DODATKI MIESZKANIOWE

Transkrypt

1 dr Krystyna Krzekotowska DODATKI MIESZKANIOWE 1. Wstęp Przepisy dotyczące problematyki dodatków mieszkaniowych obecnie znajdują się w ustawie z dnia 21 czerwca 2001 r. o dodatkach mieszkaniowych (Dz.U. Nr 71, poz. 734), w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 28 grudnia 2001 r. w sprawie dodatków mieszkaniowych 1, oraz w rozporządzeniu Ministra Infrastruktury z dnia 27 grudnia 2001 r. w sprawie sposobu przeprowadzania wywiadu środowiskowego, wzoru kwestionariusza, wywiadu oraz oświadczenia o stanie majątkowym wnioskodawcy i innych członków gospodarstwa domowego, a także wzoru legitymacji pracownika upoważnionego do przeprowadzenia wywiadu. 2 Uregulowanie zagadnienia dodatków mieszkaniowych w oddzielnej ustawie uznać należy za rozwiązanie trafne. Przypomnieć należy, że w literaturze powszechny i często wyrażany był bowiem pogląd, iż zagadnienia związane z dodatkami mieszkaniowymi, a zamieszczone dawniej w rozdziale 6 ustawy o najmie lokali socjalnych i dodatkach mieszkaniowych, znalazły się tam dość przypadkowo. Niektórzy autorzy uważają, że stało się tak ze względów socjalnych (por. W.Łyszczak i R.Sosnowski we wprowadzeniu do Prawa mieszkaniowego 3 ). Poglądu tego trudno nie podzielić, jeśli zważy się, że materia związana z dodatkami mieszkaniowymi należy do przedmiotu zainteresowania prawa administracyjnego. Tę niezręczność legislacyjną można by było uznać za usprawiedliwioną, gdyby dodatki mieszkaniowe dotyczyły wyłącznie stosunków najmu. Tak jednak nie jest. System dodatków mieszkaniowych związany jest z wszelkimi formami prawnymi korzystania z lokali. Brak zatem było uzasadnienia dla połączenia w jednej ustawie dziedzin o zupełnie innej metodzie ich regulacji i słusznie doprowadzono do przeniesienia problematyki dodatków mieszkaniowych do odrębnej ustawy. 2. Pojęcie dodatku mieszkaniowego Ustawa o dodatkach mieszkaniowych, tak jak i dawna ustawa o najmie lokali mieszkalnych nie zawiera definicji dodatku mieszkaniowego. Wskazówki dla określenia cech charakterystycznych tego publicznoprawnego świadczenia poszukiwać zatem należy w orzecznictwie dotyczącym jego problematyki. W orzeczeniu z dnia 16 grudnia 1996 r. 4 nawiązującym z kolei do orzeczenia z dnia 23 października 1995r. 5 Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że wypłata dodatków mieszkaniowych członkom wspólnoty samorządowej jest zadaniem publicznym gminy. Wypłacanie tych dodatków wszystkim osobom fizycznym, kwalifikującym się do ich otrzymania według ustalonych w ustawie kryteriów, ma tworzyć swoistą osłonę socjalną ze środków publicznych, tzn. samorządowych i uzupełniająco państwowych dla osób najbardziej takiej osłony potrzebujących. Dodatek mieszkaniowy stanowi zatem świadczenie gminy na rzecz uprawnionego z mocy ustawy mieszkańca gminy. Roszczenie do tego typu świadczenia uzyskują mieszkające w lokalach osoby, osiągające średni miesięczny dochód na jednego członka gospodarstwa domowego nie przekraczający kwoty, wyliczonej w określony przez ustawę sposób. Wspomniany dodatek mieszkaniowy przysługuje zatem tym bardziej osobom, które nie mają żadnego dochodu. Funkcją dodatku mieszkaniowego jest rekompensowanie osobom uzyskującym niskie dochody (lub nie mającym żadnych dochodów) skutków większego obciążenia ich budżetów domowych zarówno podwyższonymi czynszami (co dopuszcza i zakłada sama ustawa), jak i w ogóle zwiększonymi wydatkami na utrzymanie mieszkania. Zwięzłą charakterystykę dodatku mieszkaniowego zawiera też uzasadnienie uchwały Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 4 grudnia 1995r. 6. W uzasadnieniu tym czytamy, iż dodatek mieszkaniowy, jako okresowe świadczenie pieniężne, wyróżnia się charakterystycznymi dlań cechami: jest świadczeniem obligatoryjnym, przyznawanym na wniosek osoby uprawnionej w tym sensie, że osobom spełniającym ustawowe warunki przysługuje prawo żądania jego wypłaty, i powszechnym (tj. przysługuje niezależnie od tego, jaki tytuł prawny do lokalu przysługuje osobie uprawnionej, poza wyjątkami przewidzianymi w ustawie), a także okresowym, przyznaje się go bowiem na okres 6 miesięcy z możliwością jego ponownego przyznania w razie dalszego spełniania ustawowych warunków. 1 Dz.U. Nr 156, poz Dz.U. Nr 156, poz W.Łyszczak,R.Sosnowski, Prawo mieszkaniowe-ustawa o własności lokali, Ustawa o najmie lokali mieszkalnych i dodatkach mieszkaniowych, Prawo spółdzielcze, Ustawa o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości oraz inne teksty prawne, C.H.Bech, Warszawa 1995 r. 4 U. 1/96, OTK 1996, nr 6, poz K. 4/95, OTK 1995, nr 2, poz VI S.A. 18/95, ONSA 1996, nr 2, poz. 53 MIESZKALNICTWO I PRAWO 1

2 Ustawa o dodatkach mieszkaniowych tak jak i dawna ustawa o najmie lokali, oprócz wysokości dochodów przypadających na jednego członka gospodarstwa domowego, uzależnia uprawnienie do otrzymania dodatku mieszkaniowego także od powierzchni zajmowanego lokalu. Ustawa o dodatkach mieszkaniowych w art. 4 ( podobnie jak dawna ustawa o najmie w art. 40 ust. 1) zawiera definicję gospodarstwa domowego, podając, że należy przez nie rozumieć lokatora samodzielnie zajmującego lokal lub lokatora, jego małżonka i inne osoby wspólnie z nim zamieszkujące i gospodarujące, które swoje prawa do zamieszkiwania w lokalu wywodzą z prawa tego lokatora. Z tej sformułowanej dla potrzeb dodatków mieszkaniowych definicji wynika, że aby dana osoba zastała zaliczona do członków gospodarstwa domowego nie jest konieczne, by była ona osobą bliską. Gospodarstwo domowe może być zarówno jedno-, jak i wieloosobowe. W każdym z tych przypadków za podstawę obliczenia dochodu przypadającego na jednego członka takiego gospodarstwa przyjąć należy sumę dochodów wszystkich jego członków osiągniętych w okresie trzech miesięcy poprzedzających datę złożenia wniosku o przyznanie dodatku. 3. Prawo do dodatku mieszkaniowego W świetle art. 2 ust. 1 ustawy o dodatkach mieszkaniowych dodatek mieszkaniowy przysługuje: 1) najemcom oraz podnajemcom lokali mieszkalnych, 2) członkom spółdzielni mieszkaniowych zamieszkującym na podstawie spółdzielczego prawa do lokalu mieszkalnego, 3) osobom zajmującym lokale mieszkalne w budynkach stanowiących ich własność i właścicielom lokali mieszkalnych, 4) innym osobom mającym tytuł prawny do zajmowanego lokalu mieszkalnego i ponoszącym wydatki związane z jego zajmowaniem, 5) osobom zajmującym lokal mieszkalny bez tytułu prawnego, oczekującym na przysługujący im lokal zamienny albo socjalny. Dodatek mieszkaniowy przysługuje na podstawie tylko jednego z wymienionych tytułów. Dodatek mieszkaniowy przysługuje tym osobom, jeżeli średni miesięczny dochód na jednego członka gospodarstwa domowego w okresie 3 miesięcy poprzedzających datę złożenia wniosku o przyznanie dodatku mieszkaniowego nie przekracza 175% kwoty najniższej emerytury w gospodarstwie jednoosobowym i 125% tej kwoty w gospodarstwie wieloosobowym, obowiązującej w dniu złożenia wniosku, z zastrzeżeniem art. 6 ust. 8 (chodzi o przypadek, w którym ów dochód przekracza wskazaną granicę, ale kwota nadwyżki nie przekracza wysokości dodatku mieszkaniowego; wówczas dodatek przysługuje lecz w wysokości obniżonej o kwotę nadwyżki). Przypomnijmy, że poprzednio granicę tę wyznaczało odpowiednio 150 i 100 % (art. 39 ust.1 dawnej ustawy o najmie). Warto przypomnieć, że pod rządem ustawy o najmie dodatek mieszkaniowy nie przysługiwał najemcom opłacającym czynsz wolny, najemcom lokali socjalnych, podatnikom podatku rolnego, a także osobom prowadzącym w zajmowanym lokalu działalność gospodarczą. Dopiero Trybunał Konstytucyjny w orzeczeniu z dnia 23 października 1995r. 7 uznał, że wyłączenie z możliwości uzyskania dodatku najemców lokali socjalnych, podatników podatku rolnego oraz osób prowadzących w zajmowanym lokalu działalność gospodarczą narusza Konstytucję. Za zgodne z Konstytucją uznał natomiast wyłączenie przez ustawodawcę z możliwości uzyskania dodatku najemców opłacających czynsz wolny. Z tego powodu dodatek mieszkaniowy nie przysługiwał tej ostatniej grupie najemców, bez względu na deklarowane przez nich dochody. Dokonana ustawą z dnia 21 sierpnia 1997r. o zmianie ustawy o najmie lokali mieszkalnych nowelizacja zerwała z koncepcją, przyznawania prawa do dodatku tylko osobom posiadającym tytuł prawny do zajmowanego lokalu mieszkalnego. Wprowadzono wówczas zasadę, że do dnia dostarczenia lokalu zamiennego lub socjalnego dodatek mieszkaniowy przysługuje także osobom uiszczającym odszkodowanie za korzystanie z lokalu bez tytułu prawnego w wysokości odpowiadającej czynszowi regulowanemu. W praktyce powstał problem związany z uprawnieniem do ubiegania się o dodatek mieszkaniowy przez osoby, które nie osiągają żadnych dochodów. Spór został rozstrzygnięty w uchwale Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 20 maja 1996r. 8, w której stwierdził on, że osoba mieszkająca w lokalu, do którego ma tytuł prawny, która wraz z osobami stale z nią mieszkającymi nie osiąga żadnego dochodu, jest uprawniona do ubiegania się o przyznanie jej dodatku mieszkaniowego. Ustawa z dnia 21 czerwca 2001 r. o doda-tkach mieszkaniowych prawo do dodatku mieszkaniowego ostatecznie usuwa wątpliwości w tym zakresie, zwiększając krąg osób uprawnionych i podwyższając odpowiednio granicę dochodów ze 100 do 125 najniższej emerytury w gospodarstwie wieloosobowym i z 150% do 175% w gospodarstwie jednoosobowym. Przy wydawaniu decyzji o przyznaniu dodatku 7 K. 4/95, OTK 1995, nr 2, poz OPK 12/96, ONSA 1997, nr 1, poz MIESZKALNICTWO I PRAWO

3 mieszkaniowego uwzględnia się kwotę najniższej emerytury obowiązującą w pierwszym dniu miesiąca, od którego zostaje przyznany dodatek, ogłaszaną przez Prezesa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej Monitor Polski na podstawie przepisów ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. Nr 162, poz. 1118, z 1999 r. Nr 38, poz. 360, Nr 70, poz. 774, Nr 72, poz. 801 i 802 i Nr 106, poz. 1215, z 2000 r. Nr 2, poz. 26, Nr 9, poz. 118, Nr 19, poz. 238, Nr 56, poz. 678 i Nr 84, poz. 948 oraz z 2001 r. Nr 8, poz. 64 i Nr 27, poz. 298). Za dochód uważa się wszelkie przychody po odliczeniu kosztów ich uzyskania oraz po odliczeniu składek na ubezpieczenie emerytalne i rentowe oraz na ubezpieczenie chorobowe, określonych w przepisach o systemie ubezpieczeń społecznych, chyba że zostały już zaliczone do kosztów uzyskania przychodu. Do dochodu nie wlicza się dodatków dla sierot zupełnych, zasiłków pielęgnacyjnych, zasiłków okresowych z pomocy społecznej, jednorazowych świadczeń pieniężnych i świadczeń w naturze z pomocy społecznej oraz dodatku mieszkaniowego. Dochód z prowadzenia gospodarstwa rolnego ustala się na podstawie powierzchni gruntów w hektarach przeliczeniowych i przeciętnego dochodu z 1 hektara przeliczeniowego, ogłaszanego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej Monitor Polski na podstawie przepisów ustawy z dnia 15 listopada 1984 r. o podatku rolnym (Dz. U. z 1993 r. Nr 94, poz. 431, z 1994 r. Nr 1, poz. 3, z 1996 r. Nr 91, poz. 409, z 1997 r. Nr 43, poz. 272 i Nr 137, poz. 926 oraz z 1998 r. Nr 108, poz. 681). Przez gospodarstwo domowe rozumie się lokatora samodzielnie zajmującego lokal lub lokatora, jego małżonka i inne osoby wspólnie z nim stale zamieszkujące i gospodarujące, które swoje prawa do zamieszkiwania w lokalu wywodzą z prawa tego lokatora. Kolejne kryterium przyznawania dodatku mieszkaniowego to normatywna powierzchnia użytkowa lokalu mieszkalnego lub budynku mieszkalnego, w którym znajduje się tylko jeden lokal mieszkalny (dom jednorodzinny), zwana dalej normatywną powierzchnią, w przeliczeniu na liczbę członków gospodarstwa domowego. Nie może ona przekraczać: 1) 35 m2 - dla 1 osoby, 2) 40 m2 - dla 2 osób, 3) 45 m2 - dla 3 osób, 4) 55 m2 - dla 4 osób, 5) 65 m2 - dla 5 osób, 6) 70 m2 - dla 6 osób, a w razie zamieszkiwania w lokalu mieszkalnym większej liczby osób dla każdej kolejnej osoby zwiększa się normatywną powierzchnię tego lokalu o 5 m2. W wypadku najmu albo podnajmu części lokalu mieszkalnego za powierzchnię użytkową lokalu mieszkalnego lub części tego lokalu zajmowanego przez gospodarstwo domowe najemcy albo podnajemcy uważa się powierzchnię zajmowanych pokoi, wynikającą z umowy najmu lub podnajmu, oraz część powierzchni kuchni, łazienki, korytarzy i innych pomieszczeń wspólnych znajdujących się w tym lokalu, odpowiadającą stosunkowi liczby członków gospodarstwa domowego najemcy albo podnajemcy do liczby osób zajmujących cały lokal. Za powierzchnię użytkową lokalu mieszkalnego zamieszkiwaną przez wynajmującego uważa się powierzchnię pokoi zajmowanych przez gospodarstwo domowe wynajmującego oraz część powierzchni kuchni, łazienki, korytarzy i innych pomieszczeń wspólnych wchodzących w skład tego lokalu, odpowiadającą stosunkowi liczby członków gospodarstwa domowego wynajmującego do liczby osób zajmujących cały lokal. Normatywną powierzchnię powiększa się o 15 m2, jeżeli w lokalu mieszkalnym zamieszkuje osoba niepełnosprawna poruszająca się na wózku lub osoba niepełnosprawna, jeżeli niepełnosprawność wymaga zamieszkiwania w oddzielnym pokoju. Wydatki na normatywną powierzchnię zajmowanego lokalu mieszkalnego oblicza się, dzieląc wydatki za ten lokal przez jego powierzchnię użytkową i mnożąc uzyskany w ten sposób wskaźnik przez normatywną powierzchnię, o której tu mowa. Dodatek mieszkaniowy przysługuje, gdy powierzchnia użytkowa lokalu mieszkalnego nie przekracza normatywnej powierzchni o więcej niż: 1) 30% albo 2) 50% pod warunkiem, że udział powierzchni pokoi i kuchni w powierzchni użytkowej tego lokalu nie przekracza 60%. 4. Wysokość dodatku mieszkaniowego Pod rządem dawnej ustawy o najmie lokali mieszkalnych sposób obliczana dodatków mieszkaniowych określał art. 41 tej ustawy. Zgodnie z tym przepisem, wysokość dodatku stanowiła różnicę między wydatkami przypadającymi na normatywną powierzchnię użytkową zajmowanego lokalu a wydatkami poniesionymi przez osobę otrzymującą dodatek w wysokości: 15% dochodów gospodarstwa w gospodarstwie jednoosobowym; 12% dochodów gospodarstwa w gospodarstwie 2-4 osobowym; 10% dochodów gospodarstwa w gospodarstwie 5-osobowym i większym. Następnie artykuł ten stanowił, że jeżeli dochód na jednego członka gospodarstwa domowego był wyższy od określonego w art. 39 ust. 1 (czyli wyższy od 150% najniższej emerytury w gospodarstwie jednoosobowym i 100% w gospodarstwie wieloosobowym), a kwota tej nadwyżki nie przekraczała wysokości dodatku mieszkaniowego, należny dodatek podlegał obniżeniu o tę kwotę. MIESZKALNICTWO I PRAWO 3

4 Celem tego unormowania było zapobieżenie sytuacji, w której uprawnieni do dodatku straciliby swoje uprawnienie, gdyby okazało się, że deklarowany przez nich dochód nieznacznie przewyższa wymagane 100% lub 150% najniższej emerytury. Dzięki przewidzianemu w tym przepisie rozwiązaniu, osoba uprawniona nie była pozbawiona dodatku, a dokonywano jedynie weryfikacji wysokości dodatku przez jego obniżenie o kwotę przewyższającą prawo do niego. Jeżeli powierzchnia użytkowa lokalu była mniejsza lub równa normatywnej powierzchni użytkowej, dodatek mieszkaniowy ustalano w wysokości różnicy między faktycznymi wydatkami ponoszonymi za ten lokal a odpowiednio 15%,12% lub 10% dochodów gospodarstwa. Dodatku mieszkaniowego nie przyznawano w ogóle, jeżeli jego kwota byłaby niższa niż 2 % najniższej emerytury. Normatywna powierzchnia użytkowa lokalu w przeliczeniu na liczbę członków gospodarstwa domowego nie mogła przekraczać: 35m² dla jednej osoby; 40m² dla dwóch osób; 45m² dla trzech osób; 55m² dla czterech osób; 65m² dla pięciu osób i 70 m² dla sześciu osób. W razie zamieszkiwania w lokalu większej liczby osób, dla każdej kolejnej osoby normatywna powierzchnia użytkowa zwiększała się o 5m². Wskazane normy powierzchniowe podwyższano o 10m², jeżeli w lokalu mieszkała osoba niepełnosprawna poruszająca się na wózku. Dodatek mieszkaniowy nie przysługiwał, jeżeli powierzchnia użytkowa zajmowanego lokalu przekraczała powierzchnię normatywną o więcej niż 30% w budynkach wybudowanych po 1945 r. i o więcej niż 50% w budynkach wybudowanych przed końcem 1945 r. Wysokość dodatku mieszkaniowego była uzależniona od wielkości wydatków poniesionych przez uprawnionego na normatywną powierzchnię użytkową zajmowanego lokalu obliczaną poprzez podzielenie całokształtu wydatków poniesionych na dany lokal przez jego powierzchnię użytkową, a następnie pomnożenie uzyskanego w ten sposób wskaźnika, stanowiącego wielkość wydatków na 1m² powierzchni lokalu, przez normatywną powierzchnię użytkową lokalu. Stanowiła ją różnica między tymi wydatkami a wydatkami stanowiącymi określony art. 41 ust. 1 pkt 1-3 ustawowy procent miesięcznych dochodów uzyskiwanych przez konkretne gospodarstwo domowe. Opisany sposób obliczania wysokości dodatku mieszkaniowego oparty był na założeniu, że dodatki pokrywać mają tylko część wydatków na mieszkanie, ponoszonych w gospodarstwie domowym osoby uprawnionej. Ponadto założono, że dodatkiem mieszkaniowym objęte być powinny jedynie wydatki ponoszone na utrzymanie normatywnej powierzchni użytkowej. Wydatki ponoszone na utrzymanie powierzchni ponadustawowej, tzn. większej niż normatywna nie powinny być pokrywane nawet 4 w części z otrzymanego dodatku. Podobne względy zadecydowały o pozbawieniu prawa do dodatku osób zajmujących bardzo duży lokal, tj. taki, którego powierzchnia użytkowa przekracza powierzchnię normatywną o więcej niż 30% i 50% w budynkach wybudowanych odpowiednio po lub przed końcem 1945 r. Po wejściu w życie ustawy o dodatkach mieszkaniowych dla określenia wysokości dodatku mieszkaniowego bierze się pod uwagę wydatki wskazane w art. 6 ust. 3 6 ustawy o dodatkach mieszkaniowych. Wydatkami poniesionymi przez osobę ubiegającą się o dodatek mieszkaniowy są świadczenia okresowe ponoszone przez gospodarstwo domowe w związku z zajmowaniem lokalu mieszkalnego, a mianowicie: 1) czynsz, 2) opłaty za świadczenia związane z eksploatacją lokalu mieszkalnego, 3) opłaty eksploatacyjne w spółdzielni mieszkaniowej, 4) zaliczki płacone przez właścicieli lokali mieszkalnych na koszty związane z nieruchomością wspólną, 5) świadczenia związane z eksploatacją domu jednorodzinnego, 6) inne wydatki wynikające z odrębnych przepisów. Wysokość wydatków do celów obliczania dodatku mieszkaniowego, w wypadku czynszu wolnego, w tym za podnajem lokalu mieszkalnego uiszczanego osobie fizycznej, przyjmuje się według umów. Jeżeli jednak osoba ubiegająca się o dodatek mieszkaniowy zamieszkuje w lokalu mieszkalnym lub domu niewchodzącym w skład mieszkaniowego zasobu gminy, do wydatków przyjmowanych dla celów obliczenia dodatku mieszkaniowego zalicza się: 1) wydatki, które w wypadku najmu lokalu mieszkalnego byłyby pokrywane w ramach czynszu, lecz wyłącznie do wysokości czynszu, jaki obowiązywałby dla danego lokalu, gdyby lokal ten wchodził w skład zasobu mieszkaniowego gminy, 2) opłaty, poza czynszem, które obowiązywałyby w zasobie mieszkaniowym gminy, gdyby lokal ten wchodził w skład tego zasobu. W świetle art. 6 ust. 1 ustawy o dodatkach mieszkaniowych wysokość dodatku mieszkaniowego stanowi różnicę między wymienionymi wyżej wydatkami przypadającymi na normatywną powierzchnię użytkową zajmowanego lokalu, a kwotą stanowiącą wydatki poniesione przez osobę otrzymującą dodatek w wysokości: 1) 15% dochodów gospodarstwa domowego - w gospodarstwie jednoosobowym, 2) 12% dochodów gospodarstwa domowego - MIESZKALNICTWO I PRAWO

5 w gospodarstwie 2-4-osobowym, 3) 10% dochodów gospodarstwa domowego - w gospodarstwie 5-osobowym i większym. Jeżeli średni miesięczny dochód, o którym mowa w art. 3 ust. 1 ustawy o dodatkach mieszkaniowych, jest równy lub wyższy od 150% kwoty najniższej emerytury w gospodarstwie jednoosobowym i 100% tej kwoty w gospodarstwie wieloosobowym, lecz nie przekracza odpowiednich wysokości średnich miesięcznych dochodów wymienionych w art. 3 ust. 1 tej ustawy, wówczas dla celów obliczenia dodatku mieszkaniowego przyjmuje się wydatki poniesione przez osobę otrzymującą dodatek w wysokości: 1) 20% dochodów gospodarstwa domowego - w gospodarstwie jednoosobowym, 2) 15% dochodów gospodarstwa domowego - w gospodarstwie 2-4-osobowym, 3) 12% dochodów gospodarstwa domowego - w gospodarstwie 5-osobowym i większym. Jeżeli lokal mieszkalny nie jest wyposażony w instalację doprowadzającą energię cieplną do celów ogrzewania, w instalację ciepłej wody lub gazu przewodowego z zewnętrznego źródła znajdującego się poza lokalem mieszkalnym, osobie uprawnionej do dodatku mieszkaniowego przyznaje się ryczałt na zakup opału stanowiący część dodatku mieszkaniowego. Jeżeli powierzchnia użytkowa lokalu mieszkalnego jest mniejsza lub równa normatywnej powierzchni, dodatek mieszkaniowy ustala się w wysokości różnicy między wydatkami ponoszonymi za ten lokal a odpowiednią wskazaną wyżej kwotą ( wymienioną w art. 6 ust. 1 pkt 1-3 lub w ust. 2 pkt 1-3 ustawy o dodatkach mieszkaniowych). Wysokość dodatku mieszkaniowego łącznie z ryczałtem na zakup opału (art. 6 ust. 7), nie może przekraczać 70% wydatków przypadających na normatywną powierzchnię zajmowanego lokalu mieszkalnego lub 70% faktycznych wydatków ponoszonych za lokal mieszkalny, jeżeli powierzchnia tego lokalu jest mniejsza lub równa normatywnej powierzchni. 5. Procedura przyznawania dodatku Przyznanie dodatku mieszkaniowego nie następuje z urzędu, lecz na wniosek osoby uprawnionej. Decyzję administracyjną w sprawie dodatku wydaje wójt, burmistrz lub prezydent miasta. Decyzja ta wydana powinna zostać w ciągu miesiąca od dnia złożenia wniosku. Osobie z niej niezadowolonej przysługuje prawo odwołania się do samorządowego kolegium odwoławczego, a w ostateczności także złożenie skargi do Naczelnego Sądu Administracyjnego. Dodatek mieszkaniowy jest świadczeniem okresowym, czasowym. Przyznawany jest on na okres sześciu miesięcy, licząc od pierwszego dnia miesiąca, w którym został złożony stosowny wniosek. Uzyskanie dodatku mieszkaniowego na następny sześciomiesięczny okres wymaga złożenia ponownego wniosku o jego przyznanie. Prawa do dodatku nie nabywa się zatem z mocy ustawy, nawet wówczas, gdy określona osoba spełnia warunki wymagane do jego uzyskania, a konieczne jest do tego wydanie decyzji administracyjnej. W przypadku, gdy po przyznaniu dodatku mieszkaniowego okaże się, że osoba, której go przyznano nie opłaca na bieżąco należności za zajmowany lokal, wypłata dodatku, również w drodze decyzji administracyjnej, ulega wstrzymaniu do czasu uregulowania należności. Obowiązkiem zarządcy domu lub innej osoby uprawnionej do pobierania czynszu jest niezwłoczne zawiadomienie organu przyznającego dodatek mieszkaniowy o wystąpieniu zaległości obejmujących co najmniej dwa miesiące. Jeśli obowiązek ten nie zostanie spełniony, zarządca względnie inna osoba uprawniona do pobierania czynszu zobowiązani zostaną do zwrotu podwójnej wysokości kwot wypłaconych im z tytułu dodatku mieszkaniowego po terminie, w którym mieli tego obowiązku dopełnić. Jeżeli osoba, której przyznano dodatek nie ureguluje zaległości w ciągu 3 miesięcy od dnia ich powstania, decyzja o przyznaniu dodatku mieszkaniowego wygasa. Wygaśnięcie decyzji powoduje, że osoba ta traci możliwość żądania jego wypłaty. Osoba, w stosunku do której z powodu nieuregulowanych zaległości za zajmowany lokal decyzja o przyznaniu dodatku mieszkaniowego wygasła, może wystąpić ponownie o jego przyznanie dopiero po uregulowaniu zaległości powstałych w okresie obowiązywania wygasłej decyzji. Art.7 ust 9 ustawy o dodatkach mieszkaniowych (tak jak dawniej art. 43 ust. 4 ustawy o najmie) dopuszcza wznowienie postępowania zakończonego ostateczną decyzją o przyznaniu dodatku mieszkaniowego w wypadku stwierdzenia, że dodatek przyznany został na podstawie nieprawdziwych danych zawartych w składanej wraz z wnioskiem o przyznanie dodatku deklaracji lub samym wniosku albo, że przyznano go w nadmiernej wysokości. Osoba otrzymująca dodatek zobowiązana jest w takich wypadkach zwrócić pobrane nienależnie kwoty w podwójnej wysokości. Należności te wraz z odsetkami i kosztami egzekucyjnymi podlegają przymusowemu ściągnięciu w trybie postępowania egzekucyjnego w administracji. Wypłatę dodatku mieszkaniowego w skorygowanej wysokości wstrzymuje się do czasu wyegzekwowania należności. Dodatek mieszkaniowy, choć przyznawany na wniosek osoby uprawnionej, wypłacany jest w całości zarządcy domu, w którym znajduje się lokal zajmowany przez tę osobę. Wyjątek dotyczy ryczałtu na zakup opału i dodatku przyznanego właścicielowi domu jednorodzinnego, które wypłaca się bezpośrednio do rąk wnioskodawcy. MIESZKALNICTWO I PRAWO 5

6 W pozostałych wypadkach dodatek przekazywany jest zarządcy domu, który obowiązany jest zaliczyć go na poczet przysługujących mu i rozliczonych za jego pośrednictwem należności z tytułu zajmowania przez wnioskodawcę lokalu mieszkalnego. Nakazany w ustawie sposób rozliczania dodatku mieszkaniowego wyraża bezwzględny zakaz zaliczania go na poczet jakichkolwiek innych należności przypadających zarządcy domu z innych tytułów, nawet jeżeli pozostają one w pośrednim związku ze stosunkiem najmu. Chodzić tu może przykładowo o wierzytelności wynikające z roszczenia wynajmującego do najemcy o naprawienie powstałej z winy najemcy szkody. Do wniosku o dodatek mieszkaniowy dołącza się deklarację o dochodach gospodarstwa domowego za okres 3 miesięcy kalendarzowych poprzedzających dzień złożenia wniosku oraz inne niezbędne dokumenty. Właściciel domu jednorodzinnego jest obowiązany dołączyć do wniosku, dokumenty potwierdzające wielkość powierzchni użytkowej i stan wyposażenia technicznego budynku. Wskazany wyżej organ orzekający o uprawnieniu do dodatku mieszkaniowego, może odmówić przyznania dodatku mieszkaniowego, jeżeli w wyniku przeprowadzenia wywiadu środowiskowego ustali, że występuje rażąca dysproporcja między niskimi dochodami wykazanymi w złożonej deklaracji, a faktycznym stanem majątkowym wnioskodawcy, nie uzasadniająca przyznania pomocy finansowej na wydatki mieszkaniowe. Istotnym nowym rozwiązaniem jest możliwość upoważnienia przez ten organ, pracownika socjalnego przeprowadzającego wywiad środowiskowy do zażądania od wnioskodawcy i innych członków gospodarstwa domowego złożenia oświadczenia o stanie majątkowym, zawierającego w szczególności dane dotyczące posiadanych ruchomości i nieruchomości oraz zasobów pieniężnych. Odmowa złożenia oświadczenia stanowi podstawę do wydania decyzji o odmowie przyznania dodatku mieszkaniowego. Dodatek mieszkaniowy przyznaje się na okres 6 miesięcy, licząc od pierwszego dnia miesiąca następującego po dniu złożenia wniosku. Dodatku mieszkaniowego nie przyznaje się, jeżeli jego kwota byłaby niższa niż 2% kwoty najniższej emerytury w dniu wydania decyzji. Decyzja w sprawie dodatku mieszkaniowego powinna być wydana w ciągu miesiąca od dnia złożenia wniosku oraz doręczona wnioskodawcy i zarządcy lub osobie uprawnionej do pobierania należności za lokal mieszkalny. Wniesienie odwołania od decyzji w sprawie dodatku nie powoduje wstrzymania wypłaty tego dodatku. Odwołanie wnosi się do samorządowego kolegium odwoławczego za pośrednictwem organu, który wydał tę decyzję. Zmiany danych zawartych we wniosku lub 6 deklaracji złożonej przez wnioskodawcę, które nastąpiły w okresie 6 miesięcy od dnia przyznania dodatku mieszkaniowego, nie mają wpływu na wysokość wypłacanego dodatku mieszkaniowego. W wypadku stwierdzenia, że osoba, której przyznano dodatek mieszkaniowy, nie opłaca na bieżąco należności za zajmowany lokal mieszkalny, wypłatę dodatku mieszkaniowego wstrzymuje się, w drodze decyzji administracyjnej, do czasu uregulowania zaległości. Jeżeli uregulowanie zaległości nie nastąpi w ciągu 3 miesięcy od dnia wydania decyzji wstrzymującej wypłatę, decyzja o przyznaniu dodatku mieszkaniowego wygasa. W wypadku uregulowania należności w terminie 3 miesięcy od dnia wydania decyzji wstrzymującej wypłatę dodatku, wypłaca się dodatek mieszkaniowy za okres, w którym wypłata była wstrzymana. Osoba, w stosunku do której z powodu nieuregulowania należności za zajmowany lokal mieszkalny wygasła decyzja o przyznaniu dodatku mieszkaniowego, może wystąpić ponownie o jego przyznanie po uregulowaniu zaległości powstałych w okresie obowiązywania tej decyzji. Na żądanie organu przyznającego dodatek mieszkaniowy osoba pobierająca dodatek jest obowiązana udostępnić dokumenty potwierdzające wysokość dochodów wykazanych w deklaracji. Dokumenty te osoba korzystająca z dodatku mieszkaniowego jest obowiązana przechowywać przez okres 3 lat od dnia wydania decyzji o przyznaniu tego dodatku. Minister właściwy do spraw gospodarki przestrzennej i mieszkaniowej określi, w drodze rozporządzenia, sposób przeprowadzania wywiadu środowiskowego, a w szczególności ustali wzór kwestionariusza wywiadu, wzór oświadczenia o stanie majątkowym wnioskodawcy i innych członków gospodarstwa domowego oraz wzór legitymacji pracownika upoważnionego do przeprowadzenia wywiadu. 6. Zasady wypłacania dodatku Dodatek mieszkaniowy wypłaca się, w terminie do dnia 10 każdego miesiąca z góry, zarządcy domu lub osobie uprawnionej do pobierania należności za lokal mieszkalny. W tym samym terminie wypłaca się ryczałt na zakup opału Dodatek mieszkaniowy wypłaca się w całości do rąk osoby będącej właścicielem domu jednorodzinnego w tymże samym terminie. Zarządca domu zalicza dodatek mieszkaniowy na poczet przysługujących lub rozliczanych za jej pośrednictwem należności za zajmowany lokal mieszkalny. Pobierający należności za lokale mieszkalne ma obowiązek niezwłocznego zawiadomienia organu MIESZKALNICTWO I PRAWO

7 przyznającego dodatek mieszkaniowy o wystąpieniu zaległości, obejmujących pełne 2 miesiące. W razie niedopełnienia tego obowiązku pobierający zwraca organowi przyznającemu dodatek mieszkaniowy kwoty dodatków wypłacone za miesiące, w których występowały zaległości w tych opłatach. Pobierający jest obowiązany zwrócić organowi te kwoty w terminie kolejnych 2 miesięcy, jeżeli gospodarstwo domowe, któremu przyznano dodatek mieszkaniowy, nie uiści zaległych opłat w terminie miesiąca od powstania obowiązku zawiadomienia organu o powstaniu zaległości. Jeżeli ryczałt na zakup opału był wypłacany do rąk pobierającego, na którym spoczywa obowiązek powiadamiania organu przyznającego dodatek mieszkaniowy o wystąpieniu zaległości w opłatach, pobierający zwraca także nienależnie wypłacony ryczałt. Wydane na podstawie delegacji ustawowej rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 28 grudnia 2001 r. w sprawie dodatków mieszkaniowych (Dz.U. nr 156, poz. 1817) określa w szczególności: 1) szczegółowe rodzaje wydatków w gospodarstwach domowych: najemców, członków spółdzielni mieszkaniowych, właścicieli domów jednorodzinnych, właścicieli budynków i lokali mieszkalnych, osób zajmujących lokal mieszkalny bez tytułu prawnego i oczekujących na przysługujący im lokal zamienny lub socjalny oraz najemców i podnajemców opłacających czynsz wolny, 2) sposób ustalania i maksymalną wysokość ryczałtu na zakup opału dla gospodarstw domowych, których lokale mieszkalne nie są wyposażone w instalację doprowadzającą energię cieplną do celów ogrzewania, w instalację ciepłej wody oraz gazu przewodowego, 3) dane, które powinny być zawarte we wniosku o przyznanie dodatku mieszkaniowego, a w szczególności dotyczące osoby ubiegającej się o ten dodatek, zajmowanego lokalu mieszkalnego i jego technicznego wyposażenia oraz miesięcznych wydatków za ten lokal, 4) dane, które powinny być zawarte w deklaracji o dochodach, a w szczególności dane dotyczące osób wchodzących w skład gospodarstwa domowego, ich miejsca pracy bądź nauki oraz wysokość ich dochodu. 7. Dotacje dla gmin na dofinansowanie wypłat dodatków mieszkaniowych W świetle art. 10.ust. 1 ustawy o dodatkach mieszkaniowych wypłata dodatków mieszkaniowych jest zadaniem własnym gminy. Gminy otrzymują dotacje celowe z budżetu państwa na dofinansowanie zadania, o którym mowa w ust. 1, w granicach kwot określonych na ten cel corocznie w ustawie budżetowej Podziału dotacji na województwa dokonuje Prezes Urzędu Mieszkalnictwa i Rozwoju Miast, wojewodowie zaś udzielają dotacji poszczególnym gminom na podstawie wniosków o ich przyznanie i w granicach kwot określonych na ten cel w budżetach województwa. Gmina składa wojewodzie wniosek o przyznanie dotacji co kwartał, w terminie do 15 dnia miesiąca poprzedzającego dany kwartał. Wojewoda przedstawia Prezesowi Urzędu Mieszkalnictwa i Rozwoju Miast zbiorczy wniosek o przyznanie dotacji, stanowiący sumę dotacji wynikającą z wniosków składanych przez gminy, w terminie do 25 dnia miesiąca poprzedzającego dany kwartał. Dotacje na dany kwartał są przekazywane gminie przez wojewodę na podstawie wniosku, o którym mowa w ust. 4, w miesięcznych ratach. Gmina przedstawia wojewodzie, w terminie do 15 dnia miesiąca następującego po kwartale, rozliczenie dotacji sporządzone narastająco za okres od dnia 1 stycznia do dnia kończącego dany kwartał, z tym że zapotrzebowanie na dotację obliczone zgodnie z art. 11 ustala się jako sumę zapotrzebowań obliczonych odrębnie dla każdego kwartału. Gmina pomniejsza kwotę zapotrzebowania na dotację, wynikającą z rozliczenia dotacji, o którym mowa w ust. 6, o kwotę stanowiącą 20% zapotrzebowania na dotację na ostatni kwartał objęty tym rozliczeniem, jeżeli stosowana przez gminę w tym kwartale maksymalna stawka czynszu w mieszkaniowym zasobie gminy za 1 m2 powierzchni użytkowej lokalu mieszkalnego jest mniejsza od obliczonej równowartości 1/12 kwoty stanowiącej 2,5% wskaźnika przeliczeniowego 1 m2 powierzchni użytkowej budynku mieszkalnego ustalonego, w drodze obwieszczenia, przez wojewodę dla tego kwartału. Jeżeli z rozliczenia, wynika nadpłata dotacji wojewoda może zaliczyć tę nadpłatę na poczet dotacji należnej w kwartale następnym. Nadpłata dotacji za dany rok jest przekazywana na rachunek właściwego urzędu wojewódzkiego, w terminie do dnia 20 stycznia następnego roku. Wojewodowie przedstawiają Prezesowi Urzędu Mieszkalnictwa i Rozwoju Miast zbiorcze rozliczenia dotacji do końca miesiąca następującego po każdym kwartale. Jeżeli w wyniku połączenia lub podziału gmin nastąpiły zmiany w podstawie obliczania kwoty dotacji, wojewoda uwzględnia te zmiany od pierwszego dnia następnego miesiąca po ich wejściu w życie. Zapotrzebowanie na dotację, gmina określa, w wysokości: 1) 70% kwoty dodatków mieszkaniowych dla użytkowników lokali mieszkalnych nietworzących mieszkaniowego zasobu gminy, jeżeli procentowy udział dodatków mieszkaniowych dla najemców lokali mieszkalnych tworzących mieszkaniowy zasób gminy w ogólnej kwocie dodatków mieszkaniowych MIESZKALNICTWO I PRAWO 7

8 w danym kwartale nie przekracza 25%, 2) sumy stanowiącej 20% kwoty dodatków mieszkaniowych dla najemców lokali mieszkalnych tworzących mieszkaniowy zasób gminy i 50% kwoty dodatków mieszkaniowych dla osób zajmujących pozostałe lokale mieszkalne, jeżeli procentowy udział kwoty dodatków mieszkaniowych dla najemców lokali mieszkalnych tworzących mieszkaniowy zasób gminy w ogólnej kwocie dodatków mieszkaniowych w danym kwartale jest wyższy niż 25%, lecz nie przekracza 40%, 3) sumy stanowiącej 40% kwoty dodatków mieszkaniowych dla najemców lokali mieszkalnych tworzących mieszkaniowy zasób gminy i 30% kwoty dodatków mieszkaniowych dla osób zajmujących pozostałe lokale mieszkalne, jeżeli procentowy udział kwoty dodatków mieszkaniowych dla najemców lokali mieszkalnych tworzących mieszkaniowy zasób gminy w ogólnej kwocie dodatków mieszkaniowych w danym kwartale jest wyższy niż 40%. Dla obliczenia wspomnianego procentowego udziału w danym kwartale gmina przyjmuje przy sporządzaniu: 1) wniosku o przyznanie dotacji - łączną kwotę dodatków mieszkaniowych przyznanych na podstawie decyzji wydanych przed dniem złożenia tego wniosku, 2) rozliczenia dotacji - łączną kwotę dodatków mieszkaniowych wypłaconych w kwartale objętym rozliczeniem. Do obliczenia zapotrzebowania na dotację na dany kwartał gmina przyjmuje przy sporządzaniu: 1) wniosku o przyznanie dotacji - sumę kwoty dodatków mieszkaniowych wynikającej z decyzji o ich przyznaniu, wydanych przed dniem złożenia tego wniosku, i kwoty dodatków mieszkaniowych przewidywanych do wypłacenia w okresie objętym tym wnioskiem, 2) rozliczenia dotacji - kwotę dodatków mieszkaniowych wypłaconych w kwartale objętym rozliczeniem. Gmina może określić zapotrzebowanie na dotację w wysokości różnicy pomiędzy kwotą dodatków mieszkaniowych a kwotą stanowiącą iloczyn wskaźnika procentowego, określonego w zależności od kategorii gminy i podstawowych dochodów podatkowych gminy. Wskaźnik procentowy wynosi: 1) 5% dla gmin, których podstawowe dochody podatkowe za rok bazowy w przeliczeniu na 1 mieszkańca były niższe od określonej przez Prezesa Urzędu Mieszkalnictwa i Rozwoju Miast średniej kwoty tych dochodów w danej kategorii gmin, 2) 8% dla gmin, których podstawowe dochody podatkowe za rok bazowy w przeliczeniu na 1 mieszkańca były wyższe od średniej kwoty dochodów, o której mowa w pkt 1, lecz nie przekraczały 150% tej kwoty, 8 3) 10% dla gmin, których podstawowe dochody podatkowe za rok bazowy w przeliczeniu na 1 mieszkańca były wyższe od 150% kwoty dochodów, o której mowa w pkt 1, lecz nie przekraczały 250% tej kwoty. Dla potrzeb obliczania zapotrzebowania na dotacje ustalono pięć kategorii gmin: 1) I kategoria - gminy do 5 tys. mieszkańców, 2) II kategoria - gminy powyżej 5 tys. do 10 tys. mieszkańców, 3) III kategoria - gminy powyżej 10 tys. do 50 tys. mieszkańców, 4) IV kategoria - gminy powyżej 50 tys. do 300 tys. mieszkańców, 5) V kategoria - gminy powyżej 300 tys. mieszkańców - z tym że liczbę mieszkańców ustala się zgodnie z art. 2 pkt 5 ustawy z dnia 26 listopada 1998 r. o dochodach jednostek samorządu terytorialnego w latach (Dz. U. Nr 150, poz. 983 i Nr 162, poz. 1119, z 2000 r. Nr 95, poz oraz z 2001 r. Nr 39, poz. 459 i Nr 55, poz. 574), zwanej dalej ustawą o dochodach jednostek samorządu terytorialnego. Przez podstawowe dochody podatkowe gminy za rok bazowy należy rozumieć dochody, o których mowa w art. 2 pkt 9 ustawy o dochodach jednostek samorządu terytorialnego, ustalone w sposób określony (dla celów obliczenia wskaźników G i P) w art. 21 ust. 4 tej ustawy, przeliczone na warunki całego roku odpowiednim dla roku bazowego wskaźnikiem relacji planowanych dochodów budżetu państwa do tych dochodów zrealizowanych w I półroczu. Przez rok bazowy rozumie się rok, o którym mowa w art. 2 pkt 4 ustawy o dochodach jednostek samorządu terytorialnego. Jeżeli gmina dokonała wyboru sposobu obliczania zapotrzebowania na dotacje stosuje go w ciągu całego roku. Minister właściwy do spraw gospodarki przestrzennej i mieszkaniowej określi, w drodze rozporządzenia, wzory wniosków o przyznanie dotacji oraz wzory rozliczeń dotacji., a Prezes Urzędu Mieszkalnictwa i Rozwoju Miast ogłasza, w terminie do dnia 30 listopada każdego roku, w drodze obwieszczenia, w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej Monitor Polski dla poszczególnych kategorii gmin średnie podstawowych dochodów podatkowych gmin za ten rok w przeliczeniu na 1 mieszkańca. 8. Przepisy przejściowe i końcowe W 2002 r. dodatek mieszkaniowy przysługiwał osobom, których średni miesięczny dochód na jednego członka gospodarstwa domowego w okresie 3 miesięcy poprzedzających datę złożenia wniosku MIESZKALNICTWO I PRAWO

9 o przyznanie dodatku mieszkaniowego nie przekraczał 150% kwoty najniższej emerytury w gospodarstwie jednoosobowym lub 100% tej kwoty w gospodarstwie wieloosobowym, obowiązującej w dniu złożenia wniosku. W latach 2003 i 2004 dodatek mieszkaniowy przysługuje osobom, których średni miesięczny dochód na jednego członka gospodarstwa domowego w okresie 3 miesięcy poprzedzających datę złożenia wniosku o przyznanie dodatku mieszkaniowego nie przekracza 160% kwoty najniższej emerytury w gospodarstwie jednoosobowym lub 110% tej kwoty w gospodarstwie wieloosobowym, obowiązującej w dniu złożenia wniosku. Jeżeli średni miesięczny dochód jest równy lub wyższy od 150% kwoty najniższej emerytury w gospodarstwie jednoosobowym i 100% tej kwoty w gospodarstwie wieloosobowym, lecz nie przekracza odpowiednich wysokości średnich miesięcznych dochodów wymienionych wart. 17 ust. 1 ustawy o dodatkach mieszkaniowych (160% i 110 %), wówczas dla celów obliczenia dodatku mieszkaniowego przyjmuje się wydatki poniesione przez osobę otrzymującą dodatek mieszkaniowy w wysokości: 1) 20% dochodów gospodarstwa domowego - w gospodarstwie jednoosobowym, 2) 15% dochodów gospodarstwa domowego - w gospodarstwie 2-4-osobowym, 3) 12% dochodów gospodarstwa domowego - w gospodarstwie 5-osobowym i większym. W latach 2003 i 2004 gmina pomniejsza kwotę zapotrzebowania na dotację, wynikającą z rozliczenia dotacji o kwotę stanowiącą 15% zapotrzebowania na dotację na ostatni kwartał objęty tym rozliczeniem, jeżeli stosowana przez gminę w tym kwartale maksymalna stawka czynszu w mieszkaniowym zasobie gminy za 1 m2 powierzchni użytkowej lokalu mieszkalnego jest mniejsza od obliczonej równowartości 1/12 kwoty stanowiącej 2,0% wskaźnika przeliczeniowego 1 m2 powierzchni użytkowej budynku mieszkalnego ustalonego, w drodze obwieszczenia, przez wojewodę dla tego kwartału. Sprawy wszczęte i niezakończone przed dniem wejścia w życie ustawy prowadzi się na podstawie jej przepisów. Ustawa weszła w życie z dniem 1 stycznia 2002 r. Jednakże niektóre jej przepisy wejdą w życie dopiero z dniem 1 stycznia 2005 r. Chodzi w szczególności o art. 3 ust. 1 i art. 6 ust. 2 tej ustawy. W ich świetle dodatek mieszkaniowy przysługuje, jeżeli średni dochód na 1 członka gospodarstwa domowego nie przekracza 175 % lub 125 kwoty najniższej emerytury. Z kolei jeżeli ów dochód jest równy lub wyższy od 150 i 100% lecz nie przekracza 175 i 125%, dla celów obliczania dodatku mieszkaniowego przyjmuje się wydatki poniesione przez uprawnionego do dodatku w wysokości: - 20% dochodów gospodarstwa domowego w gospodarstwie jednoosobowym, - 15% w gospodarstwie 2-4 osobowym, - 12% w gospodarstwie 5 osobowym i większym. Trzeba również wspomnieć, że wypłatę dodatków mieszkaniowych przewiduje także ustawa z dnia 22 stycznia 1982r. Karta Nauczyciela 9. Stosownie do art. 54 ust. 3 tej Karty nauczycielowi zatrudnionemu na terenie wiejskim lub w mieście liczącym do 5000 mieszkańców posiadającemu kwalifikacje do zajmowania stanowiska nauczyciela, przysługuje tzw. nauczycielski dodatek mieszkaniowy, którego wysokość uzależniona jest od stanu rodzinnego nauczyciela. Wysokość tego dodatku może być ponadto zróżnicowana w zależności od miejscowości, w której nauczyciel jest zatrudniony. W przypadku zbiegu uprawnienia do otrzymania nauczycielskiego dodatku mieszkaniowego z uprawnieniem do otrzymania dodatku mieszkaniowego na podstawie ustawy o najmie lokali mieszkalnych nauczycielowi przysługują, zgodnie z art. 54 ust. 6 Karty Nauczyciela, dwa dodatki. 9. Podsumowanie Pierwszą i jedną z najważniejszych zmian jest objęcie prawem do ubiegania się o dodatki mieszkaniowe najemców opłacających czynsz wolny oraz podnajemców lokali mieszkalnych. Dla przypomnienia, dawny art. 39 ust. 1 ustawy o najmie lokali mieszkalnych i dodatkach mieszkaniowych przyjmował, że dodatek mieszkaniowy nie przysługuje najemcom opłacającym czynsz wolny. Zmiana ta była konieczna ze względu na mające nastąpić po dniu 31 grudnia 2004 r. urynkowieniu czynszów regulowanych i utratę w związku z tym przez najemców, którzy taki właśnie czynsz opłacają istotnego instrumentu ochrony (zwłaszcza, że ustawa o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego przewiduje zmianę czynszu regulowanego na czynsz wolny bez względu na rodzaj zasobu mieszkaniowego, do jakiego należy lokal, za który czynsz ma zostać zmieniony). Żeby nie dopuścić do niezwykle drastycznego pogorszenia się sytuacji tych osób, przyznano wspomniane już uprawnienie do ubiegania się o dodatek mieszkaniowy również najemcom opłacającym czynsz wolny. Nie jest to jedyne, z przewidywanych zabezpieczeń, bo przypomnieć należy także o tych zamieszczonych w ustawie o ochronie praw lokatorów lecz zakwestionowanych przez Trybunał Konstytucyjny rozwiązaniach, które ustanawiały dopuszczalną granicę wysokości podwyżki czynszu wolnego oraz skalę i częstotliwość dokonywania kolejnych podwyżek. 9 Dz.U. z 1997 r., Nr 56, poz. 357 MIESZKALNICTWO I PRAWO 9

10 10 Wspomniane ograniczenia, dotyczące skali podwyżek, wynikające z art. 9 ust. 3 ustawy o ochronie praw lokatorów zostały mianowicie zakwestionowane przez Trybunał Konstytucyjny w cytowanym wyżej orzeczeniu z dnia 2 października 2002 r. Ciężar ochrony lokatorów przed podwyżkami czynszu spoczywa na rozwiązaniach ustawy o dodatkach mieszkaniowych, która jest znaczącym elementem ochronnym systemu ochrony praw lokatorów. Prawo do dodatku jest uzależnione: - od wysokości dochodu w przeliczeniu na jednego członka gospodarstwa domowego oraz od - wydatków ponoszonych przez to gospodarstwo na mieszkanie. Dodatek mieszkaniowy przysługuje najemcom lokali mieszkalnych, podnajemcom lokali mieszkalnych, członkom spółdzielni mieszkaniowych zamieszkującym lokal na podstawie spółdzielczego prawa do lokalu mieszkalnego, osobom zajmującym lokale mieszkalne w budynkach stanowiących ich własność i właścicielom lokali mieszkalnych, jeżeli miesięczny dochód wymienionych wyżej osób na jednego członka gospodarstwa domowego w okresie 3 miesięcy poprzedzających datę złożenia wniosku o przyznanie dodatku mieszkaniowego nie przekracza 175% kwoty najniższej emerytury w gospodarstwie jednoosobowym i 125% tej kwoty w gospodarstwie wieloosobowym obowiązującej w dniu złożenia wniosku, powyższego tym że owe podwyższenie granicy ze 100 i 150 % nastąpić ma dopiero od 1 stycznia 2005 r. Z powyższego wynika, że prawo do dodatku nie jest uzależnione ani od tego, w jakim rodzaju lub czyim zasobie mieszkaniowym mieszka zainteresowana otrzymaniem go osoba, ani czy stanowiąca podstawę do zajmowania lokalu umowa obejmuje cały lokal, czy tylko jego część. Tym bardziej wpływu na prawo do dodatku nie ma fakt, czy umowa ta została zawarta na czas oznaczony, czy też nie. Nastąpiło przy tym podwyższenie wysokości dochodu, którego nie przekroczenie (w okresie 3 miesięcy przed złożeniem wniosku), uprawnia do ubiegania się o dodatek, a zatem rozszerzenie kręgu gospodarstw domowych, którym będzie on przysługiwał. Pamiętać przy tym należy o utrzymanym zastrzeżeniu, iż jeżeli średni miesięczny dochód na jednego członka gospodarstwa domowego jest wyższy niż ten podany wyżej, ale kwota nadwyżki nie przekracza wysokości dodatku, dodatek zostanie jedynie obniżony o tę kwotę, co oznacza w praktyce, że osoby, których dochód tylko nieznacznie przewyższa przewidziane w ustawie limity, nie zostaną tego dodatku pozbawione. To podwyższenie progów dochodowych do 175% i 125% nastąpiło od 1 stycznia 2003 r.. Miało to nastąpić przed planowanym uwolnieniem czynszów, ale w wyniku wspomnianego orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego z 2 października 2002 r., należałoby się zastanowić, czy są to progi wystarczające w odniesieniu do osób chronionych dotąd czynszami regulowanymi. Ustawa o dodatkach mieszkaniowych uwzględnia zgłoszone przez Rzecznika Praw Obywatelskich zastrzeżenia dotyczące dawnego art. 42 ust. 5 ustawy o najmie lokali mieszkalnych i dodatkach mieszkaniowych, który dotyczył dopuszczalności przekroczenia powierzchni normatywnej zajmowanego lokalu w zależności od daty wybudowania budynku. Powołując się na niezgodność tego przepisu z Konstytucją, Rzecznik wyraził słuszny, pogląd, że data budowy budynku nie powinna decydować o uprawnieniu do dodatku mieszkaniowego. Uwzględniając zgłoszone zastrzeżenie art. 5 ust. 5 ustawy otrzymał brzmienie dodatek mieszkaniowy przysługuje, gdy powierzchnia użytkowa zajmowanego lokalu mieszkalnego nie przekracza normatywnej powierzchni o więcej niż 30% albo 50% pod warunkiem, że udział powierzchni pokoi i kuchni w powierzchni użytkowej tego lokalu nie przekracza 60%. Jeśli chodzi o wielkość normatywnej powierzchni użytkowej, to utrzymane zostały dawne normy. Podobnie nie uległy zmianie wymogi związane z różnicą, jaką dla otrzymania dodatku stanowić powinny wydatki przypadające na normatywną powierzchnię zajmowanego lokalu mieszkalnego w stosunku do wydatków poniesionych przez osobę otrzymującą dodatek. Dokonano jednak podwyższenia wysokości tej różnicy, a zatem zwiększenia udziału własnego gospodarstw domowych w finansowaniu wydatków mieszkaniowych w odniesieniu do najzamożniejszych gospodarstw spośród uprawnionych do otrzymania dodatku. Zmiana ta dotyczy tych gospodarstw, które uzyskały swe uprawnienie do otrzymania dodatku w wyniku podwyższenia pułapu dochodowego. Tak więc, w art. 6 ust. 2 ustawy czytamy, że jeżeli średni miesięczny dochód na jednego członka gospodarstwa domowego w okresie 3 miesięcy poprzedzających złożenie wniosku, jest równy lub wyższy od odpowiednio 150% i 100% kwoty najniższej emerytury w gospodarstwie jedno- lub wieloosobowym, ale jednocześnie nie przekracza maksymalnego pułapu (175% i 125%), wówczas dla celów obliczenia dodatku przyjąć należy wydatki poniesione przez osobę otrzymującą dodatek w wysokości nie 15% lecz 20% dochodów gospodarstwa domowego w gospodarstwie jednoosobowym, nie 12% lecz 15% w gospodarstwie 2-4 osobowym i w końcu nie 10% lecz 12% w gospodarstwie 5-osobowym i większym. Dla wzmocnienia pozycji prawnej lokatorów warto de lege ferenda uwzględnić propozycję przyznania przez gminę ulgi w wymiarze czynszu dla najemcy znajdującego się w trudnej sytuacji materialnej przy dochodach na członka rodziny poniżej średniej krajowej płacy. W grę wchodziłyby takie sytuacje jak inwalidztwo, samotną matkę i rodzinę wielodzietną. Wniosek o taką ulgę do gminy mogłyby zgłaszać organy pomocy społecznej. Godna uwagi jest także propozycja wprowadzenie do ustawy wyraźnego upoważnienia dla gminy do zawierania umów najmu z właścicielami, w celu zaspakajania potrzeb mieszkaniowych ubogich mieszkańców gminy, z przejęciem przez gminę obowiązku płacenia czynszu w wysokości przekraczającej czynsz płacony przez najemcę. MIESZKALNICTWO I PRAWO