SALA SĄDOWA CO MOŻNA, A CO NIE WYPADA

Transkrypt

1 Kancelaria Radcy Prawnego SALA SĄDOWA CO MOŻNA, A CO NIE WYPADA - PORADNIK DLA STRON I ŚWIADKÓW POSTĘPOWANIU CYWILNYM - Spis treści CZĘŚĆ I. O CZYM WARTO PAMIĘTAĆ STAWIAJĄC SIĘ W SĄDZIE JAKO STRONA ORAZ JAKO ŚWIADEK (ZASADY OGÓLNE)... 2 O CZYM NALEŻY PAMIĘTAĆ UDAJĄC SIĘ DO SĄDU?... 2 O CZYM NALEŻY PAMIĘTAĆ NA SALI SĄDOWEJ?... 2 JAK UBRAĆ SIĘ DO SĄDU?... 2 JAK ZWRACAĆ DO SĄDU?... 3 JAK ZACHOWYWAĆ SIĘ W CZASIE ZEZNAŃ/PRZESŁUCHANIA?... 3 CO ZROBIĆ, JEŚLI NIE MOGĘ STAWIĆ SIĘ W SĄDZIE Z PRZYCZYN LOSOWYCH?... 3 CO JEŚLI NIE ZNAM ODPOWIEDZI NA PYTANIE?... 4 JAKIE PYTANIA W SĄDZIE SĄ NIEDOPUSZCZALNE?... 4 CZĘŚĆ II. ŚWIADEK W PROCESIE CYWILNYM... 5 CZY ŚWIADEK MOŻE NIE STAWIĆ SIĘ NA WEZWANIE SADU LUB DOWOLNIE ODDALIĆ Z SĄDU?... 5 CO SIĘ DZIEJE PO WYWOŁANIU SPRAWY W SĄDZIE?... 6 GDZIE STAJE ŚWIADEK NA SALI SĄDOWEJ?... 6 JAKIE SĄ PODSTAWOWE ETAPY PRZESŁUCHANIA ŚWIADKA?... 7 CZY JEŚLI SPRAWA SIĘ OPÓŹNIA, MOGĘ OPUŚCIĆ SĄD?... 7 CZY MOGĘ ODMÓWIĆ SKŁADANIA ZEZNAŃ?... 8 CZY MOGĘ NIE ODPOWIEDZIEĆ NA PYTANIE?... 8 CO GROZI MI ZA NIEUZASADNIONĄ ODMOWĘ ZEZNAŃ?... 8 WIEM, ŻE BĘDĘ PRZESŁUCHIWANA/Y W CHARAKTERZE ŚWIADKA W SPRAWIE, TAK JAK MÓJ KOLEGA. ON DOSTAŁ JEDNAK WEZWANIE NA ROZPRAWĘ, JA NIE. CZY MUSZĘ SIĘ STAWIĆ W SĄDZIE Z KOLEGĄ?... 9 CZĘŚĆ III. STRONA W PROCESIE CYWILNYM... 9 CZY STRONA MUSI STAWIĆ SIĘ NA WEZWANIE SĄDU?... 9 GDZIE SIADA STRONA?... 9 GDZIE SKŁADA ZEZNANIE STRONA? PRZESŁUCHANIE INFORMACYJNE ZEZNANIA CZY W CZASIE ROZPRAWY MOGĘ ROZMAWIAĆ ZE SWOIM PEŁNOMOCNIKIEM? CZĘŚĆ IV. WŁASNOŚĆ INTELEKTUALNA I ZASTRZEŻENIA PRAWNE AUTORKI OPRACOWANIA radca prawny Kamila Bukowska radca prawny Adres: ul. złotowska 51/ 2, P oznań, T el: T el. kom: lub kancelaria@kancelariaradcowska. eu

2 Część I. O CZYM WARTO PAMIĘTAĆ STAWIAJĄC SIĘ W SĄDZIE JAKO STRONA ORAZ JAKO ŚWIADEK (ZASADY OGÓLNE) O CZYM NALEŻY PAMIĘTAĆ UDAJĄC SIĘ DO SĄDU? Zabierz dokument tożsamości ze zdjęciem (dowód tożsamości lub paszport). Jeśli chcesz złożyć jakiś dokument (np. pismo w sprawie, zaświadczenie) pamiętaj, że musisz mieć odpis dla Sądu oraz pozostałych stron postępowania. Czyli jeśli na przykład: 1. Jan pozwał Adama o zwrot pożyczki, składając pismo składa kopie dla Sądu oraz dla Adama 2. Jan prowadzący firmę budowlaną pozwał o zapłatę Firmę X jako inwestora oraz Firmę Y jako generalnego wykonawcą, składając pismo składa kopie dla Sądu oraz dla Firmy X oraz jedna dla Firmy Y. O CZYM NALEŻY PAMIĘTAĆ NA SALI SĄDOWEJ? Zawsze należy stać, gdy zwracamy się do Sądu lub gdy Sąd zwraca się do nas składając zeznania, wyjaśnienia, czy jeśli chcemy tylko o coś spytać lub coś dodać, a także gdy pytanie zadaje inna osoba niż sędzia (np. pełnomocnik strony) i na nie odpowiadamy. Uwaga: w uzasadnionych wypadkach Sąd może zezwolić na zeznania / wyjaśnienia w pozycji siedzącej (jeśli Twoje zdrowie nie pozwala na długotrwałe stanie, możesz wystąpić z prośbą o taką zgodę). Zawsze należy zachowywać się tak, aby nie naruszyć powagi, spokoju i porządku czynności sądowych Pamiętajmy: osobę, która narusza powagę, spokój lub porządek czynności sądowych, Sąd po bezskutecznym upomnieniu może wydalić z sali rozpraw Ponadto, w razie naruszenia powagi, spokoju lub porządku czynności sądowych albo ubliżenia Sądowi, innemu organowi państwowemu lub osobom biorącym udział w sprawie, Sąd może ukarać winnego karą porządkową grzywny w wysokości do 3000 złotych lub karą pozbawienia wolności do czternastu dni Absolutnie zakazane jest m.in. obrażanie świadka, przerywanie zeznań, głośne komentowanie zeznań świadka (a propos uchylenia pytania patrz niżej odpowiedź na pytanie: Jakie pytania w Sądzie są niedopuszczalne?). JAK UBRAĆ SIĘ DO SĄDU? Nie ma katalogu ubrań czy kolorów, jakie można czy należy ubrać do Sądu. Niemniej pamiętajmy: nasz strój powinien wyrażać szacunek. 2 z 11

3 Za niewskazane należy uznać ubranie wyzywające czy nadmiernie eksponujące ciało. Tak więc nawet jeśli jest bardzo ciepło powstrzymajmy się od ubierania szortów, spódnic mini czy koszulek odsłaniających ramiona. Jeśli jesteśmy ubrani nieodpowiednio, wytłumaczmy przyczyny i przeprośmy Sąd. Pamiętajmy, że Sędzia i pełnomocnicy noszą togi. Najwłaściwsze formy to: Wysoki Sądzie. Proszę Sądu. Należy przy tym stać. JAK ZWRACAĆ DO SĄDU? Pamiętajmy także, że nawet, jeśli pytanie zada inna osoba niż Sędzia, odpowiadając należy zwracać się do Sądu. Wyłącz telefon komórkowy JAK ZACHOWYWAĆ SIĘ W CZASIE ZEZNAŃ/PRZESŁUCHANIA? Zawsze należy uważnie słuchać i odpowiadać napytania. Mów o faktach, o tym co wiesz, nie o tym co podejrzewasz. Nie koloryzuj. Jeśli nie jesteś czegoś pewna/pewien- powiedz to Sądowi. Zachowaj powagę i postaraj się zachować spokój. Nie używaj obraźliwych słów, przekleństw (chyba, że Sąd poprosi Cię, żebyś zacytował czyjeś słowa). Nie podnoś głosu. Nie żuj gumy. Nie zabieraj głosu niepytana/y. Pamiętaj, że to Sędzia upoważnia do zadawania pytań - jeśli chcesz o coś spytać świadka, spytaj Sąd czy możesz i poczekaj na pozwolenie. CO ZROBIĆ, JEŚLI NIE MOGĘ STAWIĆ SIĘ W SĄDZIE Z PRZYCZYN LOSOWYCH? Pamiętajmy: osoba powołana e charakterze świadka nie może po prostu nie stawić się w Sądzie. Jeśli otrzymałeś wezwanie, które koliduje z Twoimi istotnymi zobowiązaniami, niezwłocznie zwróć się do Sądu o zmianę terminu przesłuchania, uzasadniając swoją prośbę (np. złóż dokumentację medyczną czy też bilety związane z rezerwacją podróży służbowej). Co ważne, jeśli zachorujesz, co uniemożliwi stawiennictwo w Sądzie, aby usprawiedliwić się, musisz udać się do lekarza sądowego po stosowne zaświadczenie. Nie wystarczy zaświadczenie od zwykłego lekarza. 3 z 11

4 Dlatego także, gdy wcześniej pisaliśmy do Sądu z prośbą o zmianę terminu naszego stawiennictwa z uwagi na chorobę (np. złamanie), a Sąd nie powiadomił nas o uwzględnieniu naszego wniosku, aby uniknąć nieusprawiedliwionego stawiennictwa powinniśmy dostarczyć zaświadczenie od lekarza sądowego. Lekarz sądowy wystawia zaświadczenia na obszarze właściwości danego Sądu okręgowego. Wykaz lekarzy sądowych w danym okręgu prowadzi prezes Sądu okręgowego. Tu znajduje się link do wykazu lekarzy uprawnionych do wystawiania zaświadczeń w celu usprawiedliwiania niestawiennictwa oskarżonych, świadków i innych uczestników postępowania z powodu choroby - dla obszaru właściwości Sądu Okręgowego w Poznaniu Jeśli inna przyczyna losowa uniemożliwi Ci stawiennictwo, postaraj się powiadomić o tym fakcie jak najszybciej Sąd choćby przekazując informację telefoniczną do odpowiedniego wydziału Sądu z prośba o przekazanie Sędziemu. Numer telefonu znajdziesz na wezwaniu. CZY ŚWIADEK / STRONA MOŻE KŁAMAĆ? Składając zeznania niezgodne z prawdą narażasz się na odpowiedzialność karną. Pamiętaj: kto, składając zeznanie mające służyć za dowód w postępowaniu sądowym zeznaje nieprawdę lub zataja prawdę, podlega karze pozbawienia wolności do lat ośmiu. Przed Sądem: Nie koloryzuj. Jeśli nie jesteś czegoś pewna/pewien - powiedz to Sądowi. Jeśli czegoś nie pamiętasz - powiedz to Sądowi. CO JEŚLI NIE USŁYSZĘ LUB NIE ZROZUMIEM PYTANIA? Po prostu poproś o powtórzenie czy wyjaśnienie. CO JEŚLI NIE ZNAM ODPOWIEDZI NA PYTANIE? Po prostu powiedz, zgodnie z prawdą, że nie wiesz lub nie pamiętasz. JAKIE PYTANIA W SĄDZIE SĄ NIEDOPUSZCZALNE? Sąd może uchylić pytanie, jeżeli uzna je za niewłaściwe lub zbyteczne. Czyli nawet jeśli je zadamy, Sędzia może stwierdzić, że odpowiedź nie powinna paść. Nie zadawajmy więc pytań (wraz z przykładami z Sali rozpraw, z jakimi zetknęli się Członkowie Zespołu Kancelarii) : 4 z 11

5 które nie pozostają w związku ze sprawą lub wykraczają poza tezę dowodową (np. w sprawie o podział majątku przy rozwodzie, nie pytaj o życie uczuciowe Strony po rozwodzie nawet jeśli w czasie trwania postępowania rozwodowego została udowodniona zdrada). które nie dotyczą kwestii istotnych dla rozpoznania i rozstrzygnięcia sprawy (np. dotyczących sposobu życia świadka) pytań na, które świadek/strona już odpowiedziała i to nawet jeśli nie uznajemy odpowiedzi za prawdziwą (np. twierdzimy, że pozwany pożyczył od nas pieniądze, tymczasem pozwany w swoich zeznaniach oświadczył, iż pieniędzy nie pożyczał; w takiej sytuacji nie zadajemy pytań typu: Na co były Panu potrzebne pożyczone pieniądze? albo Czemu nie oddał Pan pożyczki? ) sugerujących odpowiedź (np. pragniemy zapytać świadka o kwotę pożyczki pozwanego - prawidłowo zadane pytanie brzmi: Czy według Pana wiedzy Pan X pożyczył jakieś kwoty od Pana Y, a jeśli tak to w jakiej wysokości?, nie powinniśmy natomiast zadawać pytań typu: Czy w dniu 25 kwietnia 2015 r. Pan X pożyczył od Pana Y kwotę zł na ustawowe oprocentowanie? ) pytań, które nie są pytaniami (np. nie wygłaszamy tyrad pod adresem świadków, czy Stron musimy podczas ich przesłuchania zadać konkretne pytanie) obraźliwych (np. czy często Pan kradnie?) zmierzających do naruszenia powagi Sądu i właściwego przebiegu czynności (np. dlaczego zachowujesz się tak głupio?) Ponadto pamiętajmy, że jeśli któreś z zadanych przez Stronę (lub jej pełnomocnika) pytań w naszej ocenie narusza w/w zasady zawsze możemy zwrócić się do Sądu o uchylenie pytania (choć często Sąd uchyla takie pytania sam z urzędu). Natomiast w polskim Sądzie nie wnosi się sprzeciwu (nie wykrzykujemy więc objection podczas rozprawy). Natomiast, gdy w naszej ocenie, Sąd niezasadnie uchylił pytanie zadane przez nas lub naszego pełnomocnika, powinniśmy wnieść zastrzeżenie do protokołu. W przypadku braku zastrzeżenia, w ewentualnej apelacji nie będziemy mieć prawa powoływać się na tę okoliczność. Część II. ŚWIADEK W PROCESIE CYWILNYM CZY ŚWIADEK MOŻE NIE STAWIĆ SIĘ NA WEZWANIE SADU LUB DOWOLNIE ODDALIĆ Z SĄDU? Stawiennictwo w Sądzie jest obowiązkiem. 5 z 11

6 Za nieusprawiedliwione niestawiennictwo lub za oddalenie się bez zezwolenia, Sąd 1. skaże świadka na grzywnę, 2. wezwie świadka powtórnie, 3. w razie ponownego niestawiennictwa skaże go na ponowną grzywnę i może zarządzić jego przymusowe sprowadzenie. W wezwaniu na posiedzenie oznacza się skutki niestawiennictwa. Pamiętajmy: Świadek w ciągu tygodnia od daty doręczenia mu postanowienia skazującego go na grzywnę lub na pierwszym posiedzeniu, na które zostanie wezwany, może usprawiedliwić swe niestawiennictwo. W razie usprawiedliwienia niestawiennictwa Sąd zwolni świadka od grzywny i od przymusowego sprowadzenia do Sądu. CO SIĘ DZIEJE PO WYWOŁANIU SPRAWY W SĄDZIE? Bezpośrednio przed otwarciem rozprawy protokolant wywołuje sprawę z przytoczeniem imion i nazwisk lub nazw (firm) stron, a także sygnatury akt sprawy. Nawet, jeśli minęła godzina, na którą jesteśmy wezwani, czekajmy cierpliwie. Po wywołaniu sprawy wszyscy świadkowie wezwani na dany termin wchodzą na salę sądową. Należy usiąść w ławkach dla publiczności. Następnie Sąd sprawdza obecność i ustala kolejność przesłuchania świadków. Jeśli świadek ma pilne sprawy i chciałby być przesłuchany jako pierwszy, może poprosić Sąd o przesłuchanie w pierwszej kolejności. Sąd często przychyla się do takich próśb. Świadkowie, którzy nie złożyli jeszcze zeznań, nie mogą być obecni przy przesłuchaniu innych świadków. Dlatego po sprawdzeniu stawiennictwa, na sali pozostaje tylko świadek, który zeznawać ma jako pierwszy, a reszta świadków proszona jest o opuszczenie sali i poczekanie na korytarzu lub specjalnym pokoju. GDZIE STAJE ŚWIADEK NA SALI SĄDOWEJ? Świadek składa zeznania przy barierce ustawionej na środku sali. Wszystkie wypowiedzi kieruje się do Sądu (niezależnie od tego, który z pełnomocników czy Stron zadaje pytanie). 6 z 11

7 JAKIE SĄ PODSTAWOWE ETAPY PRZESŁUCHANIA ŚWIADKA? 1. ustalenie tożsamości świadka Sąd poprosi o dowód tożsamości, spyta o imię i nazwisko, wiek i zawód oraz miejsce zamieszkania (nie ma potrzeby podawania dokładnego adresu). 2. ustalenie stosunku do stron Sąd pyta stopień pokrewieństwa lub powinowactwa świadka do stron (członkom rodziny przysługuje bowiem prawo do odmowy zeznań lub odpowiedzi na zadane pytanie patrz niżej odpowiedzi na pytania: Czy mogę odmówić składania zeznań? Czy mogę nie odpowiedzieć na pytanie?). 3. ustalenie czy świadek był karany za fałszywe zeznania Sąd pyta czy świadek był karalny za fałszywe zeznania 4. pouczenie Świadek powinien zostać pouczony o prawie odmowy zeznań i prawie odmowy odpowiedzi na zadane pytanie jak również o odpowiedzialności karnej za złożenie fałszywych zeznań. 5. przyrzeczenie Świadek składa przyrzeczenie, powtarzając za sędzią lub odczytując na głos tekst przyrzeczenia, przy czym wszyscy - z wyjątkiem sędziów stoją. Treść przyrzeczenia: Świadomy znaczenia mych słów i odpowiedzialności przed prawem przyrzekam uroczyście, że będę mówił szczerą prawdę, niczego nie ukrywając z tego, co mi jest wiadome Za zgodą obu stron Sąd może zwolnić świadka od złożenia przyrzeczenia Nie można odebrać przyrzeczenia od świadków małoletnich, którzy nie ukończyli lat 17 oraz o d świadków, którzy zostali skazani prawomocnym wyrokiem za fałszywe zeznania (do zatarcia skazania). CZY JEŚLI SPRAWA SIĘ OPÓŹNIA, MOGĘ OPUŚCIĆ SĄD? Kolejność przesłuchania świadków oznacza Przewodniczący. Świadkowie, którzy nie złożyli jeszcze zeznań, nie mogą być obecni przy przesłuchaniu innych świadków. Tak więc należy cierpliwie czekać, aż Sąd zdecyduje o naszym przesłuchaniu. Jeśli nie możesz czekać, poproś Sąd o przesłuchanie w pierwszej kolejności, podając uzasadnienie. Sędzia może się przychylić do takiej prośby. Natomiast jeśli opuścisz budynek Sądu bez pozwolenia, narażasz się na konsekwencje patrz odpowiedź na pytanie Czy świadek może nie stawić się na wezwanie Sadu lub dowolnie oddalić z Sądu? 7 z 11

8 CZY MOGĘ ODMÓWIĆ SKŁADANIA ZEZNAŃ? Tylko niektórzy świadkowie mają prawo do odmowy zeznań. Prawo odmowy zeznań w charakterze świadka przysługuje: 1. małżonkom stron 2. wstępnym stron 3. zstępnym stron 4. rodzeństwu stron 5. powinowatym w tej samej linii lub stopniu 6. osobom pozostającym ze stronami w stosunku przysposobienia Prawo odmowy zeznań trwa po ustaniu małżeństwa lub rozwiązaniu stosunku przysposobienia. Jednak, odmowa zeznań nie jest dopuszczalna w sprawach o prawa stanu, z wyjątkiem spraw o rozwód. CZY MOGĘ NIE ODPOWIEDZIEĆ NA PYTANIE? Tylko niektórzy świadkowie mają prawo do odmowy odpowiedzi na zadane pytanie. świadek może odmówić odpowiedzi na zadane mu pytanie, jeżeli zeznanie mogłoby narazić 1. jego 2. jego następujących bliskich (małżonka, wstępnego, zstępnego, rodzeństwo, powinowatych w tej samej linii lub stopniu, osobę pozostającą ze stroną w stosunku przysposobienia) na odpowiedzialność karną, hańbę lub dotkliwą i bezpośrednią szkodę majątkową albo jeżeli zeznanie miałoby być połączone z pogwałceniem istotnej tajemnicy zawodowej. Ponadto nadal obowiązuje np. tzw. tajemnica spowiedzi - duchowny może odmówić zeznań co do faktów powierzonych mu na spowiedzi. CO GROZI MI ZA NIEUZASADNIONĄ ODMOWĘ ZEZNAŃ? Za nieuzasadnioną odmowę zeznań sąd: 1. skaże świadka na grzywnę 2. niezależnie od grzywny Sąd może nakazać aresztowanie świadka na czas nieprzekraczający tygodnia 8 z 11

9 WIEM, ŻE BĘDĘ PRZESŁUCHIWANA/Y W CHARAKTERZE ŚWIADKA W SPRAWIE, TAK JAK MÓJ KOLEGA. ON DOSTAŁ JEDNAK WEZWANIE NA ROZPRAWĘ, JA NIE. CZY MUSZĘ SIĘ STAWIĆ W SĄDZIE Z KOLEGĄ? To Sąd zdecyduje o naszym przesłuchaniu. Pamiętajmy, że nie wszyscy świadkowie muszą być przesłuchiwani jednego dnia, choć może się tak zdarzyć. Tak więc warto cierpliwie oczekiwać na wezwanie sądowe, a jeśli mamy wątpliwości czy zostało wysłane, warto zadzwonić do Sądu i wyjaśnić tę kwestię. Często świadkowie ze względu na ograniczenia czasowe przesłuchiwani są na kilku rozprawach. Sąd nie wyznacza kilku terminów rozpraw z wyprzedzeniem, stąd we zwania wysyłane są jedynie do osób, które mają się stawić na następnym posiedzeniu. Część III. STRONA W PROCESIE CYWILNYM CZY STRONA MUSI STAWIĆ SIĘ NA WEZWANIE SĄDU? Co do zasady niestawiennictwo którejkolwiek ze Stron nie tamuje rozprawy. Niemniej możliwe jest w takiej sytuacji wydanie wyroku zaocznego jak i zawieszenie postępowania. Pamiętaj: jeśli zdecydujesz się na powierzenie prowadzenia sprawy radcy prawnemu, Twoja obecność z pewnymi wyjątkami nie będzie konieczna. Zapraszamy więc do współpracy. Strona nie może być przymusowo doprowadzona do Sądu tak jak świadek i nie może być ukarana grzywną za niestawiennictwo. Sąd może jednak pominąć dowód z przesłuchania tej strony. Uwaga: W sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych i prawa pracy w przypadku niestawiennictwa strony na wezwanie Sądu, Sąd może ukarać stronę grzywną za niestawiennictwo (np. jeśli pozwie nas pracownik o zapłatę wynagrodzenia za nadgodziny i nie stawimy się w Sądzie może na nas być nałożona grzywna). Sąd nie może jednak nakazać przymusowego sprowadzenia strony do Sądu. GDZIE SIADA STRONA? Powód siada po prawej ręce Sędziego (czyli po wejściu na salę rozpraw kierujemy się na lewą stronę). Pozwany siada po prawej ręce Sędziego (czyli po wejściu na salę rozpraw kierujemy się na prawą stronę). Strony siadają w ławkach ustawionych po bokach sali rozpraw. Jeśli Strona jest reprezentowana przez pełnomocnika, siada obok. 9 z 11

10 GDZIE SKŁADA ZEZNANIE STRONA? Strony co do zasady składa zeznania przy barierce ustawionej na środku Sali, choć Sąd może postanowić, aby podczas przesłuchania informacyjnego Strony pozostały swoich ławkach. Wszystkie wypowiedzi kieruje się do Sądu (niezależnie od tego, który z pełnomocników zadaje pytanie) PRZESŁUCHANIE INFORMACYJNE Sąd przesłucha najpierw strony bez odbierania przyrzeczenia. Jest to tak zwane przesłuchanie informacyjne. Nie jest jednak obowiązkowe. ZEZNANIA Jeżeli przesłuchanie informacyjne (patrz wyżej) nie wyświetli dostatecznie faktów, Sąd może przesłuchać według swego wyboru jedną ze stron ponownie, po uprzednim odebraniu od niej przyrzeczenia (patrz odpowiedź na pytanie: Czy świadek może nie stawić się na wezwanie Sadu lub dowolnie oddalić z Sądu? część pn przyrzeczenie). Należy zauważyć, iż Sądy mogą zrezygnować z tzw. informacyjnego przesłuchania Stron- wtenczas Strony przesłuchiwane są dopiero po przesłuchaniu wszystkich świadków na samym końcu sprawy. CZY W CZASIE ROZPRAWY MOGĘ ROZMAWIAĆ ZE SWOIM PEŁNOMOCNIKIEM? W Sądzie należy zachowywać się tak, aby nie naruszyć powagi, spokoju i porządku czynności sądowych. Rozmawiając z pełnomocnikiem narażamy się na konsekwencje ze strony Sądu, ale także możemy utrudniać pracę pełnomocnika. Oczywiście, można zwrócić uwagę pełnomocnika na pewne fakty, jednak pamiętajmy, że często w ten sposób utrudniamy jego pracę - pełnomocnik naszym interesie musi dokładnie słuchać przebiegu rozprawy, tym zeznań świadków, aby zadać im właściwe pytania. Najlepiej pytania czy uwagi zapisać pełnomocnikowi i pokazać. Część IV. WŁASNOŚĆ INTELEKTUALNA I ZASTRZEŻENIA PRAWNE Zakres wskazanych w materiale problemów stanowi subiektywny wybór autorów i nie stanowi materiału wyczerpującego na dany temat.. Niniejsze opracowanie dotyczy wyłącznie postępowania cywilnego pod kątem ogólnych zasad postępowania procesowego, w szczególności opracowanie pomija kwestie postępowania nieprocesowego, ograniczeń jawności dla stron, dziecka jako świadka, tajemnicy dziennikarskiej, mediacji lekarskiej i innych. Informator obejmuje tylko regulację prawa polskiego. Wszelki materiały i informacje przedstawione w tym serwisie są przedmiotem ochrony prawa autorskiego i innych praw własności przemysłowej i intelektualnej. Patrz też: 10 z 11

11 KANCELARIARADCOWSKA-EU/ W materiale wykorzystano utwory graficzne oraz zdjęcia pozyskane legalnie i użyto ich zgodnie z zasadami Creative Commons Public Domain CC0. W materiale wykorzystano pomysł i teksty współautorstwa radcy prawnego Kamili Bukowskiej i radcy prawnego Kingi Klonowskiej, na co poszczególni autorzy udzielili zgody przenosząc w tym zakresie prawa autorskie, jednak korzystanie z tych materiałów wymaga zgody uprawnionych, poza wyjątkami określonymi w obowiązujących przepisach np. dozwolony użytek w rozumieniu ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (tekst jednolity: Dz. U r., poz j.t. z dnia 5kwietnia 2017 r. z późn. zm.). Informacje udostępnione w niniejszym opracowaniu mają charakter informacyjny i nie stanowią porady ani opinii prawnej i nie mogą być użyte dla ustalenia stanu prawnego w konkretnej sprawie. Choć zostały one przygotowane przy dołożeniu wszelkiej wymaganej staranności, jednak nie ponosimy odpowiedzialności wynikających z zastosowania się do informacji zawartych w materiale jak i za możliwe braki lub błędy czy też za efekty działań podjętych w oparciu o te informacje czy jakiekolwiek ewentualne szkody. Materiały ponadto mogą nie odpowiadać oficjalnie przyjętym tekstom, a za autentyczne uznawane są jedynie teksty opublikowane we właściwych dziennikach urzędowych. *** Opracowanie uwzględnia stan prawny aktualny na dzień 25 października 2017 r. 11 z 11