Original research papers

Transkrypt

1 152 Pol. J. Sport Tourism 2009, 16, Original research papers CHANGES TO FLEXIBILITY OF THE HAMSTRING IN SPRINTERS IN THE CONTEXT OF PREVENTION Flexibility of hamstring and prevention BEATA MAKARUK 1, HUBERT MAKARUK 2 Josef Pilsudski University of Physical Education in Warsaw, Faculty of Physical Education in Biała Podlaska, Recreation Department 1, Athletics Department 2 Mailing address: Beata Makaruk, Faculty of Physical Education, 2 Akademicka Street, Biała Podlaska, tel.: , fax: , beatamakaruk@poczta.onet.pl Abstract: A major factor increasing the risk of an injury to the hamstring is a low level of its flexibility. The objective of the study was to identify changes to the flexibility level of the hamstring (ROM range of motion in the knee joint) of athletes training running during the special preparation sub-period (PPS). The research covered 16 sprinters. The measurements were made with the Active knee-extension (AKE) test in three 3-week mesocycles: basic, controlpreparation and pre-start mesocycle. An observation was made that ROM in the mesocycle with the largest share of anaerobic running measures (in the control-preparatory mesocycle) was substantially lower (p < 0.01) than in the prestart mesocycle. A suggestion is made that trainers and athletes use much more stretching exercises improving the flexibility of the hamstring in the periods during which high exercise load is accompanied by a large number of runs with high intensity (high speed). Key words: flexibility, speed training, injuries, hamstring, athletes Introduction Today s sports training resembles balancing on edge between loads providing high effort capacity and loads that would result in overtraining. Such overtraining may result in injuries in athletes motor system. The most frequent injury among sprinters is strain of the hamstring [10]. The injury is a major interruption to the training process since in most instances return to the condition from before the injury takes about 4-8 weeks. A major factor increasing the risk of an injury to the hamstring is its rigidity [19], often as a result of too high training load and errors in running technique [9]. In order to reduce the muscle rigidity or improve its stretchability, athletes apply stretching exercises (improving flexibility). Many studies have proven positive relationships between the application of stretching exercises and injury prevention [3, 15]. On the other hand, Thacker et al. [18] basing on results of review research are of the opinion that the relationship is not so clear and postulate further research with correct methodologies and verification of the relationship. There are very few studies related to periodisation of flexibility exercises in an annual cycle. Most of them are of methodological nature and do not meet the requirements of empirical studies [7]. Therefore, while appreciating the preventive role of stretching exercises in sprinters training, in particular during a period with an increased incidence of injuries, the objective of the study was to identify the changes to the flexibility of the hamstring of athletes training sprint running during the sub-period of special preparation. Methods The study covered 16 sprinters representing a medium advanced sports level (100 m running time in the start period was x = ± 0.33 s). The average age of the sprinters was x = ± 2.03 years; body height x = ± 4.33 cm while body weight x = ± 6.12 kg. Over the previous 8 months each athlete did not suffer an injury to the thigh muscles. Before the tests, the athletes were precisely presented the research procedure, informed of the objective and pilot studies were performed. The tests were approved by the Ethic Commission of Scientific Studies of the University of Physical Education in Warsaw. The flexibility of the hamstring (ROM range of motion in the knee joint) was measured with the Active knee-extension (AKE) test. ROM measurements were made with a two-arm, transparent, plastic goniometer with 1 step. The ark length of the goniometer was 30 cm. Before the measurement, the tested athlete is lying, with a bet hip and knee at 90. With palpation, the location of the turning axis of the knee joint (lateral epicondyle of the femur) was identified and marked as well as points of the location of goniometer arms (lateral malleolus of the tibia and greater trochanter of the femur). Afterwards, the Copyright 2009 by Josef Piłsudski University of Physical Education in Warsaw, Faculty of Physical Education in Biala Podlaska

2 Makaruk: FLEXIBILITY OF HAMSTRING AND PREVENTION Pol. J. Sport Tourism 2009, 16, tested athlete was lying down again. One of the researchers kept the athlete s thigh vertically and the athlete was straightening the leg in the knee joint until the final range was reached and kept the position until the measurement as completed. The full straightening of the leg in the knee was the value of 0. Each time the test was performed without warmup, between 9 a.m. and 10 a.m. of the same day of the week (on the last day of each mesocycle). The result of the test was determined as the average value of two measurements performed at a 30-minute interval [13]. The measurements covered both legs. The reliability of the test is (ICC = 0.96) [4]. Running measures were grouped on the basis of the energy impact into: aerobic, mixed and anaerobic [17]. Stretching exercises were divided into dynamic and static. Time was the unit of measure of the volume of training measures. The special preparation sub-period (PPS) was divided into three 3-week mesocycles: basic, control-preparation and prestart mesocycle [14]. Significance of differences between ROM independently for each leg and the volume of stretching exercises separately for static and dynamic exercises were assessed with oneway analysis of variance with repeated measurements. Since the differences were major, a post-hoc test was applied (Tukey s test). The volume of running measures was expressed as a percentage. The calculations were made with the statistical software Statistica v. 5.1 PL. Results Changes to ROM in PPS are provided in Table 1. The ROM value of both legs in the control-preparation mesocycle was significantly higher (p < 0.01) than in the pre-start mesocycle. Table 1. Range of motion in the knee joint (ROM) in the special preparation sub-period (average ± SD) ROM (degrees) Basic Mesocycle Control & preparatory Before start Right leg ± ± ± 5.69* 0.05 Left leg ± ± ± 5.37* 0.05 * - before start mesocycle < control & preparatory mesocycle (p < 0.01) The application of running measures in each training mesocycle is presented in Figure 1. The largest total volume was noted in the basic mesocycle while there was much less in the pre-start mesocycle. The largest proportion of measures with highest intensity (anaerobic exercises) was observed in the control-preparatory mesocycle, followed by the basic mesocycle (29%) and pre-start mesocycle (23%). The largest volume of static stretching exercises was performed in the control-preparatory mesocycle and the smallest volume in the basic mesocycle (Fig. 2). The situation was opposite for dynamic stretching: 42% of the exercises were performed in the basic mesocycle and 28% and 30% in the other mesocycles respectively. P Figure 1. Share of running exercises of aerobic, mixed and anaerobic nature in the special preparation sub-period (PPS) (100% is the volume of a group of exercises in all mesocycles) * - control & preparatory mesocycle < basic mesocycle (p < 0.05) Figure 2. Set of exercises for flexibility in the special preparation sub-period (PPS) Discussion Aerobic exercises Mixed exercises Anaerobic exercises Static stretching Dynamic stretching Flexibility is a property of man s motor system, being a function of tendons and joints, providing for high motion amplitude in joints without injury [6]. Range of motion (ROM) in the joint is the key indicator. Contrary to other features of motor activity, the development of flexibility is not aimed at reaching maximum effects. Athlete s level of flexibility should be optimum or allow for a slight excess in range of motion when performing a start exercise. A low level of flexibility increases the risk of injury, in particular of the hamstring [8]. Therefore this study follows changes to the range of motion in the knee joint in the special preparation sub-period to identify the mesocycle during which the range was lowest (highest ROM value). An observation was made that ROM in the control-preparation mesocycle was significantly less than in the pre-start mesocycle. On this basis, an assumption was made that the control-preparation mesocycle was critical. A suggestion is being made to be especially cautious during the training of speed and technique and to apply exercises to improve flexibility. An assumption is made that the reduced ROM in the knee joint in the control-preparation mesocycle may result from the nature of training, or more precisely its physiological effect in the form of fatigue. A substantial proportion of high intensity runs (anaerobic exercises) at high speed, with a relatively high total volume of training load causes that the athlete s organism in that period is specially exposed to injuries. Fatigue reduces muscle stretchability, additionally it disturbs muscle coordination and deteriorates the ability of muscle relaxation. As a result, when a stronger antagonist quadriceps begins to straighten the leg in the knee joint, the hamstring is not able to follow resulting in tearing of muscle fibers and connective tissue. Therefore, a major role in this mesocycle should be

3 154 Pol. J. Sport Tourism 2009, 16, Makaruk: FLEXIBILITY OF HAMSTRING AND PREVENTION played by biological recovery and skilful application of effort exercises, in particular those aiming at prevention. This group may include static and dynamic stretching exercises. Static stretching exercises, used after training, contribute to faster reduction and equalising muscle tension and unblocking of small blood vessels and thus faster delivery of oxygen to intermuscular cells and more efficient removal of by-products of effort metabolism [1]. It should be noted that the static forms should be applied primarily after training since that form of stretching does not condition the muscles to dynamic actions like sprints [12, 16]. Behem et al. [2] observed that static stretching might contribute to delayed reaction time and single motion time or negatively affect the key parameters of sprinter s effort. It is interesting that the volume of stretching exercises in the control-preparation mesocycle was largest with the level of flexibility being lowest contrary to dynamic exercises where the largest volume occurred in the pre-start mesocycle during which ROM in the knee joint increased significantly. This may be an indirect proof of justification to apply dynamic exercises in training at the expense of static exercises. Many scientists are of the same opinion [5, 11, 20]. Practical actions of trainers should be aimed at finding an optimum level of flexibility for each athlete. Please note that the level of flexibility with a majority of sprinters is closer to a minimum rather than a maximum as a result of insufficient appreciation of that area of condition preparation and excessive application of strength exercises. A suggestion is being made that trainers and athletes use much more stretching exercises (mainly dynamic) improving the flexibility of the hamstring in the periods during which high exercise load is accompanied by a large number of runs with high intensity (high speed). Such preventive measures may reduce the injury risk of the hamstring which often eliminate athletes from training for several weeks. Literature 1. Alter M.J. (1996) The Science of Flexibility. Human Kinetics Publishers, Champaign, IL. 2. Behem D.G., Bambury A., Farrell A., Power K. (2004) Effect of acute static stretching on force, balance, reaction time, and movement time. Med. Sci. Sports Exerc., 36, Dadebo B., White J., George K.P. (2004) A survey of flexibility training protocols and hamstring strains in professional football clubs in England. Br. J. Sports Med., 38, DePino G.M., Webright W.G., Arnold B.L. (2000) Duration of maintained hamstring flexibility after cessation of an acute static stretching protocol. J. Athl. Train., 35, Fletcher I.M., Jones B. (2004) The effect of different warmup stretch protocols on 20 meter sprint performance in trained rugby union players. J. Strength Cond. Res., 18, Holt J., Holt L.E., Pelhan T.W. (1996) Flexibility redefined. [in]: T. Bauer (ed.) XIIIth International Symposium for Biomechanics in Sport, Lakehead University, Ontario, Iskra J., Gasilewski J. (2007) Flexibility in the training of hurdlers training and empirical truths. Sport Wycz., 4-6, [in Polish] 8. Jönhagen S. (2005) Muscle Injury and Pain Effects of Eccentric Exercise, Sprint Running, Forward Lunge and Sports Massage. From the Department of Orthopaedics and Department of Surgical Sciences, Karolinska Institutet, Stockholm. 9. Kruczalak E. (1999) Injuries to the hamstring in sprinters most frequent reasons and preventive measures. Sport Wycz., 5-6, [in Polish] 10. Lysholm J., Winklander J. (1987) Injuries in runners. Am. J. Sports Med., 15, Makaruk H., Makaruk B. (2006) Does the form of exercise used in warm-up affect the result of speed tests? Sport Wycz., 9-10, [in Polish] 12. Nelson A.G., Driscoll N.M., Landin D.K., Young M.A., Schexnayder I.C. (2005) Acute effects of passive muscle stretching on sprint performance. J. Sports Sci., 23, Nelson R.T., Bandy W.D. (2004) Eccentric training and static stretching improve hamstring flexibility of high school males. J. Athl. Train., 39, Płatonow W.N., Sozański H. (1991) Optimisation of the Structure of Sports Training. COS RCMSzKFiS, Warszawa. [in Polish] 15. Safran M.R., Seaber A.V., Garrett W.E. (1989) Warm-up and muscular injury prevention. An update. Sports Med., 8, Sayers A.L., Farley R.S., Fuller D.K., Jubenville C.B., Caputo J.L. (2008) The effect of static stretching on phases of sprint performance in elite soccer players. J. Strength Cond. Res., 22, Sozański H., Śledziewski D. (1995) Training Load Data Documentation and Processing. COS RCMSzKFiS, Warszawa. [in Polish] 18. Thacker S.B., Gilchrist J., Stroup D.F., Kimsey C.D. (2004) The impact of stretching on sports injury risk: a systematic review of the literature. Med. Sci. Sports Exerc., 36, Witvrouw E., Danneels L., Asselman P., D Have T., Cambier D. (2003) Muscle flexibility as a risk factor for developing muscle injuries in male professional soccer players. Am. J. Sports Med., 31, Yamaguchi T., Ishii K. (2005) Effects of static stretching for 30 seconds and dynamic stretching on leg extension power. J. Strength Cond. Res., 19, Submitted: January 19, 2009 Accepted: February 18, 2009

4 Pol. J. Sport Tourism 2009, 16, ZMIANY GIBKOŚCI TYLNEJ GRUPY MIĘŚNI UDA SPRINTERÓW W KONTEKŚCIE PROFILAKTYKI Gibkość mięśni uda i profilaktyka BEATA MAKARUK 1, HUBERT MAKARUK 2 Akademia Wychowania Fizycznego Józefa Piłsudskiego w Warszawie, Zamiejscowy Wydział Wychowania Fizycznego w Białej Podlaskiej, Zakład Rekreacji 1, Zakład Lekkiej Atletyki 2 Adres do korespondencji: Beata Makaruk, Zamiejscowy Wydział Wychowania Fizycznego, ul. Akademicka 2, Biała Podlaska, tel.: , fax: , beatamakaruk@poczta.onet.pl Streszczenie: Jednym z głównych czynników zwiększających ryzyko urazu tylnej grupy mięśni uda jest niski poziom gibkości tej grupy mięśniowej. Celem badań było określenie zmian poziomu gibkości tylnej grupy mięśni uda (ROM zakresu ruchu w stawie kolanowym) zawodników trenujących biegi sprinterskie w podokresie przygotowania specjalnego (PPS). W badaniach uczestniczyło 16 sprinterów. Pomiary przeprowadzono za pomocą testu Active knee-extension (AKE) w trzech 3-tygodniowych mezocyklach: podstawowym, kontrolno-przygotowawczym i przedstartowym. Zaobserwowano, że ROM w mezocyklu o największym udziale beztlenowych środków biegowych (w kontrolnoprzygotowawczym) był istotnie niższy (p < 0,01) niż w mezocyklu przedstartowym. Sugeruje się, ażeby trenerzy i zawodnicy w większym wymiarze korzystali z ćwiczeń rozciągających poprawiali gibkość tylnej grupy mięśni uda w okresach, w których wysokim obciążeniom treningowym towarzyszy duża liczba biegów z wysoką intensywnością (z wysokimi prędkościami). Słowa kluczowe: gibkość, trening szybkości, urazy, tylna grupa mięśni uda, zawodnicy Wprowadzenie Dzisiejszy trening sportowy przypomina balansowanie na krawędzi między obciążeniami zapewniającymi wysokie dyspozycje wysiłkowe a obciążeniami powodującymi przetrenowanie. Konsekwencją przetrenowania mogą być urazy aparatu ruchu sportowca. Do najczęstszych kontuzji wśród przedstawicieli biegów sprinterskich należy naderwanie tylnej grupy mięśni uda [10]. Uraz ten jest poważnym zakłóceniem procesu treningu, bowiem w większości przypadków powrót do stanu sprzed urazu zabiera około 4-8 tygodni. Jednym z głównych czynników zwiększających ryzyko urazu tylnej grupy mięśni uda jest jej wysoka sztywność [19], często będąca konsekwencją zbyt wysokich obciążeń treningowych, ale i błędów w technice biegu [9]. Aby zmniejszyć sztywność mięśni, bądź zwiększyć ich rozciągliwość zawodnicy stosują ćwiczenia rozciągające (poprawiające gibkość). W wielu badaniach wykazano pozytywne zależności stosowania ćwiczeń rozciągających z zapobieganiem kontuzji [3, 15]. Z drugiej strony, Thacker i wsp. [18] na podstawie wyników badań przeglądowych uważają, że związek ten nie jest tak jednoznaczny i postulują o dalsze, poprawne metodologicznie badania i weryfikację zależności tego związku. Bardzo rzadko podejmowane są próby opracowań związanych z periodyzacją ćwiczeń gibkości w cyklu rocznym. Większość z nich ma charakter metodyczny i nie spełnia wymogów badań empirycznych [7]. Dlatego doceniając profilaktyczną rolę ćwiczeń rozciągających w treningu sprintera, zwłaszcza w okresie szkoleniowym o wzmożonej urazowości, celem badań uczyniono określenie zmian poziomu gibkości tylnej grupy mięśni uda zawodników trenujących biegi sprinterskie w podokresie przygotowania specjalnego. Metody Badaniami objęto 16 sprinterów, reprezentujących średnio zaawansowany poziom sportowy (czas biegu w okresie startowym na 100 m był równy x = 11,25 ± 0,33 s). Średnia wieku badanych wynosiła x = 20,87 ± 2,03 lat; wysokość ciała x = 178,21 ± 4,33 cm, natomiast masa ciała x = 69,48 ± 6,12 kg. Każdy z zawodników przez ostatnie 8 miesięcy nie doznał kontuzji mięśni uda. Przed przeprowadzeniem badań, zawodników dokładnie zapoznano z procedurą badawczą, poinformowano o ich celu oraz przeprowadzono badania pilotażowe. Badania zostały zaakceptowane przez Komisję Etyki Badań Naukowych Akademii Wychowania Fizycznego w Warszawie. Gibkość tylnej grupy mięśni uda (ROM zakres ruchu w stawie kolanowym) zmierzono za pomocą testu Active kneeextension (AKE) test. Do pomiaru ROM wykorzystano dwuramienny, przezroczysty, plastikowy goniometr ze skalą co 1. Długość ramion goniometru wynosiła 30 cm. Przed pomiarem, badanego ułożono w pozycji leżącej, ze zgiętym biodrem i kolanem pod kątem 90. Palpacyjnie znaleziono i zaznaczono czarnym markerem położenie osi obrotu stawu kolanowego Copyright 2009 by Josef Piłsudski University of Physical Education in Warsaw, Faculty of Physical Education in Biala Podlaska

5 156 Pol. J. Sport Tourism 2009, 16, Makaruk: FLEXIBILITY OF HAMSTRING AND PREVENTION (lateral epicondyle of the femur) i punkty wyznaczające położenie ramion goniometru (lateral malleolus of the tibia i greater trochanter of the femur). Następnie badany ponownie układał się w pozycji leżącej. Jeden z badaczy utrzymywał pionowo jego udo, po czym badany prostował nogę w stawie kolanowym do momentu osiągnięcia maksymalnego zakresu i utrzymywał tę pozycję, aż do zakończenia pomiaru. Pełnemu wyprostowi nogi w kolanie odpowiadała wartość 0. Każdorazowo badania wykonywano bez rozgrzewki, między godziną 9-10 rano tego samego dnia tygodnia (w ostatnią sobotę danego mezocyklu). Wynik testu stanowiła średnia dwóch pomiarów wykonana co 30 minut [13]. Pomiarami objęto dwie kończyny. Rzetelność tego testu kształtuje się na poziomie (ICC = 0,96) [4]. Środki o charakterze biegowym pogrupowano na podstawie energetycznego obszaru oddziaływania na: tlenowe, mieszane i beztlenowe [17]. Ćwiczenia rozciągające podzielono na dynamiczne i statyczne. Jednostką miary objętości środków treningu był czas. Podokres przygotowania specjalnego (PPS) podzielono na trzy 3-tygodniowe mezocykle: podstawowy, kontrolno-przygotowawczy i przedstartowy [14]. Istotność różnic między ROM niezależnie dla każdej kończyny oraz objętość ćwiczeń rozciągających oddzielnie dla ćwiczeń statycznych i dynamicznych oceniono za pomocą jednokierunkowej analizy wariancji z pomiarami powtarzanymi. Ponieważ różnice były znamienne zastosowano test post-hoc (Tukeya). Objętość środków biegowych wyrażono w wartościach procentowych. Do obliczeń wykorzystano program statystyczny Statistica v. 5.1 PL. Wyniki Zmiany ROM w PPS zawiera Tabela 1. Wartość ROM obu kończyn w mezocyklu kontrolno-przygotowawczym była istotnie większa (p < 0,01) niż w mezocyklu przedstartowym. Tabela 1. Zakres ruchu w stawie kolanowym (ROM) w podokresie przygotowania specjalnego (średnia ± SD) ROM Mezocykl P (stopnie) podstawowy kontrolno-przygotowaczy przedstartowy Kończyna prawa 23,46 ± 6,21 24,06 ± 6,41 21,83 ± 5,69* 0,05 Kończyna lewa 22,64 ± 5,44 23,88 ± 5,25 21,14 ± 5,37* 0,05 * - mezocykl przedstartowy<kontrolno-przygotowawczy (p < 0,01) Wykorzystanie środków o charakterze biegowym w poszczególnych mezocyklach szkoleniowych przedstawia Rycina 1. Największą ich łączną objętość odnotowano w mezocyklu podstawowym, natomiast zdecydowanie najmniejszą w mezocyklu przedstartowym. Największy udział środków o najwyższej intensywności (ćwiczenia beztlenowe) zaobserwowano w mezocyklu kontrolno-przygotowawczym, następnie w podstawowym (29%) i przedstartowym (23%). Największą objętość ćwiczeń rozciągania statycznego wykonano w mezocyklu kontrolno-przygotowawczym, najmniej w mezocyklu podstawowym (Ryc. 2). W przypadku rozciągania dynamicznego było odwrotnie, 42% tych ćwiczeń wykonano w mezocyklu podstawowym, a 28 i 30% w pozostałych mezocyklach. Rycina 1. Udział ćwiczeń biegowych o charakterze tlenowym, mieszanym i beztlenowym w podokresie przygotowania specjalnego (PPS) (100% stanowi objętość danej grupy ćwiczeń we wszystkich mezocyklach) * - mezocykl kontrolno-przygotowawczy<podstawowy (p < 0,05) Rycina 2. Udział ćwiczeń kształtujących gibkość w podokresie przygotowania specjalnego (PPS) Dyskusja Gibkość to właściwość układu ruchu człowieka, będąca funkcją ścięgien i stawów, umożliwiająca osiąganie dużej amplitudy ruchu w stawach bez odniesienia urazu [6]. Podstawowym jej wskaźnikiem jest zakres ruchu w stawie (ROM). W odróżnieniu od innych charakterystyk motoryczności w kształtowaniu gibkości nie dąży się do osiągnięcia maksymalnych efektów. Poziom gibkości sportowca powinien być optymalny, tzn. pozwalać na nieznaczne przekraczanie zakresu ruchu w czasie wykonywania ćwiczenia startowego. Niski poziom gibkości podwyższa ryzyko odniesienia urazu, szczególnie dotyczy to tylnej grupy mięśni uda [8]. Dlatego w niniejszej pracy postanowiono prześledzić zmiany zakresu ruchu w stawie kolanowym w podokresie przygotowania specjalnego i wskazać mezocykl w którym ten zakres był najmniejszy (wartość ROM największa). Zaobserwowano, że ROM w mezocyklu kontrolno-przygotowawczym był istotnie mniejszy niż w mezocyklu przedstartowym. Na tej podstawie założono, że to mezocykl kontrolno-przygotowawczy jest krytyczny. Sugeruje się, aby w tym okresie zachować szczególną ostrożność na treningach szybkości i techniki oraz stosować ćwiczenia ukierunkowane na poprawę gibkości. Zakłada się, że na obniżenie ROM w stawie kolanowym w mezocyklu kontrolno-przygotowawczym mógł mieć wpływ charakter treningu, a dokładniej jego fizjologiczny skutek w postaci zmęczenia. Znaczny udział biegów o wysokiej intensywności (ćwiczenia beztlenowe) z dużymi prędkościami, przy stosunkowo dużej całkowitej objętości obciążeń treningowych sprawiają, że organizm zawodnika w tym okresie jest szczególnie narażony na urazy. Zmęczenie obniża rozciągliwość mięśni, dodatkowo zaburza koordynację mięśniową i pogarsza zdolność rozluźnienia mięśni. W efekcie, gdy wyraźnie silniej-

6 Makaruk: FLEXIBILITY OF HAMSTRING AND PREVENTION Pol. J. Sport Tourism 2009, 16, sza antagonistyczna grupa przednia mięśni uda zaczyna wyprost nogi w stawie kolanowym, tylna grupa mięśni uda nie nadąża z rozluźnieniem, co powoduje rozrywanie jej włókienek mięśniowych i tkanki łącznej. Dlatego niebagatelną rolę w tym mezocyklu powinna odgrywać właściwa odnowa biologiczna oraz umiejętne wykorzystanie ćwiczeń wysiłkowych, zwłaszcza tych, których celem jest profilaktyka. Do tej grupy zaliczyć można ćwiczenia rozciągające statyczne i dynamiczne. Statyczne ćwiczenia rozciągające, stosowane po treningu pozwalają na szybsze obniżanie i wyrównanie napięcia mięśniowego oraz odblokowanie drobnych naczyń krwionośnych, a co za tym idzie szybsze dotlenienie komórek międzymięśniowych oraz sprawniejsze usunięcie ubocznych produktów metabolizmu wysiłkowego [1]. Należy zastrzec, że formy statyczne powinno stosować się przede wszystkim po treningu, bowiem taka forma rozciągania nie przygotowuje właściwie mięśni do akcji dynamicznych, do jakich należą biegi sprinterskie [12, 16]. Behem i wsp. [2] zaobserwowali, że rozciąganie statyczne może przyczyniać się do opóźnienia czasu reakcji i czasu pojedynczego ruchu, innymi słowy negatywnie wpływać na podstawowe parametry wysiłku sprinterskiego. Interesujące, że objętość statycznych ćwiczeń rozciągających w mezocyklu kontrolno-przygotowawczym była największa, mimo to poziom gibkości był najmniejszy, w przeciwieństwie do ćwiczeń dynamicznych, których największa objętość wystąpiła w mezocyklu przedstartowym, w którym ROM w stawie kolanowym wyraźnie wzrósł. Może to pośrednio świadczyć o większej zasadności stosowania ćwiczeń dynamicznych w treningu, kosztem statycznych. Podobnego zdania jest wielu badaczy [5, 11, 20]. Działania praktyczne trenerów powinny zmierzać w kierunku odnalezienia optymalnego poziomu gibkości każdego zawodnika. Przy czym poziom tej właściwości u większości sprinterów wydaje się być bliższy minimum niż maksimum, jako skutek niedowartościowania tego obszaru przygotowania kondycyjnego i nadmiernego stosowania ćwiczeń siłowych. Sugeruje się, ażeby trenerzy i zawodnicy w większym wymiarze korzystali z ćwiczeń rozciągających (głównie z dynamicznych) poprawiali gibkość tylnej grupy mięśni uda w okresach, w których dużym obciążeniom towarzyszy duża liczba biegów z wysoką intensywnością (wysokimi prędkościami). Takie profilaktyczne działania mogą zmniejszyć ryzyko odniesienia urazu tylnej grupy mięśni uda, który niejednokrotnie eliminuje zawodnika ze szkolenia na kilka tygodni. Piśmiennictwo 1. Alter M.J. (1996) The Science of Flexibility. Human Kinetics Publishers, Champaign, IL. 2. Behem D.G., Bambury A., Farrell A., Power K. (2004) Effect of acute static stretching on force, balance, reaction time, and movement time. Med. Sci. Sports Exerc., 36, Dadebo B., White J., George K.P. (2004) A survey of flexibility training protocols and hamstring strains in professional football clubs in England. Br. J. Sports Med., 38, DePino G.M., Webright W.G., Arnold B.L. (2000) Duration of maintained hamstring flexibility after cessation of an acute static stretching protocol. J. Athl. Train., 35, Fletcher I.M., Jones B. (2004) The effect of different warmup stretch protocols on 20 meter sprint performance in trained rugby union players. J. Strength Cond. Res., 18, Holt J., Holt L.E., Pelhan T.W. (1996) Flexibility redefined. [w]: T. Bauer (red.) XIIIth International Symposium for Biomechanics in Sport, Lakehead University, Ontario, Iskra J., Gasilewski J. (2007) Gibkość w treningu płotkarza prawdy szkoleniowe i empiryczne. Sport Wycz., 4-6, Jönhagen S. (2005) Muscle injury and pain effects of eccentric exercise, sprint running, forward lunge and sports massage. From the Department of Orthopaedics and Department of Surgical Sciences, Karolinska Institutet, Stockholm. 9. Kruczalak E. (1999) Kontuzje mięśni tylnej części uda u sprinterów najczęstsze przyczyny i sposoby zapobiegania. Sport Wycz., 5-6, Lysholm J., Winklander J. (1987) Injuries in runners. Am. J. Sports Med., 15, Makaruk H., Makaruk B. (2006) Czy forma ćwiczeń stosowanych w rozgrzewce ma wpływ na wynik próby szybkościowej? Sport Wycz., 9-10, Nelson A.G., Driscoll N.M., Landin D.K., Young M.A., Schexnayder I.C. (2005) Acute effects of passive muscle stretching on sprint performance. J. Sports Sci., 23, Nelson R.T., Bandy W.D. (2004) Eccentric training and static stretching improve hamstring flexibility of high school males. J. Athl. Train., 39, Płatonow W.N., Sozański H. (1991) Optymalizacja struktury treningu sportowego. COS RCMSzKFiS, Warszawa. 15. Safran M.R., Seaber A.V., Garrett W.E. (1989) Warm-up and muscular injury prevention. An update. Sports Med., 8, Sayers A.L., Farley R.S., Fuller D.K., Jubenville C.B., Caputo J.L. (2008) The effect of static stretching on phases of sprint performance in elite soccer players. J. Strength Cond. Res., 22, Sozański H., Śledziewski D. (1995) Obciążenia treningowe dokumentowanie i opracowywanie danych. COS RCMSzKFiS, Warszawa. 18. Thacker S.B., Gilchrist J., Stroup D.F., Kimsey C.D. (2004) The impact of stretching on sports injury risk: a systematic review of the literature. Med. Sci. Sports Exerc., 36, Witvrouw E., Danneels L., Asselman P., D Have T., Cambier D. (2003) Muscle flexibility as a risk factor for developing muscle injuries in male professional soccer players. Am. J. Sports Med., 31, Yamaguchi T., Ishii K. (2005) Effects of static stretching for 30 seconds and dynamic stretching on leg extension power. J. Strength Cond. Res., 19, Otrzymano: Przyjęto: