Nr Informacja. Świadczenia pieniężne dla rodzin niepełnych w państwach członkowskich UE

Transkrypt

1 KANCELARIA SEJMU BIURO STUDIÓW I EKSPERTYZ WYDZIAŁ ANALIZ EKONOMICZNYCH I SPOŁECZNYCH Świadczenia pieniężne dla rodzin niepełnych w państwach członkowskich UE Grudzień 2004 Bożena Kłos Informacja Nr 1112 W opracowaniu przedstawiono systemy świadczeń pieniężnych adresowanych do rodzin niepełnych w państwach członkowskich Unii Europejskiej. Charakterystyka obejmuje świadczenia alimentacyjne, zasiłki z tytułu samotnego wychowywania dziecka i dodatki do zasiłków rodzinnych. Dla wskazania skali pomocy dla tych rodzin, wysokość świadczeń odniesiono do wysokości zasiłków rodzinnych.

2 BSiE 1 Celem niniejszego opracowania jest przedstawienie zakresu pomocy pieniężnej dla samotnych rodziców w systemach świadczeń rodzinnych państw członkowskich Unii Europejskiej. Pomoc dla rodziców samotnie wychowujących dzieci realizowana jest przede wszystkim poprzez specjalne zasiłki lub dodatki do zasiłków rodzinnych oraz świadczenia alimentacyjne. Rodziny niepełne, znajdujące się w trudniej sytuacji materialnej, otrzymują także świadczenia z systemu pomocy społecznej (minimalny dochód gwarantowany) i zakres tej pomocy został przedstawiony w odrębnym opracowaniu 1. Wśród 15 krajów UE świadczeń adresowanych do samotnych rodziców nie ma w Holandii, Portugalii, Belgii i Hiszpanii. Pozostałe kraje można podzielić na trzy grupy: kraje, które wypłacają zarówno zasiłki (dodatki) dla samotnych rodziców, jak i świadczenia alimentacyjne (Dania, Francja, Finlandia, Szwecja, Austria), kraje, w których funkcjonuje tylko system świadczeń zastępczych (Niemcy, Luksemburg), kraje, które kierują do samotnych rodziców odrębne świadczenia lub podwyższają zasiłki rodzinne, wypłacane osobom samotnie wychowującym dzieci (Włochy, Grecja, Irlandia, Wielka Brytania). W nowych krajach członkowskich UE świadczenia alimentacyjne istnieją w Słowenii, a na Łotwie i Słowacji trwają prace nad odpowiednimi regulacjami prawnymi. Zasiłki rodzinne są podwyższane z tytułu samotnego wychowywania dziecka w Estonii, Słowenii i na Węgrzech. Dodatki z tytułu samotnego wychowywania dziecka często są określane jako stopa procentowa zasiłków rodzinnych lub określane są kwotowo. Szczególną rolę w systemie pomocy materialnej dla rodzin niepełnych odgrywają świadczenia alimentacyjne. Sytuacja dochodowa rodzin niepełnych jest gorsza niż rodzin pełnych i często wynika z uchylania się od obowiązków alimentacyjnych przez osoby zobowiązane do ich płacenia. Świadczenia alimentacyjne są zastępcze w stosunku do alimentów i są wypłacane w przypadku niepłacenia alimentów przez osoby zobowiązane do alimentacji. Celem tych świadczeń jest zapewnienie dzieciom pewnego minimum środków finansowych, zaspokajających ich podstawowe potrzeby. Świadczenia takie wypłacane są w Danii, w Niemczech, we Francji, w Luksemburgu, w Austrii, w Finlandii, w Szwecji. Kraje Europy Zachodniej na ogół kierowały się Rekomendacją Rady Europy Nr R(82)2 w sprawie wypłacania przez państwo zaliczek na poczet świadczeń alimentacyjnych należnych dzieciom, która nie jest aktem prawnie obowiązującym i ma charakter apelu, wezwania. Rekomendacja nie wskazuje obowiązku wypłaty zaliczek w wysokości zasądzonych alimentów i pozostawia państwom swobodę zarówno w zakresie stosowania kryteriów dochodowych przy nabywaniu prawa do świadczeń, jak i określania ich wysokości. Zalecanym warunkiem jest wypłata świadczeń do momentu wygaśnięcia obowiązku szkolnego oraz zasada 1 Zob. B. Kłos Minimalny dochód gwarantowany w państwach członkowskich Unii Europejskiej, Informacja BSiE nr 1022.

3 2 BSiE dochodzenia przez państwo kwot wypłaconych zaliczek od osób zobowiązanych do alimentacji 2. Na wskazanych zasadach zbudowane są krajowe systemy świadczeń alimentacyjnych, których szczegółowe cechy determinuje w dużym stopniu sposób zasądzania alimentów (w języku angielskim alimenty nazywane są child suport lub child maintenance). W Szwecji o świadczenia alimentacyjne może zwrócić się każdy rodzic, przebywający na terenie tego kraju, natomiast w pozostałych krajach wymagane jest orzeczenie sądowe o przyznanych alimentach i potwierdzona niemożność egzekucji alimentów. W krajach UE świadczenia alimentacyjne w postaci zaliczek na poczet alimentów (w języku angielskim nazywane advance on maintenance payments) wypłacane są na ogół w jednakowej kwocie na każde dziecko (np. Finlandia, Szwecja, Dania) lub też w kwotach zróżnicowanych z przyjęciem określonego maksimum (Niemcy, Francja). Tylko w Austrii wysokość zaliczek na poczet alimentów jest określana na podstawie prawomocnego orzeczenia sądowego. Poszczególne państwa stosują różne zasady wypłacania świadczeń alimentacyjnych, np.: w zależności od wieku dziecka (w Niemczech świadczenia te przysługują na dzieci do lat 12, w Austrii do lat 18), z zastosowaniem kryterium dochodowego, przez określony okres czasu (np. w Austrii, Niemczech), stawiane są dodatkowe warunki jak np. rzeczywiste samotne wychowywanie dziecka. W dalszej części publikacji zostaną przedstawione informacje, dotyczące świadczeń dla samotnych rodziców w wybranych krajach UE, według danych aktualnych na dzień r. 2 Zaleca rządom państw członkowskich: 1. Przyjęcie, kierując się zasadami zawartymi w załączniku do niniejszej Rekomendacji, systemu wypłacania zaliczek na poczet alimentów należnych dzieciom, gdy dłużnik nie wypełnia swego obowiązku lub jeśli posiadają już system mający ten sam cel, przystosowanie go, jeśli zachodzi potrzeba, do wyżej wymienionych zasad. 2. Wzmocnienie środków ściągania zaliczek od dłużnika przebywającego w innym państwie i w tym celu ułatwienie uznania i wykonania decyzji dotyczących obowiązków alimentacyjnych należnych dzieciom przez ratyfikację odpowiednich konwencji międzynarodowych. Zasady dotyczące wypłaty zaliczek, określono w Załączniku do ww. Rekomendacji i brzmią one następująco: 1. Wypłaty zaliczek na poczet alimentów należnych dzieciom powinny być dokonywane zgodnie z systemem ustalonym przez Państwo, jeśli osoba obowiązana na mocy tytułu egzekucyjnego do świadczeń alimentacyjnych nie wypełnia swego zobowiązania. System ten należy stosować wobec dzieci mieszkających na terytorium tego Państwa, a nie mieszkających razem z osobą zobowiązaną do alimentów. 2. Granica wieku, do jakiej należy wypłacać zaliczki, jest określona przez każde Państwo. W każdym przypadku wypłata powinna być zapewniona do chwili wygaśnięcia obowiązku szkolnego. 3. Wypłaty zaliczek można odmówić, jeśli dziecko lub ten z rodziców, z którym mieszka dysponuje wystarczającymi środkami finansowymi na pokrycie potrzeb dziecka. 4. Wypłata zaliczek może być ograniczona do sumy określonej według kryteriów ustalonych przez każde Państwo. 5. Wypłata zaliczek nie zwalnia dłużnika z obowiązku zwrócenia Państwu sumy przez nie wypłaconej ani z obowiązku wypłaty dziecku wszelkiej ewentualnej pozostałej do wypłacenia sumy. 6. Władze państwowe mogą ściągać od dłużnika wypłacone zaliczki. Mogą one również, jeśli posiadają takie uprawnienia, dochodzić sądownie, na rachunek wierzyciela, całej należności objętej tytułem egzekucyjnym. Z wyjątkiem przypadku podwójnej wypłaty, nieściągnięcie od dłużnika całości lub części wypłaconych zaliczek nie może uzasadniać dochodzenia ich zwrotu od dziecka.

4 BSiE 3 Austria System świadczeń alimentacyjnych funkcjonuje od 1976 r. Zaliczki na utrzymanie dzieci wypłacane są na dzieci do lat 18, przebywające na stałe na terytorium Austrii, pod warunkiem posiadania sądowego orzeczenia o alimentach i niemożności wyegzekwowania alimentów od osoby zobowiązanej do ich płacenia przez ostatnie 6 miesięcy. O wypłacie zaliczek decyduje sąd opiekuńczy i dotyczy tylko tych rodziców zobowiązanych do alimentacji, którzy są w stanie podołać obowiązkowi alimentacyjnemu. Wysokość świadczenia zależy od wysokości zasądzonych alimentów, ale w kwocie nie wyższej niż renta dla półsierot tj. 433 euro miesięcznie. Przy wypłacie świadczeń nie obowiązuje kryterium dochodowe. Maksymalny okres wypłaty wynosi 3 lata, z możliwością przedłużenia na następne 3 lata. Liczba dzieci, na które wypłacano zaliczki kształtowała się następująco: 1994 r r r r r r r r Według danych za 1997 r. niewiele ponad 40% kosztów świadczeń było pokrywanych ze ściągniętych alimentów. W stosunku do dłużników, będących pracownikami, wskaźnik ściągalności wynosił około 90%, natomiast jest on bardzo niski w stosunku do osób pracujących na własny rachunek. Dania Świadczenie alimentacyjne kształtowane jest na poziomie wysokości przeciętnych alimentów i wynosi 671 euro na 6 miesięcy (miesięcznie jest to kwota ok. 112 euro). Świadczenie wypłacane jest na dzieci w wieku 0-18 lat. Samotni rodzice otrzymują dodatkowe świadczenia: 138 euro kwartalnie na każde dziecko oraz 141 euro kwartalnie na gospodarstwo domowe. Warunkiem uzyskania prawa do tych świadczeń jest corocznie potwierdzany fakt samotnego rodzicielstwa. Finlandia Świadczenie alimentacyjne na dziecko wypłacane jest w sytuacji, gdy nie zostało ustalone ojcostwo lub gdy matka albo ojciec nie płacą alimentów. Świadczenie wynosi 118,15 euro miesięcznie na jedno dziecko i jest wypłacane także w sytuacji, gdy kwota zasądzonych alimentów jest niższa od świadczenia alimentacyjnego (świadczenie wyrównawcze). Wysokość świadczenia alimentacyjnego jest określana na podstawie indeksu kosztów utrzymania. Świadczenia wypłacają samorządowe służby socjalne. Samotni rodzice otrzymują także zasiłki rodzinne powiększone o 36,60 euro na każde dziecko.

5 4 BSiE Francja Zasiłek dla samotnych rodziców ma charakter gwarantowanego minimum socjalnego i dla rodziny niepełnej wynosi: 530,59 euro plus 176,80 euro na dziecko. Zasiłek wypłacany jest w wysokości równej różnicy między dochodem rodziny a gwarantowanym minimum. Na dzieci, których rodzic zobowiązany do alimentacji nie dopełnia tego obowiązku, rodzicowi sprawującemu opiekę nad dziećmi wypłacane jest świadczenie zasiłek na utrzymanie rodziny (Allocation de Soutien Familial) w maksymalnej wysokości 78,23 euro miesięcznie. Świadczenie to nie przysługuje, gdy rodzic sprawujący opiekę nad dzieckiem zawarł związek małżeński, cywilny pakt solidarności lub żyje w konkubinacie. Od rodziców zobowiązanych do alimentacji Caisse d allocations familiales (Kasa Świadczeń Rodzinnych) dochodzi zwrotu wypłaconych świadczeń. Grecja Zasiłki rodzinne ulegają podwyższeniu o 3,67 euro na każde dziecko, jeżeli samotny rodzic jest wdową (wdowcem) lub inwalidą, a renta rodzinna nie przekracza określonej kwoty. Na przykład podwyższony zasiłek rodzinny na jedno dziecko wynosi 9,54 euro (5,87 + 3,67), zaś na dwoje dzieci 25,34 euro (18, x 3,67). Irlandia Samotni rodzice otrzymują świadczenia w ramach (niezależnego od zasiłków rodzinnych) systemu pomocy dla samotnych rodziców. Prawo do świadczenia zależy od spełnienia kryterium dochodowego. Świadczenie wynosi maksymalnie 134,80 euro tygodniowo dla samotnego rodzica i na każde dziecko przysługuje dodatek w wysokości 19,30 euro tygodniowo. Niemcy Świadczenia alimentacyjne zostały wprowadzone w 1979 r. odrębnym aktem prawnym (Unterhaltsvorschussgesetz). W przypadku niewywiązywania się z obowiązków alimentacyjnych przez jednego z rodziców, lub gdy nie przysługuje renta sieroca, na dzieci w wieku do ukończenia 12 lat wypłacane jest świadczenie w maksymalnej wysokości 164 euro w starych landach i 145 euro w nowych landach. Wysokość świadczenia zależy od wieku dziecka: na dziecko do 6 lat 122 euro lub 106 euro, na dziecko w wieku 6-11 lat 164 euro lub 145 euro. Świadczenie wypłacane jest maksymalnie przez okres 72 miesięcy. Warunkiem uzyskania prawa do tego świadczenia jest zamieszkiwanie na terenie Niemiec, niezamieszkiwanie wspólnie z drugim rodzicem, niewstępowanie w związek małżeński oraz współpraca w udzielaniu informacji o ojcu dziecka i w ustalaniu ojcostwa. Świadczenia finansowane są w 1/3 ze środków federalnych a w pozostałych częściach przez kraje związkowe. Ściągnięte kwoty kraje związkowe częściowo (do wysokości 1/3) odprowadzają na rzecz federacji.

6 BSiE 5 Szwecja Świadczenie alimentacyjne wypłacane na podstawie wyroku sądowego wynosi 129 euro miesięcznie. Zasiłek w tej samej kwocie tj. 129 euro otrzymują samotne matki, które nie mają orzeczonych alimentów. Słowenia Świadczenia alimentacyjne przysługują osobom z zasądzonymi alimentami. Wypłacane są na dzieci do lat 18, jeżeli dochód na jedną osobę w rodzinie jest niższy od 55% przeciętnego wynagrodzenia z roku poprzedniego. Wysokość świadczenia zależy od wieku dziecka i wynosi: SIT na dziecko w wieku poniżej 6 lat, SIT na dziecko w wieku 6-14 lat, SIT na dziecko w wieku powyżej 14 lat. Ponadto w przypadku samotnego wychowywania dzieci zasiłki rodzinne ulegają podwyższeniu o 10% (wysokość zasiłków rodzinnych w Słowenii zależy od dochodu rodziny i liczby dzieci). Estonia Osoby samotnie wychowujące dzieci otrzymują dodatki do zasiłków rodzinnych w wysokości podwojonych zasiłków. Tabela 1. Świadczenia dla rodzin niepełnych (miesięcznie na jedno dziecko) w porównaniu do zasiłków rodzinnych (euro) Kraj Zasiłki rodzinne Zasiłek (dodatek) dla rodzin niepełnych Świadczenia Alimentacyjne Austria 105,40 152,70 X Maks. 433,00 Dania 105,00 148,00 46,00 112,00 Finlandia 100,00 172,00 36,60 118,15 Francja 113,15 693,03 Maks. 176,80 Maks. 78,23 Grecja 5,87 48,00 3,67 X Irlandia 117,60 147,30 Maks.19,30 ** X Niemcy 154,00 179,00 X 106,00 164,00 Szwecja 105,00 129,00 129,00 Słowenia SIT 10% zas. rodz SIT Estonia EEK 200% zas. rodz. X * Dziennie ** Tygodniowo Źródła: Comparative Tables on Social Protection of the European Union Members States and of the European Economic Area and in Switzerland, Mutual Information System on Social Protection in the Central and Eastern European Countries,