Przedmowa. dr Rados³aw Flejszar XIII

Transkrypt

1 Przedmowa Przedmiotem niniejszego opracowania jest komentarz do przepisów normuj¹cych postêpowanie w sprawach gospodarczych, zawartych w Dziale IVa Kodeksu postêpowania cywilnego, tj. do art KPC. Przepisy tego dzia³u, wprowadzone do Kodeksu postêpowania cywilnego ustaw¹ z r. o rozpoznawaniu przez s¹dy spraw gospodarczych (Dz.U. Nr 33, poz. 175 ze zm.) z dniem r., by³y wielokrotnie nowelizowane. W wyniku tych nowelizacji nast¹pi³o istotne rozszerzenie zakresu spraw rozpoznawanych w analizowanym postêpowaniu oraz zaostrzenie wymagañ stawianych przedsiêbiorcom, wystêpuj¹cym w nim w charakterze stron. Postêpowanie uregulowane w Dziale IVa Kodeksu postêpowania cywilnego jest postêpowaniem procesowym odrêbnym w rozumieniu art KPC. Jego specyfik¹ jest nie tylko szczególny charakter spraw bêd¹cych przedmiotem rozpoznania (sprawy gospodarcze), ale równie powierzenie rozpoznawania tych spraw s¹dom gospodarczym (jako odrêbnym jednostkom organizacyjnym). Konsekwencj¹ takiego zakwalifikowania przepisów o postêpowaniu w sprawach gospodarczych jest to, e w sytuacji, gdy przepisy te nie reguluj¹ okreœlonych zagadnieñ (b¹dÿ te reguluj¹ je jedynie czêœciowo), znajduj¹ zastosowanie przepisy ogólne o procesie. Z kolei w obrêbie Dzia- ³u IVa Kodeksu postêpowania cywilnego przepisy Rozdzia³u 1 maj¹ charakter ogólny w stosunku do przepisów zawartych w pozosta³ych piêciu rozdzia³ach. Zamierzeniem autora pracy by³o przede wszystkim przedstawienie i usystematyzowanie orzecznictwa S¹du Najwy szego, s¹dów apelacyjnych oraz s¹du ochrony konkurencji i konsumentów, jak równie najwa - niejszych pogl¹dów doktryny dotycz¹cych aktualnie obowi¹zuj¹cych przepisów reguluj¹cych postêpowanie w sprawach gospodarczych. Dla zrozumienia istoty niektórych problemów oraz w celu ustosunkowania siê do pogl¹dów prezentowanych zarówno w literaturze, jak i w orzecznictwie niezbêdne by³o równie przybli enie najwa niejszych kierunków i za³o eñ wprowadzanych zmian stanu prawnego oraz przytoczenie (a niejednokrotnie omówienie) przepisów w ich pierwotnym brzmieniu lub w brzmieniu sprzed ostatnich nowelizacji. Komentuj¹c poszczególne przepisy reguluj¹ce postêpowanie w sprawach gospodarczych autor stara³ siê przedstawiæ wszystkie pojawiaj¹ce siê na ich tle spory i w¹tpliwoœci. Podejmowa³ tak e próbê ich rozwi¹zania b¹dÿ opowiada³ siê za jednym IX

2 z prezentowanych w doktrynie i w orzecznictwie stanowisk. Dokonany przegl¹d orzecznictwa s¹dów powszechnych i S¹du Najwy szego oraz pogl¹dów doktryny pozwoli³ na odniesienie siê do najwa niejszych zagadnieñ z zakresu postêpowania odrêbnego w sprawach gospodarczych oraz na sformu³owanie pewnych postulatów co do zmian aktualnie obowi¹zuj¹cego stanu prawnego. W pierwszym wydaniu niniejszego komentarza, które ukaza³o siê w 2006 r., szczególn¹ uwagê poœwiêcono istotnym zmianom stanu prawnego wprowadzonym ustaw¹ z r. o zmianie ustawy Kodeks postêpowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 172, poz. 1804) oraz ustaw¹ z r. o zmianie ustawy Kodeks postêpowania cywilnego oraz ustawy Prawo o ustroju s¹dów powszechnych (Dz.U. z 2005 r. Nr 13, poz. 98). Uwzglêdnione zosta³y równie w zakresie dotycz¹cym przedmiotu niniejszego opracowania zmiany wprowadzone ustaw¹ z r. o kosztach s¹dowych w sprawach cywilnych (Dz.U. Nr 167, poz ze zm.), która wesz³a w ycie r. Wymienione wy ej ustawy, mimo i wprowadzi³y szereg istotnych zmian w postêpowaniu odrêbnym w sprawach gospodarczych, nie koncentrowa³y siê przede wszystkim na tym postêpowaniu. Natomiast ustawa z r. o zmianie ustawy Kodeks postêpowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 235, poz. 1699) w za³o eniu ograniczy³a siê, poza regulacjami dotycz¹cymi referendarza s¹dowego, jedynie do przepisów odnosz¹cych siê bezpoœrednio do postêpowania gospodarczego, w szczególnoœci zawartych w Dziale IVa Tytu³u VII Ksiêgi pierwszej Kodeksu postêpowania cywilnego. Autorzy projektu tej ustawy, zwracaj¹c uwagê na okolicznoœæ, e pewne kwestie maj¹ce istotny wp³yw na przebieg postêpowania odrêbnego w sprawach gospodarczych umieszczone zosta³y wœród ogólnych przepisów dotycz¹cych zwyk³ego postêpowania procesowego, uzasadnili potrzebê dokonania niezbêdnych zmian równie w tym zakresie. Zmiany dokonane w postêpowaniu w sprawach gospodarczych mia³y na celu usprawnienie i racjonalizacjê przebiegu tego postêpowania, a w konsekwencji przyspieszenie merytorycznego rozpoznawania spraw gospodarczych. Oceniaj¹c charakter i zakres wprowadzonych ustaw¹ z r. zmian, nale y stwierdziæ, e jest to jedna z najwa niejszych (je eli nie najwa niejsza) nowelizacji postêpowania w sprawach gospodarczych od dnia wprowadzenia tego postêpowania do Kodeksu postêpowania cywilnego (tj. od r.). Istotne znaczenie z punktu widzenia postêpowania w sprawach gospodarczych mia³o równie uchwalenie r. nowej ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz.U. Nr 50, poz. 331). Ustawa ta, uchylaj¹c poprzednio obowi¹zuj¹c¹ ustawê z r. o tym samym tytule, nie wprowadzi³a bezpoœrednio zmian w Rozdziale 2 Dziale IVa Tytule VII Ksiêgi pierw- X

3 szej Kodeksu postêpowania cywilnego (z wyj¹tkiem zmiany w art KPC), ale jej wejœcie w ycie mia³o istotny wp³yw na sposób interpretacji przepisów reguluj¹cych przebieg postêpowania w sprawach z zakresu ochrony konkurencji. Wprowadzone w 2007 r. zmiany stanu prawnego spowodowa³y koniecznoœæ opracowania na nowo znacznych partii komentarza. Jego obecne, drugie wydanie w pe³ni uwzglêdnia te zmiany i zawiera próbê ich oceny. Pominiête zosta³o z koniecznymi wyj¹tkami omówienie tych zmian dokonanych ustaw¹ z r. w przepisach ogólnych dotycz¹cych zwyk³ego postêpowania procesowego, które nie dotycz¹ bezpoœrednio lub poœrednio postêpowania odrêbnego w sprawach gospodarczych (w tym w szczególnoœci istotnych zmian przepisów reguluj¹cych wp³yw og³oszenia upad³oœci strony na dalszy bieg procesu). Zmiany wprowadzone w Kodeksie postêpowania cywilnego, a w szczególnoœci w postêpowaniu odrêbnym w sprawach gospodarczych, ustaw¹ z r. zmierza³y jak podniesiono w uzasadnieniu projektu tej ustawy (Ÿród³o: w trzech, ostatecznie zbie nych i dope³niaj¹cych siê kierunkach. Kierunek pierwszy polega na wykreowaniu instytucji procesowych (w tym równie przez zmodyfikowanie i udoskonalenie instytucji ju istniej¹cych), które bezpoœrednio zmierzaj¹ do przyspieszenia i usprawnienia toku procesu gospodarczego. W tej grupie nale y wymieniæ konstrukcje maj¹ce na celu szersz¹ ni do tej pory realizacjê zasady koncentracji materia³u dowodowego, definitywne ustalenie (z chwil¹ wymiany pierwszych pism procesowych) ram podmiotowych i przedmiotowych procesu, wiêksze zdyscyplinowanie stron procesu i ich pe³nomocników, radykalne ograniczenie czynnoœci procesowych o charakterze formalnym, a w efekcie znaczne skrócenie w toku procesu etapów poœrednich, oddzielaj¹cych ¹danie ochrony prawnej zg³oszone przez powoda w formie powództwa od jego merytorycznego rozpoznania przez s¹d oraz zapewnienie powodowi ochrony prawnej ju z chwil¹ merytorycznego rozstrzygniêcia s¹du pierwszej instancji. Za³o enia te realizuj¹ w szczególnoœci zmiany rozszerzaj¹ce i ujednolicaj¹ce w ca³ym postêpowaniu gospodarczym zasady prekluzji dowodowej (art , art , art a, art b KPC, uchylenie art KPC), wy³¹czaj¹ce dopuszczalnoœæ przekszta³ceñ podmiotowych i przedmiotowych w toku procesu, mo liwoœæ wytoczenia powództwa wzajemnego oraz ograniczaj¹ce mo liwoœæ podniesienia zarzutu potr¹cenia (art oraz art i4KPC), przyznaj¹ce s¹dowi prawo ukarania grzywn¹ strony lub pe³nomocnika, która powo³uj¹c siê w z³ej wierze na nieprawdziwe okolicznoœci, zmierza do przewlek³oœci postêpowania (art i 3 KPC), upraszczaj¹ce i przyspieszaj¹ce kontrolê formaln¹ pism procesowych (art a KPC), XI

4 wzmacniaj¹ce zasady kontradyktoryjnoœci (art i art KPC), wy³¹czaj¹ce kompetencje s¹dów do badania z urzêdu niew³aœciwoœci usuwalnej (art. 202 KPC), skracaj¹ce terminy spoczywania spraw bez biegu oraz ograniczaj¹ce podstawy zawieszenia spraw gospodarczych (art , art i art KPC), rozszerzaj¹ce mo liwoœæ wyrokowania na posiedzeniu niejawnym (art KPC) oraz przyznaj¹ce wyrokom s¹dów pierwszej instancji, zas¹dzaj¹cym œwiadczenie pieniê ne albo œwiadczenie innych rzeczy zamiennych, walor tytu³u zabezpieczaj¹cego, wykonalnego bez koniecznoœci nadawania mu klauzuli wykonalnoœci (art a KPC). Drugi kierunek polega na wprowadzeniu rozwi¹zañ klasyfikuj¹cych i porz¹dkuj¹cych konstrukcje procesowe funkcjonuj¹ce w procesie tocz¹cym siê przed s¹dem gospodarczym, a tym samym na ograniczeniu obszaru sporów i w¹tpliwoœci interpretacyjnych, wp³ywaj¹cych negatywnie na sprawnoœæ ca³ego postêpowania. Dotyczy to regulacji odnosz¹cych siê do zastêpczego dorêczania pism procesowych przedsiêbiorcom (art KPC), normuj¹cych tryb postêpowania w przypadku og³oszenia upad³oœci stron procesu (art pkt 4, art , art pkt 5 i art KPC), precyzuj¹cych zakres pojêcia sprawy gospodarczej i pojêcie przedsiêbiorcy oraz kognicjê s¹du gospodarczego, a tak e wzajemny stosunek postêpowania odrêbnego w sprawach gospodarczych do innych postêpowañ odrêbnych (art i 2, art a, art KPC oraz art. 2 RozpGospU), wyznaczaj¹cych w³aœciwoœæ rzeczow¹ s¹dów gospodarczych (zmiana art. 17 KPC przy równoczesnym uchyleniu art KPC) oraz likwiduj¹cych konstrukcjê szczególnej zdolnoœci s¹dowej w postêpowaniu przed s¹dem gospodarczym (uchylenie art KPC). Trzeci wreszcie kierunek zmian dokonanych ustaw¹ z r. polega na rozszerzeniu kompetencji referendarza s¹dowego w zakresie czynnoœci procesowych w postêpowaniu cywilnym (art , art , art i art KPC). Pozosta³e zmiany wprowadzone z dniem r. autorzy projektu ustawy nowelizuj¹cej Kodeks postêpowania cywilnego okreœlili jako zmiany maj¹ce charakter przede wszystkim terminologiczny i techniczny (m.in. zmiany w art , art , art i art KPC oraz w art. 1, art. 2 ust. 1 i art. 2 ust. 2 pkt 6 RozpGospU). Niektóre z wprowadzonych w postêpowaniu odrêbnym w sprawach gospodarczych i wymienionych powy ej zmian uwzglêdniaj¹ postulaty sformu³owane zarówno w orzecznictwie s¹dowym, jak i w doktrynie. Do takich zmian, postulowanych m.in. przez autora niniejszego komentarza w jego pierwszym wydaniu, nale y zaliczyæ uchylenie niemaj¹cego ju adnego praktycznego znaczenia art KPC oraz przyjêcie na gruncie XII

5 postêpowania cywilnego (w art KPC) definicji przedsiêbiorcy identycznej, jak definicja znajduj¹ca siê w art KC. Oceniaj¹c aktualnie obowi¹zuj¹ce przepisy reguluj¹ce postêpowanie odrêbne w sprawach gospodarczych, nale y stwierdziæ, e co do zasady ich nowelizacja by³a uzasadniona i celowa. Generalna pozytywna ocena wprowadzonych zmian nie jest jednak równoznaczna z uznaniem, e za³o one przez ustawodawcê cele tj. przyspieszenie i usprawnienie rozpoznawania spraw gospodarczych zosta³y osi¹gniête. Wprowadzeniu zmian legislacyjnych powinien bowiem towarzyszyæ istotny wzrost nak³adów finansowych na szeroko pojêty wymiar sprawiedliwoœci, a w szczególnoœci na zwiêkszenie liczby sêdziów i referendarzy orzekaj¹cych w s¹dach gospodarczych oraz na zapewnienie lepszych warunków lokalowych i lepszego wyposa enia w tych s¹dach. W niedalekiej przysz³oœci oka e siê, czy funkcjonowanie postêpowania w sprawach gospodarczych w obecnym kszta³cie pozwoli w pe³ni wyeliminowaæ istniej¹ce dzisiaj problemy. Podczas analizy poszczególnych przepisów reguluj¹cych postêpowanie w sprawach gospodarczych (w tym w szczególnoœci przepisów dodanych ustaw¹ z r. o zmianie ustawy Kodeks postêpowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw) nadal nasuwaj¹ siê liczne uwagi krytyczne i w¹tpliwoœci, na podstawie których mo na formu³owaæ propozycje kolejnych zmian stanu prawnego. dr Rados³aw Flejszar XIII