Zapraszamy na rancuskie Tygodnie Spo³eczne w Lille wrzeœnia 2004

Transkrypt

1 Zapraszamy na rancuskie Tygodnie Spo³eczne w Lille wrzeœnia 2004 orum Œw. Wojciecha w którego skad wchodzi m.in. Polska undacja im. Roberta Schumana, organizuje wyjazd na rancuskie Tygodnie Spo³eczne w Lille w dniach wrzeœnia Bêdzie to spotkanie dla wszystkich, którzy chc¹ zaanga owaæ siê w s³u bê cz³owiekowi w nowej Europie. rancuskie Tygodnie Spo³eczne nosz¹ has³o Europa - spo³eczeñstwo, które trzeba budowaæ. Spodziewamy siê wielu tysiêcy uczestników z ca³ej Europy. Spotkanie, w którym wezm¹ udzia³ najwa niejsze postacie europejskiego ycia spo³eczno - politycznego, stanie siê okazj¹ do refleksji na temat dotycz¹cego nas wszystkich wyzwania: jak w oparciu o nasz¹ ró norodnoœæ zbudowaæ nowe europejskie spo³eczeñstwo - odpowiedzialne, solidarne i otwarte na resztê œwiata? Te dni staæ siê maj¹ wyrazem istniej¹cych miêdzy nami ró nic, ale równie okazj¹ do rozpoznania tego, co nas ³¹czy, a co - dla wielu z nas - p³ynie z wiary w Jezusa Chrystusa. Papie, który wielk¹ wagê przywi¹zuje do tego spotkania, przyj¹³ zaproszenie do Lille. Mamy nadziejê, e bêdziemy mogli radowaæ siê jego obecnoœci¹.koszt uczestnictwa we rancuskich Tygodniach Spo³ecznych to tylko 50 Euro (jest to stawka preferencyjna). Op³ata ta obejmuje udzia³ jednej osoby w seminariach, przejazd autokarem z Warszawy do Lille i z Lille do Warszawy i zakwaterowanie u rodziny francuskiej. Za wy ywienie nale y zap³aciæ dodatkowo 6 do 12 Euro od osoby dziennie. Op³ata za posi³ki nie jest obowi¹zkowa - istnieje mo liwoœæ zakupu wy ywienia na miejscu. W celu zapoznania siê z dok³adnym programem spotkania i dokonania rejestracji zapraszamy na stronê internetow¹ undacji gdzie mo na m.in. pobraæ kartê zg³oszeniow¹. Termin rejestracji mija na pocz¹tku sierpnia. Iloœæ miejsc jest ograniczona. Decyduje kolejnoœæ zg³oszeñ. W razie w¹tpliwoœci wiêcej informacji udziela: orum Œwiêtego Wojciecha Sekretariat Rady orum KIK ul. Kopernika Warszawa fax (22) biuro@euroforum.pl SPIS TREŒCI OTOGRA IA NA OK ADCE - Biblioteka Audiowizualna Komisji Europejskiej. WYDARZENIA Z tarcz¹ czy na tarczy? 4 PROJEKTY P RS Moja przygoda z wolontariatem 6 Unia Europejska: co to takiego? 9 KON ERENCJE Nowa Geopolityka Europy Œrodkowej i Wschodniej miêdzy Uni¹ Europejsk¹ a Stanami Zjednoczonymi 10 NASI S SIEDZI Ukraina: czy Wspólna Przestrzeñ Gospodarcza zablokuje integracjê z Uni¹ Europejsk¹? 12 MOIM ZDANIEM Sercem Polak a obywatelstwem Europy obywatel 15 NA WAKACJACH Jeœli to poniedzia³ek, to jesteœmy w Strasburgu 19 RECENZJE Norman Davies: Z³ote ogniwa. Polska - Europa 20 WYWIAD Claudio Magris: Europa jest po prostu jedna 22 EUROPEJSKIM SZLAKIEM Ksiê yc dla wêdrowca (L. Wolanowski) 25 UCZMY SIÊ ANGIELSKIEGO Troubled Waters (odc. 4) 27 POLSKI KALENDARZ EUROPEJSKI jest pismem Polskiej undacji im. Roberta Schumana - za³o onej w 1991 roku m.in. przez Tadeusza Mazowieckiego i Piotra Nowina-Konopkê. Na ³amach pisma publikuj¹ m.in.: W³adys³aw Bartoszewski, Jan Ku³akowski, Tadeusz Mazowiecki, Ró a Thun. REDAKTOR NACZELNY: Mariusz Kubik (m.kubik@schuman.org.pl, kmarius@gazeta.pl) REDAKCJA: Jan Banasikowski, Anna Koz³owska, Rafa³ Rowiñski, Wojciech Rustecki, Anna Siegieñ, Jan Tymowski. SK AD: Leszek Œlipski (l.slipski@gazeta.pl) ISSN X Publikacja finansowana ze œrodków undacji Konrada Adenauera i Urzêdu Komitetu Integracji Europejskiej. ADRES REDAKCJI: POLSKA UNDACJA IM. ROBERTA SCHUMANA, Al. Ujazdowskie 37 (II p.), PL Warszawa tel.: (22) , , , ; faks: (22) pke@schuman.org.pl Zachêcamy do wspó³pracy. Czekamy na artyku³y, listy i sugestie. Redakcja zastrzega sobie prawo skracania, adiustacji i redagowania tekstów. Materia³y przyjmujemy na dyskietce, lub em. Redakcja nie identyfikuje siê ze wszystkimi pogl¹dami prezentowanymi na ³amach pisma, niektóre z nich traktujemy jako zaproszenie do dyskusji. lipiec - sierpieñ 2004 P OLSKA UNDACJA im. ROBERTA SCHUMANA 3

2 wydarzenia Z TARCZ CZY NA TARCZY? Po prawie roku negocjacji w ramach Konferencji Miêdzyrz¹dowej, 18 czerwca 2004 roku w Brukseli rz¹dy dwudziestu piêciu pañstw cz³onkowskich Unii Europejskiej przyjê³y wreszcie ostateczn¹ wersjê Traktatu ustanawiaj¹cego Konstytucje dla Europy. Bior¹c pod uwagê z³o onoœæ zaproponowanych reform jak i niespotykan¹ dotychczas ró norodnoœæ interesów pañstw cz³onkowskich rozszerzonej Unii, podpisanie traktatu mo na uznaæ za sukces. Gdy spojrzymy jednak na ostateczny kszta³t traktatu, jasne stanie siê, e nie uniknie on krytyki z wielu stron. Po pierwsze, w sporej iloœci kwestii dotycz¹cych usprawnienia i uproszczenia struktur unijnych projekt zatwierdzony przez Konferencjê Miêdzyrz¹dow¹ jest krokiem wstecz w porównaniu do rozwi¹zañ zaproponowanych przez Konwent Europejski. Po drugie, co by³o nieuniknione, Traktat sta³ siê wypadkow¹ interesów narodowych wszystkich pañstw rozszerzonej UE. Oznacza to, e prawdopodobnie adne z pañstw unijnych nie znajdzie w ostatecznej wersji traktatu uwzglêdnienia wszystkich swych ¹dañ. Niestety, ta druga kwestia ca³kowicie zdominowa³a polsk¹ debatê na temat Konstytucji. W kilka godzin po og³oszeniu wyników szczytu w Brukseli ca³a opozycja polityczna uzna³a jej wyniki za zdradê polskiego interesu narodowego. Posypa³y siê oskar enia o to, e traktat znosi suwerennoœæ Polski, radykalnie os³abia pozycjê Polski w Unii, tworzy Europê dwóch prêdkoœci, buduje Europê federaln¹, poddan¹ dyktatowi Niemiec i rancji. Co ciekawe, w wiêkszoœci przypadków opinie te nie by³y skutkiem dog³êbnej analizy zapisów ca³ego Traktatu Konstytucyjnego lecz jednej jego kwestii - nowego systemu g³osowania w Radzie Unii Europejskiej, instytucji która wspó³tworzy wraz z Parlamentem Europejskie unijne prawo. Mandat opozycji dla polskiego zespo³u negocjacyjnego w kwestii systemu g³osowania mo na by³oby streœciæ w jednym zdaniu: Nicea albo œmieræ. Has³o to powtarzane by³o niezmiennie od pocz¹tku debaty nad nowym systemem g³osowania w Radzie, choæ nale y przyznaæ, e w ostatnich tygodniach przez szczytem w Brukseli czeœæ partii opozycyjnych nieznacznie z³agodzi³a swoje stanowisko. Wyjaœnijmy wiêc, na czym polega³ Traktat Nicejski wraz ze swoim systemem g³osowania, jakie s¹ zasadnicze ró nice pomiêdzy systemem nicejskim a rozwi¹zaniem zawartym w nowej Konstytucji i kto, jeœli w ogóle, jest przegranym w grze o podzia³ g³osów. Podstawowym za³o eniem Traktatu Nicejskiego mia³o byæ przygotowanie Unii na rozszerzenie o dwanaœcie nowych pañstw z Europy Wschodniej. Zamierzano to uczyniæ m. in. poprzez nowy podzia³ g³osów w unijnych instytucjach oraz reformê Komisji Europejskiej. Niestety, Traktat Nicejski zatwierdzony podczas szczytu unijnej Piêtnastki w grudniu 2000 roku w Nicei, okaza³ siê pora k¹ i nazywany jest przez czêœæ unijnych dyplomatów zgni³ym kompromisem. Przyjêty g³ównie pod naciskiem przewodnicz¹cej szczytowi rancji, nie satysfakcjonowa³ w³aœciwie adnego pañstwa cz³onkowskiego, nie zapewnia³ tak e wystarczaj¹cej efektywnoœci mechanizmów decyzyjnych rozszerzonej UE. Dlatego w ostatniej chwili do traktatu do³¹czono klauzulê obliguj¹c¹ przywódców unijnych do renegocjowania traktatu po rozszerzeniu UE do 27 cz³onków. Nicejski system g³osowania zak³ada, e w UE25 na 321 g³osów w Radzie Ministrów Polska posiada 27 g³osów, tyle samo co Hiszpania i o 2 g³osy mniej od najwiêkszych pañstw UE - Niemiec, rancji, Wielkiej Brytanii i W³och. Pozosta³e pañstwa posiadaj¹ odpowiednio mniejsz¹ iloœæ g³osów, koñcz¹c na Malcie, która posiada 5 g³osów. Wiêkszoœæ potrzebna do podjêcia decyzji wynosi 232 g³osów. Aby zablokowaæ decyzjê Rady potrzeba 90 g³osów. Traktat Nicejski wprowadzi³ jeszcze dodatkowe warunki przy podejmowaniu decyzji: wymóg poparcia decyzji przez 4 P OLSKI K ALENDARZ E UROPEJSKI lipiec - sierpieñ 2004

3 wydarzenia wiêkszoœæ cz³onków Rady reprezentuj¹cych co najmniej 62% ludnoœci Unii. System zawarty w Konstytucji opiera siê z kolei na pewnym uproszczeniu systemu nicejskiego. Przy za³o eniu, e ka de pañstwo posiada jeden g³os, do podjêcia decyzji przez Radê Ministrów potrzeba co najmniej 55% wszystkich pañstw cz³onkowskich (15 pañstw w UE25) reprezentuj¹cych co najmniej 65% ludnoœci ca³ej Unii. Aby zablokowaæ decyzje Rady, nale y zebraæ liczbê pañstw reprezentuj¹c¹ powy ej 35% ludnoœci UE i nie mniej ni 4. Co wiêcej, Polska wywalczy³a mechanizm ³agodz¹cy zmianê systemu g³osowania zwany hamulcem bezpieczeñstwa, który obowi¹zywaæ ma od 2009 roku do co najmniej 2014 roku, kiedy Unia mo e podj¹æ decyzjê o jego dalszym losie. Istnienie mechanizmu ³agodz¹cego oznacza w praktyce, e próg mniejszoœci blokuj¹cej wynosi nie 35% ludnoœci UE, lecz 26.25% ludnoœci. Wymienione powy ej wyliczenia procentowe odgrywaj¹ kluczow¹ rolê w debacie na temat pozycji Polski w Traktacie Konstytucyjnym. Tak niefortunnie siê sk³ada, e g³ównym kryterium mierzenia si³y Polski sta³ siê jej wp³yw na mo liwoœæ blokowania decyzji w Radzie Ministrów, co ma siê nijak do rzeczywistoœci podejmowania unijnych decyzji. Oceniaj¹c si³ê Polski w oparciu o mo liwoœæ blokowania decyzji widzimy, e wed³ug Traktatu z Nicei, ze swoimi 27 g³osami, Polska stanowi 30% mniejszoœci blokuj¹cej dan¹ decyzjê. Wed³ug ustaleñ z Brukseli (bior¹c pod uwagê hamulec bezpieczeñstwa ) przy udziale 8.4% w ogóle ludnoœci UE25, Polska posiada 32% mniejszoœci blokuj¹cej. Jak widzimy wiêc, procentowy udzia³ Polski w mniejszoœci blokuj¹cej(a zatem jej si³a) jest nieznacznie wiêkszy wed³ug ustaleñ szczytu brukselskiego ni Traktatu z Nicei. I st¹d wynik³o miêdzy innymi sformu³owanie premiera Belki wypowiedziane zaraz po szczycie, e Polska wywalczy³a sobie lepsze warunki ni w Traktacie Nicejskim. e nie jest to ca³a prawda, wiemy, pamiêtaj¹c, e ustalenia te mog¹, choæ nie musz¹, byæ zmienione przez Uniê w Przy za³o eniu, e Unia zdecyduje siê na zniesienie mechanizmu ³agodz¹cego od roku 2014, polska si³a spadnie - i to w³aœnie stanowi wodê na m³yn partii opozycyjnych. Wed³ug analiz, Polska bêdzie razem z Hiszpani¹ g³ównym przegranym w przypadku zrezygnowania z rozwi¹zañ przejœciowych. Pozycja pañstw œrednich i ma³ych (od 25 do 5 milionów mieszkañców) w³aœciwie siê nie zmieni, natomiast najwiêkszymi wygranymi bêd¹ kraje du e, w tym Niemcy, które s¹ g³ównym zwyciêzc¹ w nowym systemie g³osowania. Mo e warto by³o w takim razie umieraæ za Niceê? Pomijaj¹c fakt, e w Brukseli jedynie Polska broni³a Nicei, przeciw takiemu rozwi¹zaniu przemawia kilka powa nych argumentów. Po pierwsze, system nicejski zagra a sprawnemu funkcjonowaniu rozszerzonej Unii, której Polska jest przecie czêœci¹. Prawdopodobieñstwo przyjêcia przez Radê Ministrów losowo wybranego projektu prawnego jest prawie trzykrotnie ni sze w systemie nicejskim ni konstytucyjnym i wynosi 3.6%, przy czym wraz z kolejnymi poszerzeniami bêdzie jeszcze spadaæ. Oznacza to powa n¹ groÿbê sprowadzenia UE do roli klubu dyskusyjnego niezdolnego do podjêcia adnej decyzji. Po drugie, nie nale y uto samiaæ si³y danego kraju w UE tylko i wy³¹cznie z jego si³¹ w Radzie Ministrów i mo liwoœci¹ blokowania podejmowanych tam decyzji. Œwiadczy o tym historia wybranych krajów UE (np. Belgia, Holandia, Dania), którym uda³o siê wp³ywaæ na wiele decyzji Unii w stopniu nie wspó³miernym do si³y ich g³osów w Radzie. W wielu przypadkach liczy siê po prostu inicjatywa, aktywnoœæ, czy determinacja w d¹ eniu do celu. Po czwarte - najwa niejsze decyzje w Unii, dotycz¹ce wspólnej polityki zagranicznej i obronnej, podatków, kwestii socjalnych, rozwi¹zañ konstytucyjnych i wielu innych nadal przyjmowane bêd¹ jednomyœlnie. Co wiêcej, w sprawach kwalifikuj¹cych siê do g³osowania Rada podejmuje przecie decyzje wspólnie z Parlamentem Europejskim, w którym zasiadaj¹ Polscy europarlamentarzyœci. Nie zapominajmy, e nowy system g³osowania jest tylko czêœci¹ wiêkszego pakietu - Traktatu Konstytucyjnego. Mimo swoich niedoci¹gniêæ, traktat ten wprowadza wiele dobrych rozwi¹zañ poprawiaj¹cych skutecznoœæ dzia³ania Unii i czyni¹cych j¹ bli sz¹ i bardziej zrozumia³¹ dla obywateli, co wydaje siê niezwykle wa ne w perspektywie obserwowanego ostatnio spadku spo³ecznego zaufania dla tej organizacji. q RA A ROWIÑSKI (Polska undacja im. R. Schumana) BART OMIEJ NOWAK (Centrum Stosunków Miêdzynarodowych) Niniejszy tekst zosta³ opublikowany równoczeœnie w Gazecie inansowej (nr 28/2004) i Polskim Kalendarzu Europejskim. lipiec - sierpieñ 2004 P OLSKA UNDACJA im. ROBERTA SCHUMANA 5

4 projekty P RS Moja przygoda z wolontariatem Projekt Wolontariatu Europejskiego rozpocz¹³em w undacji w lutym 2004 roku. Pochodzê z Belfastu w Irlandii Pó³nocnej, która jest czêœci¹ Zjednoczonego Królestwa. Program EVS daje ludziom miêdzy 18 a 25 rokiem ycia szansê do realizowania zarówno krótko - jak i d³ugoterminowych projektów w wielu krajach europejskich. Programy krótkoterminowe trwaj¹ od 3 tygodni do 3 miesiêcy, natomiast d³ugoterminowe od 6 miesiêcy do roku. Do krajów uczestnicz¹cych w programie wolontariatu nale y 25 krajów cz³onkowskich Unii Europejskiej oraz cz³onkowie E TA/EEA, czyli Szwajcaria, Lichtenstein, Norwegia i Islandia. Wolontariusze maj¹ równie mo liwoœæ realizacji projektu zwi¹zanego z krajami trzeciego œwiata, przy realizacji których cz³onkowie UE wspó³pracuj¹ z regionami takimi jak Ameryka aciñska czy kraje Commonwealthu. W okresie pomiêdzy 1997 a 2000 rokiem by³em wolontariuszem mojej ojczystej organizacji Bryson House w Belfaœcie. W tym okresie, dziêki rozmowom z koordynatorem mojego ewentualnego wyjazdu - Mary, zapozna³em siê z programem EVS. We wrzeœniu 2000 roku opuœci³em Belfast, eby studiowaæ na Kingston University w Londynie. Ju wtedy zdecydowa³em, e przed ukoñczeniem trzeciego roku studiów wezmê udzia³ w EVS. Poszukiwania odpowiedniego projektu rozpocz¹³em we wrzeœniu 2002, jednak dopiero na wiosnê 2003 roku znalaz³em projekt zwi¹zany z undacj¹, który mnie zainteresowa³. Mój koordynator przedstawi³ mi go, gdy Bryson House goœci³ akurat polsk¹ wolontariuszkê - Kasiê, wys³an¹ przez Wojciecha Rusteckiego z Polskiej undacji im. Roberta Schumana. Mia³a ona zostaæ moim ewentualnym opiekunem. Interesujê siê polityk¹ i fakt, e undacja promuje Polskê w Europie, wp³yn¹³ na wybranie przeze mnie tej, a nie innej propozycji. Wys³a³em moje CV oraz list motywacyjny i zosta³em zaakceptowany. Podczas wizyty przygotowawczej w styczniu 2004 odwiedzi³em z Mary undacjê. By³em zaskoczony goœcinnoœci¹, z jak¹ wszyscy mnie witali. Moj¹ szeœciomiesiêczn¹ przygodê w Polsce rozpocz¹³em ju 10 dni póÿniej. Podczas pierwszych tygodni czu³em siê jeszcze nieco zagubiony. Têskni³em za domem, próbuj¹c siê jednoczeœnie przyzwyczaiæ do nowego otoczenia. Jednak by³em szczêœliwy, e mój trening zwi¹zany z EVS zosta³ przeprowadzony od razu po przyjeÿdzie do Warszawy, poniewa pozwoli³o mi to choæ trochê siê zadomowiæ. Mój opiekun, Kasia, tak e pomog³a mi w zaaklimatyzowaniu siê. W undacji mia³em kilka g³ównych zadañ, które obejmowa³y: odwiedzanie szkó³ w ca³ej Polsce i opowiadanie o moim kraju i kulturze, rozmowy na tematy zwi¹zane z UE, pomoc w przygotowaniu i prowadzeniu konferencji oraz specjalnych wydarzeñ organizowanych przez undacjê. Promowa³em równie program EVS w Polsce, opowiadaj¹c o nim w czasie spotkañ w szko³ach oraz wizytuj¹c z Wojtkiem polskie organizacje goszcz¹ce wolontariuszy i sprawdzaj¹c przydzielane wolontariuszom prace. Moja praca w biurze polega³a na przygotowywaniu siê do spotkañ w szko³ach oraz póÿniejszym opracowywaniu sprawozdañ. Muszê powiedzieæ, e przebieg projektu odpowiada³ jego opisowi zamieszczonemu przez undacjê, co jest bardzo trudne, z uwagi na ma³¹ iloœæ miejsca w ormularzu Opisu Projektu oraz to, e w czasie 6 miesiêcy wiele mo e siê zmieniæ. Wspaniale by³o byæ w Polsce 1 maja 2004, w dniu rozszerzenia UE. Pamiêtam, e jako dziecko ogl¹da³em w telewizji upadek systemu komunistycznego w dawnym Zwi¹zku Radzieckim oraz Europie Wschodniej. Kiedy obserwowa³em wci¹ganie flagi UE nad Pa³ac Prezydencki 30 kwietnia o pó³nocy, myœla³em o wszystkich zmianach, jakim ulega³a Polska od czasów okupacji nazistowskiej do ustabilizowania oto: M. Kubik Autor artyku³u (z prawej) z Wojciechem Rusteckim - koordynatorem programu Wolontariatu Europejskiego w P RS Evelina Russo (z lewej) - wolontariuszka z W³och, na sta u w undacji 6 P OLSKI K ALENDARZ E UROPEJSKI lipiec - sierpieñ 2004

5 projekty P RS oto: M. Kubik siê systemu demokratycznego po obaleniu komunizmu. Zda³em sobie wówczas sprawê, e jestem œwiadkiem kolejnego prze³omowego wydarzenia w powojennej historii Polski. By³o to dla mnie naprawdê niesamowite prze ycie, a ta noc d³ugo pozostanie w mojej pamiêci. Wspaniale by³o równie braæ udzia³ w organizowanych przez undacjê corocznych Polskich Spotkaniach Europejskich, zw³aszcza, e rok 2004 jest rokiem rozszerzenia UE. I Œniadanie Europejskie by³o bardzo radosnym wydarzeniem, a Parada Schumana zaskoczy³a mnie iloœci¹ uczestników i obserwatorów. Wra enie robi³y równie przygotowane stanowiska, na których mo na by³o uzyskaæ informacje dotycz¹ce wszystkich 25 krajów cz³onkowskich Unii. Kolejn¹ atrakcj¹, która mnie zainteresowa³a, by³a konferencja zorganizowana w hotelu Radisson, której tytu³ brzmia³: Zjednoczenie Europy: pomiêdzy przesz³oœci¹ i przysz³oœci¹. Za szczególnie bogat¹ w informacje uzna³em dyskusjê, która koñczy³a konferencjê. Dotyczy³a ona przysz³ych kierunków rozwoju UE. Podczas debaty zosta³a tak e poruszona kwestia mo liwoœci przyst¹pienia Ukrainy i Bia³orusi do UE. Bardzo pouczaj¹ce by³o przys³uchiwanie siê mówcom dyskutuj¹cym na temat tego, czy UE powinna staæ siê Zjednoczonymi Stanami Europy, czy nie. Teraz mija pi¹ty miesi¹c mojego projektu EVS - Wolontariatu Europejskiego w undacji i wci¹ wspaniale spêdzam czas w Polsce. Ludzie s¹ tu przyjaÿnie nastawieni, szczególnie, gdy próbuje siê poznaæ ich jêzyk. Jednak, bez urazy dla Polaków, muszê powiedzieæ, e jêzyk polski jest dla obcokrajowca bardzo trudny. Mimo to uda³o mi siê poznaæ jego podstawy, które pozwalaj¹ mi przetrwaæ na zakupach lub podczas wieczornych wyjœæ. Chocia Warszawa jest piêknym miastem, w którym nowoczesnoœæ przeplata siê z tradycj¹, ³atwo siê tam zgubiæ, co wiem z w³asnego doœwiadczenia. To, co odró nia Warszawê od Belfastu czy Londynu, to liczne parki, które sprzyjaj¹ tworzeniu siê przyjemniej atmosfery. Jest to na pewno miasto ulegaj¹ce nieustannym zmianom i z tego powodu chêtnie bym tu wróci³ za 5 czy 10 lat, aby sprawdziæ, co siê tu zmieni. lavia Toma - druga wolontariuszka z W³och, pracuj¹ca obecnie w undacji Mi³o spêdzi³em czas i w undacji, i ogólnie w Polsce. Praca w undacji by³a dla mnie nowym, ciekawym doœwiadczeniem. Bior¹c udzia³ w spotkaniach w szko³ach pozna³em wielu interesuj¹cych ludzi - uczniów, kadrê nauczycielsk¹ i studentów. Wizytowanie projektów EVS sprawia³o mi równie wiele przyjemnoœci. Ludzie w undacji s¹ wspaniali jako wspó³pracownicy, gdy maj¹ pomys³ na to, co robi¹ i czym siê zajmuj¹. Móg³bym podaæ jeszcze wiele powodów, dla których smutno mi bêdzie st¹d wyje d aæ w sierpniu, jednak pocieszam siê myœl¹, e wszystkie dobre wspomnienia zabiorê ze sob¹. A jeœli móg³bym coœ poradziæ przysz³ym wolontariuszom EVS, to tylko to, by pozostawali po prostu sob¹. q * * * Wolontariat BRIAN EASTWOOD Piêæ milionów Polaków pracowa³o w ubieg³ym roku za darmo jako wolontariusze. Pomagali ludziom biednym, niepe³nosprawnym, dzia³ali w stowarzyszeniach i fundacjach, pracowali w szpitalach i szko³ach. Kim s¹ ludzie, którzy decyduj¹ siê pomagaæ innym? Jakie prawa im przys³uguj¹? Czy wolontariat mo e byæ szans¹ na znalezienie w przysz³oœci sta³ego zatrudnienia? Pani Anna studiuje integracjê europejsk¹ i jest wolontariuszk¹ w Polskiej undacji im. Roberta Schumana. Pomaga organizowaæ wyjazdy innych wolontariuszy do pracy w krajach Unii. Jej zdaniem wolontariat to œwietny pomys³. Anna Chmielecka - to jest pomys³ dla ludzi z wolnym czasem, którzy lubi¹ pracowaæ dla innych. Doœwiadczenie, jakie siê nabywa nie da siê z niczym porównaæ. Tego adne studia nie dadz¹. Wolontariuszem mo e byæ w zasadzie ka dy, kto ma odpowiednie kwalifikacje do konkretnej pracy. Niepe³noletni musz¹ mieæ pisemn¹ zgodê rodziców. Z pomocy wolontariuszy mog¹ korzystaæ: organizacje pozarz¹dowe, a wiêc stowarzyszenia, fundacje; urzêdy administracji publicznej, na przyk³ad urzêdy miast, pracy czy starostwa; a tak e publiczne szko³y, szpitale i oœrodki pomocy spo³ecznej. Do Biura Poœrednictwa Pracy dla Wolontariuszy dzia³aj¹cego przy Warszawskim Centrum Wolontariatu przychodz¹ osoby maj¹ce du o wolnego czasu i szukaj¹ce zajêcia. Zazwyczaj s¹ to studenci i licealiœci, g³ównie kobiety, chocia nie tylko. Przychodzi do nas bardzo du o bezrobotnych, przychodz¹ osoby, na wczeœniejszej emeryturze, które w taki czy inny sposób chcia³yby spêdziæ parê lat ycia. Maj¹ du o energii, zapa³u i wiedzy i nie chc¹ siedzieæ lipiec - sierpieñ 2004 P OLSKA UNDACJA im. ROBERTA SCHUMANA 7

6 projekty P RS przed telewizorem - mówi Beata Cwieczkowska z Centrum Wolontariatu Jeœli wolontariusz pracuje do 30 dni wystarczy mu ustna umowa z pracodawc¹. Je eli d³u ej - obowi¹zkowa jest umowa pisemna, w której powinien byæ okreœlony charakter, sposób i czas wykonywania pracy. Wolontariuszowi przys³uguj¹ delegacje i diety, choæ mo e z nich zrezygnowaæ. Organizacja mo e te, ale nie musi zwróciæ mu koszty, na przyk³ad dojazdów do pracy czy rozmów telefonicznych. Obowi¹zkowe jest ubezpieczenie od wypadków, nie przys³uguje mu natomiast ubezpieczenie zdrowotne. Wolontariusze mog¹ dzia³aæ tak e poza granicami kraju. Przez Polsk¹ Akcjê Humanitarn¹ rocznie przewija siê ich ponad stu. Pracuj¹ na zagranicznych misjach w Afganistanie, Iraku, Czeczenii i w Iranie oraz w siedzibie fundacji lub wirtualnie, przygotowuj¹c stronê internetow¹. Wielu z nich znalaz³o tu póÿniej sta³¹ pracê. W³aœciwie ka dy pracownik Polskiej Akcji Humanitarnej by³ kiedyœ wolontariuszem. Mo e 2-3 osoby s¹ takie, które zatrudniliœmy od razu, ale ka dy by³ kiedyœ wolontariuszem. Przychodzi³ jako wolontariusz, coœ robi³ i okazywa³o siê, e potrzebujemy cz³owieka. Zreszt¹, kiedy szukamy kogoœ do pracy, to najpierw szukamy poœród wolontariuszy - wyjaœnia Janina Ochojska z Polskiej Akcji Humanitarnej. Polska Akcja Humanitarna ci¹gle poszukuje wolontariuszy, miêdzy innymi do pracy za granic¹, ale tak e do sekretariatu, do prowadzenia programów oraz informatyków. ( Wolontariuszem, który dziêki swemu zaanga owaniu zdoby³ sta³¹ pracê w undacji Schumana jest pan Wojciech. Zaczyna³ od klejenia znaczków i kserowania dokumentów. - Kiedy sprawdzi³em siê w klejeniu znaczków, zacz¹³em organizowaæ konferencje, spotkania europejskie, potem dosta³em szansê i wyjecha³em do pracy jako wolontariusz w Niemczech - opowiada Wojciech Rustecki. Zdaniem pana Wojciecha pracodawcy, szukaj¹c pracowników, czêsto wybieraj¹ w³aœnie wolontariuszy. - Otrzymujemy telefony od firm, które pytaj¹ o wolontariuszy, czy dana osoba siê sprawdzi³a, co o niej myœlimy. Kiedyœ wolontariat kojarzy³ siê g³ównie z pomoc¹ ludziom biednym i pokrzywdzonym przez los. Dziœ jest te pomys³em na zdobycie doœwiadczenia i nawi¹zanie kontaktów. Najwa niejsze jest jednak to, e w trudnych czasach daje on szansê na znalezienie sta³ej pracy. Szansê, któr¹ warto wykorzystaæ. q Wolontariat - Budowanie Mostów w Europie Program Wolontariatu to indywidualne wyjazdy m³odych, pe³noletnich ludzi do krajów Unii Europejskiej i nie tylko w celu podjêcia pracy wolontariackiej. Ma on na celu umo liwianie wykorzystywania w³asnych umiejêtnoœci, rozwijania zainteresowañ, zdobywania doœwiadczenia w nowych dziedzinach, poznawania innych kultur i jêzyków obcych. Program pozwala m³odym ludziom z Polski wyjazd do ponad ju 27 krajów europejskich i pozaeuropejskich, a tak e pozwala wolontariuszom z zagranicy przyjazd do Polski i pracê w ró nego rodzaju projektach (ekologicznych, socjalnych, kulturalnych, etc...). Praca wolontariuszy nie mo e jednak nikomu przynosiæ zysku, zastêpowaæ pracy zarobkowej, ani byæ wykonywana w zastêpstwie czyjejœ pracy etatowej. Ka da organizacja, która chcia³aby przyj¹æ wolontariusza, ma dla niego ciekaw¹ pracê, uwa a e projekt pomo e nawi¹zaæ lub wzmocniæ stosunki z innymi pañstwami, a wolontariusz zdobêdzie doœwiadczenie oraz spêdzi niezapomniane chwile, mo e siê do nas zg³osiæ. Pomo emy wam zostaæ projektem goszcz¹cym dla wolontariuszy z zagranicy na projekty d³ugoterminowe (6-12 miesiêcy). Wiêcej informacji na temat programu znajd¹ Pañstwo na naszej stronie internetowej w dziale: Projekty - Wolontariat. q WOJCIECH RUSTECKI w.rustecki@schuman.org.pl tel. ( ) Tekst z wypowiedziami naszych przyjació³ i wspó³pracowników: Ani Chmieleckiej i Wojtka Rusteckiego znajduje siê równie na stronie internetowej: która jest czêœci¹ portalu (M.K.) Sta³y kontakt z wolontariuszami, to jedno z najwa niejszych zadañ programu oto: M. Kubik 8 P OLSKI K ALENDARZ E UROPEJSKI lipiec - sierpieñ 2004

7 projekty P RS UNIA EUROPEJSKA: CO TO TAKIEGO? Na pocz¹tku czerwca br. Polska undacja im. Roberta Schumana wyda³a pierwsz¹ ksi¹ kê poœwiêcon¹ integracji europejskiej w jêzyku bia³oruskim. Wydanie publikacji sta³o siê mo liwe dziêki undacji Konrada Adenauera w Polsce oraz programowi Przemiany w Regionie - RITA prowadzonemu przez Polsko - Amerykañsk¹ undacjê Wolnoœci. Unia Europejska: co to takiego - krótki informator, jest napisany przez dzia³aczy Bia³oruskiego Towarzystwa Schumanowskiego, z którym P RS prowadzi projekt pt. Partnerstwo dla Europy. Polska - Bia³oruœ: Europejski dialog. Niew¹tpliw¹ zalet¹ wydawnictwa jest, i autorzy nie ulegli pokusie napisania informatora w jêzyku rosyjskim, który na Bia³orusi, w niektórych regionach, jest bardziej popularny ni ojczysty. Mo na, zatem uznaæ, i tego typu pionierska publikacja jest dla Bia³orusi nie tylko prostym informatorem o tym, jak dzia³a Unia Europejska, ale tak e prób¹ przeciwstawienia siê ogólnej dominacji jêzyka rosyjskiego. Jest to, istotne gdy pokazuje, e wykszta³cone na zachodzie m³ode elity intelektualne nie straci³y poczucia swojej to samoœci narodowej i gotowe s¹ to aktywnego wspierania przemian i reform w Bia³orusi. Publikacja, jak sugeruje sam tytu³, ma zadanie zapewnienia podstawowej informacji o Unii Europejskiej. W tym celu autorzy przedstawiaj¹ historiê integracji europejskiej, prawne fundamenty UE, strukturê instytucjonaln¹ oraz wspólne polityki Unii Europejskiej. Nie zostaj¹ równie pominiête tematy zwi¹zane z czêœciowym zjednoczeniem Europy. I tak na przyk³adzie Irlandii, Hiszpanii i Austrii twórcy charakteryzuj¹ zalety przyst¹pienia do odpowiednio Wspólnot Europejskich i Unii Europejskiej. Jest równie przedstawiony proces rozszerzenia UE o kraje Europy Œrodkowo - Wschodniej. W ostatnim rozdziale ksi¹ ki zosta³ przedstawiony rozwój relacji pomiêdzy Republik¹ Bia³oruœ a Uni¹ Europejsk¹ od sierpnia 1992 do 2003 roku. Jestem przekonany, e publikacja bêdzie wykorzystywana zarówno w trakcie zajêæ lekcyjnych w polskich szko³ach z jêzykiem bia³oruskim, a przede wszystkim w szko³ach bia³oruskich. Nale y uznaæ, e jest to niebywa³a okazja dla nauczycieli ze szkó³ bia³oruskich by, po pierwsze - wzbogaciæ wiedzê o szeroko pojêtej integracji europejskiej, a po drugie - uzupe³niæ program nauczania o w¹tek europejski. Publikacja jest dostêpna bezp³atnie w formie drukowanej (do wyczerpania nak³adu), a tak e w formie elektronicznej na stronie WOJCIECH BORODZICZ-SMOLIÑSKI borodzicz@csm.org.pl Konkurs wiedzy o UE w Centrum Konferencyjnym IBB w Miñsku, 1 VII 2004 r. Widok na panoramê Miñska z czternastego piêtra hotelu Bia³oruœ lipiec - sierpieñ 2004 P OLSKA UNDACJA im. ROBERTA SCHUMANA 9

8 konferencje Nowa Geopolityka Europy Œrodkowej i Wschodniej miêdzy Uni¹ Europejsk¹ a Stanami Zjednoczonymi W dniach 7-8 maja 2004 odby³a siê zorganizowana przez undacjê im. Stefana Batorego miêdzynarodowa konferencja Nowa geopolityka Europy Œrodkowej i Wschodniej. Miêdzy Uni¹ Europejsk¹ a Stanami Zjednoczonymi. Wyk³ad specjalny - Ameryka i Europa wobec nowych wyzwañ wyg³osi³ Henry Kissinger, by³y sekretarz Stanu USA. Udzia³ w konferencji wziêli miedzy innymi: Timothy Garton Ash (Uniwersytet Oxfordzki), Robert Cooper (Rada Unii Europejskiej w Brukseli), Victor M. Perez Diaz (Uniwersytet Compultense, Madryt), Bronis³aw Geremek (b. minister spraw zagranicznych RP). W trakcie konferencji odby³y siê sesje na nastêpuj¹ce tematy: n Miêdzy Niemcami a Rosj¹, miêdzy Europ¹ a Ameryk¹: historyczne identyfikacje Europy Œrodkowej i Wschodniej. Tradycje intelektualne i polityczne oraz dokonywane wybory; n Europa w polityce USA. Czy USA s¹ zainteresowane dalsz¹ integracj¹ Europy? Waszyngton i UE czy coalition of willing w Europie? Rola NATO. Nowa Europa w europejskiej strategii USA. Miejsce pañstw Europy Œrodkowej i Wschodniej w amerykañskiej polityce wobec Rosji, Ukrainy, Bia³orusi i Mo³dowy; n Europejskie postawy wobec USA i relacji transatlantyckich: Stara i Nowa Europa, identyfikacja i troska o zachowanie suwerennoœci, czynnik bezpieczeñstwa, podejœcie do relacji euro-atlantyckich, szukanie nowych koalicji, przeciwwagi dla europejskich hegemonów, ucieczki od europejskiej roli USA; n Europa Œrodkowa i Wschodnia: w poszukiwaniu nowego miejsca w Europie i œwiecie. Od odmowy wyboru miêdzy UE a USA do poszukiwania nowej strategii w sytuacji konfliktu wartoœci i interesów. Próby zdefiniowania w³asnego modelu wspólnoty europejskiej. Przysz³a rola relacji z USA i polityczne konsekwencje dalszej integracji UE. Interesy, aspiracje i oczekiwania krajów Europy Œrodkowej i Wschodniej: wybory miêdzy Europ¹ a wspólnot¹ transatlantyck¹. Prof. Adam Rotfeld - jeden z panelistów konferencji zaznaczy³, e po 1989 r. Polska po raz pierwszy od wielu lat otrzyma³a mo liwoœæ dokonania suwerennego wyboru sojusznika. Nawi¹za³ do formu³owanego pod adresem naszego kraju zarzutu, e tak jak kiedyœ byliœmy zale ni od Moskwy, oto: M. Kubik Henry Kissinger - honorowy goœæ konferencji tak teraz jesteœmy zale ni od Waszyngtonu. Nie wchodzê w tej chwili w to, czy Polska jest zale na od Waszyngtonu czy nie jest, ale je eli jest, to to jest wynik wyboru - podkreœli³. Potêga amerykañska sprawi³a - jego zdaniem - e obecnie Amerykanie nie mog¹ uciec od swojego nowego miejsca w œwiecie. Z tym wi¹ e siê ogromna odpowiedzialnoœæ i oczekiwania œwiata wobec Ameryki. Z jednej strony Europa Amerykanów kry- 10 P OLSKI K ALENDARZ E UROPEJSKI lipiec - sierpieñ 2004

9 konferencje tykuje, ale z drugiej strony bardzo wiele od nich oczekuje - oznajmi³. Z kolei prezes undacji Batorego Aleksander Smolar pyta³: Czy USA tak jak w przesz³oœci s¹ w istocie zainteresowane wspóln¹ przysz- ³oœci¹ europejsk¹, czy te raczej dominuje w ich postawie tradycyjnie imperialny model»dziel i rz¹dÿ«?. Smolar odczyta³ te list skierowany do uczestników konferencji przez prezydenta Aleksandra Kwaœniewskiego. Europa Œrodkowo - Wschodnia musi odnaleÿæ swoje miejsce w zmieniaj¹cej siê rzeczywistoœci. Jestem przekonany, i poszukiwanie tego miejsca nie powinno wi¹zaæ siê z opowiedzeniem siê po stronie USA przeciwko UE, lub po stronie Unii przeciwko USA. Taka postawa wi¹za³aby siê ze zbyt du ym ryzykiem - napisa³ prezydent. Kraje naszego regionu maj¹ niepowtarzaln¹ mo liwoœæ podkreœlania wspólnoty podstawowych interesów strategicznych UE, USA, a tak e innych demokratycznych czêœci œwiata. Powinny one przyczyniaæ siê do umocnienia partnerstwa transatlantyckiego, nie rezygnuj¹c jednoczeœnie ze wspierania europejskich d¹ eñ do wypracowania wspólnej polityki zagranicznej i pe³niejszej integracji politycznej - g³osi³ list Kwaœniewskiego. Wydarzeniem drugiego dnia obrad by³o m.in. wyst¹pienie by³ego sekretarza stanu USA, laureata Pokojowej Nagrody Nobla Henry ego Kissingera. W nowym systemie miêdzynarodowym, który obecnie siê kszta³tuje, Ameryka i Europa prawdopodobnie s¹ skazane na szczególnie bliskie relacje - powiedzia³ Kissinger. By³y amerykañski sekretarz stanu doda³, e nie wydaje mu siê, by Stany Zjednoczone chcia³y ingerowaæ w proces integracji europejskiej, ale nie maj¹ te jasnej koncepcji, jakiej Unii Europejskiej oczekuj¹. W swym wyst¹pieniu podkreœli³, e w dobie obecnych wyzwañ dla bezpieczeñstwa nie mo na prowadziæ polityki zagranicznej wy³¹cznie w oparciu o narodowe interesy. Europa i Stany Zjednoczone powinny, zdaniem Kissingera, odpowiedzieæ na pytanie, czy potrafi¹ okreœliæ wspólne cele i czy wiedz¹, co w imiê powszechnych wartoœci chc¹ zrobiæ dla siebie na wzajem. Ameryka powinna zmierzyæ siê z tym po najbli szych wyborach, niezale nie, kto je wygra. To tak e zadanie dla Europy, która jednak za bardzo skupia siê na sprawach integracji, has³ach niezale noœci i krótkofalowych celach - uwa a Kissinger. Jak powiedzia³, jego pokolenie jest przekonane o potrzebie bliskich relacji miêdzy Europ¹ a Stanami Zjednoczonymi, ale w latach zimnej wojny i odbudowy gospodarczej Europa by³a przywi¹zana do Ameryki z koniecznoœci, wspó³praca by³a oczywista. Obecnie sytuacja zasadniczo siê zmieni³a. Kiedy Europa zaczyna sprzeciwiaæ siê Stanom Zjednoczonym, irytuje nas to - mo e za bardzo - przyzna³ Kissinger. Jak doda³, dla wielu Amerykanów postawa rancji i Niemiec w sprawie Iraku by³a szokiem, gdy nigdy dot¹d nie zdarzy³o siê, by kraje zachodnioeuropejskie kwestionowa³y motywy dzia³añ Stanów Zjednoczonych. Powodem niepokoju dla USA jest te - zdaniem Kissingera - fakt, e w niektórych europejskich krêgach wyra ana jest opinia, e to samoœæ Europy powinna zasadzaæ siê na sprzeciwie wobec Ameryki. To prawdziwy problem dla Stanów Zjednoczonych, ale tak e dla samej Europy i œwiata - uwa a by³y sekretarz stanu. Wspó³pracy wymaga - jak argumentowa³ - zapobieganie wspó³czesnym zagro eniom dla bezpieczeñstwa, a tak e rozwi¹zywanie konfliktów, m.in. na Bliskim Wschodzie i Iraku. Wojna w Iraku nie mo e, zdaniem Kissingera, zakoñczyæ siê na warunkach zachêcaj¹cych do fundamentalizmu, nie powinno powstaæ wra enie, e rozwi¹zania polityczne narzucane s¹ jednostronnie. Nale a³oby te pozyskaæ wsparcie takich krajów, jak Indie, Turcja czy Algieria. q oto: M. Kubik Zród³o: Internet, EuroPAP opr.: M.K. Od lewej: Jacek WoŸniakowski, Bronis³aw Geremek, Henry Kissinger lipiec - sierpieñ 2004 P OLSKA UNDACJA im. ROBERTA SCHUMANA 11

10 nasi s¹siedzi Ukraina: czy Wspólna Przestrzeñ Gospodarcza zablokuje integracjê z Uni¹ Europejsk¹? 19 wrzeœnia 2003 r. prezydenci czterech pañstw: Bia³orusi, Kazachstanu, Rosji i Ukrainy podpisali umowê o utworzeniu Wspólnej Przestrzeni Gospodarczej (WPG). Opracowywana od lutego (kiedy pomys³ siê pojawi³) umowa wzbudzi³a na Ukrainie ywe protesty, a w Polsce i na Zachodzie zdziwienie, gdy jak dot¹d kraj ten trzyma³ siê z dala od inspirowanych przez Rosjê projektów integracyjnych i zapewnia³ o niezmiennoœci swego kursu na integracjê europejsk¹. Najwa niejszym Ÿród³em niepokoju by³o pytanie, czy umowa mo e przeszkodziæ Ukrainie w wejœciu do Œwiatowej Organizacji Handlu (WTO) oraz w przysz³ej integracji z Uni¹ Europejsk¹. Jeœli WPG mia³aby byæ tylko stref¹ wolnego handlu (jak E TA, CE TA czy NA TA - bez ce³ miêdzy pañstwami cz³onkowskimi, ale te bez wspólnej taryfy celnej wobec pañstw trzecich), nie by³oby problemu. Podpisana umowa przewiduje utworzenie w pierwszym etapie strefy wolnego handlu, a dopiero w kolejnym, o ile taka bêdzie wola i gotowoœæ uczestników, unii celnej. Jednak ju strefa wolnego handlu ma obejmowaæ wspóln¹ zewnêtrzn¹ politykê handlow¹ oraz swobodny przep³yw towarów, us³ug, kapita³u i si³y roboczej, co czyni³oby z niej nie tylko uniê celn¹, ale wrêcz wspólny rynek. Wydaje siê, e ta manipulacja znaczeniem terminów ekonomicznych nie jest przypadkowa. Z pañstwa WNP tylko nieliczne wesz³y dot¹d do WTO (Mo³dawia, Gruzja, Armenia, Kirgizja). Spoœród pozosta³ych Ukraina poczyni³a w ci¹gu ostatniego roku du e postêpy, podpisuj¹c protokó³ o dostêpie do rynku m.in. z Uni¹ Europejsk¹ (podpisanie takich protoko³ów z ka dym z dotychczasowych cz³onków jest jednym z warunków wejœcia do WTO). Ukraina, z racji swego mniejszego znaczenia w polityce miêdzynarodowej, gotowa jest iœæ na wiêksze ustêpstwa w negocjacjach z WTO ni Rosja, by wejœæ tam szybciej ni ona. W przypadku jednak stworzenia unii celnej w ramach WPG musia³aby uzgadniaæ z reszt¹ uczestników swoje pozycje negocjacyjne (tak jak razem negocjuj¹ na forum WTO pañstwa Unii Europejskiej, reprezentowane przez odpowiedniego komisarza, obecnie jest nim Pascal Lamy), a co za tym idzie odwo³ywaæ podpisane ju protoko³y, co negatywnie odbi³oby siê na jej wizerunku. Podobnie, w przypadku powo³ania unii celnej w ramach WPG, niemo liwe sta³oby siê nie tylko przysz³e (dalekie) cz³onkostwo w UE, ale nawet stowarzyszenie. Umowa przewiduje równie harmonizacjê ustawodawstwa miêdzy czterema krajami. Mo e to byæ sprzeczne ze zobowi¹zaniem Ukrainy do harmonizacji ustawodawstwa z Uni¹ Europejsk¹, zawarte w Umowie o Partnerstwie i Wspó³pracy (a tak e w podobnych umowach UE z Rosj¹ i Kazachstanem), tym bardziej, e strona 12 P OLSKI K ALENDARZ E UROPEJSKI lipiec - sierpieñ 2004

11 nasi s¹siedzi rosyjska nie zgodzi³a siê na propozycjê ukraiñsk¹, by zapisaæ w umowie, i harmonizacja w ramach WPG odbywa siê zgodnie ze standardami UE. Wspólna Przestrzeñ Gospodarcza na terenie WNP zepchnê³a w cieñ inne projekty integracyjne na terenie WNP: Eurazjatyck¹ Wspólnotê Gospodarcz¹ (EaWG) - istniej¹c¹ ju formalnie (choæ nie do koñca dzia³aj¹c¹) uniê celn¹ Rosji, Bia³orusi, Kazachstanu, Kirgistanu i Tad ykistanu (co sta³oby siê z dwoma ostatnimi pañstwami w przypadku wejœcia w ycie WPG, nie wiadomo, gdy dwóch unii celnych, w przeciwieñstwie do dwóch stref wolnego handlu, nie da siê pogodziæ); oczekuj¹c¹ od ubieg³ego roku na ratyfikacjê umowê o strefie wolnego handlu czterech z piêciu pañstw GUUAM (Uzbekistan zawiesi³ cz³onkostwo): Gruzji, Ukrainy, Azerbejd anu i Mo³dowy; wreszcie podpisan¹ jeszcze w 1994 r., a wci¹ nieratyfikowan¹ przez rosyjsk¹ Dumê umowê o strefie wolnego handlu w ramach ca³ej WNP. Paradoksalnie, to Ukrainie bardziej ni Rosji zale y na strefie wolnego handlu - Rosja obawia siê konkurencji ukraiñskich przedsiêbiorstw, ale gotowa jest na ni¹ przystaæ w ramach unii celnej dla korzyœci politycznych, gdy zablokowa³aby w ten sposób integracjê Ukrainy z Zachodem, utrzymuj¹c j¹ w swej orbicie wp³ywów. Unia celna, ze wzglêdu na wspóln¹ taryfê celn¹, musi przewidywaæ jakiœ sposób jej ustalania. W umowie o WPG przewidziano dla tego celu utworzenie ponadpañstwowego organu reguluj¹cego, który na Ukrainie wzbudzi³ w¹tpliwoœci z dwóch powodów. Po pierwsze, przewidziano, e g³osy w tym organie bêd¹ wa one wed³ug potencja³u ekonomicznego pañstw cz³onkowskich, co dawa- ³oby Rosji, wed³ug ró nych szacunków, od 60 do 80 % g³osów, a tym samym praktycznie prawo samodzielnego decydowania w sprawach dotycz¹cych wszystkich cz³onków (by³oby to dla niej jeszcze korzystniejsze, ni w EaWG, gdzie z 40 % g³osów ma prawo tylko samodzielnego wetowania decyzji). Po drugie, organ reguluj¹cy by³by niezgodny z ukraiñsk¹ konstytucj¹, która nie przewiduje delegowania suwerennych uprawnieñ instytucjom ponadnarodowym. Warto te jednak zwróciæ uwagê, e z tego samego powodu Ukraina nie ratyfikowa³a umowy o Sta³ym Miêdzynarodowym Trybunale Karnym, a jej ewentualne wejœcie do Unii Europejskiej wymaga³oby zmiany konstytucji. Ostatni¹ wreszcie kwesti¹ sporn¹ by³y ceny noœników energii (gazu i ropy naftowej). O ile Ukraina musi je kupowaæ po cenach œwiatowych, to rosyjski przemys³ ma je do dyspozycji za 50 % cen œwiatowych, zaœ bia³oruski - za 70 %. Dlatego obni enie cen ropy i gazu dla ukraiñskiego przemys³u jest warunkiem równej konkurencji w ramach strefy wolnego handlu. Umowa o WPG zawiera tylko zapis o stopniowym wyrównywaniu tych cen, a zarazem mówi o natychmiastowym ujednoliceniu stawek na transport kolejowy, co by³oby z kolei korzystne dla tranzytu wyrobów przemys³u rosyjskiego na rynki zachodnie. Aspektem, na który rzadziej zwraca Spo³eczna akcja plakatowa w odpowiedzi na korupcjêurzêdników: Ukraiñcom - Ukraina, pañstwu - porz¹dek, w³adzy - czyste rêce Pañstwowa akcja nawo³uj¹ca do kupowania produktów ukraiñskich lipiec - sierpieñ 2004 P OLSKA UNDACJA im. ROBERTA SCHUMANA 13

12 nasi s¹siedzi siê uwagê, jest fakt, i nierynkowe ceny energii s¹ jednym z najwiêkszych problemów Rosji w negocjacjach z WTO, wiêc ich obni enie dla Ukrainy niekoniecznie by³oby dla niej korzystne. Niskie ceny noœników energii nie stymulowa³yby te do restrukturyzacji przemys³u, który na terenie tak Ukrainy, jak i Rosji jest wyj¹tkowo energoch³onny. * * * Wszystkie te powody sprawi³y, e na Ukrainie wybuch³a o WPG du a awantura, która przyæmi³a na moment nawet bataliê o reformê konstytucyjn¹ (ta ostatnia przepad³a w parlamencie na wiosnê 2004 r.). Co ciekawe, spory przebiega³y nie na linii: w³adza - opozycja, lecz wewn¹trz obu obozów. Spoœród partii rz¹dz¹cych adna nie opowiedzia³a siê oficjalnie przeciw WPG, lecz niektóre by³y za podpisaniem umowy z zastrze eniami. Niezale nie od stanowisk partyjnych, cichym przeciwnikiem umowy by³ sam premier Wiktor Janukowycz, zaœ otwarcie i zdecydowanie przeciw WPG wystêpowa³ minister gospodarki i integracji europejskiej, Wa³erij Choroszkowskij (któremu zagro ono nawet z tego powodu wykluczeniem z partii Trudowa Ukraina ) wspierany przez ministrów sprawiedliwoœci oraz spraw zagranicznych. Wszyscy oni proponowali podpisanie umowy ze szczegó³owymi zastrze eniami w siedmiu punktach. Ostatecznie rz¹d rekomendowa³ tylko ogólnikowe zastrze- enia co do braku sprzecznoœci z konstytucj¹, ustawodawstwem oraz kursem na integracjê europejsk¹, zaœ prezydent podczas podpisywania uwzglêdni³ tylko dwa pierwsze. Spoœród opozycji bezwarunkowo za WPG opowiedzia³a siê Komunistyczna Partia Ukrainy, za WPG, ale z zastrze eniami - Socjalistyczna Partia Ukrainy, zaœ zdecydowanie przeciw - Blok Julii Tymoszenko oraz Nasza Ukraina by³ego premiera Wiktora Juszczenki, najpowa niejszego kandydata w wyborach prezydenckich. Komisarz UE ds. rozszerzenia, Günter Verheugen, który przebywa³ z wizyt¹ na Ukrainie tydzieñ przed podpisaniem umowy o WPG, ostrzeg³, e choæ Ukraina jest suwerennym pañstwem, to musi siê liczyæ z trudnoœciami w stosunkach z WTO i UE, jeœli WPG mia³aby byæ uni¹ celn¹. Zarazem w ramach polityki nowego s¹siedztwa omawia³ podczas wizyty pierwsze szczegó³y negocjowanego miêdzy Ukrain¹ a Uni¹ Europejsk¹ Planu dzia³añ, jaki ma przewidywaæ konkretne zadania dla Ukrainy i mechanizmy oceny ich wykonania oraz pomoc finansow¹ ze strony UE. Plan dzia³añ, podobnie jak Umowa o Partnerstwie i Wspó³pracy, przewiduje w perspektywie strefê wolnego handlu UE - Ukraina. Perspektywa ta przesta³aby mieæ racjê bytu, gdyby WPG sta³a siê uni¹ celn¹. We wrzeœniu ubieg³ego roku wydawa³o siê wiêc, e umowa o WPG mo e mieæ du e trudnoœci z przejœciem drogi ratyfikacji w ukraiñskiej Radzie Najwy szej. Zrêczny manewr Rosji pozwoli³ jej jednak na przyspieszenie biegu wydarzeñ: 20 kwietnia parlamenty rosyjski i ukraiñski ratyfikowa³y równolegle umowê, lecz w pakiecie z umowami o granicy l¹dowej i morskiej, na których Ukrainie bardzo zale a³o, gdy uregulowanie kwestii granicznych jest jednym z atrybutów suwerennego pañstwa. Ta swoista transakcja wi¹zana wzbudza sprzeczne opinie: jedni mówi¹, e uregulowanie kwestii granicznych to trwa³e osi¹gniêcie dla Ukrainy, zaœ Wspólna Przestrzeñ Gospodarcza, tak jak i inne projekty na terenie WNP, i tak nie zadzia³a. Mo na te jednak s¹dziæ, e nawet jeœli rzeczywiœcie nie zadzia³a, mo e wyrz¹dziæ szkody (zablokowanie drogi Ukrainy do WTO i UE), zaœ kwestie formalne (granice) nie s¹ na obecnym etapie dla Rosji tak wa ne, jak odzyskanie wp³ywu gospodarczego na Ukrainê (od kilku lat coraz wiêksza czêœæ ukraiñskiej wymiany handlowej przypada na UE). q BOGUS AW GERTRUDA bgertruda@poczta.onet.pl oto: W. Borodzicz - Smoliñski, Archiwum PKE. Autor jest studentem polsko-francuskiej Miêdzynarodowej Szko³y Nauk Politycznych Uniwersytetu Œl¹skiego w Katowicach, odbywa³ praktyki w Centrum Stosunków Miêdzynarodowych w Warszawie, kijowskim oœrodku Instytutu Wschód - Zachód oraz Ambasadzie Polski w Kijowie (pogl¹dy autora nie s¹ to same ze stanowiskiem tych instytucji). 14 P OLSKI K ALENDARZ E UROPEJSKI lipiec - sierpieñ 2004

13 moim zdaniem Sercem Polak a obywatelstwem Europy obywatel czyli rzecz o obywatelstwie Unii Europejskiej Polska jest ju w Unii Europejskiej, a wszyscy Polacy staj¹ siê obywatelami Europy... Nie jest to jedynie metafora. Mieszkañcy krajów cz³onkowskich posiadaj¹ bowiem obywatelstwo Unii, która po ostatnim rozszerzeniu objê³a wiêkszoœæ kontynentu. Warto zapoznaæ siê z tym wycinkiem prawa wspólnotowego, aby nie tylko byæ obywatelem Unii Europejskiej, ale wiedzieæ równie, co to znaczy i umieæ korzystaæ ze swoich praw. Obywatelstwo jest zwykle relacj¹ miêdzy pañstwem a jednostkami zamieszkuj¹cymi na jego terytorium. W przypadku Unii nie mo e byæ mowy o terytorium, bowiem ani UE ani wspólnoty w³asnego terytorium nie posiadaj¹. Dzia³aj¹ one na terytorium pañstw cz³onkowskich. Nie zosta³y w prawie miêdzynarodowym zniesione jakiekolwiek granice miêdzy krajami Unii. W UE nie ma te jednego europejskiego narodu, a kwestia poczucia wspólnoty w Europie równie nie jest oczywista. Mimo to zdecydowano siê na takie rozwi¹zanie prawne, jak obywatelstwo. Jest to instytucja w historii integracji europejskiej dosyæ nowa, bo wprowadzona dopiero przez Traktat w sprawie Unii Europejskiej (nazywany inaczej Traktatem z Maastricht albo w skrócie TUE), który wytycza nowy etap w procesie tworzenia coraz œciœlejszego zwi¹zku pomiêdzy narodami Europy (jak stwierdza siê w art. 1). Nie bez pewnych perturbacji wszed³ on w ycie w listopadzie 1993 roku. To w³aœnie ten akt tworzy Uniê Europejsk¹ opart¹ na trzech filarach. Dokonuje te zmian w trzech europejskich wspólnotach: Wêgla i Stali, Euroatomie oraz Wspólnocie Gospodarczej. Zmieniaj¹c nazwê tej ostatniej na Wspólnota Europejska dodaje do treœci traktatu przepisy o unijnym obywatelstwie, które maj¹ wzmacniaæ obronê praw i interesów obywateli pañstw cz³onkowskich (jest to jeden z celów Unii Europejskiej). Co prawda tych przepisów nie jest zbyt wiele (art ), ale po pierwsze - z nich w³aœnie wynika prawo do swobodnego przemieszczania siê i osiedlania na terenie wszystkich pañstw cz³onkowskich, a po drugie - traktat uprawnia Radê Unii Europejskiej do podjêcia jednomyœlnej decyzji (po zasiêgniêciu opinii Parlamentu Europejskiego) w sprawie wzmocnienia lub uzupe³nienia praw wynikaj¹cych z obywatelstwa, co wiêc daje w przysz³oœci szansê na powiêkszenie siê liczby uprawnieñ. Nie ma natomiast mo liwoœci uszczuplenia tego katalogu. Artyku³ 17 ustanawiaj¹cy obywatelstwo Unii stwierdza, e jest ono jedynie uzupe³nieniem obywatelstwa krajowego, w adnym razie nie zastêpuje go. Odwrotnie nawet - aby posiadaæ obywatelstwo Unii trzeba mieæ obywatelstwo narodowe. W warunki zaœ przyznawania obywatelstwa w krajach cz³onkowskich UE nie ingeruje. Z orzeczenia Europejskiego Trybuna³u Sprawiedliwoœci wynika jednak, e kryteria przyznawania obywatelstwa musz¹ byæ zgodne z prawem wspólnotowym (np. zakazem dyskryminacji). Kim bêd¹ przyszli obywatele Wspólnoty? Prezesami wielkich koncernów, organizacji pozarz¹dowych, a mo e instytucji unijnych? Poka e czas... lipiec - sierpieñ 2004 P OLSKA UNDACJA im. ROBERTA SCHUMANA 15

14 moim zdaniem Obywatele Unii korzystaj¹c z przyznanych praw s¹ równie zobowi¹zani przestrzegaæ na³o onych na nich obowi¹zków. Z kolejnego artyku³u (18) wynika wspominane ju prawo swobodnego przemieszczania siê i osiedlania. Jego aspekty istnia³y ju wczeœniej w dorobku prawnym wspólnot, teraz pojawi³a siê forma uogólniona. Nie jest to jednak prawo przyznane bez adnych ograniczeñ, jak stwierdza to sam art. 18. Istniej¹ one w traktacie (np. przepisy dotycz¹ce si³y roboczej) oraz aktach wydawanych przez instytucje a maj¹cych s³u yæ wprowadzaniu w ycie traktatu. Artyku³ 19 jest w du ej mierze uzupe³nieniem prawa do swobodnego przemieszczania i zamieszkania na terenie Unii. Bowiem z mocy tego artyku³u po zmianie miejsca zamieszkania obywatel Unii nie traci mo liwoœci wp³ywania zarówno na sprawy lokalne miejsca pobytu jak i na sprawy europejskie. Art. 19 ust.1 umo liwia obywatelom pañstw cz³onkowskich, którzy mieszkaj¹ w innym kraju Unii, g³osowanie i kandydowanie w wyborach samorz¹dowych na tych samych prawach, co obywatele tego pañstwa cz³onkowskiego (ten sam cenzus wieku, obowi¹zek uczestniczenia, je eli istnieje taki w ordynacji wyborczej itd.). Szczegó³owe przepisy dotycz¹ce tego prawa znajduj¹ siê w dyrektywie Rady Unii Europejskiej 94/80/CE z 19 grudnia 1994 roku. Precyzuje ona w wyborach do jakich podstawowych jednostek samorz¹du lokalnego (ich zgromadzeñ przedstawicielskich i ewentualnie w³adz wykonawczych) mog¹ uczestniczyæ obywatele innych krajów unijnych przebywaj¹cych na terenie pañstwa. S¹ one wymienione w aneksie do dyrektywy (np. francuskie miasta czy dzielnice miast). W praktyce chodzi g³ównie o odpowiedniki gmin i powiatów. Pañstwa mog¹ sobie zastrzec, e jedynie ich obywatele mog¹ sprawowaæ urz¹d zwierzchnika, zastêpcy lub cz³onka kolegium zarz¹dzaj¹cego organu wykonawczego (zarz¹du) jednostki samorz¹du (np. byæ merem w rancji). Je eli organy przedstawicielskie (rady) uczestnicz¹ same w wyborze cz³onków zgromadzenia parlamentarnego albo desygnuj¹ elektorów, którzy wybieraj¹ parlamentarzystów, wtedy pañstwo cz³onkowskie równie mo e postanowiæ o wy³¹czeniu z tej procedury obywateli innych pañstw cz³onkowskich zasiadaj¹cych w radzie samorz¹du (np. we rancji s¹ oni wy³¹czeni z desygnowania elektorów senatorskich oraz wyboru senatorów). Pañstwa maj¹ umo liwiæ obywatelom innych krajów zapisanie siê do rejestru wyborców, z tym, e mo na ¹daæ pewnych dodatkowych dokumentów (np. urzêdowe oœwiadczenie okreœlaj¹ce obywatelstwo). Kandyduj¹c, obywatele tacy musz¹ z³o yæ te same dokumenty jak obywatele pañstwa zamieszkania. Pañstwo mo e siê jednak domagaæ dodatkowo m.in. oœwiadczenia o nie pozbawieniu prawa do kandydowania w pañstwie pochodzenia, a nawet w razie w¹tpliwoœci zaœwiadczenia w³adz administracyjnych kraju pochodzenia. Szczególne przepisy poœwiêcone s¹ pañstwom, w których w dniu 1 stycznia 1996 roku zamieszkuje ponad 20 % obywateli innych krajów unijnych w wieku wyborczym (Luksemburg). Mog¹ one zastrzec, e obcy obywatele maj¹ prawo g³osowania po czasie zamieszkania maksymalnie równym kadencji zgromadzenia przedstawicielskiego samorz¹du. Mo liwoœæ kandydowania mo e byæ udostêpniona obcokrajowcom, którzy mieszkaj¹ w kraju nawet przez czas równy dwóm kadencjom tego zgromadzenia. Takie pañstwa maj¹ te mo liwoœæ podejmowania œrodków odnoœnie uk³adu list kandydatów s³u ¹cych integracji obcych obywateli. Gdy jako kraj cz³onkowski przyjmiemy rozwi¹zania zgodne z powy sz¹ dyrektyw¹, to byæ mo e ³awy rad gminnych zape³ni¹ siê aktywnymi Holendrami, rancuzami albo Niemcami (oczywiœcie je eli zdobêd¹ poparcie wyborców, których wiêkszoœæ pozostanie ormularz skargi Nikiforos Diamandouros - Rzecznik Praw Obywatelskich UE 16 P OLSKI K ALENDARZ E UROPEJSKI lipiec - sierpieñ 2004

15 moim zdaniem Polakami). W koñcu ju teraz w samorz¹dach zasiadaj¹ ludzie tacy jak Killion Munyama - obywatel Polski i Zambii, radny powiatu grodziskiego. Ustêp 2 art. 19 Traktatu w sprawie utworzenia Wspólnoty Europejskiej (TWE) daje obywatelom Unii prawo g³osowania i kandydowania do Parlamentu Europejskiego w krajach cz³onkowskich, których nie s¹ obywatelami. I tym razem podlegaj¹ takim zasadom jak obywatele tego pañstwa cz³onkowskiego. Przypomnijmy, e Parlament Europejski sk³ada siê z przedstawicieli narodów pañstw cz³onkowskich wybieranych od 1979 roku w wyborach powszechnych a jego pozycja w procesie decyzyjnym powoli ulega wzmocnieniu. Mimo e istnieje mo liwoœæ stworzenia wspólnej ordynacji wyborczej do Parlamentu (art. 190 ust. 4 TWE), to wci¹ istniej¹ oddzielne krajowe przepisy wyborcze. Postanowienia art. 19 ust.2 s¹ sprecyzowane w dyrektywie Rady nr 93/109/CE z 6 grudnia 1993 roku. Obywatele kraju innego ni ten, w którym zamieszkuj¹, maj¹ prawa wyborcze do Parlamentu, je eli maj¹ dostatecznie d³ugo obywatelstwo kraju cz³onkowskiego (jeœli takie wymaganie istnieje) oraz gdy nie zostali prawa wyborczego pozbawieni orzeczeniem s¹du w pañstwie pochodzenia lub zamieszkania. Pañstwo zamieszkania w zwi¹zku z tym mo e siê chcieæ upewniæ czy dana osoba posiada prawa. W tym celu wa ny jest wiêc przep³yw informacji miêdzy oboma pañstwami. Oczywiœcie nie jest mo liwe korzystanie z prawa g³osowania i kandydowania w dwóch krajach - i tu ponownie k³ania siê koniecznoœæ obiegu informacji miêdzy krajami. Wyborca musi wybraæ pañstwo, w którym skorzysta z praw wyborczych i wtedy ewentualnie wpisuje siê do rejestru w kraju zamieszkania. Przy wpisywaniu siê jest zobowi¹zany z³o yæ oœwiadczenie, gdzie m.in. stwierdzi, i bêdzie korzysta³ z prawa wyborczego jedynie w pañstwie zamieszkania oraz e nie zosta³ pozbawiony praw w pañstwie pochodzenia. Chc¹c kandydowaæ obywatel innego pañstwa cz³onkowskiego (oprócz obowi¹zuj¹cych ka dego kandydata formalnoœci) powinien tak e m.in. przedstawiæ zaœwiadczenie kraju pochodzenia, e nie zosta³ pozbawiony prawa do kandydowania, lub e w³adze nic na ten temat nie wiedz¹. Podobnie jak w przypadku poprzedniej dyrektywy, specjalne rozwi¹zania s¹ przygotowane dla pañstw, w których (tym razem w dniu 1 stycznia 1993 roku) udzia³ obywateli Unii maj¹cych obywatelstwo innego kraju cz³onkowskiego w wieku wyborczym przekracza 20% liczby obywateli tego kraju w wieku wyborczym. Znajduj¹ce siê w takiej sytuacji kraje mog¹ zastrzec, e obcy obywatele uzyskaj¹ czynne prawo wyborcze nawet po okresie do 5 lat. Bierne prawo wyborcze mo e byæ przyznane nawet dopiero po 10 letnim okresie zamieszkiwania w danym pañstwie. Analogicznie do poprzednio omówionej dyrektywy pañstwo mo e podejmowaæ œrodki odnoœnie uk³adu list, które bêd¹ sprzyja³y integracji obywateli obcych pañstw. Treœci zawarte w tej dyrektywie mia³y byæ przeniesione do krajowych porz¹dków prawnych do 1 lutego 1994 roku. Kolejny art. TWE - 20 daje prawo obywatelom Unii przebywaj¹cym na terenie kraju trzeciego zwracania siê do placówek dyplomatycznych i konsularnych innych pañstw cz³onkowskich pod warunkiem, e w owym pañstwie trzecim jego w³asny kraj takiej placówki nie posiada. W takiej sytuacji ma on prawo byæ potraktowany przez przedstawicielstwo innego pañstwa cz³onkowskiego na zasadach takich, jak obywatel kraju placówki. Tak wiêc obywatel Luksemburga mo e szukaæ pomocy w ambasadzie Wielkiej Brytanii w Tanzanii, je eli Luksemburg nie ma tam swojej placówki. Przy czym powinien byæ potraktowany na równi z Brytyjczykiem. Artyku³ ten koresponduje z prowadzon¹ w drugim unijnym filarze Wspóln¹ Polityk¹ Zagraniczn¹ i Bezpieczeñstwa. Szczegó³owe uregulowania znajduj¹ siê w decyzji 96/553/EC z dnia 19 grudnia 1995 roku. lipiec - sierpieñ 2004 P OLSKA UNDACJA im. ROBERTA SCHUMANA 17

16 moim zdaniem Dodaje ona, e pomoc nale y siê, gdy nie ma sta³ego przedstawicielstwa, lub Konsula Honorowego. Zwracaj¹c siê do placówki innego kraju trzeba udowodniæ, e jest siê obywatelem pañstwa cz³onkowskiego. W najbardziej skrajnym wypadku, przy braku dokumentów, obywatelstwo mog¹ potwierdziæ ostatecznie w³adze centralne pañstwa obywatela znajduj¹cego siê w opa³ach. Ochrona przez obce placówki obejmuje przypadki œmierci, wypadków, powa nego zachorowania, aresztowania czy zatrzymania a tak e pomoc dla ofiar przemocy i pomoc oraz repatriacje obywateli znajduj¹cych siê w niebezpieczeñstwie. W gestii placówek pozostaje kwestia ewentualnej pomocy w innych okolicznoœciach. Decyzja zawiera zastrze- enie, e nie powinno siê (wyj¹wszy nag³e przypadki) udzielaæ wsparcia finansowego bez zgody Ministerstwa Spraw Zagranicznych lub najbli szej placówki dyplomatycznej kraju obywatela. Artyku³ 21 TWE przynosi kolejne uprawnienia obywatelom Unii: prawo sk³adania petycji do Parlamentu Europejskiego (ust.1) oraz prawo zwrócenia siê do Rzecznika Praw Obywatelskich (ust.2). Ten sam artyku³ daje prawo zwracania siê do tych instytucji oraz równie Rady Unii Europejskiej, Komisji Europejskiej, Trybuna³u Obrachunkowego i Europejskiego Trybuna³u Sprawiedliwoœci w jêzykach Unii (na razie 11). Po naszym wejœciu do UE Polak mo e napisaæ po polsku np. petycjê do Parlamentu i odpowiedÿ otrzyma tak e po polsku. Prawo petycji istnia³o od pocz¹tku istnienia Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej. Traktat z Maastricht umieœci³ je wreszcie w traktacie. Przys³uguje ono jednak nie tylko obywatelom Unii, nie tylko osobom fizycznym i prawnym zamieszka³ym lub maj¹cym siedzibê na terenie pañstw cz³onkowskich, ale nawet spoza UE. Kwestie poruszane w petycji musz¹ mieœciæ siê zakresie dzia³ania Unii (np. ochronie œrodowiska naturalnego), dotyczyæ bezpoœrednio skar ¹cego. Petycjami zajmuje siê parlamentarna komisja petycji. Rzecznik Praw Obywatelskich jest owocem tego samego traktatu co obywatelstwo Unii, a wiêc TUE. Kontroluje on przypadki wadliwego administrowania w dzia³alnoœci instytucji lub organów wspólnotowych. Prawo skargi do niego przys³uguje osobom prawnym i fizycznym zamieszkuj¹cym UE lub maj¹cym w UE siedzibê. Jednak aby Rzecznik zaj¹³ siê spraw¹ musi ona spe³niaæ jeszcze pewne dodatkowe warunki. Projekt Traktatu Konstytucyjnego przygotowany przez Konwent Europejski zawiera wzmianki o interesuj¹cej nas tu materii w dwóch miejscach. Po pierwsze, Konwent zamieœci³ postanowienia dotycz¹ce obywatelstwa w jednym artykule - art. 8 w pierwszej czêœci projektu. Efekt ten uzyskano nie przez redukcjê przys³uguj¹cych praw, bo te s¹ dok³adnie takie same, ale g³ównie przez wyciêcie technicznych zagadnieñ (dotycz¹cych np. przyjmowania aktów precyzuj¹cych te uprawnienia). W zamierzeniach Konwentu znikn¹³by równie zapis mówi¹cy o tym, i Komisja sk³ada sprawozdania dotycz¹ce stosowania tej czêœci traktatu Parlamentowi, Radzie UE oraz Komitetowi Ekonomiczno - Spo³ecznemu, na którego podstawie Rada mia³a mo liwoœæ wzmocniæ lub uzupe³niæ ten katalog. Po drugie prawa obywateli obecne s¹ równie w czêœci drugiej projektu. Sk³ada siê na ni¹ Karta Praw Podstawowych UE, która zosta³a przyjêta na szczycie w Nicei w grudniu 2000 r. jako dokument prawnie nieobowi¹zuj¹cy. Teraz zaœ mia³aby byæ ona w³¹czona w ca³oœci do nowego traktatu. S¹ tam wymienione znane nam ju prawa przys³uguj¹ce tylko obywatelom Unii (prawa wyborcze w wyborach do Parlamentu i samorz¹dowych, swoboda przemieszczania siê i przebywania, opieka dyplomatyczna i konsularna) jak i dostêpne szerszym krêgom - dla ka dego prawo do dobrej administracji (czyli bezstronnego i rzetelnego za³atwienia sprawy w rozs¹dnym terminie przez m.in. instytucje UE, naprawa szkód wyrz¹dzonych przez funkcjonariuszy unijnych - dotychczas art. 288 TWE, prawo zwrócenia siê pisemnie do instytucji w jednym z jêzyków traktatu). Prawo skargi do Rzecznika, prawo z³o enia petycji do Parlamentu i prawo dostêpu do dokumentów unijnych przys³uguje obywatelom UE, osobom fizycznym i prawnym zamieszka³ym lub maj¹cym statutow¹ siedzibê w pañstwie cz³onkowskim. Jak widaæ, ju przy niewygórowanej liczbie praw obywatela Unii, ³atwo ugrzêzn¹æ w przepisach wspólnotowych. Wydaj¹ siê byæ skomplikowane i abstrakcyjne. Mo e poczujemy siê trochê lepiej, kiedy przynajmniej niektóre z nich znajd¹ odzwierciedlenie w rodzimym ustawodawstwie. W ka - dym b¹dÿ razie warto o tych prawach pamiêtaæ, bo nigdy nie wiadomo, gdzie nas rzuci los (chocia by nawet na australijsk¹ Tasmaniê) i mog¹ nam siê przydaæ. A wtedy zamiast wo³aæ: Królestwo za konia! bêdziemy wykrzykiwaæ ku niebiosom i tubylcom: Królestwo za placówkê kraju Unii! q JOANNA RÓ YCKA-THIRIET jrozycka@wp.pl 18 P OLSKI K ALENDARZ E UROPEJSKI lipiec - sierpieñ 2004

17 na wakacjach Jeœli to poniedzia³ek, to jesteœmy w Strasburgu Poci¹g zatrzyma³ siê. Wysiadamy. Sporo osób, ale w koñcu to du e miasto. Wychodzimy z dworca. - Podoba ci siê? - pyta mnie wspó³towarzysz podró y, maj¹c na myœli, jak dla mnie ponury, gmach stacji kolejowej. Jemu oczywiœcie podoba siê. Po raz kolejny ró nimy siê w kwestii estetyki. Dodaje te zaraz, e z tego samego materia³u zbudowana jest s³ynna katedra. Tego dnia zwiedzamy Strasburg (zwiedzamy, to zreszt¹ chyba zbyt du e s³owo - przebiegamy dos³ownie w parê godzin). Miasto maj¹ce maksymaln¹ iloœæ trzech gwiazdek w zielonym przewodniku Michelin, bêd¹cym wyroczni¹ niejednego francuskiego turysty. Ja sama, je eli o sztukê, jestem niestety raczej laikiem. Musimy siê spieszyæ, bo o bije s³ynny zegar katedry, a trzeba jeszcze iœæ ok. 20 min. Na pocz¹tku czujê pewne rozczarowanie - ci¹gle nie widzimy tej starówki, na której, wed³ug przewodnika, mo na spêdziæ ca³y dzieñ. A w dodatku dostrzegam, e wie a katedry jest w remoncie, a to umniejsza jedn¹ z najwiêkszych atrakcji naszej eskapady. Potem jednak naszym oczom ukazuje siê miêdzy kamienicami bry- ³a katedry Marii Panny. Jest naprawdê niesamowita, jest w niej coœ nierzeczywistego, kiedy tak stoi nies³ychanie strzelista (142 m. wysokoœci) z br¹zowego piaskowca, lokalnego budulca. Koœció³ ten powstawa³ od XI do XV wieku. Wreszcie odnajdujemy boczne wejœcie, gdzie kupujemy bilety na zegar. Ledwie zd¹ yliœmy. W œrodku ju t³um ludzi (nie radzê przychodziæ w ostatniej chwili, bo ma siê kiepskie miejsce). W oczy, oprócz piêknego czasomierza, rzuca mi siê napis ostrzegaj¹cy przed kieszonkowcami (podobne wisz¹ w ca³ym koœciele). Przewodnik ju objaœnia po francusku (bo jesteœmy we rancji) i po niemiecku (bo jesteœmy w Alzacji i wszêdzie pe³no niemieckich turystów), jak dzia³a zegar. Niezbyt dobrze rozumiem, bo o turystów anglojêzycznych nie zadbano. Kilkusetletni zegar ma nie tylko potê ne rozmiary. Jest te piêknie wykonany (widnieje na nim np. podobizna Kopernika). Co kwadrans ko³o sylwetki œmierci przesuwa siê postaæ symbolizuj¹ca jeden z etapów ycia. Powy ej zaœ Jezus b³ogos³awi 12 aposto³ów (13 b³ogos³awieñstwo dla widzów), a kogut na wie y pieje 3 razy unosz¹c skrzyd³a. I po wszystkim. Ludzie z ha³asem rozchodz¹ siê po œwi¹tyni. My jeszcze przez chwile podziwiamy znajduj¹cy siê naprzeciw zegara ilar Anio³ów z ok (warto zobaczyæ!). Katedra ma te wspania³e witra e (choæ patrz¹c na brudne z zewn¹trz szyby trudno uwierzyæ, e przepuszczaj¹ jakiekolwiek œwiat³o). S¹ wœród nich oryginalne œredniowieczne, s¹ te z XIX w. W absydzie, w centralnym miejscu znajduje siê natomiast witra Matki Boskiej Opiekunki Strasburga, o którym (jak uœwiadamiam sobie po chwili) pisze Krzysztof Kowalski w swojej ksi¹ ce Europa: mity, modele, symbole (Kraków 2002). aktycznie widaæ w jego górnej czêœci 12 z³otych gwiazdek kojarzonych z Maryj¹, a teraz tak e z flag¹ europejsk¹. Kowalski pisze o mieszaniu siê elementów politycznych i religijnych, o nowym kontekœcie nadanym przez witra symbolom europejskim. Poprzedni witra znajduj¹cy siê w tym miejscu nie przetrwa³ II wojny œwiatowej. Autorem nowego jest Max Ingrand. Ods³oniêcie mia³o miejsce 21 X 1956 roku (czyli krótko po wyborze flagi dla Europy pod koniec 1955 roku). Na sklepieniu absydy znajduje siê bogata mozaika kojarz¹ca siê raczej ze stylem wschodnim. Niestety, na mod³ê w³osk¹, aby zobaczyæ co wartoœciowsze obiekty w katedrze w lepszym oœwietleniu, trzeba uiœciæ pewn¹ op³atê (wrzucaj¹c monetê do specjalnego aparatu). To ma równie miejsce w przypadku ambony z rzeÿbami œwiêtych. Ale katedra to nie tylko wnêtrze. Jedz¹c ogromne kanapki (pó³ bochenka chleba na g³owê) obchodzimy koœció³ z zewn¹trz. Przede wszystkim portal g³ówny (mo na zobaczyæ np. pi³owanego lub gotowanego mêczennika), lecz nie tylko. Trzeba tak e zadzieraæ g³owê wysoko a zobaczy siê np. œmiej¹cego os³a (jest naprawdê super). Kiedy ju obejrzy siê to wszystko, nale y koniecznie wejœæ na taras widokowy katedry (na sam¹ wie ê siê nie wchodzi, co jest sporym u³atwieniem zwa ywszy owe 142 m.), bo Strasburg z tej wysokoœci jest niezwykle urokliwy, zw³aszcza charakterystyczne ma³e okienka na dachach starówki. Zaskakuj¹ce jest to, e na horyzoncie nie widaæ adnych wie owców. Widaæ natomiast w oddali gmach Parlamentu Europejskiego. Tylko ten jeden koœció³ poch³on¹³ 2 godziny cennego czasu. Warto podobno te zwiedziæ Musée de l Oeuvre de Notre-Dame, ale jest lipiec - sierpieñ 2004 P OLSKA UNDACJA im. ROBERTA SCHUMANA 19

18 co siê wydaje? zamkniête. Idziemy wiêc do pobliskiego Musée de Arts Decoratifs, jednak wnêtrza (dwie gwiazdki) i ceramika s¹ dla mnie trochê rozczarowuj¹ce. No i nogi zaczynaj¹ mnie boleæ. Strasburg to oczywiœcie siedziba Parlamentu Europejskiego. I choæ jego budynek jest daleko poza starym miastem, a my nie mamy zbyt wielu czasu, mój wspania³omyœlny towarzysz podró y w³¹cza go naszego harmonogramu. Musimy jednak podjechaæ kawa³ek tramwajem (z du ymi, przeszklonymi oknami) z supernowoczesnego przystanku, który przeprasza za opóÿnienia i pokazuje za ile, co przyjedzie. W œrodku g³os poufnym tonem informuje o kolejnym postoju. Za oknem mijamy teraz nowsz¹ czêœæ miasta - pa³ace, a nawet swojsko wygl¹daj¹cy punkt informacji o UE. Nie wybraliœmy najlepszego po³¹czenia komunikacji miejskiej, wiêc musimy jeszcze troszkê przejœæ pieszo. Ku mojemu zaskoczeniu droga do budynku Parlamentu Europejskiego wiedzie przez osiedle domów dla m³odych ma³ eñstw (jak g³osi³a pami¹tkowa tablica). Jestem przekonana, e z tego faktu zgrabny poeta umia³by zrobiæ g³êbok¹ metaforê. Tu za ogródkiem ostatniego domostwa wyrasta unijna instytucja, podobnie jak katedra wygl¹da dosyæ monumentalnie. Wkrótce bêdzie tu ³opotaæ tak e polska flaga - pomyœla³am, ale bez zbytniej egzaltacji. Wizyta ta mia³a dla mnie jednak jakiœ aspekt Norman Davies Z OTE OGNIWA Jesteœmy powi¹zani ze sob¹ na ró ne sposoby - jako s¹siedzi, jako narody, jako regiony, jako pañstwa. - pisze prof. Norman Davies we wstêpie do swej nowej ksi¹ ki Z³ote ogniwa. Bogato ilustrowany album sk³ada siê z dwóch czêœci, w których osobno opisane zosta³y dzieje Polski i Europy, od zamierzch³ych czasów œredniowiecza, po rozgrywaj¹ce siê na naszych oczach rozszerzenie Unii Europejskiej. W tradycyjnym, chronologicznym porz¹dku, uwzglêdniaj¹cym powszechnie przyjêty podzia³ na epoki historyczne, autor akcentuje wydarzenia, które w sposób szczególny ³¹cz¹ Polskê z Europ¹, a z Europy tworz¹ subteln¹ wspólnotê metafizyczny. A wiêc Unia naprawdê istnieje, skoro mam przed sob¹ budynek jej parlamentu. Unia, której mogê dotkn¹æ! W sumie mo na mi zarzuciæ ma³¹ wiarê, skoro po tylu latach nauki tak mnie to ekscytowa³o. Nie oby³o siê bez pami¹tkowego zdjêcia. Parlament jest po³o ony w ³adnym miejscu. Obok jest du o zieleni, park, kana³ z wod¹. Nowoczesny styl, w jakim zosta³ wykonany wydaje siê b³yskotliwy, zw³aszcza w porównaniu z okropnym br¹zowo-bia³ym budynkiem Rady Europy znajduj¹cym siê obok (taka szacowna organizacja, a taka siedziba...). Je eli zreszt¹ s¹siedztwo ich nie jest dzie³em przypadku, to pewnie symbolizuje ci¹g³oœæ procesu integracji. Wartym odnotowania jest te fakt, e nieopodal znajduje siê tak e Europejski Trybuna³ Praw Cz³owieka, do którego trafia sporo skarg z naszego kraju. Czas nieub³aganie up³ywa. Przez Avenue de l Europe (Alejê Europy) wracamy autobusem na malownicz¹ starówkê, gdzie naj³adniejsze s¹ domki z pruskiego muru. Warto siê tu po prostu pokrêciæ i podziwiaæ (nie omin¹æ Petite rance czyli Ma³ej rancji). Mo na zarzuciæ Strasburgowi, e s¹ miejscowoœci o liczniejszej starej Wyd. Rosikon press kulturow¹ i cywilizacyjn¹. Dziêki temu Z³ote ogniwa wyró niaj¹ siê na tle ogromnej iloœci dostêpnych albumów, ksi¹ ek i historycznych encyklopedii. Z³ote ogniwa maj¹ pokazaæ te momenty historii, w których dzieje Polski skrzy owa³y siê z dziejami Europy, a tak e wskazaæ, jakim ogniwem w dziejach Europy by³a sama Polska - pisze Davies. Które zatem momenty i wydarzenia spajaj¹ nas, zdaniem autora, Brytyjczyka - polonofila, wspóln¹ klamr¹ z histori¹ Europy? Z pierwszego rozdzia³u mo emy dowiedzieæ siê, e najsilniejszym ogniwem, od tysi¹ca lat ³¹cz¹cym Polskê z Europ¹, jest chrzeœcijañstwo. zabudowie, lecz s¹dzê, e obecnoœæ katedry znakomicie to rekompensuje. Mogê zarzuciæ, e tu jak i w ca³ej Alzacji kwitnie bocianowy przemys³ (bociany na pocztówkach, bociany-zabawki w ró nych rozmiarach itd.). Dla Polaka to normalny ptak, oczywiœcie niezwykle sympatyczny i uroczy z tymi swoim d³ugimi nogami, ale w Alzacji to jedna z wiêkszych atrakcji turystycznych, bo tylko tu we rancji wystêpuje. Mogê powiedzieæ, e Strasburg nie ma ³adnych pocztówek i to chyba bêdzie prawda... Wkrótce Polacy zaczn¹ jeÿdziæ do Strasburga jako deputowani do Parlamentu Europejskiego. Mam nadziejê, e bêd¹ siê tam wywi¹zywaæ ze swoich obowi¹zków. Nie chcia³abym jednak e, aby zapomnieli, e w mieœcie tym mo na siê zetkn¹æ z dzie³ami sztuki, europejsk¹ spuœcizn¹ kulturaln¹. Chcia³abym za to, aby, kiedy bêd¹ wracaæ do domu, bola³y ich nie tylko g³owy od myœlenia o sprawach najwy szej wagi, ale i nogi od zwiedzania! q JOANNA RÓ YCKA-THIRIET jrozycka@wp.pl 20 P OLSKI K ALENDARZ E UROPEJSKI lipiec - sierpieñ 2004

19 Z OTE OGNIWA Decyzja o przyjêciu chrztu mia³a przede wszystkim polityczny charakter, ale to w³aœnie za jej przyczyn¹ nast¹pi³ akces elit nowo powsta³ego pañstwa do kultury chrzeœcijañskiej Europy. Dynastia Piastów szybko zyska³a wa n¹ pozycj¹ wœród swych s¹siadów, o czym œwiadcz¹ liczne maria e piastowskich ksi¹ ¹t i ksiê- niczek z przedstawicielami cesarskich rodów. Charakterystycznym Ÿród³em kontaktów z Europ¹, oprócz wspomnianych ju œlubów i uroczystoœci, w których uczestniczy³a tylko w¹ska elita, by³y tak e liczne wojny toczone z Europ¹. Warto pamiêtaæ o roli, jak¹ w integracji Polski z kultur¹ zachodu odegrali nasi po³udniowi s¹siedzi Czesi. To w³aœnie z Pragi - w osobach Dubrawy i Wojciecha - po raz pierwszy dotar³a do Polaków religia chrzeœcijañska. To z Pragi dociera³a do nich wiedza o subtelnoœciach powi¹zañ z Niemcami, poniewa Czechy zosta³y królestwem elektorskim na prawach inwestytury. To czeski jêzyk obdarzy³ ich praktycznie ca³ym s³ownictwem z zakresu polityki, religii i ycia spo³ecznego. - pisze Davies. Prawdziwymi ogniwami ³¹cz¹cymi raczej peryferyjn¹ krainê znad Wis³y z zachodni¹, lepiej rozwiniêt¹ czêœci¹ kontynentu, by³y powstaj¹ce od XII wieku miasta. Ich wielonarodowy i etnicznie zró nicowany charakter, w którym czêsto dominowa³ element niemiecki i ydowski, sprawia³, e stanowi³y one ³¹cznik z kultur¹ Europy Zachodniej. Szczególn¹ rolê, o czym rzadko siê pamiêta, odgrywa³ pod tym wzglêdem renesansowy Gdañsk, który sw¹ zamo noœci¹, stylem ycia mieszkañców i rozleg³ymi kontaktami z ca³¹ Europ¹ przewy sza³ zarówno Kraków, Poznañ, jak i zupe³nie prowincjonaln¹ wówczas Warszawê. Zawsze jednak, bez wzglêdu na epokê, najwa niejszym ogniwem spajaj¹cym Polskê z Europ¹ byli wybitni Polacy, którzy mimo oddalenia od centrów cywilizacji europejskiej potrafili nie tylko korzystaæ z osi¹gniêæ europejskiego dziedzictwa, ale tak e przyczyniali siê do jego wzbogacenia. I czy bêd¹ to przedstawiciele œredniowiecza (jak Pawe³ W³odkowic, rektor Akademii Krakowskiej, który aktywnie uczestniczy³ w obradach soboru w Konstancji ), czy renesansu (Kopernik, Kochanowski, Jan Zamoyski sprawuj¹cy w 1563 r. godnoœæ rektora uniwersytetu w Padwie), oœwiecenia, romantyzmu, czy te wspó³czeœni twórcy, nie ma to doprawdy adnego znaczenia. Wydane nak³adem Rosikon press Z³ote ogniwa potwierdzaj¹ wysok¹ pozycjê najpopularniejszego w Polsce brytyjskiego historyka. Davies urodzi³ siê w 1939 roku w Bolton w pó³nocnej Anglii. Z pochodzenia jest Walijczykiem. Studiowa³ w Magdalen College w Oksfordzie, w Grenoble, w Perugii, w University of Sussex i na Uniwersytecie Jagielloñskim. Tu w³aœnie przygotowa³ rozprawê doktorsk¹ poœwiêcon¹ wojnie polsko-bolszewickiej (White Eagle, Red Star. The Polish-Soviet War , London 1972). Praca ta zosta³a wydana w Polsce w tzw. drugim obiegu dopiero po kilkunastu latach. Oficjalnej publikacji, nak- ³adem Znaku, pt. Orze³ bia³y, Czerwona gwiazda doczeka³a siê w roku Davies od lat zwi¹zany z Krakowem, jest jego honorowym obywatelem i doktorem honoris causa UJ. Ciekawostk¹ w yciu Daviesa mo e byæ dla Polaków fakt, e dzie³a, które u nas przynosi³y autorowi uznanie, na Zachodzie i w Ameryce budzi³y o ywion¹ dyskusjê, a obok uznania rodzi³y równie silne g³osy sprzeciwu. Pomnikowa historia Polski God s Playground. A History of Poland (1981), zalecana jako lektura dla szkó³ œrednich, sta³a siê w Polsce absolutnym bestsellerem (Bo e igrzysko. Historia Polski, Znak ), uzyskuj¹c dotychczas nak³ad przesz³o egzemplarzy, œci¹gaj¹c niejednokrotnie na autora gromy nieprzychylnie nastawionych do Polski historyków amerykañskich ydowskiego pochodzenia. W 1996 roku Norman Davies przeszed³ na emeryturê, poœwiêcaj¹c siê wy³¹cznie pisaniu oraz promocji swoich ksi¹ ek. W paÿdzierniku 2003 roku pojawi³a siê w Wielkiej Brytanii d³ugo oczekiwana praca poœwiêcona Powstaniu Warszawskiemu (Rising 44). Ju w momencie ukazania siê ksi¹ ka wywo³a³a sporo kontrowersji, które z pewnoœci¹ wybuchn¹ z now¹ si³¹, co siê wydaje? gdy dzie³o pojawi siê w Polsce (w przededniu 60. rocznicy powstania). Jesieni¹ 2004 roku autor Europy rozpocznie trasê promocyjn¹, w czasie której bêdzie rozmawia³ z czytelnikami o polskiej wersji ksi¹ ki. Zosta³ te zaproszony do udzia³u w obchodach 60. rocznicy Powstania Warszawskiego (1 sierpnia 2004). MAGDALENA D BIK m.dzbik@gazeta.pl W tekœcie wykorzystano informacje biograficzne z oficjalnej strony internetowej autora ( Ksi¹ ki prof. N. Daviesa w Polsce (w nawiasach daty pierwszych wydañ): Bo e igrzysko. Historia Polski (t. I: t. II 1991), Serce Europy. Krotka historia Polski (1995), Orze³ bia³y, czerwona gwiazda (1997), Europa. Rozprawa historyka z histori¹ (1998), Mysli wyszukane (2000), Smok wawelski nad tamiz¹. Eseje. Polemiki. Wyk³ady (2001), Mikrokosmos. Portret miasta œrodkowoeuropejskiego. Wroc³aw * Breslau * Vratislavia (wspó³autor: Roger Moorhouse, 2002), Wyspy. Historia (2003), Z³ote ogniwa. Polska - Europa (2004), Powstanie 44 (ksi¹ ka uka e siê 1 sierpnia 2004 r.). oto: Archiwum Wydawnictwa Rosikon Press lipiec - sierpieñ 2004 P OLSKA UNDACJA im. ROBERTA SCHUMANA 21

20 wywiad Claudio Magris: Europa jest po prostu jedna 5 maja 2004 roku we W³oskim Instytucie Kultury w Warszawie odby³o siê spotkanie ze znanym w³oskim pisarzem Claudio Magrisem, poœwiêcone jego ksi¹ ce Inne morze, która zosta³a w³aœnie przet³umaczona na jêzyk polski. Tu przed spotkaniem Claudio Magris udzieli³ krótkiej wypowiedzi dla Polskiego Kalendarza Europejskiego. Rozmowê prowadzi³a lavia Toma, wolontariuszka z W³och, pracuj¹ca w Polskiej undacji im. Roberta Schumana. LAVIA TOMA: W pierwszym pytaniu chcia³abym odnieœæ siê do idei Mitteleuropy, silnie obecnej w Pañskich ksi¹ kach. Triest, miasto, w którym Pan siê urodzi³, i w którym Pan dorasta³, zdaje siê doskonale oddawaæ ducha pojêcia Mitteleuropy : jest jednym miastem, a równoczeœnie istnieje Triest w³oski, s³owiañski, habsburski, ydowski - swoiste odmiany tego miejsca, przedzielone niewidzialnymi granicami. Triest przed pierwszym maja (rozszerzeniem Unii Europejskiej, red.) by³ miastem granicznym, zarówno geograficznie, jak i kulturalnie. Uwa ano, e za wschodni¹ granic¹ jest inny œwiat, inna Europa. Jak idea Mitteleuropy zmieni siê w nowej, rozszerzonej Europie? CLAUDIO MAGRIS: Idea Mitteleuropy zas³uguje na szczególn¹ uwagê. S³owo to jest mi bardzo bliskie, chocia jego znaczenie nie jest do koñca jasne. Na przestrzeni lat pojêcie to zyskiwa³o ró ne nowe znaczenia. Po raz pierwszy idea Mitteleuropy pojawi³a siê w po³owie XIX wieku, jako koncepcja niemiecko - wêgierskiej dominacji na obszarze Europy Œrodkowo - Wschodniej. PóŸniej reprezentowa³o zupe³nie przeciwn¹ ideê, tzn. niemiecki nacjonalizm. Wreszcie Mitteleuropa sta³a siê symbolem ponadnarodowoœci, obecnoœci wspólnej podstawy w œrodkowoeuropejskich pañstwach, pomimo wszystkich dziel¹cych je ró nic, wieloœci jêzyków, tradycji i kultur. Ta wspólna podstawa wyra a siê w pojêciu bycia ponad narodami, którego to stwierdzenia u y³ mój przyjaciel pochodzenia ydowskiego, urodzony w Czechach a pisz¹cy po niemiecku. Jednak póÿniej pojêcie Mitteleuropy by³o czêsto fa³szowane, traktowane jako rodzaj platonicznej kategorii, jakby nie by³a to dynamiczna, zmieniaj¹ca siê rzeczywistoœæ. Kultura natomiast ca³y czas siê zmienia. Wierzê, e upadek barier, jaki nast¹pi³ po rozszerzeniu Unii Europejskiej jest bardzo zdrowy. Kiedyœ mówiono czêsto o tamtej Europie. Oczywiœcie tamta Europa mia³a swoje historyczne a szczególnie polityczne wyt³umaczenie. Pomyœlmy tylko o elaznej kurtynie i jej znaczeniu w okresie zaraz po zakoñczeniu drugiej wojny œwiatowej. Ale poza tym, w krajach Zachodu istnia³a pewna zarozumia³oœæ, która objawia³a siê w przekonaniu, e Wschód oznacza coœ gorszego. Pamiêtajmy jednak, e ka dy kraj ma swój w³asny wschód! Tak e we W³oszech istniej¹ bogatsze, lepsze regiony i regiony biedniejsze, s³absze. Myœlê, e wiêkszoœæ ksi¹ ek, które próbowa³em napisaæ, mia³y sw¹ inspiracjê w chêci odrzucenia przymiotnika tamten - w znaczeniu gorszy, poniewa Europa jest po prostu jedna. Wszystko to jest widoczne w procesie rozszerzania Unii. Wyra ajmy siê jasno. W Europie panuje strach przed utrat¹ to samoœci i indywidualnoœci, ale te obawy s¹ nies³uszne. Obecnie œwiat charakteryzowany jest poprzez proces globalizacji, nie ma ju zamkniêtych, odrêbnych œwiatów, co, swoj¹ drog¹, nie by³oby ani po ¹dane, ani nie jest ju mo liwe, po tym jak upad³y wszystkie mury, po tym jak mia³y miejsce wszystkie zmiany dokonuj¹ce siê w Europie. Claudio Magris w rozmowie z lavi¹ Tom¹ ot: M. Kubik 22 P OLSKI K ALENDARZ E UROPEJSKI lipiec - sierpieñ 2004