ANDRZEJ MURAWSKI. AKCJUM 31 p.n.e.

Transkrypt

1 ANDRZEJ MURAWSKI AKCJUM 31 p.n.e.

2 Opracowanie graficzne seri,jerzy Kępkiewicz Ilustrację na obwolucie projektował.konstanty M.Sopoćko Redaktor: Bogusław Brodecki Redaktor Map: Maria Stępniowska Redaktor techniczny: Jadwiga Jegorów Copyright by Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej Warszawa 1986 r. Wydanie I ISBN

3 HISTORYCZNE BITWY ANDRZEJ MURAWSKI AKCJUM 31 p.n.e. Dom Wydawniczy Bellona Warszawa 2003

4 ŚMIERĆ DYKTATORA Bitwa pod Akcjum stała się w historii starożytnego Rzymu klamrą spinającą dwie diametralnie różne formy ustrojowe republikę oraz cesarstwo. To starcie zbrojne było również końcowym akordem kilkunastoletniego okresu bratobójczych wojen domowych, które stanowiły tło agonii systemu republikańskiego. Początek tych ostatecznych zmagań, niezależnie od przyjmowanych ustaleń czasowych, wiąże się nieodłącznie z osobą Gajusza Juliusza Cezara. Ten wybitny wódz, polityk, a także i kochanek, będąc już u szczytu sławy wypowiedział kiedyś prorocze słowa. Stwierdził, że nie tyle w jego własnym, ile w państwa interesie leży jego [tj. Cezara przyp. red.j ocalenie; on już od dawna nasycił się potęgą i sławą po brzegi. Jeżeli jednak jemu coś złego się stanie, państwo nie zazna spokoju i zostanie narażone na nowe wojny domowe, będąc w gorszych jeszcze warunkach" 1. Czy za twierdzeniem tym krył się egocentryzm ufnego w swą siłę polityka, czy też była to realna ocena sytuacji? Odpowiedź przyniosły Rzymianom wydarzenia zapoczątkowane tragedią id marcowych 44 r. 2 1 Suetonius, Divus Juliiis (w: De vita Caesarum), 86 (dalej: Su et., Div. Juliiis). 2 Dzień id marcowych przypadał na 15 dobę marca. W tekście wszystkie daty roczne, o ile nie zaznaczono inaczej, odnoszą się do okresu przed naszą erą.

5 O sile Cezara stanowiła jego armia, majątek i wielka sława. Nadzór nad wojskiem zapewnił sobie zdobywając stanowisko konsula na rok 59. Zgodnie z tradycją dwóch konsulów wybieranych przez uprawnionych do głosowania obywateli rzymskich sprawowało przez rok władzę wykonawczą w państwie i dowództwo nad armią. Po wygaśnięciu kadencji dostojnicy ci jako prokonsulowie obejmowali namiestnictwo wyznaczonych przez senat prowincji. Jednak począwszy od I wojny punickiej, toczonej w latach , agresywna polityka zagraniczna zapewniała Rzymowi wiele nowych, ciągle rosnących zdobyczy terytorialnych. Ziemie podbitych państw lub tereny plemienne stawały się nowymi prowincjami, a ich wielkość przerastała możliwości administracyjne zdobywców. Kłopotom tym zaradził Lucjusz Korneliusz Sulla, który sprawując władzę dyktatorską w latach 82-79, zwiększył z sześciu do ośmiu zastęp urzędników sądowych i wojskowych zwanych pretorami (pmetores). Od tego czasu pretorzy po zakończonej rocznej kadencji również obejmowali namiestnictwo. Jednak ogólna liczba prokonsulów i propretorów odpowiadająca dziesięciu prowincjom, jakimi dysponował Rzym w okresie sullańskim, okazała się rychło niewystarczająca, toteż ratunkiem stało się przedłużanie władzy nad prowincjami nawet do trzech lat. W takiej sytuacji Cezar będąc prokonsulem przejął w 58 r. namiestnictwo nad terenami znanymi jako Galia Narbońska (Gallia Narbonensis) i Galia Przedalpejska {Gallia Cisalpina). Sprawowanie urzędów publicznych było w republikańskim Rzymie bezpłatne. Z jednej strony stwarzało to pozory bezinteresowności rządzących, z drugiej natomiast stanowiło utrudnienie dla ubogich polityków plebejskich, którzy nie mogli pokryć kosztów kampanii przedwyborczej oraz wydatków związanych z utrzymaniem opłacanych stronników w senacie. Poniesione nakłady zwracały się jednak szybko w momencie objęcia władzy nad prowincją i stacjonującą w niej armią.

6 Bardziej zachłanni, jak na przykład Gajusz Werres, namiestnik Sycylii w latach 73-71, dokonywali grabieży oraz nadużyć ingerując w skup i dostawy zboża przeznaczonego na rynek metropolii, pobierając łapówki za tendencyjne wyroki sądowe lub wchodząc w spekulacyjne konszachty z publikanami dzierżawcami podatków, którzy pośredniczyli pomiędzy ludnością a administracją w ściąganiu należnych kwot. Inni namiestnicy wykorzystując stan wojennego zagrożenia granic podległych im prowincji lub nawet antyrzymskie bunty, prowadzili zwycięskie kampanie, natomiast okupy, nakładane kontrybucje i bogactwa plądrowanych miast stawały się zaczątkiem ogromnych fortun. Nie uszczuplały ich nawet sumy przekazywane do skarbu państwa ani dary dla legionistów, mające wynagrodzić trudy wojenne. Armie rzymskie obowiązujące w prowincjach mogły być nie tylko środkiem zdobycia majątku. Dla ambitnego namiestnika stanowiły one element politycznego nacisku wobec Italii. Zrozumiał to dobrze senat, który, obawiając się kandydatury Cezara na stanowisko konsula 59 r., zawczasu wyznaczył obu przyszłym konsulom zakres działania obejmujący jedynie zarząd dróg i lasów metropolii. Cezar bowiem, będąc wrogiem stronnictwa optymatów reprezentującego interesy oligarchii senatorskiej, doprowadził do nawiązania porozumienia pomiędzy Gnejuszem Pompejuszem Wielkim" a najbogatszym obywatelem rzymskim, Markiem Licyniuszem Krassusem. Porozumienie to, zwane triumwiratem, dzięki fortunie i wojennej chwale jego sygnatariuszy miało zapewnić realizację ich planów politycznych: dzięki paktowi Cezar stał się pewny otrzymania konsulatu, natomiast Pompejusz po zwycięskich zmaganiach z królem Pontu Mitrydatesem zamierzał, wykorzystując wsparcie triumwirów, wymusić na senacie zatwierdzenie swej decyzji utworzenia nowych prowincji Bitynii i Pontu oraz Syrii. Ponadto chciał także otrzymać ziemię uprawną dla obdarowania nią weteranów swojej armii.

7 Ich dążenia ziściły się. Cezar poparty przez plebejski ruch popularów objął konsulat wraz z Markiem Kalpurniuszem Bibulusem. Będąc już urzędującym funkcjonariuszem państwa zatwierdził wnioski Pompejusza oraz wymógł na senatorach przydzielenie sobie namiestnictwa na pięć lat. Precedens ów ułatwił mu powtórzenie tego manewru w większym jeszcze zakresie: oto w 56 r. doszło do spotkania triumwirów w miejscowości Luka. Wynikiem obrad było reaktywowanie rozluźnionego już mocno związku trzech polityków. Poza tym, wykorzystując obecność przybyłych z Rzymu senatorów, przedłużono formalnie namiestnictwo Cezara nad Galią na dalsze pięć lat oraz na taki sam okres przydzielono Pompejuszowi i Krassusowi, jako konsulom 55 r., zarząd niezmiernie bogatych prowincji: pierwszemu Hiszpanii, drugiemu Syrii. Tak więc ponownie samowola polityków wzięła górę nad republikańskimi prawami i obyczajami. Nie bez znaczenia był też fakt, iż obrady lukańskie toczyły się już na terytorium podległej Cezarowi Galii Przedalpejskiej, toteż senatorowie asystujący konferującym tri um wirom znajdowali się pod psychiczną presją cezariańskich legionów zimujących w rejonie niedalekiej miejscowości Narbo. Ostatecznie, wbrew wszelkim zwyczajom, Cezar sprawował namiestnictwo Galii nieprzerwanie przez dziesięć lat. W tym czasie, pilnie obserwując zmagania polityczne toczące się w Rzymie pomiędzy jego dwoma sojusznikami a zachowawczym senatem, prowadził zbrojne kampanie na ogromną skalę. Wykorzystując skłócenie plemion zamieszkujących tereny zwane przez Rzymian Galią Zaalpejską (Gallia Transalpina) lub też Galią Długowłosą (Gallia Comata), a rozciągające się aż po Ren, ambitny namiestnik w ciągu dwóch lat począwszy od przyjęcia urzędu podbił te ziemie, pokonując także celtyckie ludy Helwetów oraz germańskie oddziały Ariowista, wodza Swebów. Cezar na czele swych legionów, jak również przy pomocy posiłkowej jazdy galijskiej wy-

8 stawionej przez pokonane plemiona, zaatakował ludy Belgów zamieszkujące w dorzeczu Renu, Marny i Sekwany. Następnie, podczas wiosennej kampanii 55 r., pokonał germańskie plemiona Uzypetów i Tankterów, po czym w trakcie ekspedycji karnej sforsował Ren siejąc popłoch wśród innych ludów Germanii. Niesyty chwały i zgromadzonych bogactw poprowadził w latach 55 i 54 dwie wyprawy do Brytanii. I chociaż pokonanie oraz zhołdowanie króla Kassywelaunusa, który dowodził zjednoczonymi wojskami plemion wyspiarskich, miało charakter czysto symboliczny, to jednak ekspedycje te rozszerzyły strefę zainteresowań terytorialnych Rzymu. W okresie tym znaczenie Cezara jako polityka wzrosło niewspółmiernie. Stał na czele ogromnej armii, rozbudowanej, zresztą bez zgody senatu, dzięki zapleczu, jakie stanowiła właściwa domena jego namiestnictwa spokojna i w pełni zromanizowana Galia Przedalpejska, gdzie dokonywał dodatkowego werbunku formując na własną rękę cztery legiony. Koszt ich zaciągu i utrzymania miał być pokryty ze skarbu państwa, co zobowiązali się zapewnić po spotkaniu w Lukce pozostali triumwirowie. W czasie całej wojny galijskiej w dyspozycji Cezara było łącznie trzynaście legionów. Więź armii cezariańskiej z jej dowódcą zacieśniła się w licznych bojach. Odwaga oraz geniusz strategiczny Cezara, wspólne ryzyko i niewygody życia obozowego sprawiły, że legioniści uwielbiali swego wodza. Jednak na te wzajemne uwarunkowania wpływ miały także czynniki ekonomiczne. Reforma wojskowa przeprowadzona w 107 r. przez konsula Gajusza Mariusza zmieniła profil armii rzymskiej. Dotychczasowy model wojska obywatelskiego, powoływanego doraźnie na podstawie zróżnicowanego cenzusu majątkowego, przestał spełniać pokładane w nim oczekiwania, co wiązało się ze wzmożoną zaborczością polityki rzymskiej. Dlatego Mariusz stworzył zawodowe wojsko będące instrumentem państwa w jego agresywnych poczynaniach. Zamiana obronnej funkcji wojska na ofensywną uwidaczniała się w nowych

9 zasadach organizacyjnych sił zbrojnych. Przyjmując do długoterminowej, szesnastoletniej służby ochotników o pochodzeniu plebejskim, armia oferowała pełny ekwipunek i stały żołd w wysokości pięciu asów dziennie. Zunifikowano uzbrojenie oddziałów, systematyzując również podziały taktyczne, podstawą których miała być kohorta. Legion, liczący w czasach Mariusza około czterech tysięcy żołnierzy, dzielił się na dziesięć kohort. Cezar dysponując taką armią orientował się doskonale w potrzebach i aspiracjach swych legionistów, dla których stały zarobek oraz możność partycypacji w podziale łupów wojennych były główną motywacją zaciągnięcia się do służby. Dlatego też zdobywszy władzę wódz bez zgody senatu podwoił żołd do dziesięciu asów dziennie. Ponadto, wzorem swych poprzedników, którymi byli powszechnie uznani dowódcy Sulla i Pompejusz Wielki", Cezar zabiegał o uchwalenie w senacie nadań gruntów uprawnych dla kończących służbę żołnierzy. Tego rodzaju darowizna stanowiła dla legionistów ukoronowanie długoletnich trudów wojennych, będąc jednocześnie zachętą dla innych, chcących pójść w ich ślady. Toteż wodzowie przywiązywali do uzyskania gruntów wielką wagę: Sulla osadził około 100 tys. swoich ludzi na działkach uprawnych, Pompejusz natomiast, wykorzystując potęgę triumwiratu, uzyskał nadania ziemi dla prawie 40 tys. weteranów. Sowicie opłacane i mobilizowane do walki perspektywą spokojnej emerytury" legiony stawały się powolnym narzędziem w rękach swych dowódców. Ufni w ich hojność żołnierze walczyli z każdym wskazanym przeciwnikiem, nie wstrzymując się nawet przed przelaniem krwi współobywateli. Tym samym otwarta została droga do wykorzystywania armii w wewnętrznych rozgrywkach politycznych Rzymu. Sława i kariera męża stanu bardziej uwarunkowane były siłą oręża niż zdolnościami oratorskimi czy wszechstronną wiedzą historyczną lub prawniczą. Również Cezarowi nie dane było uniknąć tego rodzaju sytuacji. Sława i majątek zdobyte podczas kampanii galijskich

10 oraz potęga wynikająca z siły jego legionów przyczyniły wodzowi wrogów w senacie, który wykorzystując faktyczny rozpad triumwiratu przeciągnął na swoją stronę Pompejusza. Kości są rzucone" rzekł Cezar 10 stycznia 49 r. przekraczając na czele armii rzekę Rubikon, stanowiącą granicę pomiędzy Galią Przedalpejską a Italią 3. Rozpoczęta w ten sposób wojna domowa zakończyła się całkowitą klęską zwolenników senatu, a jej kolejne etapy wyznaczane były bitwami pod Herdą w Hiszpanii, Dyrrachium w Macedonii czy też Farsalos w Tesalii. Zapowiedzią zwycięstwa w tych krwawych zmaganiach był przyjazd Cezara do Aleksandrii w Egipcie, gdzie doradcy króla Ptolemeusza XIV Dionizosa dostarczyli przybyszowi jako dowód przyjaźni głowę podstępnie uprzednio zabitego Pompejusza. W ciągu dwóch następnych lat szala zwycięstwa zdecydowanie przechyliła się na stronę Cezara. Sukcesy w bitwach pod Tapsus, gdzie 6 kwietnia 46 r. pokonał zjednoczone armie króla numidyjskiego Juby i zwolenników senatu, oraz pod Munda, gdzie 17 marca 45 r. pobił synów Pompejusza, zakończyły ostatecznie wojnę domową. Nastał pokój, a wraz z nim zawrotna kariera polityczna zwycięzcy. W skali nie spotykanej dotąd w republikańskim Rzymie udało się Cezarowi skupić w swych rękach większość znaczących funkcji publicznych. Przerażony senat oraz wyborcze zgromadzenia obsypały triumfatora zaszczytami. W 46 r. obrany został po raz trzeci konsulem, przyjmując władzę na pięć kolejnych lat. W następnym roku na wniosek zgromadzeń zwanych komicjami centurialnymi konsulat jego został przedłużony do lat dziesięciu. Zasmakowawszy powierzonej mu w 49 r. dyktatury, która była nadzwyczajnym urzędem przyznawanym na czas nie dłuższy niż sześć miesięcy w chwilach zagrożenia bezpieczeństwa republiki, zwycięzca z Galii ponownie przyjął tę funkcję, nadaną mu w 48 r. na okres aż dwunastu miesięcy. Po bitwie pod Tapsus, gdy 3 S u e t., Dii: Julius, 32.

11 wygasała już wojna domowa, Cezarowi znowu powierzono władzę dyktatorską tym razem na przeciąg lat dziesięciu, jako urząd corocznie odnawiany. Apogeum nastąpiło 14 lutego 44 r., gdy przyznano mu dożywotnią dyktaturę (dictator in perpetuum), łamiąc tym samym odwieczne tradycje republikańskiego Rzymu. Jednocześnie Cezar otrzymał wiele innych funkcji oraz przywilejów podkreślających istniejące w praktyce jego jedynowładztwo. Objął trzyletnie urzędowanie jako funkcjonariusz nadzorujący obyczaje publiczne (praefectura morum). Uprawnienia związane z tym stanowiskiem, równoznaczne z kompetencjami innego poważnego urzędnika, którym był cenzor, umożliwiały ingerencję w formowanie personalnego składu senatu. W tym czasie Cezar dzięki uzyskanej władzy obdarowywał tytułami prokonsula i propretora ludzi nie sprawujących uprzednio funkcji konsularnych i pretorskich, które w myśl prawa były elementami niemożliwymi do pominięcia na drodze wiodącej do najwyższych stanowisk w hierarchii urzędniczej. Dyktator objął też dożywotnią władzę trybuńską (tribunicia potestas) oraz nadane mu jeszcze w 63 r. stanowisko najwyższego kapłana nadzorującego wszystkie kulty rzymskie (pontifex mcaimus); otrzymał także przydomek ojca ojczyzny" (pater patriae) oraz tytuł imperatora, przyznany tylko zwycięskim wodzom okrzykniętym tak przez ich wojska. Poza tym zaszczycono go prawem do stałego noszenia symboli triumfatora, czyli wodza, którego sukcesy wojenne zostały formalnie uznane przez senat. Stawiano mu posągi i obsypywano atrybutami boskości. Wśród nich były nosze, na których zwyczajowo transportowano wizerunki bóstw podczas uroczystych igrzysk cyrkowych, oraz rydwan procesyjny, przeznaczony dla istot o nieśmiertelnej naturze. W okresie takiej adoracji nastąpił cios gwałtowny i niespodziewany. 15 marca 44 r., w dniu id marcowych, Cezar padł ofiarą zamachu dokonanego w budynku Kurii Pompejusza, gdzie miały się odbyć obrady senatu. Spisek był dziełem

12 kilkudziesięciu osób, samego mordu dokonało również liczne grono, zadając 23 rany na całym ciele dyktatora 4. Zbrodnia wstrząsnęła Rzymem, chociaż ludzie witali ją z mieszanymi uczuciami. Jakie namiętności doprowadziły do realizacji tego okrutnego zamierzenia, w którym uczestniczyli ludzie mieniący się przyjaciółmi zgładzonego polityka? Wszak wśród zabójców znajdowali się Marek Juniusz Brutus, jego brat Decymus, Lucjusz Tiliusz Cymber i wielu innych, którzy, będąc stronnikami lub wręcz oficerami Cezara, datowali swoją z nim znajomość jeszcze z okresu wojen galijskich. Cóż skłoniło ich do przeciwstawienia się politycznemu patronowi? Odpowiedź jest prozaiczna u podstaw niechęci wobec dyktatora znajdowała się zawiść, niechęć do zmian zachodzących z jego inicjatywy w społeczeństwie rzymskim, a także wrogość odsuniętych od władzy przedstawicieli rodów patryc - juszowskich. Ich zgładzony przeciwnik jawnie lekceważył skostniałą wprawdzie, lecz uświęconą wielowiekową tradycją strukturę władzy. Wprowadził do senatu trzystu nowych ludzi, a byli wśród nich również plebejscy oficerowie przybyli dopiero z wojny oraz reprezentanci arystokracji prowincjonalnej. Ci ostatni, ku oburzeniu patrycjuszy, w kilkanaście lat po utracie niezawisłości politycznej swoich plemion otrzymali obywatelstwo rzymskie. Cezar często okazywał wyniosłość wobec instytucji republikańskich. Przykładem tego była bulwersująca wyższe sfery stolicy postawa dyktatora witającego na siedząco przybyłych do niego z wiernopoddańczymi uchwałami senatorów. Jak zaświadczył opisujący te wydarzenia historyk rzymski, zniewaga wywołała śmiertelną nienawiść do jedynowładcy. Niepokój wzbudzała również planowana przez Cezara wielka wyprawa wojenna. Jego zamierzenia przewyższały wszystko, czego dokonały dotąd legiony, bowiem celem 4 Tamże, 80; PI u tarć hu s, Cae.iar (w: Vitae parallelae), 66 (dalej: PI ut., Caesar). 5 Suet., Div. Julius, 78.

13 ekspedycji, która miała rozpocząć się już w 43 r., było pokonanie zwycięzców Kras susa Partów. Następnie, po gruzach ich monarchii, wojska dotrzeć miały do brzegów Morza Kaspijskiego, skąd podgórzem Kaukazu i pobrzeżem czarnomorskim planowano atak na ziemie plemion sarmackich. Powrót do Italii miał nastąpić przez Germanię i Galię. Podczas przygotowań do wojny, najprawdopodobniej przy udziale stronnictwa cezariańskiego, lansowano w Rzymie przepowiednię, która głosiła, że Partów zwyciężyć może tylko człowiek z władzą królewską. Stanowiło to zaczyn kolejnego fermentu, albowiem myśl polityczna republiki utożsamiała monarchię z tyranią. Jedynowładztwo, nawet oświecone, jak w przypadku Cezara, znajdowało się poza marginesem tolerancji społecznej, natomiast już sam termin król" (rex) był epitetem uwłaczającym rzymskiemu politykowi. Tłumaczy to niepowodzenie prób które, czynione publicznie przez stronników dyktatora, zmierzały do wysondowania nastrojów ludności wobec możliwość ewentualnego obwołania władcy monarchą. Koncepcja taka pomimo formalnego odżegnania się Cezara od chęci uzyskania władzy królewskiej, przerażała senatorów, tym bardziej iż wódz w wyniku dłuższego pobytu w Aleksandrii podczas minionej wojny znajdował się pod przemożnym wpływem kultury wschodniej, a dla łudzi Wschodu ideałem rządów była autokratyczna monarchia. Powszechne w tej sprawie podejrzeniu zdawał się potwierdzać nie tajony romans, jaki nawiązał się pomiędzy żonatym wówczas Cezarem a mającą w dniu jego śmierci 25 lat królową Kleopatrą. Związek ten wydawał się być trwały dzięki faktowi, że oprócz pozbycia się Pompejusza i stłumieniu lokalnych, anty rzymskich rozruchów, wódz odniósł nad Nilem jeszcze jedno zwycięstwo, którego brzemiennym skutkiem była ciąża Kleopatry. Kleopatra urodziła chłopca, któremu na cześć ojca dano imię Cezarion. Tak więc niejako rodzinne" koligacje łączyły dyktatora z Egiptem, co tym samym czynili

14 wielce realnymi plotki Rzymian porównujących Cezara ze wschodnim satrapą. Tak liczne powody niechęci ku sobie wzmocni! sam niedoszły monarcha swoją łagodnością. Nie dokonał spodziewanych egzekucji pokonanych przeciwników, ułaskawionym wrogom pozwalał wstawiać się u siebie o litość dla ich przyjaciół i krewnych, a obdarowawszy wszystkich pieniędzmi i zaszczytami otaczał się tak zyskanymi stronnikami", nie będąc do końca pewnym trwałości ich przywiązania. Wszystkie te przyczyny znalazły rychły rezonans w tragedii id marcowych. Senat i wszyscy zwolennicy ustroju republikańskiego triumfowali, ponieważ poczynania Cezara bardzo były im niemiłe. W Rzymie oceniano, iż wódz słusznie został zgładzony, albowiem nadużył swej władzy. Jednak zabójcy radowali się przedwcześnie. Model rządów stworzony przez zamordowanego dyktatora byl zbyt atrakcyjny, by nie kusić następców. Ułatwienie dla pretendentów stanowiła totalna niemoc senatu, dzięki której w ośrodku władzy Imperium Rzymskiego powstała próżnia. W polityce jest to stan nie do przyjęcia, toteż już nazajutrz po zamachu rozpoczęta się walka o spuściznę po Gajuszu Juliuszu Cezarze,

15 WALKA O SPADEK Wydarzenia, jakie nastąpiły po śmierci Juliusza Cezara, stały się próbą charakterów dla stołecznej elity politycznej. Spiskowcy nie mieli planu dalszego działania licząc naiwnie, że samo zgładzenie jedynowładcy przywróci w pełni zasady rządów republikańskich. Jednak wbrew ich oczekiwaniu senat był zaskoczony i zatrwożony rozwojem sytuacji nobile znani jako zausznicy Cezara obawiali się o swoje życie, przypuszczając, że zamach zapoczątkuje falę krwawych represji, natomiast uczestnicy i sympatycy spisku drżeli ze strachu przed kontrakcją przyjaciół zgładzonego dyktatora, którymi byli Marek Antoniusz, współkonsul Cezara, a zatem po jego Śmierci pierwsza osoba w Rzymie, oraz Marek Emiliusz Lepidus, naczelnik konnicy. Ponadto grozę sytuacji zwiększały koczujące w mieście nieprzebrane tłumy weteranów wojen galijskich i wszelakich nędzarzy. Mieli oni już wkrótce wyjechać do kolonii zakładanych z inicjatywy dyktatora ale z chwilą zabójstwa dokonanego w budynku Kurii Pompejusza stracili nadzieję na przydział ziemi i rozpoczęcie nowego, dostatniego życia. Tym samym ludzie ci wydawali się naturalnymi mścicielami Cezara. Fakty te stały się oczywiste dla zamachowców dopiero wtedy, gdy zamiast spodziewanego entuzjazmu i owacji ze

16 strony mieszkańców stolicy odczuli wokół siebie jedynie pustkę i ciszę. Opuszczeni, zawiedzeni i zatrwożeni schronili się na Kapitol, rozstawiwszy w okolicy posterunki wiernych im gladiatorów. Jednak z upływem czasu zaczęła krystalizować się coraz korzystniejsza aura dla uczestników sprzysiężenia nie spotkawszy się z prześladowaniami tak zwolennicy, jak i wrogowie zamordowanego skierowali swe kroki na wzgórze kapitolińskie, aby zadeklarować swe oddanie dla panów sytuacji. W toku gorączkowych rozmów i wzajemnych zapewnień o oddaniu dla sprawy republikańskiej postanowiono wysłać do Antoniusza i Lepidusa delegację pojednawczą. Rezultat mediacji był dla zgromadzonych już licznie na Kapitolu senatorów wręcz upajający obaj przyjaciele Cezara odpowiedzieli co prawda, że sprecyzują swoje stanowiska dopiero nazajutrz, jednak w zasadzie oznaczało to, iż odżegnali się od zbrojnego rewanżu. Nastrój niepewności spowodowany groźbą wybuchu kolejnej w tym stuleciu wojny domowej trwał w nadtybrzańskiej metropolii jeszcze przez dwa dni. 17 marca rozpoczęły się pod przewodnictwem Antoniusza obrady senatu, który miat ustosunkować się do spisku i dalszego losu jego uczestników. Rzecz oczywista kworum stanowili reprezentanci konserwatywnego stronnictwa antycezariańskiego, toteż podjęto uchwalę gwarantującą zamachowcom całkowitą bezkarność. Jednocześnie ustalono nienaruszalność zarządzeń prawnych Cezara, tak zrealizowanych, jak też będących dopiero na etapie wstępnych prac kancelaryjnych. Posunięcie to stało w sprzeczności z intencjami spiskowców, jednak formalne zanegowanie posunięć zgładzonego polityka pozbawiłoby wielu nobilitowanych Rzymian ich majątków, zaszczytów oraz sprawowanych już lub dopiero spodziewanych stanowisk. Taka strata byłaby za duża nawet dla zaciekłych wrogów Cezara, Ustawy senackie zażegnały niebezpieczeństwo bratobójczej wojny tego wieczoru mordercy i przyjaciele zgładzonego

17 ucztowali razem w duchu pojednania. Jednak już wówczas trwał, na razie cichy i bezkrwawy, lecz już zażarty wyścig do władzy. Marek Lepidus zastosował w nim stare, wypróbowane metody republikańskie, odwołując się do ludu stolicy. Obsadziwszy główne forum swoim wojskiem, Lepidus rozpoczął kampanię propagandową jawiąc się jako gwarant zobowiązań Cezara wobec plebsu. Podjudzając tłum poprzez swoich agentów oraz osobiście pomstując na zabójców w gromkich oracjach wygłaszanych z mównicy publicznej próbował wykorzystać w swojej rozgrywce motyw zemsty za okrutnie zgładzonego przyjaciela. Był to jednak argument całkowicie chybiony obca wojaczce biedota, zmęczeni licznymi kampaniami weterani czy też mający zbyt dużo do stracenia senatorowie nie chcieli zbrojnej konfrontacji. Wszyscy w Rzymie pragnęli pokoju. Zgoła odmienną taktykę przyjął Antoniusz, któremu myśl o zajęciu miejsca Cezara u steru władzy państwowej również nie była obca. Ten pretendent był jednak o wiele lepszym politykiem, toteż me odwoływał się do niestabilnego w swoich sympatiach pospólstwa, natomiast pierwszym jego krokiem bvło zajęcie skarbu państwa. Złożone tam kosztowności i pieniądze wartości blisko 700 milionów sesterców miały się stać głównym argumentem w dalszej walce politycznej. Jednocześnie, wykorzystując zamieszanie w pełnym żałoby domu Cezara, Antoniusz poprosił o wydanie mu w depozyt prywatnych pieniędzy dyktatora zagrożonych rabunkiem ze strony zamachowców. Zbolała wdowa, Kalpumia, przekazała konsulowi 25 milionów sesterców. Tymczasem 20 marca odbył się w Rzymie pogrzeb Juliusza Cezara. Na tę zaplanowaną ze wspaniałym przepychem uroczystość ściągnęły z prowincji tłumy obywateli pragnących po raz ostatni oddać hołd tak znakomitemu wodzowi i politykowi. Ceremonia odbiegła jednak od scenariusza, bowiem po pożegnalnej mowie wygłoszonej przez Antoniusza uniesiony żałością tłum porwał łoże ze zwłokami i lekceważąc

18 specjalnie w tym celu przygotowany za fundusze państwowe stos na Polu Marsowym, spalił je na prowizorycznym, plebejskim" stosie na forum. Był to niewątpliwie przejaw oddania pospólstwa, które doznało od Cezara wielu łask, nawet pośmiertnych, ponieważ w swoim testamencie, otwartym z przyzwolenia senatu, przekazał on do użytku publicznego ogrody nad Tybrem, a także polecił wypłacić każdemu obywatelowi niemałą kwotę 300 sesterców. Testament miał jednocześnie duże znaczenie polityczne, ponieważ wprowadził na stołeczną arenę następcę i, jak można było przypuszczać, mściciela. Był nim mający wówczas zaledwie dziewiętnaście lat Gajusz Oktawiusz, syn Gajusza i Atii, będącej córką Julii, młodszej siostry Cezara. Owemu nie wszystkim jeszcze dobrze znanemu młodzieńcowi Cezar zapisał w spadku trzy czwarte swego majątku, a także zawarł w testamencie decyzję o adoptowaniu go i obdarzeniu wybrańca nazwiskiem rodowym. Pozostałą część dóbr dyktator zapisał dwóm wnukom po starszej siostrze Lucjuszowi Pinariuszowi oraz Kwintusowi Pediuszowi. Łaski spłynęły także na wielu zabójców Cezara. Niektórzy z nich zostali wymienieni w zapisie jako prawni opiekunowie syna, jeśliby się pogrobowiec urodził, natomiast jednego z przywódców spisku, Decymusa Brutusa, wymieniono nawet wśród spadkobierców w drugiej linii 1. Kim był ów młody Gajusz Oktawiusz tak nagle zaszczycony wybraniem go przez Cezara na głównego kontynuatora swej linii politycznej? Urodzony 23 września 63 r., zawdzięczał hojność testamentu swojej szlachetności charakteru oraz zaradności życiowej, którymi to cechami ujął serce dyktatora. Przymioty te jednak nie pozostawały bez związku z jego losami, bowiem w czwartym roku życia pozbawiony w związku ze śmiercią ojca męskiej opieki często musiał polegać tylko na sobie. Z drugiej natomiast strony dwie kobiety, które zdominowały swoim wpływem jego dziecinne lata, matka 1 Su et., Div. Julius, 83.

19 i babka, zasiały w umyśle chłopca łagodność postępowania której przejawem był nie brak odwagi, lecz gtxiność osobista i przywiązanie do rzymskich tradycji. Zaskarbiwszy sobie tymi zaletami przyjaźń Cezara, Oktawiusz wielokrotnie udowadniał, że zaufanie, którym obdarzał go często dyktator, nie było bezpodstawne. Najznakomitszym tego przykładem była podróż, jaką podjął kiedyś, jeszcze w okresie rekonwalescencji po ciężkiej chorobie, aby w małym gronie przyjaciół, wśród niebezpieczeństw trwającej właśnie wojny domowej, dotrzeć do Cezara walczącego w odległej Hiszpanii z synami byłego triumwira Pompejusza. W chwili zamachu na dyktatora Oktawiusz znajdował się w greckim mieście Apollonia, gdzie kontynuował studia filozoficzne, lecz także czynił pewne przygotowania w związku z planowaną wielką wyprawą partyjską. Powiadomiony listownie o wydarzeniach id marcowych przez pełną niepokoju matkę, zdecydował się mimo wszystko powrócić do Rzymu Nagrodą za tę decyzję była oczekująca go nad Tybrem wiadomość o ostatniej woli Cezara. Wkrótce też doszło w stolicy do kolejnej próby sił. Antoniusz wykorzystując niepowodzenie politycznych zabiegów Lepidusa przechwycił pełnię władzy, co ułatwił mu sprawowany urząd, jak i zagarnięte sumy. Pod koniec kwietnia wyruszył też w podróż do Kampanii, gdzie podczas spotkać z cezariańskimi weteranami czynił zabiegi o pozyskanie ich poparcia, co gwarantowało mu możność powołania tych ludzi pod broń w razie konfliktu z senatem. Ten natomiast był w pełni usatysfakcjonowany występujący w imieniu stanu senatorskiego spiskowcy uszli kary, a część z nich objęła nawet stanowiska państwowe, tak jak wyznaczony współkonsul Publiusz Korneliusz Dolabella czy namiestnik Galii Przedalpejskiej Decymus Brutus. Harmonię zakłócił Oktawiusz zgłaszając w połowie maja w urzędzie pretora chęć realizacji uprawnień spadkowych Oznaczało to konieczność rewindykacji pieniędzy i kosztow-

20 ności wydanych Antoniuszowi przez Kalpurnię tuż po zamachu. Podczas pierwszego osobistego spotkania obu pretendentów do spuścizny po Cezarze konsul wykręci! się od zwrotu prywatnych pieniędzy, gdyż rzekomo musiał je przekazać niektórym senatorom dla pozyskania ich głosów w sprawie prawomocności ustaw zgładzonego dyktatora. Zniknięcie sum ze skarbca państwowego przypisał natomiast osobiście Cezarowi, wnosząc zresztą dla niepoznaki wniosek o wszczęcie śledztwa w tej sprawie. Oczywiście dochodzenie nie ujawniło winnych kradzieży, toteż wkrótce je umorzono, Oktawiuszowi zaś nie pozostało nic innego jak wyprzedaż dóbr Cezara, swoich, a w miarę rosnących potrzeb także matki i ojczyma, Filipa. W ten sposób pierwszą rundę walki o władzę wygrał Antoniusz. Gwałtowna potrzeba pieniędzy spędzająca Oktawiuszowi sen z oczu wynikała z zobowiązań podjętych przez niego wraz ze zgodą na adopcję stając się przybranym synem Cezara młodzieniec musiał wypłacić jednorazowe darowizny należne obywatelom na mocy testamentu. Ponadto zaczęli się również zgłaszać ludzie roszczący pretensje do skonfiskowanych przez dyktatora majątków. Wprawdzie wśród wielu rzeczywistych przeciwników politycznych ukaranych w ten sposób byli liczni oszuści, próbujący wyłudzić odszkodowanie, to jednak brak czasu na przeprowadzenie gruntownych dochodzeń zmusił Okiawiusza do spłacenia nie zweryfikowanych należności. Wywiązanie się z finansowych obowiązków było jednak nakazem chwili nie ciesząc się poparciem senatu, którego nobile opowiedzieli się po stronie Antoniusza, musiał syn Cezara zdobyć innych sojuszników. Mogli nimi być tylko weterani pomni dobrodziejstw swego byłego wodza oraz. w mniejszym stopniu, przekupny, z tej właśnie przyczyny niepewny politycznie plebs społeczny. Tymczasem dopiero zapoczątkowana względna stabilizacja funkcjonowania republikańskich struktur władzy okazała się złudna. Senat był bezsilny, natomiast wielu ambitnych

21 polityków, sprawujących funkcje państwowe w prowincjach uniezależniło się w praktyce od władzy centralnej, głównie dzięki będącym pod ich rozkazami legionom. Lepidus, nie mający dużych umiejętności politycznych, nabierał sił wśród wojsk jako namiestnik Hiszpanii Bliższej oraz Galii Narbońskiej. Uczestnik zamachu na Cezara, a zarazem jego najbliższy przyjaciel, Marek Brutus, przygotowywał się do objęcia władzy nad Macedonią, gdzie stacjonowało sześć legionów natomiast wyznaczony do objęcia za trzy lata konsulatu Lucjusz Munacjusz Plankus wraz ze swoim wojskiem stacjonował w centralnej Galii. Wszyscy oni formalnie podlegali władzy senatu, jednak podporządkowanie sobie armii prowincjonalnych dawało im nadzieję na zdobycie jedynowładztwa, wzorem Cezara. Jak oceniał sytuację najwybitniejszy z senatorów, Marek Tulliusz Cyceron, każdy chce mieć władzę w Rzeczypospolitej, ile ma siły. Nic nie znaczy rozsądek umiar, prawo, obyczaj, obowiązek, opinia obywateli, osąd potomnych" 2. W miarę upływu tygodni dojrzewająca w Rzymie niechęć pomiędzy Antoniuszem a Oktawiuszem przybrała formy tak oczywiste, iż stało się dla wszystkich wiadome, że już wkrótce może dojść do otwartej konfrontacji. Najbardziej niepokoiło to weteranów niechętnych wzajemnemu przelewowi krwi a zarazem zobowiązanych do wierności, należnej tak konsulowi, jak i synowi swego dobroczyńcy. Dlatego też cni właśnie najsilniej namawiali zwaśnionych polityków do pojednania. Antoniusz widząc, że jego popularność nie równoważy czci okazywanej młodzieńcowi, przystał na powszechne próśby i podczas spotkania na Kapitolu zawarł z nim ugodę. Był to jednak tylko manewr taktyczny, ponieważ już wkrótce konsul sfingował zamach na swoją osobę oskarżając o to publicznie Oktawiusza. Schwytano nawet jakichś ludzi mających rzekomo podjąć się tego zbrodniczego czynu, jednak Antoniusz bojąc się kompromitacji nie zezwolił na oficjalne 2 Ci cero, Ad Marcum Brulum 1, 10.

22 ich przesłuchanie. W takiej sytuacji niewinność oskarżonego o knowania syna Cezara była oczywista, toteż wkrótce niedoszła ofiara" zamachu odstąpiła od oskarżeń. Wobec niepowodzenia spisku Antoniusz postawił wszystko na jedną kartę zgodnie z jego własnym wnioskiem senat przyznał mu jako prokonsularne namiestnictwo teren Galii Przedalpejskiej, natomiast do odległej Macedonii skierowano Marka Brutusa. Nie chcąc jednak utracić znajdujących się tam legionów Antoniusz postanowił ściągnąć je do wyznaczonej sobie prowincji. W tym celu zarządzono przeprawę tych wojsk przez Adriatyk do portu w Brundyzjum, skąd miały przemaszerować przez Italię do Galii. Nawet chwilowa obecność tej armii z pobliżu Rzymu stwarzała śmiertelne zagrożenie dla przeciwników politycznych ambitnego konsula, dlatego Oktawiusz również postanowił zebrać siły zbrojne, aby już tylko samą obecnością ostudzić zapał swego oponenta. W tym celu powtórzył plan Antoniusza sprzed kilku miesięcy polegający na skaptowaniu weteranów cezariańskich osadzonych w żyznej Kampanii. Zabrawszy ze sobą resztki pieniędzy udał się wkrótce w drogę w towarzystwie przyjaciół. W czasie podróży ten młody, lecz ujawniający duże zdolności polityk, odbył wiele spotkań z legionistami swego przybranego ojca. Odwołując się do ich wdzięczności względem byłego wodza, to znów obiecując każdemu po 500 denarów, którą to sumę w istocie na miejscu wypłacano zainteresowanym, zwoływał tych w wielu bojach doświadczonych żołnierzy do obrony swojej zagrożonej przez Antoniusza osoby, jak i do pomsty za skrytobójczy mord na Cezarze. Szybko też zwerbował trzy tysiące ludzi z legionów VII i VIII, po czym na czele tej prywatnej armii ruszył w stronę stolicy. Zostawiając żołnierzy zgodnie ze starą tradycją poza murami miasta, w asyście przyjaciół wszedł do Rzymu, gdzie jednak czekała go niepomyślna wiadomość przeciwnik zbliżał się już także, wiodąc jednak wojska o wiele większe, w sile czterech legionów. Oktawiusz widząc,

23 iż lękliwy senat i plebs stołeczny nie stanowią dla niego wystarczającego wsparcia, opuścił Rzym podejmując marsz do Etrurii, gdzie spodziewał się dokonać naboru weteranów z tamtejszej kolonii. Kilka dni później, jakby podążając jego tropem, przybył do stolicy Antoniusz. Obezwładniony strachem senat zebrał się 28 listopada na posiedzeniu, podczas którego zgodnie z wolą konsula miano ogłosić Oktawiusza wrogiem luda co dawało podstawę do zbrojnego przeciw niemu wystąpienia Obrady zostały jednak przerwane niespodziewanym doniesieniem oto w wojsku konsularnym wybuchł bunt spowodowany znacznym opóźnieniem wypłat żołdu oraz niedawnymi surowymi represjami, jakim poddano żołnierzy, dopatrując się wśród nich agentów cezariańskich. W efekcie jeden z czterech legionów zajął siłą pobliskie miasteczko Alba Longa, natomiasl drugi otwarcie przeszedł na stronę Oktawiusza. Dopiero wieczorem wznowiono debatę senacką. Istotnym jej punktem był przydział namiestnictw prowincji najważniejsze z nich, tak ze względu na stacjonujące w nich armie, jak i należne metropolii podatki, przypadły zaufanym ludziom Antoniusza. On sam natomiast, zgodnie ze swymi staraniami, przejął Galię Przedalpejską, do której też zaraz wymaszerowal na czele pozostałej przy nim części wojsk. Pośpiech ów wiązał się z odległym już tylko o kilkanaście dni wygaśnięciem kadencji konsularnej. W Rzymie zapanowała ulga wojska obydwu antagonistów znajdowały się w północnej Italii i wszystko wskazywało na to, że właśnie tam dokonają między sobą krwawego rozrachunku nie narażając na niebezpieczeństwo życia i mienia mieszkańców stolicy. W obecnej sytuacji obaj wodzowie byli już niepotrzebni senatowi, a nawet stali na przeszkodzie w przywróceniu złotego okresu świetności republiki. Antoniusz poparł wprawdzie zamach na Cezara, teraz jednak podążał w jego ślady skupiwszy w swych rękach nadmierną władzę, czego potwierdzeniem była przeforsowana przezeń ustawa

24 zgromadzenia ludowego przyznająca mu namiestnictwo Galii Przedalpejskiej aż na pięć lat. Natomiast Oktawiusz, uważany powszechnie za niedoświadczonego w polityce, coraz częściej wymykał się spod kontroli starających się kierować nim senatorów, a zwłaszcza Cycerona. Co więcej, myślą przewodniąjego działań było dokonanie pomsty za śmierć przybranego ojca, co z kolei było całkowicie sprzeczne z ogólną linią polityczną senatu. Jednak w chwili obecnej większą groźbę dla konserwatystów stanowił Antoniusz. W jednym z listów Cyceron niezmiernie trafnie ocenił rozwój sytuacji: Nie wątpię, że zanosi się na wojnę. Nasi spiskowcy zachowali się dzielnie, ale z dziecinną nierozwagą, bo któż nie widzi, że zostawili dziedzica [chodzi właśnie o Antoniusza przyp- red.] gotowego do objęcia spadku po tyranie?" 3. Dlatego też konsul stał się obiektem nagonki. Oto gdy zjawił się on w Galii Przedalpejskiej, dotychczasowy jej namiestnik, Decymus Brutus, odmówił przekazania urzędu, a nie mając dosyć sił zbrojnych, obwarował się w miejscowości Mutina. Dla senatu był to stosowny precedens do rozpoczęcia frontalnego ataku 9 grudnia Cyceron przybył do stolicy ze swej posiadłości w rodzinnym mieście Arpinum. Natychmiast też rozpoczął agitację wrogą Antoniuszowi. W płomiennych mowach zagrzewał do wojny namiestników prowincji, lud rzymski oraz senat, który w efekcie tej akcji propagandowej 20 grudnia zalegalizował zarówno bunt Decymusa Brutusa wobec konsula, jak i prywatną mobilizację przeprowadzoną przez Oktawiusza. Na początku stycznia 43 r., już po objęciu urzędu przez nowych konsulów Gajusza Wibiusza Pansę i Aulusa Hircjusza, niezmordowany Cyceron przeforsował w senacie ustawę, na mocy której nadano Oktawiuszowi władzę pretorską Tym samym zebrane przez niego prywatnym sumptem wojsko weteranów stało się oficjalną armią rzymską opłacaną ' Tenże, Att. 14, 21, 3.

25 z kasy państwowej. Co prawda nie udało się zapalczywemu senatorowi zatwierdzić projektu ogłoszenia Antoniusza wrogiem ludu rzymskiego, co byłoby jednoznaczne z wypowiedzeniem wojny, lecz już 7 stycznia Oktawiusz mając zaledwit 20 lat przejął formalnie dowództwo nad swoimi oddziałami sposobiąc się do walki z oblegającym Mutinę prokonsulem. Wprawdzie senat zadecydował, aby do Antoniusza wysłać poselstwo pokojowe, jednak w tym czasie, nie czekając ni wynik przetargów, do Oktawiusza dołączył konsul Hircjus z wojskiem, a wkrótce następne posiłki miał przyprowadzić Wibiusz Pansa. Pod koniec stycznia negocjacje z Antoniuszem załamały się wobec wygórowanych zdaniem senatu warunków prokonsula, który zażądał namiestnictwa Galii Zaalpejskiej ni okres pięciu lat w zamian za zrzeczenie się Galii Przedalpejskiej; domagał się też nadziału dla żołnierzy swych sześciu legionów. W takiej sytuacji stwierdzono w stolicy stan rokoszu (tumultusj w przeciwieństwie do proponowanego przez Cycerona stanu wojennego (bellum). Była to powściągliwość zrozumiała, albowiem znajdując się w Italii siły zbrojne wierne senackiemu stronnictwu republikańskiemu były zbył szczupłe dla podzwignięcia ciężaru wojny, a także nie wierzono w szczere oddanie Oktawiusza dla sprawy antycezariańskiej. Jednak stacjonujące dookoła Mutiny armie wstrzymywał) się jeszcze z podjęciem bratobójczych walk. Trwały natomiast w dalszym ciągu zmagania polityczne. W drugiej połowie lutego do Rzymu dotarła wstrząsająca nowina o śmierci jednego z uczestników id marcowych, obecnego namiestnika Azji, Gajusza Treboniusza. Zabili go żołnierze Publiusza Korneliusza Dolabelli, który, mieniąc się dotąd zwolennikiem ugrupowania senackiego, otrzymał właśnie jako prokonsul namiestnictwo Syrii i podążając ku swojej prowincji wtargnął zbrojnie do Smyrny, gdzie przebywał Treboniusz. Ciało zamachowca zostało sprofanowane jego odciętą głowę legioniści kopali po ulicach miasta. Dla senatu stało się oczywiste, że Dolabella nie zdecydowałby się na ten krok bez

26 porozumienia z Antoniuszem, przeto syryjskiego namiestnika rychło ogłoszono wrogiem ludu rzymskiego. W takiej sytuacji przygotowania ruszyły z nową mocą w Italii po długiej przerwie wprowadzono podatek wojenny ogłaszając jednocześnie pobór do armii, natomiast konsul Pansa wraz ze swoimi legionami dotarł do rejonu koncentracji wojsk. Wkrótce też doszło do pierwszych walk. 15 kwietnia Antoniusz poniósł klęskę pod Forum Gallorum (obecnie Castelfranco) tracąc dużą część swoich wojsk. W pięć dni później rozegrała się następna walka, już nie opodal oblężonej Mutiny. W bitwie tej obie strony poniosły duże straty, między innymi poległ konsul Hircjusz. Ostatecznie jednak Antoniusz zmuszony został do zarządzenia odwrotu jego przetrzebione wojska pomaszerowały w stronę Galii Zaalpejskiej. Stronnictwo senackie w stolicy triumfowało, bowiem nowy amator jedynowładztwa poniósł klęskę, a Decymus Brutus, zamachowiec symbolizujący republikańską niezawisłość, wydostał się z Mutiny. Radości z takiego obrotu sprawy nie mogła nawet przyćmić wiadomość o śmierci drugiego konsula tego roku, Pansy, który zmarł z ran odniesionych pod Forum Gallorum. Sukces stał się, jak to często bywa, przyczyną polaryzacji stanowisk pewni siebie senatorzy nie potrzebowali już Oktawiusza ani jego legionów. Z niedobitkami wojsk prokonsula mógł sobie doskonale poradzić stacjonujący z siedmioma legionami w Galii Narbońskiej jej namiestnik, Marek Lepidus. Na wschodzie Kasjusz ścigał Dolabellę, natomiast secesjonista Sekstus Pompejusz został uładzony zatwierdzonym przez senat zwrotem dóbr zarekwirowanych jego rodzinie przez Cezara oraz nominacją na dowódcę floty i sił przybrzeżnych. Zwłaszcza owa nominacja była szczególnie trafnym posunięciem senatu, bowiem tym samym zalegalizowano prywatną armię i flotę, które sformował na Sycylii syn byłego triumwira, chcąc przy pomocy tych wojsk dochodzić swych praw siłą. W nowej sytuacji armia Sekstusa Pompejusza stała się

27 oficjalnie silą zbrojną podporządkowana senatowi poprzez osobę jej wodza. Jednocześnie zarządzana przez niedawnego secesjonistę Sycylia stała się znowu dyspozycyjnym, najbardziej zasobnym spichlerzem Rzymu, dostarczając stolicy zboźa, oliwy, wina oraz innych dóbr. Idylla trwała jednak bardzo krótko. Gdy wycofujące się wojska Antoniusza, wzmocnione po drodze posiłkami dostarczonymi przez Publiusza Wentydiusza Bassusa, stanęły naprzeciw legionów Lepidusa, górę wzięła dawna przyjaźń oraz głęboka niechęć do senatu. Po kilkunastodniowym wyczekiwaniu, podczas którego obie armie stały oko w oko szykując się na najgorsze, wodzowie ku własnej i żołnierzy radości doszli do porozumienia. Zaskoczenie w Rzymie było całkowite. Wprawdzie Lepidusi z miejsca ogłoszono wrogiem ludu. a jego dezercję próbowano zignorować wobec rychłego już połączenia się armii Decymusa Brutusa i namiestnika centralnej Galii Lucjusza Munacjusza Plankusa, to jednak sytuacja nie była najlepsza. Z powodu licznych afrontów uczynionych Oktawiuszowi, z których największym była odmowa prawa do odbycia owacji uświetniającej wodza za jego drobne sukcesy wojenne, senat nie mógł liczyć na pomoc młodzieńca i jego armii. Natomiast Marek Brutus, monitowany licznymi przynaglającymi listami Cycerona, nie tylko zwlekał z przybyciem na czele armii do Italii, lecz wraz z Kasjuszem wstrzymał nawet dostarczanie dorocznych podatków z podległych im prowincji. Pozbawiło to senat rezerw wojskowych, a także możliwości wypłaty żołdu i nagród dla wojsk Oktawiusza, należnych im za walki koło Mutiny. W tym momencie nastąpił kolejny, niespodziewany zwrot sytuacji. Przybrany syn Cezara, wyczuwając bezradność władzy ustawodawczej, zgłosił swoją kandydaturę na konsula Było to posunięcie zupełnie nieoczekiwane, ponieważ Oktawiusz z racji na swój młody wiek nie sprawował jeszcze urzędów na niższych szczeblach administracyjnej drabiny, co

28 było wymaganym warunkiem dla ubiegających się o to najwyższe stanowisko. Poza tym senat (zwłaszcza sprawujący moralną opiekę nad młodym człowiekiem Cyceron) był pewien, że w efekcie lekceważenia okazanego Oktawiuszowi po zwycięstwie mutyjskim zrezygnuje on ze swych politycznych aspiracji. Przypuszczenie takie mogło być uzasadnione, ałbowiem w ciągu dwóch miesięcy po klęsce Antoniusza armia oktawiańska pozostawała w Galii Przedalpejskiej, a jej zrażony do senatu wódz był głuchy na słane zza Alp wezwania Decymusa Brutusa szykującego się do walki z prokonsulem i Lepidusem. Dlatego też śmiałe żądania Oktawiana skonfundowały senatorów. Wprawdzie gdy na początku sierpnia przybyła do stolicy delegacja w liczbie 400 oficerów z wojska dowodzonego przez syna Cezara, która w imieniu całej armii domagała się wypłat oraz konsulatu dla wodza, co byłoby najodpowiedniejszym uhonorowaniem tak jego czynów wojennych, jak i postawy godnej przybranego ojca, w Rzymie odpowiedziano odmownie przyjmując twarde i nieustępliwe stanowisko. Jednak len jednolity front stronnictwa konserwatywnego załamał się już w kilka dni później, gdy nad Tybr nadeszła wiadomość, że osiem legionów z Oktawiuszem na czele wzorem Juliusza Cezara przekroczyło graniczną rzekę Rubikon i maszeruje do metropolii. W mieście wybuchła panika. Zarządzono powszechna mobilizację, a z Afryki ściągnięto pośpiesznie dwa legiony, które wyładowały się z okrętów w porcie ostyjskim leżącym u ujścia Tybru do morza. Te gorączkowe przygotowania wojenne nie zdały się jednak na nic gdy tylko Oktawiusz obsadził część wzgórza kwirynałskiego leżącego już w obrębie miasta, natychmiast legła w gruzach cała koncepcja obrony stolicy. Pierwsi zdradzili swoją sprawę oczywiście senatorowie, którzy w strachu o życie i zaszczyty zaczęli licznie deklarować poparcie dla silniejszego. Nazajutrz sprawa była już na tyle wyjaśniona, że zwycięski wódz mógł wejść do centrum

29 Rzymu na czele oddziału straży osobistej. Legiony afrykańskie przeszły na jego stronę, W podjęciu tej decyzji pomógł im fakt. iż Oktawiusz z zajętego natychmiast skarbca państwowego wypłacił żołnierzom po 1Ü lys. sesterców dla każdego. Po kilku dniach, 19 sierpnia, odbyty się wybory, w czasie których zwycięzca kampanii wojennej został jednomyślnie wybrany konsulem. Partnerem Oktawiusza w sprawowaniu urzędu został jego kuzyn, Kwintus Pediusz. Syn Cezara nie napawał się długo osiągniętym sukcesem; już po kilku dniach wrócił do aktywnej działalności politycznej, której bezpośrednim skutkiem było uchwalenie przez senat nowych ustawi Dwie z nich zatwierdzały oficjalnie wynikającą z testamentu. Cezara adopcję oraz rehabilitowały uznanego za wroga ludu. Dolabellę. To ostatnie posunięcie było wyrazem aprobaty. Oktawiusza dla zgładzenia Tre boni usza jako uczestnika spisku id marcowych, co jednocześnie określało ogólną, procezariańską linię działania młodego polityka, jednak dla samego Dolabelli ustawa ta nie miała większego znaczenia, bowiem co nie dotarło jeszcze do stolicy, od miesiąca nie żył już on, pokonany przez Kasjusza i zabity na własną prośbę przez jednego ze swoich żołnierzy. Trzecia ustawa potwierdzała najgorsze przypuszczenia Cycerona i całego stronnictwa konserwatywnego na jej podstawie rozpoczęto formalne dochodzenie sądowe dotyczące zabójstwa Cezara. Traktując wydarzenia sprzed półtora roku jako zorganizowane sprzysiężenie, rozprawę przeprowadzono jednocześnie wobec wszystkich oskarżonych, z których jednak nikt nie stawił się w sądzie. Dlatego też z tym większą łatwością uznano ich zaocznie za winnych morderstwa ogłaszając jednocześnie wrogami ludu, a ich majątki skonfiskowano na rzecz skarbu państwa. Tym samym po krótkim czasie złotej wolności republikańskiej zachowawcza opozycja senatorska przestała istnieć dostojni mężowie, jak niedawno pod rządami Cezara tak i teraz w strachu przed jego przybranym synem podporządkowali się temu, który mógł decydować o ich losie.

30 Rozwój wydarzeń w stolicy zmienił też całkowicie stabilny dotychczas układ sił w Galii. Na wieść o triumfie Oktawiusza namiestnik Hiszpanii Azyniusz Pol li on przeszedł wraz z dwoma legionami na stronę Antoniusza pociągając za sobą również Hankusa, który dotąd stał niewzruszenie po stronie Decymusa Brutusa. Ten natomiast, wobec liczebnej przewagi przeciwnika, poczuł, że zaciska się wokół niego pętla. Osaczony przez wrogie legiony, nie mając odwrotu do Italii, postanowi! przedzierać się na wschód, gdzie współuczestnicy spisku, Marek Brutus i Kasjusz, szykowali się do wojny z dziedzicem Cezara. Deeymus obrał marszrutę przez Alpy i górzyste pustkowia Dalmacji. Nie uszedł jednak daleko, gdyż już wkrótce, opuszczony przez swe wojska, został schwytany przez dzikie plemiona górskie i w wyniku starań emisariuszy Antoniusza zabity w niewoli. Teraz w Italii i jej północnych oraz zachodnich posiadłościach pozostało już tylko dwóch liczących się pretendentów do władzy nad Rzymem. Do niedawna z inspiracji senatu oficjalni nieprzyjaciele, w chwili obecnej, biorąc pod uwagę walkę Antoniusza z wrogiem ludu Decymusem Brutusem, w praktyce sojusznicy, prokonsul Galii i Oktawiusz byli sobie bardzo niechętni. Osobiste urazy i świadomość wspólnego, lecz niemożliwego do zrealizowania przez obu dążenia nie pozwalały im myśleć o pokojowym rozwiązaniu konfliktu. Dlatego też wkrótce obaj wodzowie ruszyli ku sobie na czele ogromnych wojsk. Jednak gdy w końcu października 43 r. obie armie stanęły naprzeciw siebie pomiędzy Mutiną a Bononią, nie rozpoczęto walki. Obaj przeciwnicy byli dobrymi dowódcami, ale orientowali się także w arkanach polityki, dlatego też zdawali sobie doskonale sprawę, że wzajemne wykrwawienie się na polach Galii Przedalpejskiej posłuży jedynie interesom senatu oraz Marka Brutusa i Kasjusza wrogów, z którymi zwycięzca tej kampanii niezależnie od tego. kto nim zostanie, będzie musiał stanąć do dalszej walki. Obecny konsul dysponował