zostać zliberalizowany, zaś monopole rozbite w celu uniknięcia zawyżania cen. Należało wprowadzić system względnie wolnego handlu zagranicznego, który eliminowałby nadmierne koszty pośredników w eksporcie i imporcie. Doprowadziłoby to do wprowadzenia na polskim rynku cen realnych. Wolny handel złagodziłby powszechne niedobory, ułatwił prowadzenie działalności produkcyjnej oraz podniósł poziom życia. 3. Prywatyzacja. Ograniczenia dotyczące sektora prywatnego powinny zostać zniesione, zaś nowi przedsiębiorcy prywatni powinni móc prowadzić działalność korzystając z maksymalnego zakresu wolności gospodarczej. Niewielkie prywatyzacje miały się rozpocząć już na początkowym etapie przemian. Prywatyzacja dużych i średnich przedsiębiorstw miała być rozpoczęta tak wcześnie, jak to tylko będzie możliwe. Wszyscy jednak mieli świadomość, że wymaga to czasu, w związku z czym nie dokonano żadnych uzgodnień dotyczących sposobu przeprowadzenia prywatyzacji. 4. Wzmocnienie zabezpieczeń społecznych. W ferworze restrukturyzacji nizbędne było wprowadzenie zabezpieczeń społecznych skierowanych do nowych grup społecznych wymagających pomocy (zwłaszcza bezrobotnych) oraz podniesienie emerytur. Większość ekonomistów zgadzała się, że zastosowanie tych czterech podstawowych środków polityki gospodarczej było, co do zasady, właściwe. Tematem licznych dyskusji był jednak konkretny kształt przyjętych rozwiązań. Radykalny polski program liberalizacji gospodarki obejmował cztery najważniejsze kroki: pierwszym była

19 Anders Åslund daleko posunięta liberalizacja cen; drugim była prawdziwie radykalna liberalizacja zewnętrznych obrotów handlowych; trzecim było podzielenie przedsiębiorstw i zjednoczeń państwowych na niezależne podmioty; czwartym i prawdopodobnie najważniejszym było uchwalenie prawa umożliwiającego każdej osobie sprzedaż każdemu potencjalnemu nabywcy dowolnych towarów w dowolnym czasie i miejscu oraz po dowolnej cenie. W wyniku wprowadzenia tego prawa centralne place dużych miast wypełniły się tłumami ludzi, którzy właśnie rozpoczęli działalność handlową i bardzo szybko zaczęli na siebie zarabiać, tworząc w ten sposób dużą ilość nowych miejsc pracy. W ciągu dwóch lat najbardziej przedsiębiorczy handlarze uliczni rozpoczęli działalność handlową na większą skalę lub otworzyli własne sklepy. Od tego czasu Polska wyróżniała się jako kraj posiadający najbardziej konkurencyjny rynek wewnętrzny. Balcerowicza interesowały przede wszystkim cele długoterminowe, dlatego też nie usiłował uzasadniać prowadzonej przez siebie polityki analizą kosztów i korzyści, która zawsze jest niedoskonała oraz koncentruje się na celach krótkoterminowych, co byłoby w tym wypadku działaniem całkowicie chybionym. Nie zwracał uwagi na tych, którzy twierdzili, że polityka rządu była zbyt radykalna. Polski rząd określał wprowadzane zmiany jako radykalne i kompleksowe reformy gospodarcze (mówił o tzw. wielkim wybuchu). Później reformy te zyskały miano terapii szokowej. Kluczowym założeniem było, że reformy należy przeprowadzić szybko i w sposób kompleksowy. Wszyscy zdawali sobie sprawę, że prywatyzacja dużych przedsiębiorstw zajmie całe lata. Tyle samo czasu potrzebne będzie na wprowadzenie skomplikowanych reform, począwszy od reform podatkowych, reform systemu opieki socjalnej, systemu administracji publicznej oraz systemu prawnego, a skończywszy na rozwoju sektora finansowego. Niemniej jednak radykalne i kompleksowe reformy były niezbędne, aby doprowadzić do prawdziwego przełomu, co zminimalizowałoby koszty społeczne oraz przyspieszyło spodziewane ożywienie gospodarcze. Na poparcie tych działań przedstawiano wiele argumentów. Ekonomiści liberalni mieli złe wspomnienia dotyczące wielu reform podejmowanych przez Polskę, które zakończyły się niepowodzeniem lub z których się wycofano. Balcerowicz twierdził, że reformy gospodarcze zakończyły się niepowodzeniem, ponieważ nie były wystarczająco głębokie, tj. nie osiągnęły w krótkim czasie określonego progu koniecznych zmian poprzez przekroczenie masy krytycznej reform rynkowych. Jeżeli nowy system nie osiągnie określonego poziomu spójności i zwartości, może teoretycznie stać się nawet bardziej nieefektywny od starego systemu nakazowo-rozdzielczego. Radykalni reformatorzy byli bardzo świadomi powszechności braków i niepowodzeń państwa i rynku, lecz bardziej obawiali się niepowodzeń państwa. Wychodzili z założenia, że nowy rynek nie będzie doskonały, lecz państwo komunistyczne było jeszcze bardziej niedoskonałe, więc nie można powierzyć mu zadań związanych z ingerencją w gospodarkę. Reformatorzy musieli zaaplikować terapię szokową, aby oswobodzić gospodarkę ze starego systemu i wprowadzić w to miejsce nową, sprawnie funkcjonującą gospodarkę rynkową. Należało zmienić oczekiwania społeczeństwa, aby uwiarygodnić wprowadzane zmiany systemowe i przekonać obywateli, że zmiany te są nieodwracalne. Balcerowicz czerpał z opracowanej przez Leona Festingera teorii dysonansu poznawczego w psychologii społecznej, zgodnie z którą ludzie są bardziej skłonni do zmiany swojej postawy i swojego zachowania w wypadku, gdy w swoim środowisku muszą stawić czoła radykalnym zmianom, które uważają za nieodwracalne, niż w sytuacji, gdy takie zmiany przeprowadzane będą stopniowo. Gdyby wprowadzane zmiany nie były radykalne i szybkie, społeczeństwo mogłoby oczekiwać powrotu do komunizmu i nie byłoby skłonne do dostosowania się do nowej sytuacji. Ze względu na głębokość kryzysu oraz nadzieję na nadejście wolności, społeczeństwo kierując się czystym idealizmem skłonne było ponieść ofiary w perspektywie krótkoterminowej w zamian za osiągnięcie długoterminowych korzyści. Balcerowicz podkreślał znaczenie, jakie miało wykorzystanie tego okresu nadzwyczajnej sytuacji politycznej, w którym w społeczeństwie utrzymywało się poparcie dla radykalnych reform gospodarczych, do uchwalenia przez Parlament pełnego pakietu ustaw wprowadzających reformy w życie. Szybkie zmiany systemowe prowadzą również do zmiany paradygmatu intelektualnego. Zatem wprowadzone kompleksowe reformy szybko doprowadziły do zmiany paradygmatu intelektualnego w Polsce i po upływie krótkiego okresu czasu jedynie nieliczni pamiętali argumenty prezentowane w 1989 r. przez

20 Anders Åslund przeciwników radykalnych reform. Wszystkie standardowe teorie ekonomiczne jednomyślnie stwierdzały, że szybka stabilizacja makroekonomiczna jest warunkiem koniecznym, aby zapobiec osiągnięciu prognozowanego poziomu inflacji. Liberalizacja cen i handlu musiała być na tyle zaawansowana, aby wygenerować masę krytyczną dla rynków oraz zapewnić wiarygodne motywatory. Ponieważ ceny w starym systemie bardzo odbiegały od cen realnych, jakiekolwiek ich stopniowe dostosowanie prowadziłoby do generowania fałszywych sygnałów o kosztach, popycie i podaży. Prognozy inflacyjne zostałyby utrzymane, zaś przedsiębiorcy nie byliby skłonni do inwestowania. Rentowność przedsiębiorstw uzależniona byłaby od regulacji cenowych, przez co bankructwa stałyby się społecznie nieakceptowane. Liberalizacja importu miała kluczowe znaczenie dla uaktywnienia rynku i likwidacji niedoborów. Najtrudniejszym zadaniem było przekonanie dyrekcji przedsiębiorstw do zmiany dotychczasowych zachowań. Sfera czynników motywujących pracę zarządzających przedsiębiorstwami musiała ulec zmianie poprzez wprowadzenie twardych ograniczeń budżetowych oraz uwzględnienie bariery popytu. Gdyby członkowie kierownictwa przedsiębiorstw nie byliby przekonani o nieodwracalności zmian zasad działalności, nie dostosowaliby się do nowej warunków. Korupcja, defraudacja środków publicznych oraz tzw. pogoń za rentą (ang. rent seeking) były powszechnym zjawiskiem w trakcie procesu rozpadu systemu komunistycznego. Częściowa liberalizacja prowadziłaby do nadużyć w formie arbitrażu pomiędzy cenami regulowanymi i cenami uwolnionymi, natomiast szybkie i kompleksowe reformy mogłyby złagodzić takie nieprawidłowości na wolnym rynku. We wczesnym okresie transformacji dostępne rzetelne informacje były wyjątkowo skąpe, gdyż wszystko zmieniało się szybko i radykalnie, zaś nowe dane statystyczne często były bardzo niedoskonałe. W sytuacji, gdy niewiele dało się zmierzyć oraz niewiele faktów dało się jednoznacznie ustalić, podejmowanie jakichkolwiek działań, które nie byłyby oparte wyłącznie na przyjętych zasadach, byłoby nierozsądne i służyło jedynie zachowaniu pozorów. W końcu należy stwierdzić, że państwowy aparat biurokratyczny miał wiele powodów, aby sprzeciwiać się radykalnym reformom. Po wprowadzeniu reform w życie aparat ten straciłby swoją wcześniejszą władzę, zaś większość jego dotychczasowej kadry stałaby się niepotrzebna, gdyż stary socjalistyczny system zarządzania przedsiębiorstwami przestałby istnieć. Członkowie aparatu komunistycznego bez przeszkód działali w zmowie z licznymi oficerami tajnych służb, dyrektorami przedsiębiorstw państwowych oraz przedstawicielami partii komunistycznej. Dla utrzymania demokracji kluczowe znaczenie miało zneutralizowanie dotychczasowych elit poprzez wprowadzenie radykalnych reform. Obecnie wiele z powyższych obaw i analiz wydaje nam się oczywiste, lecz dopiero po przeprowadzeniu radykalnych reform zdaliśmy sobie z tego sprawę. Teraz Polacy uznają sukces transformacji ustrojowej za coś oczywistego, jednak każdy, kto tak myśli, powinien zapoznać się z opracowaniami publikowanymi w tamtym czasie. Dla przykładu, w 1992 r. Paweł Bożyk, główny doradca gospodarczy Edwarda Gierka, opublikował książkę o sugestywnym tytule Kto winien?, odnoszącej się do postaci Tadeusza Mazowieckiego i Leszka Balcerowicza oraz ich rządu, który przeprowadził reformy. Wprowadzaniu przemian ustrojowych towarzyszył bardzo wysoki poziom niepewności, gdyż nigdy wcześniej nie przeprowadzano takich operacji, a nowo zbierane informacje były bardzo niedoskonałe. Dlatego też politycy zmuszeni zostali do działania zgodnie z przyjętymi zasadami lub ideologią oraz ignorowania pierwszych, często bardzo zniekształconych, danych o sytuacji gospodarczej. Wszyscy politycy bardzo nerwowo oczekiwali na efekty wielkiego uwolnienia cen oraz obawiali się zamieszek ludności lub strajków, które były bardzo częste w okresie komunizmu. W Polsce uwolnienie cen doprowadziło do nagłego ich wzrostu o 70% i był to wzrost większy, niż ktokolwiek przypuszczał. Rząd jednak postąpił słusznie: utrzymał dotychczasowy kurs działań. W 1992 r., czyli w trzecim roku transformacji, Polska powróciła na ścieżkę wzrostu gospodarczego jako pierwszy kraj postkomunistyczny i wkrótce osiągnęła wysoką stopę wzrostu gospodarczego na poziomie 6%. Ogólnie rzecz biorąc, Polska wydaje się najlepiej radzącą sobie gospodarką postkomunistyczną, zaś jej udane reformy dowodzą wielu rzeczy.