Warszawa, 10 czerwca 2013 r. Szanowny Pan Donald Tusk Prezes Rady Ministrów RP Al. Ujazdowskie 1/ Warszawa. Szanowny Panie Premierze,

Transkrypt

1 Warszawa, 10 czerwca 2013 r. Szanowny Pan Donald Tusk Prezes Rady Ministrów RP Al. Ujazdowskie 1/ Warszawa Szanowny Panie Premierze, W Deklaracji z dnia 27 maja 2013 r. Rada Unii Europejskiej zadecydowała o nieprzedłużaniu obowiązującego do 31 maja 2013 r. embarga UE na broń, skierowanego zarówno do syryjskiego rządu, jak i tamtejszych opozycyjnych grup zbrojnych. Jednocześnie, utrzymano jednak niektóre pozostałe sankcje i ograniczenia w stosunku do Syrii. W związku ze wspomnianą Deklaracją, Amnesty International ma nadzieję w krótkim czasie otrzymać od Pana zapewnienie odnośnie zaangażowania Polski w kwestie poszanowania praw człowieka. Rozumiemy, że Deklaracja w takim brzmieniu wynika z propozycji zmian w zasadach embarga, przedstawionej przez Wielką Brytanię i Francję, po której to możliwy byłby transfer broni dla opozycyjnych grup zbrojnych w Syrii. Jednocześnie jednak, państwa członkowskie UE ustaliły również, że nie będą dostarczać broni na tym etapie wydarzeń oraz że będą monitorować sytuację w obliczu trwającego konfliktu zbrojnego w Syrii. Pomimo tych ostatnich ustaleń, decyzja aby nie przedłużać embarga stwarza niebezpieczeństwo, że w przyszłości dostawy broni i amunicji dla opozycyjnych grup zbrojnych będą kontynuowane, o ile spełnione będą następujące warunki: Sprzedaż, dostawa, transport i eksport sprzętu wojskowego lub innego, który może być użyty w celu represji wewnętrznej, skierowane są tylko do syryjskiej narodowej koalicji opozycyjnej oraz oddziałów rewolucyjnych; sprzęt ten przeznaczony jest wyłącznie do ochrony ludności cywilnej; Państwa członkowskie wymagają od docelowego odbiorcy zachowania odpowiednich środków bezpieczeństwa, zapewniających ochronę przed niewłaściwym korzystaniem z przyznanych uprawnień. W szczególności, państwa członkowskie wymagają rzetelnych informacji na temat ostatecznego przeznaczenia dostawy broni i celu jej użycia; Państwa członkowskie oceniają stopień respektowania zasad licencji eksportowych, sprawdzając każdą umowę o zakup broni pod kątem zgodności z wszystkimi kryteriami wyszczególnionymi we Wspólnym stanowisku nr 2008/944/CFSP, przyjętym przez Radę UE dnia 8 grudnia 2008 roku, wyznaczającym zasady kontroli eksportu technologii i sprzętu wojskowego. Amnesty International jest zawiedziona spowodowaną brakiem jednomyślności odnośnie polityki wobec grup opozycyjnych decyzją UE, aby nie przedłużać całościowego embargo na dostawy broni dla sił zbrojnych syryjskiego rządu oraz sojuszniczych rządowi milicji. Całościowe embargo na dostawy broni jest niezbędne, ponieważ istnieją niezaprzeczalne dowody na to, że dostarczana władzom Syrii broń używana jest przez miejscowe siły zbrojne i ich sojusznicze milicje do regularnego dokonywania zbrodni na szeroką skalę, działania wbrew prawu międzynarodowemu, szczególnie poprzez częste niekontrolowane ataki z powietrza, w tym również używanie zabronionych prawem międzynarodowym bomb kasetowych oraz innego rodzaju broni niekontrolowanej w atakach na ludność cywilną. Wiele z tych działań to zbrodnie przeciw ludzkości i zbrodnie wojenne. W tych okolicznościach, zwracamy się z pytaniem, czy Pana rząd zaapeluje do Rady Bezpieczeństwa ONZ oraz UE, aby nałożyły na siły zbrojne syryjskiego rządu całościowe

2 embargo na broń, a zanim to się stanie, aby jednomyślnie zakazały wszelkich transferów broni i sprzętu wojennego dla sił zbrojnych syryjskiego rządu. Jeśli chodzi o kwestię broni dla opozycyjnych grup zbrojnych, Amnesty International zgromadziło dowody na nadużycia w działaniach niektórych takich grup w Syrii. Grupy te dopuszczają się zbrodni wojennych, w tym zbiorowych egzekucji zatrzymanych członków służb bezpieczeństwa, milicji, oddziałów paramilitarnych, podejrzanych o informowanie i wielu innych. Amnesty International uważa jednak, że dostępne dowody nie wskazują na tak poważne i powszechne nadużycia, które wskazywałyby na konieczność wprowadzenia całościowego embarga na wszelkie dostawy broni dla opozycyjnych grup zbrojnych w Syrii. Ponieważ jednak istnieją dowody, że niektóre opozycyjne grupy zbrojne dopuszczały się takich nadużyć, AI uważa, że wszelkie dostawy broni dla tych grup w Syrii powinny być wstrzymane do czasu, kiedy zniknie główne ryzyko poważnego łamania praw człowieka i przepisów międzynarodowego prawa humanitarnego. Zadanie opracowania i wprowadzenia skutecznych mechanizmów zapobiegania używaniu broni do dalszego naruszania praw człowieka powinno spoczywać na państwach członkowskich rozważających rozpoczęcie transferu broni dla opozycyjnych grup zbrojnych. Deklaracja Unii Europejskiej z 27 maja 2013 r. wielokrotnie podkreśla, że państwa członkowskie zobowiązują się stosować do zasad wynikających ze Wspólnego stanowiska UE w sprawie eksportu broni. Wspólne stanowisko wymaga od państw członkowskich, że będą one, między innymi, całkowicie oddane ochronie praw człowieka oraz że nie będą popierać eksportu broni, jeśli istnieje wyraźne ryzyko, że może ona zostać użyta w działaniach łamiących prawa człowieka lub MPH. Zgodnie z art. 2 Wspólnego stanowiska oraz z kryterium 2 w zakresie praw człowieka, państwa członkowskie UE: (a) nie udzielą licencji na transfer broni, jeżeli istnieje wyraźne ryzyko, że technologia wojskowa lub sprzęt, będące przedmiotem umowy mogą być użyte w celu stosowania wewnętrznej represji ; (b) mając na uwadze rodzaj technologii wojskowej oraz sprzętu będących przedmiotem umowy, zastosują szczególne środki ostrożności i procedury monitorowania przy przyznawaniu licencji państwom, w których upoważnione do kontroli organy ONZ, UE lub Rada Europy stwierdziły poważne naruszanie praw człowieka ; (c) odmówią licencji eksportowej, jeśli istnieje wyraźne ryzyko, że technologia wojskowa lub sprzęt do eksportu mogą by użyte w celu poważnego naruszenia międzynarodowego prawa humanitarnego. Dodatkowo, zgodnie z kryterium 2 Wspólnego stanowiska, państwa członkowskie odmówią licencji eksportowych na technologie wojskowe i sprzęt, który mógłby wywołać nowe lub przedłużyć czy nasilić istniejące konflikty zbrojne, zwiększając napięcie w państwie docelowym. Ponadto, zgodnie z kryterium 7, państwa członkowskie muszą badać ryzyko przekierowania dostarczanej technologii i sprzętu wojskowego na terytorium państwa docelowego oraz ich reeksportowania dalej w niepożądanych warunkach. Zgodnie z art. 5 Wspólnego stanowiska, licencje eksportowe przyznawane będą tylko na podstawie rzetelnych informacji na temat ostatecznego przeznaczenia broni w kraju docelowym. Wymagane będzie dokładnie sprawdzone świadectwo użytkownika końcowego, odpowiednia dokumentacja lub inne oficjalnie wydane upoważnienie od kraju docelowego. Analiza głównego ryzyka dokonywana przez władze eksportujące broń powinna badać obecną i przeszłą sytuację potencjalnego użytkownika końcowego pod kątem poszanowania przez niego praw człowieka. Dodatkowo, należy wziąć pod uwagę rodzaj zamawianej broni i sprzętu. Analiza

3 ryzyka powinna zawierać również ocenę prawdopodobieństwa wystąpienia innych, przewidywalnych zdarzeń, co ma za zadanie chronić przed łamaniem praw człowieka w przyszłości. Poza tym, ocena ryzyka wymaga analizy możliwości i wydajności użytkownika końcowego w jego użyciu broni, amunicji, uzbrojenia czy związanego z nimi sprzętu, a szczególnie czy dotyczy to ich zastosowania w operacjach militarnych zgodnych z odpowiednim prawem międzynarodowym, w tym międzynarodowymi prawami człowieka oraz przepisami prawa humanitarnego. W jaki sposób państwa członkowskie UE mają dokonać rygorystycznej oceny ryzyka wymaganej przez przepisy Wspólnego stanowiska, aby ocenić, czy dana opozycyjna grupa zbrojna na pewno powinna otrzymać dostawę broni konwencjonalnej i czy będzie jej używać z poszanowaniem praw człowieka oraz międzynarodowego prawa humanitarnego? Rygorystyczny charakter ciągle przeprowadzanej oceny ryzyka oraz następującego po transferze broni monitoringu sprawia, że procedury te są trudne i pracochłonne, ale też konieczne w działalności państw handlujących bronią. Bez ich stosowania, państwa te narażają się na współodpowiedzialność za naruszenia prawa oraz nadużycia, które są skutkiem transferu broni. Jeśli dane państwo nie jest w stanie dokonywać takiej oceny i przeprowadzać monitoringu, powinno ono zaprzestać handlu bronią do czasu, aż będzie mogło przeprowadzać wszelkie niezbędne procedury. Każde państwo rozważające rozpoczęcie transferu sprzętu wojskowego, służącego do zapewnienia bezpieczeństwa, lub chcące organizować szkolenia opozycyjnych grup zbrojnych powinno najpierw ustalić konkretne, egzekwowalne i możliwe do zweryfikowania mechanizmy zabezpieczenia, że wszelki sprzęt wojskowy dostarczony do kraju docelowego nie będzie używany w nieodpowiednim celu, np. do popełniania zbrodni, łamania praw człowieka. Jak w praktyce państwa członkowskie mają ustalić odpowiednie środki ostrożności przeciw nadużyciom oraz zasady kontroli i sprawdzania, czy przy używaniu broni nie dochodzi do nadużyć, naruszenia praw człowieka, łamania MPH? Przykłady pytań: Jak zapewnić możliwość solidnego szkolenia w zakresie odpowiedniego używania dostarczonego sprzętu w zgodzie z międzynarodowymi prawami człowieka i prawem humanitarnym? W jaki sposób rząd danego kraju może zagwarantować, że rygorystyczne zasady współpracy (które są w zgodzie z MPH oraz MPCz) są stosowane podczas używania broni przez kombatantów? Jakie należy poczynić kroki, aby zapewnić sprawne działanie rygorystycznych systemów, niezbędnych przy wydawaniu broni i amunicji oraz przy określaniu, kto jest upoważniony do ich posiadania i stosowania? Jakie procedury należy wprowadzić, aby zapewnić odpowiednią kontrolę nad przechowywaniem, rejestrowaniem oraz użyciem broni i amunicji? Jakich zobowiązań powinno się wymagać od użytkownika końcowego broni konwencjonalnej, aby zapewnić, że broń ta nie będzie przekazana innemu odbiorcy (np. do innej grupy zbrojnej lub do oddziału tej samej grupy w innej części kraju)? Jak ustalić odpowiednie systemy zarządzania transferem broni, które pozwalałyby skutecznie rejestrować miejsce używania danego sprzętu, weryfikować czas jego dostarczenia do miejsca docelowego, sprawdzać bezpieczeństwo gromadzenia i

4 przechowywania oraz zapewniać odpowiednie i ciągłe rejestrowanie zapasów, dostawców, miejsca i sposobu przechowywania, właścicieli broni, sposobu jej użycia oraz utylizowania? Jak ustalić, czy potencjalni odbiorcy zabraniają wykorzystywania dzieci jako żołnierzy lub, jeśli wcześniej stosowali takie praktyki, jak zapewnić, żeby ich zaprzestali? Czy powinno wymagać się od użytkownika końcowego, aby przed transferem zobowiązał się on nie używać broni o charakterze niekontrolowanym, zabronionej przez prawo międzynarodowe (chodzi m.in. o lądowe miny przeciwpiechotne, bomby kasetowe, broń chemiczną)? Czy niezależne mechanizmy nadzoru i odpowiedzialności, które mogą pomóc w walce z bezkarnością, powinny być ustalone jeszcze przed transferem broni? Potencjalni dostawcy broni powinni dokonać też oceny niezależnych mechanizmów odpowiedzialności i nadzoru ustalonych u potencjalnego odbiorcy, ponieważ stopień bezkarności w przypadku nadużyć jest kluczowym czynnikiem, który należy wziąć pod uwagę przy rozważaniu rozpoczęcia handlu bronią. Należy, między innymi, odpowiedzieć na następujące pytania: czy odpowiedzialne osoby z łańcucha dowodzenia potencjalnego odbiorcy poczyniły odpowiednie kroki, aby zaprzestać łamania praw i zapobiec przyszłemu powtarzaniu się tej sytuacji (np. poprzez dochodzenie śledcze i procedury dyscyplinarne). czy istnieją dowody na zawieszenie w obowiązkach jakiegokolwiek członka grup, które w uzasadniony sposób podejrzewa się o dopuszczanie się serii nadużyć i naruszeń. czy dana grupa współpracuje przy bezstronnych, międzynarodowych dochodzeniach, takich jak te przeprowadzane przez Radę Praw Człowieka ONZ. W obliczu wagi problemów z poszanowaniem praw człowieka w Syrii, nalegamy, aby uważnie rozważyć powyżej wskazane kwestie i wzywamy do wsparcia AI poprzez zobowiązanie się do stosowania metod, dzięki którym proces oceny ryzyka oraz odpowiednie środki ochrony przed nadużyciami mogłyby być zastosowane w całej UE. Z poważaniem, Draginja Nadaždin Dyrektorka Amnesty International Polska

5 AMNESTY INTERNATIONAL OŚWIADCZENIE PUBLICZNE 31 maja 2013 r. nr AI: MDE 24/027/2013 Deklaracja UE w sprawie dostaw broni dla Syrii Dnia 27 maja 2013 roku, po długich rozmowach dyplomatycznych Unia Europejska zdecydowała się nie przedłużyć wygasającego 31 maja 2013 r. embarga na broń wobec Syrii, obowiązującego zarówno w stosunku do syryjskiego rządu, jak i opozycyjnych grup zbrojnych. Ministrom spraw zagranicznych państw UE nie udało się dojść do porozumienia w sprawie przedłużenia sankcji, po tym jak Wielka Brytania i Francja zaproponowały dokonanie zmian w zasadach embarga, co miało umożliwić dostarczanie broni syryjskiej opozycji. Unia Europejska przedłużyła natomiast wiele innych sankcji nałożonych na syryjski rząd. Sankcje te są częścią reżimu obowiązującego przy trwającym obecnie wewnętrznym konflikcie zbrojnym. Rząd syryjski nie powinien otrzymywać żadnych dostaw broni Amnesty International jest zawiedziona decyzją UE o nieprzedłużaniu ogólnego embarga na dostawy broni dla sił zbrojnych syryjskiego rządu oraz sojuszniczych rządowi milicji. Podczas szeroko zakrojonych badań przeprowadzonych w Syrii, Amnesty International znalazła niepodważalne dowody na to, że dostarczana władzom Syrii broń była i prawdopodobnie będzie dalej używana do regularnego i powszechnego łamania praw człowieka, w tym do dokonywania zbrodni przeciw ludzkości oraz zbrodni wojennych. Na tej podstawie Amnesty International ponownie wzywa Radę Bezpieczeństwa ONZ do natychmiastowego nałożenia całkowitego embarga na dostawy broni syryjskiemu rządowi. Dopóki nie zostanie wprowadzone takie międzynarodowe embargo, organizacja wzywa państwa członkowskie UE oraz inne kraje, aby utrzymały lub natychmiast nałożyły one jednostronne sankcje na broń dla sił zbrojnych rządu syryjskiego. Stanowisko UE w sprawie dostaw broni dla opozycyjnych grup zbrojnych w Syrii Ze względu na możliwe dostawy broni dla pewnych grup opozycyjnych w Syrii, zgodnie z Deklaracją UE z dnia 27 maja 2013 r. państwa członkowskie zobowiązały się na tym etapie nie przekazywać broni, ale ich decyzja o nieprzedłużaniu embarga na broń umożliwia dostawy broni opozycyjnym grupom zbrojnym. Państwa członkowskie UE zobowiązały się zastosować w swojej krajowej polityce zagranicznej następujące ustalenia: Sprzedaż, dostawy, transport i eksport sprzętu wojskowego lub innego, który może być użyty w celu stosowania represji wewnętrznej, skierowane są tylko do syryjskiej narodowej koalicji opozycyjnej oraz oddziałów rewolucyjnych; sprzęt ten przeznaczony jest wyłącznie do ochrony ludności cywilnej; Państwa członkowskie wymagają od docelowego odbiorcy zachowania odpowiednich środków bezpieczeństwa, zapewniających ochronę przed niewłaściwym korzystaniem z przyznanych uprawnień. W szczególności, państwa członkowskie wymagają rzetelnych informacji na temat ostatecznego przeznaczenia dostawy broni i celu jej użycia; Państwa członkowskie oceniają stopień respektowania zasad licencji eksportowych, sprawdzając każdą umowę o zakup broni pod kątem zgodności z wszystkimi kryteriami wyszczególnionymi we Wspólnym stanowisku nr 2008/944/CFSP, przyjętym przez Radę UE dnia 8 grudnia 2008 roku, wyznaczającym zasady kontroli eksportu technologii i sprzętu wojskowego. Wspólne stanowisko UE w sprawie eksportu broni zakłada, że państwa członkowskie, na podstawie kontroli przeprowadzonej w każdej sprawie, okażą pełną świadomość w kwestii praw człowieka i nie zgodzą się na eksport w przypadkach, gdy istnieje wyraźne ryzyko, że przekazana broń może być użyta do łamania praw człowieka oraz poważnego naruszenia

6 międzynarodowego prawa humanitarnego (MPH). Transfer broni nie jest już zabroniony, ale decyzja o nim pozostaje w kwestii indywidualnej każdego z państw. Konieczność ustanowienia rygorystycznej procedury oceny ryzyka W praktyce, procedura oceny ryzyka będzie skomplikowana. Amnesty International wzywa wszystkie państwa członkowskie do wdrożenia zasad ochrony praw człowieka określonych w Traktacie o handlu bronią oraz do dokładnej obserwacji kryteriów wynikających ze wspólnego stanowiska UE, dotyczących oceny ryzyka naruszenia praw człowieka oraz MPH przez potencjalnego odbiorę broni od państw członkowskich UE. Amnesty International zgromadziła dowody na temat nadużyć, których dopuszczają się niektóre z opozycyjnych grup zbrojnych działające w Syrii. Mowa m.in. o dokonywaniu zbrodni wojennych, w tym zbiorowych egzekucji zatrzymanych członków służb bezpieczeństwa, milicji i organizacji paramilitarnych, podejrzanych o szpiegowanie i innych. Amnesty International uważa jednak, że dostępne dowody nie wskazują na tak poważne i powszechne nadużycia, które wskazywałyby na konieczność wprowadzenia całościowego embarga na wszelkie dostawy broni dla opozycyjnych grup zbrojnych w Syrii. Ponieważ jednak istnieją dowody, że niektóre opozycyjne grupy zbrojne dopuszczały się takich nadużyć, AI uważa, że wszelkie dostawy broni dla tych grup w Syrii powinny być wstrzymane do czasu, kiedy zmniejszy się główne ryzyko poważnego łamania praw człowieka i przepisów międzynarodowego prawa humanitarnego. Według AI, ryzyko takie można zmniejszyć poprzez przeprowadzanie rygorystycznej oceny prawdopodobieństwa użycia broni przeznaczonej na eksport jako środka do dokonywania lub ułatwienia zbrodni poważnie łamiących międzynarodowe prawa człowieka lub przepisy międzynarodowego prawa humanitarnego. Ponadto, skuteczne mogłoby też być wprowadzenie konkretnych, egzekwowalnych, transparentnych i możliwych do zweryfikowania mechanizmów, które zapewnią, że dostarczony sprzęt wojskowy nie będzie używany do łamania prawa. Kryteria oceny ryzyka Ocena ryzyka wymaga analizy możliwości i wydajności użytkownika końcowego w jego użyciu broni, amunicji, uzbrojenia czy związanego z nimi sprzętu, a szczególnie czy dotyczy to ich zastosowania w operacjach militarnych zgodnych z odpowiednim prawem międzynarodowym, w tym międzynarodowymi prawami człowieka oraz przepisami prawa humanitarnego. Oznacza to konieczność zapewnienia możliwości szkolenia w zakresie odpowiedniego używania broni konwencjonalnej oraz sprzętu wojskowego zgodnie z międzynarodowym prawem człowieka (MPCz) oraz MPH. Państwo dostarczające broń powinno wymagać zastosowania się do obowiązujących zasad i procedur: rygorystycznych zasad stosowania broni w walce przez żołnierzy (zgodne z MPH i MPCz). zakazu wykorzystywania dzieci żołnierzy przez potencjalnego odbiorcę rygorystycznych systemów rejestrowania jednostek upoważnionych do posiadania i używania broni oraz amunicji wydanych kombatantom nakazu zapewnienia odpowiednich warunków składowania i przechowywania broni i amunicji oraz odpowiedniego ich używania. Odpowiednie systemy zarządzania bronią, które mogą zapobiec jej nieodpowiedniemu używaniu, zakładają skuteczne rejestrowanie miejsca przebywania danego sprzętu oraz sprawdzanie bezpieczeństwa jego gromadzenia i przechowywania. Rygorystyczne i ciągłe rejestrowanie zapasów, dostawców, miejsca i sposobu przechowywania, właścicieli broni, sposobu jej użycia oraz utylizowania jest absolutnie konieczne. Broń o charakterze niekontrolowanym, zabroniona przez prawo międzynarodowe (chodzi m.in. o lądowe miny przeciwpiechotne, bomby kasetowe, broń chemiczną) nie powinna być nigdy w użyciu. Nie wolno jej więc dostarczać kombatantom.

7 Potencjalni dostawcy broni powinni dokonać też oceny niezależnych mechanizmów odpowiedzialności i nadzoru ustalonych u potencjalnego odbiorcy broni, ponieważ stopień bezkarności w przypadku nadużyć jest kluczowym czynnikiem, który należy wziąć pod uwagę przy rozważaniu rozpoczęcia handlu bronią. Należy, między innymi, odpowiedzieć na następujące pytania: czy odpowiedzialne osoby z łańcucha dowodzenia potencjalnego odbiorcy poczyniły odpowiednie kroki, aby zaprzestać łamania praw i zapobiec przyszłemu powtarzaniu się tej sytuacji (np. poprzez dochodzenie śledcze i procedury dyscyplinarne). czy istnieją dowody na zawieszenie w obowiązkach jakiegokolwiek członka grup, które w uzasadniony sposób podejrzewa się o dopuszczanie się serii nadużyć i naruszeń. czy dana grupa współpracuje przy bezstronnych, międzynarodowych dochodzeniach, takich jak te przeprowadzane przez Radę Praw Człowieka ONZ. Zadanie opracowania i wprowadzenia skutecznych mechanizmów zapobiegania używaniu broni do dalszego poważnego naruszania praw człowieka powinno spoczywać na państwach członkowskich rozważających rozpoczęcie transferu broni dla opozycyjnych grup zbrojnych Przed dokonaniem jakiegokolwiek transferu broni dla opozycyjnych grup zbrojnych, państwa UE muszą wykazać, że zastosowane odpowiednie środki przeciw nadużyciom są konkretne, egzekwowalne, transparentne oraz możliwe do zweryfikowania. Jeśli rządy nie mogą zapewnić i wykazać, że wymogi te są spełnione oraz że nie ma wyraźnego ryzyka nieodpowiedniego użycia broni, np. w celu naruszenia praw człowieka lub międzynarodowych przepisów prawa humanitarnego, nie powinny one dokonywać transferu broni ani amunicji. Amnesty International zwraca się do państwa członkowskich UE, aby zwrócić uwagę na wymienione wyżej kwestie.