WYPADKI Z UDZIAŁEM CYSTERN. KRAJOWY SYSTEM RATOWNICTWA - ZMIANY ORAZ PRAKTYKA

Transkrypt

1 Bogusław Dudek Dowódca Jednostki Ratowniczo-Gaśniczej PSP nr II Katowice-Piotrowice WYPADKI Z UDZIAŁEM CYSTERN. KRAJOWY SYSTEM RATOWNICTWA - ZMIANY ORAZ PRAKTYKA Państwowa Straż Pożarna, jest organizatorem Krajowego Systemu Ratowniczo - Gaśniczego mającego na celu ochronę życia i zdrowia oraz mienia podczas: - walki z pożarami i innymi klęskami żywiołowymi, - ratownictwa technicznego, - ratownictwa chemicznego. - ratownictwa ekologicznego - ratownictwa medycznego. Szczegółowy zakres działań ratownictwa chemicznego i ekologicznego został zapisany w 10 Rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dn r w sprawie szczegółowych zasad organizacji Krajowego Systemu Ratowniczo - Gaśniczego ( Dz.U. Nr 111 poz ), który precyzuje: 1. Organizacja Ratownictwa Chemicznego obejmuje zespół działań planistycznoorganizacyjnych i stosowanie technicznych zabezpieczeń niezbędnych do ratowania środowiska oraz wszelkich innych czynności podejmowanych w celu ratowania życia i zdrowia ludzi w wyniku likwidacji bezpośrednich zagrożeń stwarzanych przez toksyczne środki przemysłowe lub inne niebezpieczne materiały chemiczne. 2. Organizacja ratownictwa ekologicznego obejmuje zespół działań planistyczno - organizacyjnych i stosowanie technicznych zabezpieczeń niezbędnych dla ratowania środowiska oraz stosowanie środków neutralizujących, ograniczających lub eliminujących powstałe skażenie. Organizacja Ratownictwa Chemicznego obejmuje w szczególności: - rozpoznawanie zagrożeń oraz ocenę i prognozowanie ich rozwoju, a także skutków dla ludzi i środowiska, - analizowanie powstałych awarii oraz katastrof chemicznych i ekologicznych, - ratowanie życia ludzi i zwierząt zagrożonych skażeniem substancją niebezpieczną, - identyfikacja substancji stwarzającej zagrożenie w czasie powstałego zdarzenia, - prognozowanie rozwoju skażenia środowiska i ocenę rozmiarów zagrożenia oraz zmian wielkości strefy zagrożenia dla ludności, - dostosowanie sprzętu oraz technik ratowniczych do miejsca zdarzenia i rodzaju substancji stwarzającej grożenie, - przepompowywanie i przemieszczanie substancji niebezpiecznej do nowych lub zastępczych zbiorników, - obwałowanie lub uszczelnianie miejsc wycieku substancji niebezpiecznej, - ograniczenie parowania substancji niebezpiecznych, - zatrzymanie emisji toksycznych środków przemysłowych, - stawianie kurtyn wodnych, - neutralizacja substancji niebezpiecznej substancjami chemicznymi, - związywanie substancji niebezpiecznej sorbentami, - stawianie zapór na ciekach lub obszarach wodnych zagrożonych skutkami rozlania substancji toksycznych hydrofobowych, - zbieranie substancji niebezpiecznej z powierzchni wody i gleby.

2 28 Bogusław Dudek - Dowódca Jednostki Ratowniczo-Gaśniczej PSP nr II Katowice-Piotrowice Ratownictwo Chemiczne i Ekologiczne w ramach systemu prowadzą: - specjalistyczne grupy ratownictwa chemicznego i ekologicznego Państwowej Straży Pożarnej, - specjalistyczne grupy wodno - nurkowe Państwowej Straży Pożarnej stosujące techniki nurkowe i wykorzystujące do działań ratowniczych specjalistyczny sprzęt ratowniczy, - jednostki ochrony przeciwpożarowej włączone do systemu w zakresie wynikającym z ich możliwości sprzętowo - technicznych, ze szczególnym uwzględnieniem środków ochrony osobistej, - wydzielone siły i środki pozostałych podmiotów systemu w zakresie ustalonym w decyzji o włączeniu do systemu lub umowie cywilno - prawnej o współdziałaniu z systemem. Zadania specjalistycznej grupy ratownictwa chemiczno - ekologicznego Zadania ratownictwa chemiczno - ekologicznego realizuje sekcja, definiowana jako podstawowa jednostka taktyczna, zdolna do prowadzenia w bezpieczny sposób, skutecznych działań w zakresie ratownictwa chemiczno - ekologicznego. Natomiast zadaniem specjalistycznej grupy ratownictwa chemiczno - ekologicznego jest likwidacja zagrożenia zdrowia i życia ludzkiego, mienia lub środowiska powodowanym zdarzeniem wykraczającym poza poziom możliwości techniczno - organizacyjny sekcji ratownictwa chemiczno - ekologicznej. Zdarzenia o charakterze chemiczno - ekologicznym mają to do siebie, że są albo bardzo dynamiczne w rozwoju (rozprzestrzenianiu), ale na ograniczonej przestrzeni, albo bardzo rozległe w czasie i przestrzeni wymagające użycia dużej ilości ratowników i sprzętu. Poza wymienionymi działaniami czysto ratowniczymi zadaniem specjalistycznych grup jest prowadzenie działań, obejmujących: - pełne dokumentowanie zrealizowanej akcji ratowniczej, jako materiału szkoleniowego, - realizację własnego doskonalenia zawodowego oraz ratowników, mogących stanowić rezerwę kadrową, - dostosowanie potrzeb sprzętowych do skali występującego zagrożenia, - ustalenie zasad współpracy z innymi grupami specjalistycznymi lub innymi podmiotami ratowniczym, - współdziałanie z właściwym Wydziałem Planowania Operacyjnego w zakresie analizy występujących zagrożeń. Organizacja specjalistycznej grupy ratownictwa chemiczno - ekologicznego Specjalistyczne grupy ratownictwa chemiczno - ekologicznego powinny być oparte, w swoim podstawowym wymiarze na strukturze plutonu w skład którego wchodzą samochody: - ratownictwa chemicznego, - ratownictwa technicznego - samochód gaśniczy. W przypadku specjalistycznej grupy ratownictwa chemicznego zasadnym jest, aby był to pluton, liczący 12 ratowników, w tym dowódca. Powyższa liczebność wynika również z konieczności stosowania w swoich działaniach przez specjalistyczną grupę ratownictwa chemiczno - ekologicznego wszystkich wymogów, wynikających z podstawowych zasad taktyki działania w ratownictwie chemicznym, szczególnie dotyczącym bezpieczeństwa ratownika. Taki zestaw sił i środków powinien stanowić etatowe wyposażenie specjalistycznej jednostki ratowniczo - gaśniczej. Uwzględniając jednak uwarunkowania kadrowe, sprzętowe i lokalowe Jednostek Ratowniczo-Gaśniczych wielu komendantów powiatowych ma poważne trudności w skompletowaniu i wyposażeniu takiej grupy. Wyposażenie specjalistycznych grup ratownictwa chemiczno - ekologicznego. Zakres działań ratowniczych w zakresie zagrożeń chemiczno - ekologicznych jest różnorodny. Szczegółowy zakres wyposażenia specjalistycznej grupy ratownictwa chemiczno - ekologicznego

3 Wypadki z udziałem cystern. Krajowy system ratownictwa - zmiany oraz praktyka 29 powinien być opracowany i dostosowany do specyfiki zadań i charakteru zdarzeń występujących na obszarze działania operacyjnego grupy. Dlatego wyposażenie specjalistyczne grup ratownictwa chemiczno - ekologicznych określa komendant powiatowy, w uzgodnieniu z komendantem wojewódzkim. Standardowy zakres wyposażenia grupy powinien obejmować: - sprzęt transportowy, - sprzęt techniczny i logistyczny zabezpieczenia akcji ratowniczej, - sprzęt ochrony osobistej ratownika, - sprzęt kontrolno - pomiarowy i środki łączności, - sprzęt i środki uszczelniające, - sprzęt i armatura pompowa i zbiornikowa, - środki neutralizujące i sorbenty, - sprzęt do dekontaminacji ratowników, sprzętu i odzieży, - zapory przeciwolejowe, separatory i zbieracze oleju, - sprzęt pływający. W chwili obecnej czekają na podpisanie przez Komendanta Głównego PSP wytyczne zawierające zbiór zasad postępowania podczas prowadzenia akcji ratownictwa chemicznego w ramach KSRG mające na celu ujednolicenie zasad planowania i organizacji prowadzenia działań. Zgodnie z wytycznymi organizacja ratownictwa chemiczno ekologicznego obejmuje w szczególności: - rozpoznawanie zagrożeń oraz ocenę i prognozowanie ich rozwoju, w tym identyfikację lub pobieranie próbek substancji chemicznych stwarzających zagrożenia, - ewakuację poszkodowanych i zagrożonych ludzi oraz zwierząt poza strefę zagrożenia, - ostrzeganie i alarmowanie o zagrożeniu oraz informowanie o zasadach zachowania się, - stawianie zapór na ciekach lub obszarach wodnych zagrożonych skutkami wycieków substancji chemicznych, - związywanie substancji chemicznych sorbentami, - stawianie kurtyn wodnych, - prowadzenie dekontaminacji ludzi i sprzętu, - przepompowywanie i przemieszczanie substancji chemicznych do zastępczych zbiorników, - ograniczanie emisji substancji chemicznych w ramach posiadanego sprzętu, - neutralizację substancji chemicznych, - zbieranie substancji chemicznych, - współdziałanie z innymi podmiotami między innymi w zakresie wymiany informacji oraz baz danych. Ze względu na posiadany sprzęt, wyszkolenie i możliwości w realizacji wyżej wymienionego zakresu zadań, wprowadza się następujący podział ratownictwa chemiczno ekologicznego w KSRG: - zakres podstawowy dotyczący realizacji zadań w czasie działań ratowniczych w ramach posiadanego sprzętu ratowniczego i wykrywczo pomiarowego przez każdą jednostkę ochrony przeciwpożarowej należącą do KSRG, - zakres specjalistyczny dotyczący realizacji pełnego zakresu zadań w czasie działań ratowniczych przez specjalistyczną grupę ratownictwa chemiczno ekologicznego w oparciu o minimalny standard sprzętowy ujęty w załączniku do wytycznych ratownictwa chemicznego. Na terenie województwa Śląskiego w chwili obecnej działają cztery Specjalistyczne Grupy Ratownictwa Chemicznego oparte na ciężkich samochodach ratownictwa chemicznego oraz cztery Sekcje Ratownictwa Chemicznego na bazie lekkich samochodów chemicznych. Jedna z grup mieści się w Jednostce Ratowniczo Gaśniczej nr 2 w Katowicach Piotrowicach. Jednostka uczestniczyła w ponad 400 akcjach ratownictwa chemicznego prowadzonych na terenie województwa Śląskiego, w tym ponad 50 akcjach związanych z wypadkami cystern.

4 30 Bogusław Dudek - Dowódca Jednostki Ratowniczo-Gaśniczej PSP nr II Katowice-Piotrowice Poniżej chciałem przedstawić kilka zdarzeń związanych z wypadkami cystern w których brała udział jednostka z Katowic Piotrowic: 1. Opis wypadku drogowego - Autocysterna przewożąca olej opałowy w miejscowości Łąka koło Pszczyny w dniu 17 grudnia 2001r. Około godziny na drodze wojewódzkiej nr 939 Pszczyna - Strumień w miejscowości Łąka doszło do zderzenia autocysterny z autobusem. Kierujący autobusem marki Jelcz wymusił pierwszeństwo wyjeżdżając z bocznej drogi, w wyniku czego kierujący autocysterną, aby nie dopuścić do zderzenia gwałtownie skręcił, wpadł w poślizg i przewrócił się do przydrożnego rowu. Po przeprowadzonym rozpoznaniu Dowódca zastępu JRG Pszczyna stwierdził, że w rowie znajdowała się przewrócona do góry kołami cysterna przewożąca dm 3 oleju opałowego. Na jezdni stał uszkodzony autobus (bez pasażerów). Kierowcy obu pojazdów nie odnieśli obrażeń. Z zaworów oddechowych wywróconej cysterny wyciekało kroplami paliwo. Polecono zabezpieczyć miejsce zdarzenia oraz podstawić pojemniki pod rozszczelnione zawory w celu ograniczenia przedostawania się paliwa do gruntu. Powiatowe Stanowisko Kierowania w Pszczynie zadysponowało poprzez WSKR w Katowicach Specjalistyczną grupę ratownictwa chemicznego z Katowic Piotrowic, ciężki zestaw ratownictwa drogowego z Dąbrowy Górniczej oraz dźwig pięćdziesięciotonowy z Gliwic. Pogotowiu Energetycznemu polecono wyłączenie napięcia elektrycznego w napowietrznej linii energetycznej przebiegającej w pobliżu miejsca zdarzenia, natomiast Policji zamknąć ruch na pasie w kierunku Strumienia, gdzie ustawiono samochody pożarnicze. Do czasu przybycia zadysponowanych sił ruch na drodze odbywał się wahadłowo, później droga była całkowicie zamknięta. PSK skontaktowało się z właścicielem cysterny i uzyskało informację o wyjeździe pustej cysterny, do której zostało przepompowane paliwo. Po oględzinach policyjnych usunięto z drogi uszkodzony autobus, który odjechał z miejsca zdarzenia o własnych siłach. Zadysponowano również samochód ciężarowy z piaskiem oraz rękawy sorpcyjne, z których wykonano w rowie zapory zabezpieczające, celem ograniczenia rozprzestrzenienia się ewentualnego wycieku paliwa. Miejsce zdarzenia znajdowało się w odległości ok. 800m od zbiornika wody pitnej - Jeziora Goczałkowickiego. Pluton ratownictwa chemicznego z JRG Katowice- Piotrowice, przystąpił do próby przepompowania paliwa z króćców znajdujących się po prawej stronie wywróconej cysterny. W tym czasie zastępy strażaków z Pszczyny zabezpieczyli operację przepompowywania za pomocą dwóch prądów piany ciężkiej (linie wężowe nie nawodnione ze względu na niską temperaturę). Ze względu na uszkodzenia systemu sterowania zaworami w cysternie nie było możliwości ich otwarcia i przepompowania poprzez nie paliwa. Podjęto decyzję o częściowym uniesieniu cysterny przy pomocy dźwigu i wyciągarek ciężkiego samochodu ratownictwa drogowego MEGA CITY, co spowodowało odsłonięcie włazów górnych cysterny i zaworów oddechowych. Dokonano częściowego demontażu zaworów oddechowych, przez które paliwo spuszczano do podstawionych zbiorników o pojemności 220 l. Przy pomocy pomp beczkowych przepompowywano je do podstawionej cysterny. Opróżniono tym sposobem do połowy objętości trzy z czterech komór

5 Wypadki z udziałem cystern. Krajowy system ratownictwa - zmiany oraz praktyka 31 cysterny, gdyż uszkodzenia zaworów czwartej komory uniemożliwiały opróżnienie jej z paliwa. Następnie przystąpiono do wyciągnięcia cysterny na drogę w pozycji na boku za pomocą wyciągarek SCRDr i dźwigu. Po wyciagnięciu cysterny na drogę otwarto włazy górne z trzech częściowo opróżnionych komór i przepompowano resztę paliwa do podstawionej cysterny. Otwarcie włazu czwartej komory w tej sytuacji groziło niekontrolowanym wyciekiem, wobec czego podjęto decyzje postawienia cysterny na koła z pełną jedną komorą paliwa około 4000 dm 3. W tym celu najpierw uniesiono ją częściowo przy pomocy poduszek wysokociśnieniowych i niskociśnieniowych wysokiego podnoszenia oraz dźwigu. Następnie wykonano operacje postawienia na koła, poprzez podniesienie dźwigiem (opasając płaszcz cysterny zawiesinami pasowymi) i asekurując tę czynność wyciągarką samochodu Mega City. Po otwarciu włazu górnego przepompowano paliwo z ostatniej komory do podstawionej cysterny. Uszkodzoną cysternę odholowano na boczną drogę i przekazano właścicielowi. Cała akcja trwało około 15 godzin. 2. Opis akcji ratownictwa chemicznego wyciek aldehydu izomasłowego z kontenera cysterny w Gliwicach na Terminalu Kontenerowym PKP Cargo S.A. w dniu r. Około godziny zauważono niewielki wyciek aldehydu izomasłowego z kontenera cysterny o pojemności 30 m 3 umieszczonego na wagonie kolejowym. Do rozszczelnienia cysterny doszło prawdopodobnie w wyniku mechanicznego uszkodzenia płaszcza cysterny w trakcie manewrowania kontenerem. Aldehyd izomasłowy o wzorze chemicznym (CH 3 ) 2 CHCHO i nr UN 2045 jest wysoce łatwopalną, lotną cieczą o charakterystycznym przenikliwym zapachu. Produkt w normalnych warunkach jest raczej stabilny. Nie mniej należy unikać dla tej substancji mocnego nagrzewania, naświetlenia oraz kontaktu z powietrzem. Jest substancją działającą na organizm człowieka narkotycznie, drażniąco na drogi oddechowe, oczy i skórę. Aldehyd izomasłowy jest używany w syntezie barwników, kosmetyków i farmaceutyków, używany także jako rozpuszczalnik do niektórych olejów i żywic, półprodukt syntezy przemysłu organicznego. Po przybyciu na miejsce akcji, przeprowadzeniu rozpoznania i wyznaczeniu strefy zagrożenia, w pierwszej kolejności zabezpieczono miejsce zdarzenia, podając prąd piany średniej oraz podstawiając zbiorniki w celu zbierania wyciekającego aldehydu. Wyciek z cysterny był niewielki około 1 dm 3 na godzinę. Kolejnym etapem akcji była próba podjęcia uszczelnienia płaszcza cysterny. Bardzo trudnym zadaniem okazało się jednak znalezienie dokładnego miejsca rozszczelnienia pod powłoką termoizolacyjną. Kontener cysterna wykonany był jako stalowy walczak z płaszczem termoizolacyjnym, warstwa pomiędzy zbiornikiem, a zewnętrzną powłoką wypełniona była wełną mineralną. Rozebranie warstwy izolacyjnej (nasyconej aldehydem izomasłowym) w warunkach akcji praktycznie nie wchodziło w grę. Wobec takiego rozwoju sytuacji najlepszym rozwiązaniem wydawało się przepompowanie aldehydu do zastępczej cysterny. Niestety i tutaj napotkaliśmy na poważne problemy. Przede wszystkim aldehyd izomasłowy nie może się kontaktować z tlenem z powietrza,

6 32 Bogusław Dudek - Dowódca Jednostki Ratowniczo-Gaśniczej PSP nr II Katowice-Piotrowice ponieważ bardzo łatwo utlenia się do kwasu izomasłowego, który zanieczyszczając produkt niszczy jego pożądane właściwości. W związku z tym aldehyd transportowany jest w osłonie gazu obojętnego (cała cysterna wypełniona jest azotem lub argonem, zawartość tlenu w mieszaninie gazów nad lustrem cieczy powinna być poniżej 0,1%). Ponadto jako substancja wysoce łatwo palna (klasa temperaturowa T3, grupa wybuchowości IIA, temperatura zapłonu minus 40 o C, granice wybuchowości 1,6 % 10,6 % objętościowych) powoduje konieczność zastosowania najwyższych środków ostrożności podczas przepompowywania. W związku z brakiem możliwości szybkiego sprowadzenia cysterny wypełnionej gazem obojętnym (sprawdzonym przyrzadami na zawartość tlenu), a tym samym możliwości przepompowania cysterny, postanowiliśmy poszukać innego alternatywnego rozwiązania. Takim rozwiązaniem było przetransportowanie kontenera cysterny do producenta aldehydu izomasłowego, gdzie nastąpiło szybkie przetłoczenie aldehydu do zbiornika stokażowego za pomocą sprężonego azotu. W celu bezpiecznego przetransportowania, należało odpowiednio zabezpieczyć cysternę oraz cały transport. Postanowiliśmy podwiesić pod zewnętrzny płaszcz kontenera cysterny, specjalnie przygotowaną folię o wymiarach 3 x 4 metry, w celu zabezpieczenia przed wydostawaniem się niebezpiecznej substancji na zewnątrz. Do folii za pomocą taśmy samoprzylepnej przymocowano specjalne maty sorpcyjne, których zadaniem było pochłonięcie wypływającego aldehydu. Następnie ratownicy zabezpieczeni w ubrania gazoszczelne oraz ubrania typu ISOPANT, przygotowany zestaw uszczelniający podwiesili i przymocowali do zewnętrznego płaszcza cysterny za pomocą taśmy oraz samoprzylepnych nalepek ostrzegawczych, które otrzymaliśmy od kierowcy samochodu z platformą do przewozu kontenerów. Folię bardzo dokładnie przyklejono do płaszcza cysterny minimalizując wydostawanie się par substancji na zewnątrz. W celu zabezpieczenia folii przed przypadkowym przebiciem lub rozerwaniem, na całość położono dodatkową plandekę, którą zamocowano przy pomocy lin i pasów ściągających. Tak zabezpieczony kontener cysternę przeniesiono za pomocą suwnicy (będącej na wyposażeniu terminala) na podwozie samochodu kontenerowego. Zebrane w zbiornikach w wyniku wycieku ok. 10 dm 3 aldehydu izomasłowego przelano do beczki i przekazano ekipie technicznej z Zakładów Azotowych w Kędzierzynie Koźlu. Po zakończeniu działań przeprowadzono dekontaminację ratowników i sprzętu wykorzystanego w akcji. Po dokładnym sprawdzeniu założenia folii na kontenerze, czy nie wydostają się z pod niej pary aldehydu na zewnątrz, uszkodzona cysterna w asyście patrolu Policji i zastępu gaśniczego Straży Pożarnej została odtransportowana do producenta aldehydu izomasłowego - Zakładów Azotowych w Kędzierzynie Koźlu (około 40 km od miejsca awarii). Transport odbywał się w godzinach nocnych przy małym natężeniu ruchu, po wcześniej ustalonej trasie przejazdu z pominięciem osiedli i miejsc zamieszkania ludzi. W likwidowaniu skutków zdarzenia brały udział dwie Specjalistyczne Grupy Ratownictwa Chemicznego z Katowic Piotrowic oraz z Gliwic Łabęd. Ponadto na miejscu zdarzenia była Policja, Pogotowie Ratunkowe, oraz ekipa techniczna z Zakładów Azotowych w Kędzierzynie Koźlu. Uważamy, że przyjęte rozwiązania mimo, że mogą się wydawać kontrowersyjne (przejazd drogą kontenera cysterny, z której wycieka materiał niebezpieczny zabezpieczony tylko doraźnym uszczelnieniem z materiałem chłonnym) w tej sytuacji były najlepsze. Czas oczekiwania na zastępczą

7 Wypadki z udziałem cystern. Krajowy system ratownictwa - zmiany oraz praktyka 33 cysternę wypełnioną gazem obojętnym, przedłużyłby czas akcji tj. pozostania rozszczelnionego kontenera cysterny na miejscu zdarzenia do około 48 godzin. Spowodowałoby to, większą ilość aldehydu który wydostał by się na zewnątrz cysterny. Ponadto takie rozwiązanie pozwoliło zminimalizować zagrożenie skażenia środowiska aldehydem izomasłowym na miejscu zdarzenia. Należy także nadmienić, że nasze działania pozwoliły uratować od zniszczenia produkt o wartości ponad 80 tys. zł. 3. Opis wypadku drogowego autocysterny przewożącej paliwo w Katowicach w dniu 23 stycznia 2002r. W Katowicach na zjeździe z autostrady A4 w kierunku na Kraków na ulicę Mikołowską, kierowca prowadzący samochód ciężarowy marki SCANIA nie dostosował prędkości jazdy do panujących warunków na drodze, co spowodowało wypadnięcie z drogi i przewrócenie się cysterny na lewy bok. Kierowca pojazdu nie odniósł żadnych obrażeń. W cysternie znajdowało się w pięciu komorach 34 m 3 paliwa, odpowiednio: 12,3 m 3 oleju napędowego w dwóch pierwszych komorach, 4,6 m 3 benzyny 98 oktanowej w trzeciej komorze oraz 17,1 m 3 benzyny 95 oktanowej w dwóch ostatnich komorach. W wyniku przewrócenia się cysterny nastąpiło rozszczelnienie się włazów, z których zaczęło wypływać paliwo z intensywnością około 1dm 3 /min. Pierwsze zastępy Państwowej Straży Pożarnej, które przyjechały na miejsce zdarzenia przystąpiły do podania piany gaśniczej, którą pokryto teren wokół cysterny zapobiegając powstaniu ewentualnego pożaru. Grupa Specjalistyczna z Piotrowic przybyła na miejsce zdarzenia po około 15 minutach. W pierwszej kolejności przystąpiliśmy do uziemienia cysterny oraz podstawienia wanny pod cieknące włazy, zapobiegając w ten sposób przedostawaniu się paliwa do gruntu. Następnie przystąpiono do uszczelnienia włazów komór, z których wyciek paliwa był największy. Były to dwa włazy: piątej komory z benzyną 95 oktanową, oraz trzeciej komory z benzyną 98 oktanową. Wyciek z piątej komory udało się wyeliminować za pomocą granulatu uszczelniającego (jest to rodzaj cementu szybko wiążącego odpornego na działanie substancji ropopochodnych). Natomiast trzecią komorę, z której wyciek był najintensywniejszy doszczelniono za pomocą klinów drewnianych, które wbijano pomiędzy dźwignię zamka a klapę zamykającą, powodując w ten sposób dociśnięcie jej do gniazda włazu. Operacja ta zdecydowanie ograniczyła wyciek paliwa. Po takim zabezpieczeniu cysterny można było przystąpić do jej przepompowania. Cysterna była przewrócona w taki sposób, że każdą komorę musieliśmy pompować w trzech etapach. Pierwszy etap - pompowanie pełnej komory do poziomu wylewu cieczy z zaworów dennych,

8 34 Bogusław Dudek - Dowódca Jednostki Ratowniczo-Gaśniczej PSP nr II Katowice-Piotrowice drugi etap - grawitacyjny wypływ przez króciec w którym umieszczany jest bagnet do pomiarów poziomu paliwa w komorze, trzeci etap - otwarcie klapy górnego włazu nalewowego i wypompowanie paliwa do końca z komory. Przed przystąpieniem do pompowania należało dokładnie rozpoznać system połączeń pneumatycznych sterujących zaworami dennymi, zaworów spustowych oraz oddechowych. Cysterna, która uległa wypadkowi to typowa cysterna, która poza pneumatycznym sterowaniem zaworów posiadała zabezpieczenie elektryczne, zsynchronizowane z systemami zabezpieczającymi przed przepełnieniem zbiorników stacji paliw. Takiego typu zabezpieczenie powoduje poważne trudności z przepompowywaniem substancji z cysterny, która jest uszkodzona lub uległa wypadkowi. Ponadto cysterna posiadała dwie szafy z przyłączami: oddzielnie dla oddolnego załadunku po lewej stronie oraz szafę rozładunkową, która znajdowała się po prawej stronie tj. na górze cysterny przewróconej. W celu przepompowania paliwa należało za pomocą specjalnego zestawu pneumatycznego obejść centralny układ pneumatyczny cysterny i podać powietrze bezpośrednio do zaworów, które chce się otworzyć. Zestaw taki składa się z butli sprężonego powietrza, reduktora, zespołu sterującego wraz z zaworami bezpieczeństwa, wężyków z tworzywa sztucznego (o różnych średnicach) oraz odpowiednich złączek, trójników, którymi możemy podłączać się na krótko do układów pneumatycznych. Sterowanie układem nie sprawia problemów, jeżeli wcześniej będą rozpoznane i przeanalizowane wszystkie połączenia pneumatyczne i elektryczne w cysternie. Otwarcie zaworów następuje już przy podaniu ciśnienia roboczego około 4 bar. Podczas wypompowywania paliwa przez zawory denne, jedną z najważniejszych rzeczy jest doprowadzenie powietrza do opróżnianej komory w celu wyeliminowania powstającego podciśnienia. Można to uzyskać na przykład poprzez otwarcie zaworu oddechowego i wprowadzanie powietrza tym układem. Jednak w tym przypadku położenie cysterny utrudniało swobodne zasysanie powietrza układem ze względu na jego zalanie paliwem. Wyeliminowanie podciśnienia osiągnęliśmy poprzez poluzowanie bagnetu do mierzenia poziomu paliwa w komorze. W tym miejscu następowało zasysanie powietrza do komory, które umożliwiło wypompowanie części paliwa do poziomu zaworu dennego. Najbardziej czasochłonny był drugi etap pompowania, w którym paliwo wyciekało grawitacyjnie do podstawionych pojemników, z których za pomocą pompy beczkowej był przepompowywany do podstawionej cysterny.

9 Wypadki z udziałem cystern. Krajowy system ratownictwa - zmiany oraz praktyka 35 Największy wpływ na długość czasu pompowania miał fakt, że w cysternie znajdowały się trzy gatunki paliwa. Powodowało to, że nie można było jednocześnie opróżniać dwóch komór ze względu na możliwość wymieszania się różnych gatunków paliwa poprzez układ oddechowy cysterny. Po wypłynięciu paliwa do poziomu umiejscowienia bagnetu pomiarowego, można było bezpiecznie otworzyć klapę włazu i poprzez wprowadzoną rurę ssącą wypompować paliwo za pomocą pompy wirowej. Po całkowitym opróżnieniu z paliwa wszystkich komór, można było przystąpić do postawienia cysterny na koła. Do tego zadania przystąpiły zastępy z Dąbrowy Górniczej dysponujące ciężkim samochodem ratownictwa drogowego Mega City oraz zastęp z Gliwic dysponujący dźwigiem 50-cio tonowym. W celu postawienia cysterny na koła zaczepiono liny stalowe do elementów konstrukcyjnych naczepy i ciągnika siodłowego. Następnie za pomocą wyciągarki samochodu ratownictwa drogowego rozpoczęto proces stawiania całego zespołu na koła. Dźwig podczas tej operacji tylko zabezpieczał za pomocą własnej wyciągarki cysternę przed ponownym jej przewróceniem. W wyniku tego zdarzenia zniszczenia w pojeździe były bardzo małe, w ciągniku siodłowym udało się uruchomić silnik i cysterna o własnych siłach w eskorcie samochodów pilotujących odjechała do bazy transportowej.