PIERWSZE URODZINY TRICHOPTERONA!

Transkrypt

1 Biuletyn Sekcji Trichopterologicznej Polskiego Towarzystwa Entomologicznego 5 Bulletin of the Trichopterological Section of The Polish Entomological Society, December 2002 published by Polish Entomological Society and Department of Ecology and Environmental Protection UWM GRUDZIEŃ 2002 PIERWSZE URODZINY TRICHOPTERONA! W grudniu ubiegłego roku ukazał się pierwszy numer newslettera Trichopteron. Głównym celem, jaki sobie postawiłem, było ułatwienie kontaktów między trichopterologami, inspirowanie do współpracy oraz ułatwienie nauki nowym, młodym chruścikarzom, którzy do Olsztyna zaglądają coraz liczniej i częściej. Przy tak wąskiej, entomologicznej specjalizacji, skazani jesteśmy na dłubanie w jaskini osamotnienia. Ale od czegóż współczesne środki komunikacji, skracające odległości? Zakładałem, że będzie ukazywał się jeden-dwa numery rocznie. W ciągu minionego roku ukazało się aż 4 numery o łącznej objętości 28 stron (nie licząc niniejszego numeru). To głównie zasługa Lecha Pietrzaka Redaktora Naczelnego, pełnego zapału i inicjatywy (widać, że wybór był trafny!). Ale to także zasługa czytelników i współtwórców naszego pisemka, w tym autorów tekstów. Bez nadsyłanych artykułów i artykulików nie byłoby tylu numerów Trichopterona. Jestem mile zaskoczony dużą jak na takie pisemko poczytnością. Wydawało mi się że będzie do 10 odbiorców maksymalnie... Znaleźli się także czytelnicy zagraniczni, stąd pojawiła się konieczność zamieszczania streszczenia w języku angielskim. Tym sposobem nasze krajowe pisemko po części stało się międzynarodowym. Kto wie, może w przyszłości dołączymy także streszczenie w języku rosyjskim? Powstała także wersja elektroniczna pisemka i strona www. Pozwoliło to na obniżenie kosztów i zwiększenie liczby rozsyłanych egzemplarzy. Ale także stworzyło nowe możliwości, np. publikowania zdjęć ze spotkań naukowych i terenowych. Przed Trichopteronem i Redakcją okres najtrudniejszy utrzymać pisemko. Po okresie początkowego zapału czas na żmudną i wytrwałą pracę. Jestem jednak pełen optymizmu. Już teraz zapraszam na kolejne urodzinowe wydania biuletyniku chruścikarzy. Stanisław Czachorowski stanislaw.czachorowski@uwm.edu.pl Obecnie Trichopterona otrzymuje regularnie ponad 30 czytelników, o których wiemy. Biuletyn dociera również za granicę: do Niemiec, Austrii, Hiszpanii, Litwy, Łotwy, USA, Nigerii i Nowej Zelandii. Jak przyrządzić karnawałowe chruściki How to fry carnival caddisflies English. In Poland crisp cakes fried in oil are called chrusty. Diminutive of this name is chruściki. The Polish name of caddisflies is identical chruściki. Why do the caddisflies and the cakes have the same name? In the Polish language the word chrust means brushwood. The cakes are called chrust because they are crisp and break like dry branches. Trichoptera are called chrust because their larvae collect brushwood to build cases. Time of the preparation: 2 h Caloric worth: 3770 Kcal Ingredients: 2 glasses of flour, 4 yolks, one teaspoon of spirit (or vinegar), about half a glass of sour cream, 1litre of oil, about 1 glass of icing sugar Spill out flour on the moulding. Make a hole in the flour, put the yolks and the spirit (or vinegar) there. Then slowly pour the cream (gather flour inwards with the tip of the knife). When only a narrow strip of dry flour remains, knead the dough with your hands. The dough should be as elastic Plasticine. Then add a flour bit-by-bit pour bit-bybit flour and hit the dough strongly with a rolling-pin until on its surface bubbles of air will appear. Then start to heat oil slowly in the wide, flat pot. Cut off a little piece of the dough, sprinkle with flour a little and roll it out (it should be thin). Next cut it into the fot. strips (2cm wide, 10cm long). Make the longitudinal cut in the middle of a strip and drag one of the ends of the strip through the cut. Fry immediately, otherwise the cakes will soak up oil. When oil is hot (put into oil a small piece of the dough, if it comes up to the surface immediately, oil is ready) start to fry the cakes. If they are straw-coloured, turn them onto the other side using forks. The cakes should be dried on the blotting paper or paper towel. Chrusty grow very intensively, so you should not fry too many cakes at a time. Sprinkle cakes with icing sugar. Enjoy the cakes! Lech Pietrzak Biuletyn wydają: Polskie Towarzystwo Entomologiczne Katedra Ekologii i Ochrony Środowiska Uniwersytetu Warmińsko Mazurskiego

2 2 TRICHOPTERON (5) grudzień 2002 C zas przyrządzania ok. 2 godz. Wartość kaloryczna ok Kcal Składniki - 2 szklanki mąki, 4 żółtka, łyżeczka spirytusu (lub octu), ok. 0,5 szklanki kwaśnej śmietany; 1 litr oleju (1kg smalcu do smażenia), ok. szklanki cukru pudru Na stolnicę wysypać mąkę, zrobić dołek, wbić żółtka, wlać spirytus lub ocet i zagarniając końcem noża mąkę od brzegów wlewać po trochu śmietanę. Gdy zostanie tylko wąski wianuszek suchej mąki wokoło zagnieść ciasto rękami, aby było elastyczne, jak dobrze wyrobiona plastelina. Następnie podsypując po trochu mąki, wybijać silnie wałkiem, aż na powierzchni zaczną tworzyć się pęcherzyki. Wówczas w płaskim, szerokim rondlu wstawić na niezbyt silny ogień olej. Z ciasta odkrajać niewielki kawałek (uformowane faworki nie powinny czekać długo na smażenie, gdyż w przeciwnym razie nasiąkają tłuszczem), podsypać odrobinę mąki i rozwałkować na cieniutki placek. Pokrajać w paski o szerokości ok. 2 cm i długości ok. 10 cm. W środku wzdłuż zrobić nacięcie, przez które przewinąć jeden koniec paska. Kiedy olej dobrze się rozgrzeje (włożyć na próbę kawałek ciasta: gdy natychmiast wypływa na wierzch jest gotowy), kłaść po kilka sztuk, smażyć z jednej strony na kolor słomki, odwrócić widelcami na drugą stronę i po kilku sekundach wyjmować cedzakową łyżką na rozłożone na tacy bibułki. Faworki bardzo intensywnie rosną, nie można więc wkładać zbyt dużej ilości naraz do garnka. Smażyć następną porcję i wałkować dalsze kawałki ciasta. Faworki najlepiej jest przyrządzać w 2-3 osoby: jedna wałkuje ciasto, druga smaży, trzecia obsypuje cukrem pudrem. Z podanej porcji otrzymuje się czubaty, duży półmisek faworków. Smacznego! Przepis z książki J. Kłosowskiej Kuchnia dla wszystkich, wydawnictwo Warta, W-wa 1976 Co jest koszmarniejsze: kosmarek czy Lasiocephala? What is more frightening a little nightmare* or Lasiocephala? Abstract. Polish names of caddisflies, took down in XIX and XX century, unfortunately are not used any more. And it is a great pity because they are really extraordinary some are funny, some are frightening, some are connected with caddisfly habits (e.g. net spinning). In the table I present Polish names gathered by Józef Dziędzielewicz and a group of specialists: Jan Kinel, Adam Krasucki and Jan Noskiewicz. But the main question is: is there a need for creation nowadays Polish names (for species which don t have them) and using old ones? Not for trichopterologists who use Latin names so far so good but for others like amateurs, children at school etc. It would be easer for them to recognize and remember our trichos which remains unknown for them because how can ordinary people get to know or even like caddisflies when they don t have their common names? If you want to hear original sounds of Polish caddisfly names we invite you to English version of the page: *Polish name of Lasiocephala basalis la mojej mamy nazwa Lasiocephala brzmi D koszmarniej niż kosmarek, czyli ni mniej ni więcej, tylko polska nazwa tego rodzaju, a Psychomyia jeszcze upiorniej niż upiorek... Z resztą ta druga nieodłącznie przywodzi jej na myśl psychozę, w którą wpadło jej stracone dla społeczeństwa dziecko, czyli ja. Nie chodzi bynajmniej o psychozę maniakalno-depresyjną, ale o chruścikową, czyli o coś, na co każdy szanujący się trichopterolog cierpi od momentu wygrzebania z wody swojego pierwszego pupila... Cóż... Polskie nazwy chruścików spędzają od dawna sen z powiek wszystkim... oprócz trichopterologów. Wbrew pozorom ci ostatni najrzadziej przejmują się brakiem tychże z tej prostej przyczyny, iż powszechnie korzystają z uniwersalnej łaciny. Generalnie: im mniejszy rząd owadów, niewielkie zainteresowanie niewtajemniczonych oraz co za tym idzie mniejsza rzesza specjalistów, tym mniejsza liczba polskich nazw. A szkoda, bo w przypadku chruścików jest czym się pochwalić. Nasi pionierzy w badaniach nad chruścikami wykazywali się nierzadko ułańską fantazją w wymyślaniu nazw dla rodzimych rodzajów. W tabelce dokonałam zestawienia nazw spotykanych w pracach Józefa Dziędzielewicza oraz w nieco późniejszej pracy panów: Jana Kinela, Adama Krasuckiego i Jana Noskiewicza. Okazuje się, że część nazw trąci wręcz horrorem: przedstwione już w pierwszym paragrafie upiorki czy kosmarki (z resztą, nic dziwnego, wystarczy obejrzeć pod binokularem głowę samczyka Lasiocephala basalis Obcy to przy nim słodka buźka). Są jednakże i nazwy poetyckie, lekkie jak lot chruścika: flirtka, obłoczek czy okruszka. Wiele nazw nawiązuje do siedlisk poszczególnych gatunków, pory roku, w której są spotykane, do charakterystycznych cech morfologicznych imagines czy zachowań larwalnych. Nazwy te, mimo całej ich sympatyczności, nie są już używane (poza nielicznymi wyjątkami). Można po prostu podsumować, że to wszystko jest bardzo piękne i urocze z historycznego punktu widzenia, ale w tym miejscu rodzi się następujące pytanie: czy warto byłoby zainwestować w tworzenie współczesnych polskich nazw chruścików, w oparciu o stare bądź zupełnie nowych, innych, które sami wymyślimy? Może nie dla nas, wąskiej grupy specjalistów, ale właśnie dla nietrichopterologów, amatorów, którzy dzięki temu łatwiej przekonaliby się do tej grupy a w przyszłości zasilili szeregi wytrawnych badaczy? Zapraszam do podjęcia polemiki w tej sprawie na łamach Trichopterona, szczególnie mile widziane będą głosy z pozaakademickiego półświatka... Edyta Serafin

3 TRICHOPTERON (5) grudzień Obecna nazwa łacińska Dawna nazwa łacińska Polska nazwa (Kinel, Krasucki, Noskiewicz) Polska nazwa (Dziędzielewicz) Present Latin name Old Latin name Polish name after Kinel, Krasucki, Noskiewicz Hydroptila Hydroptila wodolotka Orthotrichia Orthotrichia molówka Oxyethira Oxyethira flirtka Agraylea Agraylea pstrówka Ptilocolepus Ptilocolepus bledek Wormaldia Wormaldia wormaldyja Philopotamus Philopotamus broszczel Wormaldia Dolophilus złudniczek Tinodes Tinodes obłoczek Lype Lype kołolotek Psychomyia Psychomyia upiorek Hydrospyche Hydropsyche wodosówka Rhyacophila Rhyacophila otworówka Glossoma Glossoma osteńka Agapetus Agapetus kopciuszek Phryganea Phryganea chróścik chrościk Polish name after Dziędzielewicz Oligostomis/Hagenella/ Neuronia wieszczyca Oligotricha/Semblis Agrypnia Agrypnia wruczajek Molannodes Molannodes wątlik Molanna Molanna molanna Beraea Beraea kudłorożka Triaenodes Triaenodes szuwarek Mystacides Mystacides orzęsica Leptocerus Leptocerus wąsatka niprzyrówka Oecetis Oecetis domonit domowit Setodes Setodes długoszczecik Odontocerum Odontocerum/us uwłosica Neureclipsis Neureclipsis tkanka Polycentropus Polycentropus przyocznica Plectrocnemia Plectrocnemia kołczanka Holocentropus Holocentropus szarówka Cyrnus Cyrnus rozwórka Ecnomus Ecnomus wrzecionka Goera Goera rozpostrzyca Silo Silo osłonka Lithax Litax osłocinka Crunoecia Crunoecia kudłatka Lasiocephala Lasiocephala kosmarek Lepidostoma Lepidostoma pierzek Sericostoma Sericostoma łyżak Oecismus Oecismus łyżakowiec Notidobia Notidobia brunetka brunitka Brachycentrus Brachycentrus żeglarka Oligoplectrum Oligoplectrum wioślarka Micrasema Micrasema womólik Apatania Apatania spryszak Parachiona Parachiona przeźrotka Grammotaulius Grammotaulius prostka Glyphotaelius Glyphotaelius wyrzynka Limnephilus incisus Colpotaulius szczerbiec Chaetopterx Chaetopteryx szczeciowłos Psilopteryx Psilopteryx okruszka Anabolia brevipennis Phacopteryx strzębocik Limnephilus Limnophilus bagiennik Ironoqia Allophylax oblotek Micropterna Micropterna ustronnik

4 4 TRICHOPTERON (5) grudzień 2002 Anabolia Anabolia określica Stenophylax Stenophylax kleczar Halesus Halesus krążlaczek Drusus Drusus olmrzyszka Ecclisopteryx Ecclisopteryx dżeliga Chilostigma Chilostigma znamionka Drusus biguttatus Potamorites sprychoń? Arctoecia łukówka Acrophylax Acrophylax turnik Limnephilus coenosus Asynarchus ozimiec Anomalopteryx Anomalopteryx odrzeliszka Drusus Peltostomis nażka Enoicyla Enoecyla golatka Chaetopterygopsis Chaetopterygopsis krzyrek Prace polskich chruścikarzy w 2002r The papers of Polish trichopterologists in 2002 Abstract. We present the list of papers of Polish trichopterologists published in 2002 (till the end of October). Original papers are given with abstracts. In case of shorts and conference papers we present them as full texts due to difficult access. Titles with * mark don t have originally English version they were translated for Trichopteron only. rezentujemy spis prac polskich P trichopterologów, tematycznie związanych z chruścikami, które ukazały się w 2002 roku (stan na koniec października). Prace oryginalne publikujemy wraz z abstraktami lub podsumowaniami. W przypadku doniesień i materiałów konferencyjnych zdecydowaliśmy się na prezentację pełnych tekstów z uwagi na utrudniony dostęp do tych pozycji. Publikacje naukowe [Scientific publications] : Majecki J., Sitkowska M., Szczęsny B. 2002; The aquatic and terrestial shredding and scraping feeding of Potamophylax carpathicus Dziędzielewicz (Trichoptera: Limnephilidae) larvae; Proc. 10th Int. Symp. Trichoptera, Nova Suppl. Ent. (Keltern) 15: Abstract: Larvae of Potamophylax carpathicus feed not only on detritus deposited at the stream bottom but also out of the water on algae growing the rocks. Algae found in their guts represented typical terrestrial as well as semiaquatic and typical aquatic species. Occasional feeding on terrestrial mosses, liverworts and leaves of butterbur (far from the water) was also observed. This behaviour, which maximises food avilability, classifies larvae not only in the guild category of shredders but also as scrapers. Majecki J., Majecka K. 2002; Chruściki (Trichoptera) źródlisk w rezerwacie Struga Dobieszkowska [Caddis flies (Trichoptera) in springs of the nature reserve Struga Dobieszkowska]; Act. Univ. Lodz. Folia Biologica et Oecologica 1: Abstract: Nine caddis fly species occur in springs of the nature reserve Struga Dobieszkowska. Their life cycle and microdistribution were investigated. Five new species for the Łódź Upland were found. Moroz M. D., Czachorowski S., Lewandowski K., Buczyński P. 2002; Vodnyje nasekomyje (Insecta: Collembola, Ephemeroptera, Odonata, Heteroptera, Trichoptera) landszaftnogo zakaznika Zvanec ; Vesti Nac. Akad. Nauk Belarusi, ser. Biol., 1: Summary: The fauna of aquatic insects of the landscape reserve Zwanec was studied. The 56 species of them were found belonging to 6 orders: Collembola 4 species, Ephemeroptera 4 species, Odonata 15 species, Heteroptera 20 species, Megaloptera 1 species and Trichoptera 13 species. It is concluded that the fauna of aquatic insects is rich and represented by a number of species rare in Belarus and Europe. Szczęsny B., Majecki J. 2002; Variations in the composition of Trichoptera communities associated with lakes of different trophy in the Wigry National Park (NE-Poland); Proc. 10th Int. Symp. Trichoptera, Nova Suppl. Ent. (Keltern) 15: Abstract: Adult caddis were collected with light traps during the summer of 1996, 1997 and in the spring of 2000 at three lakes with different ecological characteristics (oligotrophic to mesotrophic and quasi-dystrophic). The total of specimens were collected during the 46 sessions among which 54 taxa were identified. The larges part of the materials, as well as taxa number, were collected at oligotrophic Białe Lake, in spite of the lowest

5 TRICHOPTERON (5) grudzień number of trapping sessions. The lowest number of specimens and identified taxa were found in the materials from mesotrophic Wigry Lake. Wiberg-Larsen P., Czachorowski S. 2002; Oxyethira tristella Klapalek, 1895 (Trichoptera: Hydroptilidae) a caddis-fly species new to the fauna of Poland; Polish Journal of Entomology, vol. 71: Abstract: Oxyethira tristella Klapalek, 1895 (Trichoptera: Hydroptilidae) is recorded for the first time from Poland. Adults and pupae of this species have been found at the slowly flowing canals of the delta of Narew river in the Narwiański National Park (NE Poland). Komunikaty, materiały konferencyjne [Shorts, conferrence papers]: Buczyński P., Czachorowski S., Serafin E., Szczepański W.; Czy rezerwat jest najlepszą formą ochrony owadów wodnych? na przykładzie ważek i chruścików (Insecta: Odonata, Trichoptera) rezerwatu Jezioro Kośno [Is a reserve the best form of protection aquatic insects? on the example of dragonflies and caddisflies (Insecta: Odonata, Trichoptera) from Lake Kośno Reserve*]; Konferencja naukowa Ochrona owadów w Polsce ekologiczne i gospodarcze konsekwencje wymierania i ekspansji gatunków, OLSZTYN września 2002 Do analizy tytułowego problemu wybrano rezerwat Jezioro Kośno o powierzchni ok. 1230ha, leżący na Pojezierzu Olsztyńskim. Rezerwat obejmuje eutroficzne jezioro Kośno i otaczające je lasy. Badania oparto o ważki i chruściki, rzędy owadów często używane w bioindykacji i o stosunkowo dobrze poznanym zagrożeniu. Prace terenowe prowadzono w lipcu 2001r., standardowymi metodami entomologicznymi i hydrobiologicznymi. Objęły one południową część rezerwatu i jego najbliższe okolice. Intensywnie penetrowano wszystkie rodzaje wód powierzchniowych: źródło, 9 strumieni, 5 jezior, dwa drobne zbiorniki i 5 torfowisk. Imagines ważek obserwowano także z dala od wody, na drogach i polanach. Wykazano obecność 31 gatunków ważek: 14 w rezerwatach i 30 poza jego obrębem. Najbardziej zróżnicowana taksonomicznie była odonatofauna jezior, torfowisk i strumieni, najmniej drobnych zbiorników. Nie stwierdzono ważek w źródłach. Dominowały eurytopy i mało wyspecjalizowane stagnofile. Grupy synekologiczne o węższej specjalizacji reprezentowały związane z wodami bieżącymi: Calopteryx spp., Platycnemis pennipes, Pyrrhosoma nymphula, torfowiskami i wodami dystroficznymi: Coenagrion hastulatum, Aeshna juncea, Sympetrum danae, oraz drobnymi zbiornikami astatycznymi: Sympetrum danae, Lestes dryas, Sympetrum flaveolum. Stwierdzono 49 gatunków chruścików: 14 w rezerwacie i 42 poza nim. Najliczniejsze były gatunki jeziorne 26. Cztery z nich typowe są dla wód dystroficznych i torfowiskowych, cztery kolejne dla drobnych zbiorników okresowych, 10 to potamofile zaś 9 związanych jest ze śródleśnymi strumieniami. Zdecydowanie większa liczba gatunków złowionych poza rezerwatem w pewnym stopniu wynika też z prowadzenia tamże odłowów do światła. Duża część imagines złowionych w ten sposób to gatunki jeziorne, najprawdopodobniej pochodzące z chronionej części Jezioro Kośno. Najliczniej reprezentowanym gatunkiem okazał się Hydropsyche angustipennis, potamofil preferujący odcinki rzek wypływające z jezior. Drugim co do liczebności okazał się gatunek typowy dla śródleśnych strumieni Chaetopteryx villosa. Liczne były także trzy gatunki jeziorne: Orthotrichia costalis (charakterystyczny dla jezior eutroficznych), Anabolia laevis (strefa najpłytszego litoralu o brzegu zadrzewionym) oraz Leptocerus tineiformis (strefa elodeidów). Gatunki drobnozbiornikowe były nieliczne. Wśród gatunków uważanych za zagrożone stwierdzono Oligostomis reticulata. Gatunek ten preferuje niewielkie cieki śródleśne i torfowiskowe. Majewski T., Czachorowski S.; Chruściki (Trichoptera) Mazurskiego Parku Krajobrazowego czy wiemy co chronimy? [Caddisflies (Trichoptera) of the Mazury Landscape Park do we know what we protect?*]; Konferencja naukowa Ochrona owadów w Polsce ekologiczne i gospodarcze konsekwencje wymierania i ekspansji gatunków, OLSZTYN września 2002 Ochrona owadów jest trudnym wyzwaniem, głównie ze względu na brak podstawowych danych co do ich występowania w kraju. Obszary chronione są potencjalnie jednym z najlepszych narzędzi ochrony rzadkich gatunków entomofauny. Z tego też względu celowe jest prowadzenie inwentaryzacji fauny chruścików parków narodowych i krajobrazowych. Dane dotyczące trichopterofauny tych obszarów są bardzo skąpe: około 28 publikacji, zbadano tylko 4 z 118 parków krajobrazowych. Z tego też względu celem niniejszej pracy była inwentaryzacja fauny chruścików Mazurskiego Parku Krajobrazowego. Badania takie mogą stanowić próbę wieloletniego monitoringu zmian fauny obszarów chronionych. Uwzględniono następujące typy wód: jeziora, rzeki, drobne zbiorniki wodne (głównie dystroficzne), strumienie i źródła. Zebrany materiał pochodzi z lat (33 stanowiska), (5 stanowisk) oraz (36 stanowisk). Larwy i imagines łowiono standardowymi metodami hydrobiologicznymi. Złowiono łącznie osobników należących do 97 taksonów. Najwięcej gatunków stwierdzono w rzece Krutyni oraz dużych jeziorach (Mikołajskie, Śniardwy, Bełdany), co może wynikać z dużej intensywności badań prowadzonych na tych obiektach oraz ich wielkości. W całości materiału, do eudominantów należały Psychomyia pusilla oraz Tinodes waeneri. Gatunki te

6 6 TRICHOPTERON (5) grudzień 2002 stwierdzono w dużej liczebności w latach (jeziora Śniardwy i Mikołajskie). Fauna chruścików jeziora Mokrego okresów i wyraźnie różni się między sobą, lecz najprawdopodobniej wynika to z różnych okresów fenologicznych badań. W latach trichopterofauna zbierana była tylko latem, wówczas gatunki jeziorne są obecne głównie w stadium imagines. Natomiast fauna rzeki Krutyni obu wyróżnionych przedziałów czasowych jest do siebie podobna. Analiza materiału pozwala stwierdzić, że fauna Parku jest dość naturalna (typowa dla poszczególnych środowisk wodnych). Natomiast stwierdzono tylko 7 gatunków rzadkich i narażonych na wyginięcie, w bardzo małej liczebności (łącznie 93 osobniki). Gatunki te stwierdzono w latach , więc mogą już nie występować na badanym terenie. Porównania fauny różnych lat pozwalają na uzyskanie obrazu jej zmian w dłuższym okresie czasu, przez co możliwe jest przewidywanie jej charakteru w przyszłości i planowaniu ochrony. Porównania takie są jednak problematyczne jeżeli materiał zbierany był różnymi metodami, w różnych okresach fenologicznych na bardzo dużym obszarze. Ze względu na to, że fauna parku reprezentowana jest głównie przez gatunki dość pospolite, pojawia się pytanie jakie siedliska należy chronić i badać, aby zabezpieczyć gatunki rzadkie i narażone na wyginięcie? Pędrak M., Janicki D., Czachorowski S.; Trichoptera rezerwatu Świdwie [Trichoptera of the Świdwie Reserve*]; Konferencja naukowa Ochrona owadów w Polsce ekologiczne i gospodarcze konsekwencje wymierania i ekspansji gatunków, OLSZTYN września 2002 Rezerwat Świdwie zajmuje obszar 891,28ha. Teren rezerwatu stanowi kompleks terenów suchych, podmokłych, małych oczek wodnych, jeziora oraz licznych rowów melioracyjnych i cieku Gunicy. Taka różnorodność mikrosiedlisk stwarza dogodne warunki do zróżnicowania gatunkowego wielu grup taksonomicznych, w tym Trichoptera. Od 2001 r. prowadzone są prace nad poznaniem składu gatunkowego i preferencji siedliskowych chruścików występujących na obszarze rezerwatu oraz terenach przyległych. Niniejsza praca prezentuje dotychczasowe wyniki badań. Pietrzak L., Czachorowski S.; Trichopterofauna obszarów zurbanizowanych czy owady wodne uciekają ze wsi do miasta? [Trichoptera of urbanized areas do aquatic insects escape from countries to towns?*]; Konferencja naukowa Ochrona owadów w Polsce ekologiczne i gospodarcze konsekwencje wymierania i ekspansji gatunków, OLSZTYN września 2002 Warunki panujące w krajobrazie zurbanizowanym różnią się istotnie od warunków środowisk naturalnych i rolniczych. W urbicenozach często obserwowane jest zubożenie gatunkowe i dominacja pojedynczych gatunków. Jednocześnie wobec powszechnych procesów urbanizacyjnych rola tego krajobrazu będzie się zwiększać. W ostatnim dziesięcioleciu możemy w Polsce obserwować wyraźne przekształcenia krajobrazu rolniczego: zalesianie gruntów rolnych, wprowadzanie zabudowy i infrastruktury technicznej. Celem pracy było ustalenie różnorodności gatunkowej i specyficzności siedliskowej larw chruścików terenów miejskich. Praca jest fragmentem szerszych badań nad chruścikami krajobrazu zurbanizowanego. Badaniami objęto zbiorniki wodne w granicach administracyjnych miast Olsztyna i Złocieńca (woj. zachodniopomorskie) w latach r. Materiały zbierano standardowymi metodami hydrobiologicznymi. Materiały zbierano standardowymi metodami hydrobiologicznymi. Do oceny różnorodności gatunkowej wykorzystano współczynnik Shannona-Wienera (H ). Specyficzność siedliskową fauny określono za pomocą współczynnika naturalności (Wn). W Złocieńcu stwierdzono 63 a w Olsztynie 78 gatunków chruścików. Są to liczby stosunkowo duże i stanowią: 23,1% i 29,1% gatunków znanych z Polski. Żaden gatunek nie osiągnął udziału większego niż 21%. W obu miastach znaleziono gatunki rzadkie i narażone: Limnephilus fuscinervis, Limnephilus elegans, Ylodes reuteri, Hydropsyche siltalai, Oecetis testacea i Leptocerus interruptus w Złocieńcu, oraz: Ceraclea nigronervosa, Limnephilus fuscinervis, Ylodes sp., Oecetis tripunctata i Hydropsyche siltalai w Olsztynie. Dużą część badanych zbiorników (rzeki, większość jezior, część drobnych zbiorników i zbiorników antropogenicznych) zamieszkiwała fauna o dużej różnorodności. W większości zbiorników stwierdzono również występowanie specyficznej siedliskowo fauny (wysokie wartości Wn). Specyficzna i różnorodna fauna (w tym gatunek rzadki) występowała również w rekultywowanym jeziorze Długim (Olsztyn). Uzyskane wyniki nie potwierdzają spadku różnorodności fauny i dominacji pojedynczych gatunków w krajobrazie zurbanizowanym. Być może sztuczne oświetlenie i wyższa temperatura zwabiają do miast aktywne nocą owady (np. Trichoptera), które już tu pozostają. Dodatkowo różnorodne zbiorniki sztuczne i zachowane zbiorniki naturalne mogą tworzyć sieć hydrologiczną bogatszą niż w naturze. Interesujące jest jak urbanizacja agrocenoz wpływa na kształtowanie się wodnej entomofauny. Wstępne wyniki wskazują na pojawienie się gatunków typowych dla wód śródleśnych. Może to wynikać z zadrzewień śródmiejskich. Serafin E., Czachorowski S.; Ocena wielkości populacji i zagrożenia chruścika Oligostomis reticulata (L.) [The estimate of population size and danger of Oligostomis reticulata (L.) caddisfly species*]; Konferencja naukowa Ochrona owadów w Polsce ekologiczne i gospodarcze konsekwencje wymierania i ekspansji gatunków, OLSZTYN września 2002

7 TRICHOPTERON (5) grudzień Oligostomis reticulata (Trichoptera: Phryganeidae) należy do stosunkowo słabo poznanych gatunków chruścików. Do tej pory nie znalazł się on na krajowej czerwonej liście. Wynika to ze słabego poznania ekologii larw i imagines jak i powielania zapisów ze starszych opracowań. Pierwsze wzmianki o obecności tego gatunku na terenie Polski pochodzą z II połowy XIX w. i są mało precyzyjne. Więcej danych zawierają publikacje z lat Dotyczą one łącznie 76 osobników, głównie imagines, z 20 stanowisk z całego kraju. Ostatnie badania ośrodka olsztyńskiego i lubelskiego (lata ) dotyczą głównie larw łącznie na ponad 15 stanowiskach na terenie: Poj. Pomorskiego, Poj. Mazurskiego, Podlasia, Polesia, Roztocza i Kotliny Sandomierskiej, złowiono 95 osobników. Na podstawie dotychczasowych badań można wstępnie oszacować liczbę stanowisk Oligostomis reticulata na ok. 100 w całej Polsce, w tym 35 udokumentowanych z ostatnich 50 lat. Na pojedynczym stanowisku populacja może osiągnąć liczebność kilkudziesięciu, najwyżej kilkuset osobników. W skali całego kraju łączna liczebność populacji może nie przekroczyć 1000 osobników. Jednak szacunek ten obarczony może być dużym błędem, wynikającym z luk w wiedzy. Opublikowane dotychczas dane dotyczące biologii i ekologii omawianego gatunku, w tym szczególnie preferencji siedliskowych larw, są niekompletne a nawet czasem błędne. Na podstawie nowych danych stwierdzić można, że larwy O. reticulata rozwijają się w drobnych strumieniach śródleśnych lub rowach związanych z torfowiskami wysokimi bądź niskimi oraz terenami bagiennymi. Siedliska związane z torfowiskami wydają się być pierwotne dla tego gatunku. Biorąc pod uwagę niewielką liczbę stanowisk i małą populację krajową, jak również zanikanie siedlisk najbardziej odpowiednich dla larw, można uznać O. reticulata za gatunek zagrożony wyginięciem. Dla skutecznej ochrony niezbędna jest inwentaryzacja gatunku wraz z oceną jego liczebności oraz ochrona znanych i potencjalnych stanowisk. Ze względu na powtórne zalesianie wielu obszarów rolniczych możliwe jest, że omawiany gatunek będzie kolonizował niektóre cieki leśne. Taka sytuacja prawdopodobnie ma miejsce na obszarze Lasów Janowskich. Prace popularnonaukowe [Popular papers]: Serafin E., Buczyński P.: Szybki bieg upiorka, żyjątka wielce drapieżne i pochewki na wietrze, czyli chruściki i ważki u Dziędzielewicza [Quick run of little phantom, creatures highly predacious and small tubes on wind -caddisflies and dragonflies in Dziędzielewicz`s papers*]; Notatki Entomologiczne tom 2, zeszyt 4 (2002): zestawił Lech Pietrzak lech.pietrzak@uwm.edu.pl Ktokolwiek widział... - nowe stanowisko Semblis phalaenoides Wanted: Semblis phalaenoides Abstract. The author inform about new record of Semblis phalaenoides (L.) from the Supraśl River (northeastern Poland). It is the second new record for more than 80 year. The first new record is from the Biebrza Swamps (paper in printing). Both information are from cooperation with lepidopterologists. K Stanisław Czachorowski iedy przygotowywałem listę gatunków do Czerwonej Księgi, przez moment rozważałem nawet możliwość wybrania Semblis phalaenoides. Ale w końcu uznałem, że pewnie w Polsce już nie występuje. Bo od bardzo dawna nie było informacji o tym gatunku. Kilka miesięcy temu prof. J. Buszko z Torunia wspomniał o niezwykłym chruściku podobnym do motyla. Nietypowe jak na chruścika ubarwienie i duże rozmiary podsunęły myśl, że może to właśnie Semblis. Gatunek ten widziałem wcześniej jedynie na ilustracji w czasie jednej z międzynarodowych konferencji. Był to okaz ze Szwecji. Dzięki uzyskanym informacjom udało mi się skontaktować z Krzysztofem Frąckielem... i osobiście mogłem zobaczyć rozpięty okaz złowiony na Bagnach Biebrzańskich. Publikacja jest już w druku w Wiadomościach Entomologicznych, zaś zdjęcie wykorzystane zostało jako logo konferencji naukowej. Zastanawiałem się, czy liczna i bezpieczna jest polska populacja tegoż chruścika. Niezbędne byłyby poszukiwania w maju na terenie Biebrzańskiego Parku Narodowego. W tym przypadku możliwe są badania przyżyciowe, gdyż imagines aktywne są za dnia. Zupełnie niedawno spotkała mnie druga niespodzianka. W przesyłce od profesora Jarosław Buszko było skrzydło i czułek kolejnego okazu, tym razem złowionego nad Supraślą. A więc drugie współczesne stanowisko w północno-wschodniej Polsce. Niesamowite. Te niezwykłe obserwacje możliwe były dzięki współpracy z lepidepterologami. Niestety chruścikarzy jest zbyt mało. Zapraszam do współpracy i lepidepterologów (wszak odławiają do światła!) oraz przyrodników. Większość chruścików jest niepozornie ubarwiona. Nawet gatunki rzadkie. W ostatnich latach wykazano aż kilkanaście gatunków nowych dla trichopterofauny Polski. Być może różne zakątki naszego kraju kryją jeszcze inne faunistyczne niespodzianki? Wbrew pozorom jest jeszcze wiele do odkrycia. Stanisław Czachorowski stanislaw.czachorowski@uwm.edu.pl

8 8 TRICHOPTERON (5) grudzień 2002 We are preparing the family-key to the caddis larvae of Poland. It is going to be ready on January If you want more information contact us or entry our page on January (). W przygotowaniu jest polski klucz do oznaczania larw chruścików w randze rodziny. Klucz przeznaczony Proponuję nową forma dyskusji poprzez uczestnictwo w liście dyskusyjnej poświęconej owadom wodnym. Nazwa listy dyskusyjnej "Anabolia" wzięła się od nazwy rodzajowej pospolitego w rzekach i wodach stojących chruścika - Anabolia. Zapraszam do wymiany informacji, zapytań w sprawie oznaczania oraz dyskusji dotyczących badań nad owadami wodnymi. Adres www grupy: Aby dostać się bezpośrednio do określonej strony grupy Chruściki w sieci Caddis-flies in the Net Tym razem przedstawię Państwu kolejną anglojęzyczną stronę poświęconą chruścikom. Jest to mało rozbudowana witryna autorstwa Davida Walkera zatytułowana po prostu Trichoptera (Caddisflies), adres: CIES/TRICHO/TRICHO.HTM Serwis kierowany jest do amatorów, jego intencją jest przedstawienie w dość przystępny sposób tego ciekawego rzędu owadów. Prócz ogólnej, wstępnej informacji o chruścikach, możemy poczytać tutaj na temat cyklu życiowego tych owadów, strategii budowy domków larwalnych, sieci łownych, grup troficznych larw czy znaczenia chruścików w ekosystemie. Serwis zawiera tylko niezbędne ilustracje, zdjęć jest niewiele i są one dość małe. Atutem witryny jest wykaz cytowanej literatury dotyczącej biologii Trichoptera. Bibliografia ta jest dość skąpa, mimo to umożliwia zainteresowanym pogłębienie wiedzy na temat naszego ulubionego rzędu owadów. Zapraszam do lektury! Klucz do oznaczania rodzin chruścików The family-key to the caddis larvae Lista dyskusyjna chruścikarzy Polish Trichoptera discussion group Tomasz Majewski myz@termit.uwm.edu.pl jest dla amatorów, studentów, pracowników instytucji związanych z ochroną środowiska. Pozycja ukaże się prawdopodobnie w styczniu 2003r. Bliższe informacje na ten temat można uzyskać w redakcji, lub w styczniu na stronie dodaj do adresu /wiadomosci, /pliki, /linki lub /administracja Adres grupy: anabolia@hydepark.pl Adres właściciela grupy: anabolia-wlasciciel@hydepark.pl Adres subskrypcji grupy: anabolia-zapisz@hydepark.pl Adres kończenia subskrypcji grupy: anabolia-wypisz@hydepark.pl Stanisław Czachorowski stanislaw.czachorowski@uwm.edu.pl Z okazji nadchodzących Świąt Narodzenia Pańskiego oraz nowego, 2003 roku, wszystkim czytelnikom Trichopterona jak i wszystkim chruścikarkom, chruścikarzom, chruścikolubom, życzymy radości w badaniu i podglądaniu chruścików, satysfakcji z badań, uniesień w odkrywaniu nieznanych aspektów biologii i ekologii Trichoptera a przede wszystkim zdrowia, wytrwałości i przyjemności ze współpracy. Redakcja Kolegium redakcyjne w składzie: Lech Pietrzak (red.) (Olsztyn), Stanisław Czachorowski (Olsztyn), Edyta Serafin (tłumaczenie abstraktów) (Lublin) Janusz Majecki (Łódź) Tomasz Majewski (Olsztyn) Adres redakcji: ul. Żołnierska 14, Olsztyn tel w. 350, 309 lech.pietrzak@uwm.edu.pl