IV. Inne jednostki instytutowe

Transkrypt

1 IV. Inne jednostki instytutowe 1. Biblioteka W 1951 r., kiedy powstał Zakład Geografii, jedno pomieszczenie przeznaczono na pracownię. I właśnie w tej pracowni, wśród innych materiałów i pomocy dydaktycznych, zgromadzono książki tematycznie związane z geografią, które Biblioteka Główna uczelni wydzieliła ze swoich zasobów i przekazała w depozyt Zakładowi. Taki był początek tworzenia biblioteki dziedzinowej. W 1952 r. zagospodarowano kolejne pomieszczenie, a rok później, w jednej z sal wykładowych, utworzono lektorium czynne w godzinach wolnych od zajęć. Na przełomie lat 1956/57 zdecydowanie poprawiły się warunki lokalowe biblioteki, gdyż otrzymała ona oddzielną salę na lektorium, a studenci uzyskali dostęp do zbiorów oraz możliwość korzystania z nich na miejscu. W tym czasie biblioteka liczyła już około 3 tys. pozycji oraz 59 tytułów czasopism krajowych i zagranicznych. Do 1965 r. biblioteka funkcjonowała jako jednostka niesamodzielna. Organizatorką i opiekunem naukowym biblioteki była prof. Maria Dobrowolska (jej imieniem nazwano obecną czytelnię). Dyżury w bibliotece pełnili wówczas asystenci w ramach swoich obowiązków. Praca ta miała zbliżyć młodych pracowników nauki do literatury przedmiotu, a także ułatwiać korzystanie z księgozbioru biblioteki studentom. Do połowy 1963 r. w bibliotece pracowali m.in.: Stanisław Wojs, Maria Kozanecka, Bronisław Pydziński, Teofila Jarowiecka, Jadwiga Herma, Jan Rajman, Stanisław Zając. Gdy Zakład Geografii uzyskał etat asystenta technicznego (1963 r.) odpowiedzialność za księgozbiór spadła na jego barki. Został nim późniejszy profesor Instytutu, Jan Lach. Zbiory biblioteki liczyły już wówczas około 6 tys. jednostek inwentarzowych. W 1965 r. bibliotece przyznano pierwszy etat biblioteczny. Objęła go absolwentka studiów geograficznych, Alicja Krakowska. Od tej pory datuje się usamodzielnienie biblioteki. Zmiana statusu biblioteki na samodzielną jednostkę wiązała się z tym, że wszelkie prace związane z jej funkcjonowaniem wykonywane były na miejscu, a nie w Bibliotece Głównej. Wiosną 1970 r. rozpoczął się kolejny, ważny etap w rozwoju biblioteki, gdy Instytut przeniósł się z Rynku Głównego 34 do budynku WSP przy ul. Podchorążych 2. Biblioteka zakładowa otrzymała na swoją siedzibę pomieszczenia na IV piętrze. Pod koniec 1975 r. bibliotece przyznano drugi etat biblioteczny, co pozwoliło na wydłużenie czasu pracy biblioteki i czytelni. Kandydatom ubiegającym się o pracę w bibliotece postawiono jednak warunek wykształcenia geograficznego. Przygotowanie merytoryczne oraz znajomość literatury geograficz-

2 1. Biblioteka 239 nej były niezbędnym warunkiem do prowadzenia samodzielnej biblioteki. Przez ponad pół wieku w bibliotece zatrudnionych było 18 pracowników, głównie absolwentów geografii. Podstawą funkcjonowania każdej biblioteki jest księgozbiór. Istotne przy tym znaczenie ma jego różnorodność, która wiąże się nierozerwalnie z przyjętą polityką gromadzenia. Zakres tematyczny księgozbioru związany jest ściśle z kierunkiem geografii i prowadzonymi przedmiotami specjalizacyjnymi (przedsiębiorczość i gospodarka przestrzenna, turystyka, ochrona środowiska i in.), a także z szerokim wachlarzem nauk pokrewnych i pomocniczych. Zasoby Biblioteki IG można podzielić na dwa rodzaje. Pierwszy to tzw. stary księgozbiór, który stał się zaczątkiem jej powstania, drugi to księgozbiór tworzony do chwili obecnej. Należy pamiętać, że moment powstania Uczelni, tuż po drugiej wojnie światowej, przypadł na okres dużych przemian. Wielu szkół średnich gimnazjów, liceów pedagogicznych, seminariów nauczycielskich nie reaktywowano po wojnie. Znaki własnościowe, które spotykamy w dziełach biblioteki, odzwierciedlają ich wędrówkę. Obok książek sygnowanych niemieckimi nazwiskami znajdują się i te z przedwojennych krakowskich szkół średnich i seminariów nauczycielskich. Niektóre tomy Wielkiej Geografii Powszechnej (z lat ), Podręczny słownik geograficzny E. Maliszewskiego i B. Olszewskiego (z lat ) oraz pierwsze wydanie Słownika geograficznego Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich pod red. F. Sulimierskiego, B. Chlebowskiego i W. Walewskiego (z lat ) opatrzone są pieczęcią Biblioteka Nauczycielska VII Gimnazjum Realnego w Krakowie i pochodzą z gimnazjum, którego nauczycielką i dyrektorką była M. Dobrowolska. Służyły one przez całą okupację jako pomoce w tajnym nauczaniu. Zbiory biblioteki wzbogacają także liczne egzemplarze z księgozbiorów prywatnych: Hoffmanów, Dyakowskich, Antoniego Gąsiorowskiego, Henryka Rowida. Szczególnie cenne są książki z autografami pracowników, którzy organizowali i współtworzyli najpierw Zakład Geografii, np. Franciszka Biedy pierwszego dziekana Wydziału Przyrodniczo-Geograficznego, Józefa Premika kierownika Pracowni Geograficzno-Geologicznej, czy Marii Dobrowolskiej kierownika Katedry i Zakładu Geografii Gospodarczej (ryc. 1). W późniejszym okresie stało się zwyczajem ofiarowywanie bibliotece przez pracowników Instytutu specjalistycznych publikacji. Często były to egzemplarze otrzymywane z racji uczestnictwa w konferencjach, zjazdach, komitetach redakcyjnych wydawnictw lub prywatne zbiory, przekazywane bibliotece w związku z przejściem na emeryturę. Dzięki tym darom biblioteka posiada wiele bardzo cennych dla geografów publikacji. W licznych widnieją autografy ofiarodawców lub dedykacje autorskie. Są też prace sygnowane znamienitymi nazwiskami przedstawicieli nauk historycznych i przyrodniczych. Część książek z księgozbiorów prywatnych znalazła się w bibliotece poprzez zakupy antykwaryczne, czego przykładem jest egzemplarz Powszechnego atlasu geograficznego

3 240 IV. Inne jednostki instytutowe Ryc. 1. Autografy pracowników Instytutu Geografii Eugeniusza Romera (wyd. w 1934 r.) z odręczną dedykacją autora dla Stanisławy Niemcówny (ryc. 2). Ozdobą księgozbioru jest Dykcyonarzyk Geograficzny z 1783 roku najstarsza książka i zarazem jedyny starodruk. Tę niewielką część starego księgozbioru można uznać za szczególnie cenną, wzbogacającą zbiory, gdyż ukazuje literaturę geograficzną na długo przed powstaniem biblioteki. Przez lata zgromadzono dużo słowników tematycznych i językowych oraz encyklopedii zarówno powszechnych, jak i branżowych, leksykonów, map, atlasów i materiałów statystycznych. Do celów dydaktycznych zgromadzono również zbiór podręczników szkolnych od Krótkiej gieografji dla dzieci A. Nałkowskiej (1907 r.) czy Geografii powszechnej B. Baranowskiego, L. Dziedzickiego, E. Romera (1908 r.) po współczesne.

4 1. Biblioteka 241 Ryc. 2. Dedykacje i autografy jako znaki własnościowe Biblioteka IG posiada również pokaźny zbiór czasopism, które można pogrupować w trzy przedziały czasowe. Pierwszy to czasopisma z przełomu XIX i XX wieku. Okres ten w naszej bibliotece reprezentowany jest tylko trzema i to niekompletnymi tytułami. Są to: Sprawozdania Komisyi Fizjograficznej, lwowski Kosmos i warszawski Pamiętnik Fizjograficzny. Drugi zbiór pochodzi z okresu międzywojennego, w którym coraz liczniej zaczęły ukazywać się zarówno czasopisma, jak i wydawnictwa seryjne, sygnowane przez 5 ośrodków geograficznych: krakowski, lwowski, poznański, warszawski i wileński. W zbiorach znajdują się m.in.: Czasopismo Geograficzne, Wierchy, Polski Przegląd Kartograficzny, Przegląd Geograficzny. Trzecią grupę stanowią

5 242 IV. Inne jednostki instytutowe czasopisma wydawane po 1945 r. Spośród wcześniej opisanych niektóre doczekały się kontynuacji, inne przeszły do historii. Trudno nie wspomnieć w tym miejscu o geograficznych czasopismach zagranicznych. Wiele z nich ukazywało się już na przełomie wieków, jednak prenumeratę, zwłaszcza z krajów kapitalistycznych, rozpoczęto dopiero z końcem lat 50. Z czasopism anglojęzycznych posiadamy m.in.: The Geographical Journal i Economic Geography ; z niemieckojęzycznych: Petermanns Geographische Mitteilungen, Erdkunde. Prenumerowano też francuskie czasopismo Annales de Geographié i szwedzkie Geografiska Annaler. W zbiorach znajduje się również kilka tytułów w języku rosyjskim, spośród których na uwagę zasługują: Izvestija Vsesojuznogo Geografičeskogo Obščestva, Izvestija Akademii Nauk SSSR. Ser. Geografičeskaja czy Vestnik Leningradskogo Universiteta, który po 1992 r. kontynuowany jest pod zmienionym tytułem Vestnik Sankt- Peterburgskogo Universiteta. W latach zmieniała się liczba prenumerowanych tytułów. W 2009 r. subskrypcją objęto 40 tytułów, z których 36 to czasopisma krajowe, a 4 zagraniczne. Obecnie wiele czasopism, oprócz wersji drukowanej, posiada równoległą wersję elektroniczną. Dzieje się tak zarówno z czasopismami polskimi, jak i zagranicznymi. Wiele artykułów z czasopism zagranicznych dostępnych jest bezpłatnie, np. w bazach Wydawnictw Elsevier i Springer czy w bazie firmy EBSCO. Czytelnicy mają do nich dostęp ze wszystkich komputerów będących w sieci uczelnianej Uniwersytetu Pedagogicznego. Wraz z początkami gromadzenia zbiorów rozpoczęto tworzenie katalogu alfabetycznego, jako podstawowego źródła informacji o księgozbiorze. Rozrastanie się księgozbioru spowodowało konieczność utworzenia dodatkowych katalogów pomocniczych. Aby ułatwić poszukiwania, stworzony został przez Krystynę i Wacława Cabajów (w latach 70.) schemat katalogu rzeczowego, klasyfikujący zasoby według treści w obrębie dziedzin nauk geograficzno-przyrodniczych, regionów fizyczno-geograficznych Polski, państw itp. (przewodnik po nim znajduje się w czytelni). Konsultantem naukowym tego projektu był prof. Jan Flis. Jest to najczęściej wykorzystywany katalog przez naszych czytelników. W bibliotece znajdują się również inne katalogi pomocnicze (m.in. czasopism, wydawnictw naukowych ośrodków uniwersyteckich) oraz kartoteka dla Krakowa i Regionu Krakowskiego (stworzona ze zbiorów BIG). Znajdują się tu też kartoteki publikacji naukowych pracowników Instytutu i prac magisterskich. Na przestrzeni 58 lat obserwujemy nierównomierny, ale stały przyrost księgozbioru. Na koniec 2009 r. liczył on woluminów, a wewnętrzny obraz omawianej zbiorowości, ukształtowany w latach 90., zasadniczo nie zmienił się. Druki zwarte stanowią 73%, czasopisma 18%, a zbiory kartograficzne 9% ogółu zbiorów (ryc. 3). Od 2002 r. zwraca uwagę jeszcze niewielki, ale już obecny w zbiorach, nowy nośnik informacji płyty CD. Najważniejszą funkcją biblioteki jest działalność usługowa. Do właściwego jej wykonywania niezbędna jest dobra organizacja obiegu książki, sprawna

6 1. Biblioteka * * * * * * 1984 * * * * * * * druki zwarte 2 czasopisma i wydawnictwa seryjne 3 zbiory kartograficzne * lata, w których przeprowadzano selekcję księgozbioru Ryc. 3. Zmiany w zasobach i strukturze księgozbioru Biblioteki IG w latach

7 244 IV. Inne jednostki instytutowe informacja oraz szybka realizacja zamówień czytelników, zarówno w czytelni, jak i w wypożyczeniach na zewnątrz. Lepszemu zobrazowaniu działalności usługowej Biblioteki IG służy ryc. 4, przedstawiająca ruch czytelniczy w latach Zauważalna tendencja spadkowa wypożyczeń i udostępnień po roku 2000 nie świadczy o zmniejszeniu rangi biblioteki ani nie jest równoznaczna z obniżeniem czytelnictwa wśród studentów. Modne kserowanie wszystkiego, możliwość robienia zdjęć, coraz powszechniejsza dostępność do zbiorów na nośnikach elektronicznych, a także do materiałów dydaktycznych, zamieszczanych w Pedagogicznej Bibliotece Cyfrowej, to tylko kilka czynników kształtujących obraz współczesnego czytelnictwa. Inną formą działalności Biblioteki IG jest wymiana międzybiblioteczna, która prowadzana jest od wielu lat z 11 naukowymi bibliotekami geograficznymi w Polsce. Przedmiotem wymiany są przede wszystkim publikacje pracowników Instytutu Geografii, ukazujące się głównie w serii: Prace Monograficzne Uniwersytetu Pedagogicznego, publikowane materiały z konferencji organizowanych przez pracowników IG oraz kolejne numery Prac Komisji Geografii Przemysłu PTG. Działalność dydaktyczno-szkoleniowa biblioteki polega na udzielaniu pomocy w wyszukiwaniu literatury (odbiorcy indywidualni), jak i przeprowadzaniu szkoleń bibliotecznych dla studentów I roku kierunków geograficznych niestacjonarnych oraz praktyk dla studentów bibliotekoznawstwa naszej Uczelni. Od 2008 r. rozpoczęto katalogowanie elektroniczne w systemie VTLS (jak w większości bibliotek naukowych). Tym samym wszystkie nowości będzie można odnaleźć zarówno w kartkowym, jak i elektronicznym katalogu. Równocześnie prowadzona jest retrokonwersja księgozbioru, czyli przenoszenie opisów księgozbioru wcześniejszego do katalogu komputerowego. W ostatnich latach, w związku z komputeryzacją biblioteki, szczególny nacisk położono na opracowanie informacji o pracy biblioteki na stronie internetowej Instytutu Geografii. Współczesne czasy niosą nowe wyzwania dla bibliotek takich jak Biblioteka IG, pamiętać jednak należy, że jej starania wychodzenia naprzeciw oczekiwaniom czytelnika uzależnione będą jednak od możliwości finansowych biblioteki i Instytutu Geografii. Małgorzata Bieda

8 1. Biblioteka 245 średnie dzienne wypożyczenia na zewnątrz średnie dzienne udostępnienia w czytelni Ryc. 4. Ruch czytelniczy Biblioteki IG w latach