Tomasz Dąbrowski Sławomir Pomarański. Vademecum członkostwa w otwartym funduszu emerytalnym. Poradnik klienta usług finansowych

Transkrypt

1 Tomasz Dąbrowski Sławomir Pomarański Vademecum członkostwa w otwartym funduszu emerytalnym Poradnik klienta usług finansowych

2 PORADNIK KLIENTA USŁUG FINANSOWYCH Tomasz Dąbrowski Sławomir Pomarański VADEMECUM CZŁONKOSTWA W OTWARTYM FUNDUSZU EMERYTALNYM Warszawa 2010

3 Publikacja została wydana nakładem Komisji Nadzoru Finansowego Komisja Nadzoru Finansowego Pl. Powstańców Warszawy Warszawa Warszawa, październik 2010 Wydanie I ISBN Opracowanie graficzne Maciej Tajber Druk Agencja Reklamowo-Wydawnicza A. Grzegorczyk Niniejsza publikacja wydana została w celach edukacyjnych w ramach projektu Centrum Edukacji dla Uczestników Rynku - CEDUR. Informacje w niej zawarte mają wyłącznie charakter ogólny i nie stanowią porady inwestycyjnej. Urząd Komisji Nadzoru Finansowego nie ponosi odpowiedzialności za wszelkie decyzje inwestycyjne, podjęte przez czytelnika na podstawie zawartych w niniejszej publikacji informacji.

4 SPIS TREŚCI Zagadnienia ogólne...5 Czym są otwarte fundusze emerytalne (OFE) i powszechne towarzystwa emerytalne (PTE)... 6 Bezpieczeństwo pieniędzy zgromadzonych w OFE...9 Członkostwo w OFE Prawa członka OFE Roczna informacja o środkach zgromadzonych na rachunku OFE Żądanie informacji o stanie środków na rachunku członka w OFE...18 Sprawdź, czy ZUS przekazał wszystkie składki do OFE...19 Wskazanie i zmiana osób uposażonych...20 Dochodzenie swoich praw przez członka funduszu...21 Obowiązki członka OFE Informowanie OFE o zmianie danych osobowych Informowanie OFE o zmianie stanu cywilnego lub o zmianie małżeńskich stosunków majątkowych członka OFE Informowanie OFE o zmianie danych osób uposażonych Zmiana OFE czyli wypłata transferowa Czy warto zmieniać OFE, a jeśli tak, to kiedy? Czym się kierować przy wyborze OFE i gdzie szukać informacji Rozmowa z akwizytorem Co akwizytor powinien powiedzieć i o co możesz go spytać Dokumenty potrzebne do zmiany OFE o czym należy pamiętać...28 Sprawdź czy OFE dysponuje aktualnymi danymi osobowymi...28 Podpisz umowę...28 Podpisz zawiadomienie o zmianie OFE Sprawdź dokładnie swoje dane Zachowaj terminy doręczenia Czy i ile zapłacisz za wypłatę transferową, czyli jak liczyć staż członkowski...30 Terminy wypłat transferowych...30 O czym należy pamiętać przy zmianie OFE...31 Co po transferze Pozostałe zagadnienia członkostwa w OFE...33 Archiwizowanie korespondencji z OFE Archiwizowanie pozyskanych od pracodawcy i ZUS informacji o przekazywanych składkach do ZUS Słowniczek...35 Spis skrótów występujących w tekście...37 Załącznik Wzór zawiadomienia o zawarciu umowy o członkostwo z innym otwartym funduszem emerytalnym Komisja Nadzoru Finansowego 3

5 4 Poradnik klienta usług finansowych Vademecum członkostwa w otwartym funduszu emerytalnym

6 ZAGADNIENIA OGÓLNE Wprowadzony w 1999 r. nowy system emerytalny charakteryzuje się wieloma elementami zabezpieczającymi zgromadzenie środków w celu późniejszej wypłaty emerytalnej. Jest on mieszanką metody repartycyjnej (która obowiązywała przed wprowadzeniem reformy) i kapitałowej. Cel nowego systemu, w postaci zapewnienia środków na wypłatę emerytur jest realizowany przez różne instytucje publiczne i prywatne. Aktualnie system daje możliwość gromadzenia środków indywidualnie, jak i w sposób grupowy. Obowiązujący w Polsce system emerytalny obejmuje następujące elementy: Filar I (obowiązkowy) - Fundusz Ubezpieczeń Społecznych, który jest zarządzany przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych, Filar II (obowiązkowy) - otwarte fundusze emerytalne, które są zarządzane przez powszechne towarzystwa emerytalne, Filar III (dobrowolny) - pracownicze programy emerytalne, które są prowadzone w różnych formach, finansowane są przez pracodawcę, a pracownik może zobowiązać się do wnoszenia składki dodatkowej, oraz indywidualne konta emerytalne, które mogą mieć różną formę, lecz są finansowane z własnych środków osób je zakładających. Jednym z podstawowych elementów systemu emerytalnego są otwarte fundusze emerytalne, które są zarządzane przez prywatne powszechne towarzystwa emerytalne. Fundusze zostały wprowadzone do systemu ze względu na ich sprawdzoną konstrukcję i umożliwienie realizacji długoterminowych strategii inwestycyjnych, stosowanych np. w funduszach inwestycyjnych. Fundusz emerytalny jest instytucją wspólnego inwestowania, której celem jest zapewnienie swoim członkom (inwestorom) przyszłej emerytury. Fundusze inwestycyjne są jedną z najpowszechniejszych metod oszczędzania z wykorzystaniem instrumentów finansowych niedostępnych dla większości tzw. drobnych inwestorów. Fundusz emerytalny, dzięki temu, że jego konstrukcja jest bardzo zbliżona do funduszu inwestycyjnego, siłą rzeczy stał się najbardziej powszechną formą długoterminowego oszczędzania w celu zabezpieczenia środków do życia po zakończeniu okresu aktywności zawodowej. Jest on instytucją wspólnego inwestowania, której celem jest zapewnienie swoim członkom (inwestorom) przyszłej emerytury. Aktywa funduszu (środki, które zbiera i inwestuje) nie są częścią aktywów towarzystwa emerytalnego, które jest odpowiedzialne za zarządzanie funduszem. Polski system emerytalny jest klasyfikowany jako system o zdefiniowanej składce i niezdefiniowanym świadczeniu. Oznacza to, że polskie prawo określa jaką kwotę jesteśmy zobowiązani odprowadzać co miesiąc do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (a za jego pośrednictwem do funduszu emerytalnego), natomiast nasze przyszłe świadczenie emerytalne będzie w ca- Komisja Nadzoru Finansowego 5

7 łości zależne tylko i wyłącznie od wysokości środków zaewidencjonowanych na koniec okresu oszczędzania. Najważniejszymi składnikami przyszłego świadczenia emerytalnego są: wysokość odprowadzanej składki, długość okresu oszczędzania i osiągane przez fundusz emerytalny stopy zwrotu. W obowiązującym w Polsce systemie emerytalnym najważniejszymi składnikami przyszłego świadczenia emerytalnego są więc: wysokość odprowadzanej składki, długość okresu oszczędzania i osiągane przez fundusz emerytalny stopy zwrotu. Z analiz jakie były prowadzone przed wdrożeniem nowego systemu emerytalnego wynikało, iż potencjalne korzyści ujawniają się po około 40-letnim okresie oszczędzania. Oznacza to, iż dominujące znaczenie należy przypisać osiąganym stopom zwrotu z inwestowania składek. Z powyższych względów ustawodawca zezwolił na zawieranie umów o członkostwo w otwartych funduszach emerytalnych osobom urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 r., a przed dniem 1 stycznia 1969 r. z wyjątkiem osób już pobierających emeryturę, jednocześnie wprowadzając obowiązek zawarcia umowy przez urodzonych po dniu 31 grudnia 1968 roku. CZYM SĄ OTWARTE FUNDUSZE EMERYTALNE (OFE) I POWSZECHNE TOWARZYSTWA EMERYTALNE (PTE) Otwarte fundusze emerytalne są tworzone na mocy ustawy o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych [ustawa z dnia 28 sierpnia 1997 r. o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych (tekst jednolity Dz. U. z 2010 r. Nr 34, poz. 189 z późn. zm.)] po uzyskaniu zezwolenia Komisji Nadzoru Finansowego. Te specyficzne osoby prawne są jedynie masą majątkową, zarządzaną przez powszechne towarzystwa emerytalne (tworzone również na mocy tej samej ustawy). Towarzystwo tworzy fundusz oraz, jako jego organ, zarządza nim i reprezentuje w stosunkach z osobami trzecimi. Siedziba towarzystwa jest jednocześnie siedzibą funduszu. Wyłącznie fundusz emerytalny utworzony zgodnie z wyżej wymienioną ustawą jest uprawniony do używania w swojej nazwie, do określenia prowadzonej przez siebie działalności albo w reklamie, określenia fundusz emerytalny. Rejestr funduszy emerytalnych prowadzi Sąd Okręgowy w Warszawie. Otwarte fundusze emerytalne nie mają właścicieli, można natomiast być członkiem wybranego przez siebie funduszu. Członkowie funduszu nie odpowiadają za zobowiązania funduszu emerytalnego lub towarzystwa. Przedmiotem działalności funduszu jest gromadzenie składek członków funduszu oraz ich lokowanie, z przeznaczeniem na wypłacanie okresowych lub dożywotnich emerytur kapitałowych członkom funduszu po osiągnięciu przez nich wieku emerytalnego. Środki gromadzone na przyszłą emeryturę są przeliczane na 6 Poradnik klienta usług finansowych Vademecum członkostwa w otwartym funduszu emerytalnym

8 jednostki rozrachunkowe, które są codziennie wyceniane. Członkowie funduszu nie odpowiadają za zobowiązania funduszu emerytalnego lub towarzystwa. Podstawowym aktem, obok ustawy o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych, regulującym członkostwo w funduszu jest jego statut. W statucie znajdują się wszystkie konieczne informacje dotyczące zarówno samego funduszu, jak i zarządzającego nim powszechnego towarzystwa emerytalnego. Każda osoba przystępująca do funduszu powinna otrzymać statut i zapoznać się z jego treścią. Statut każdego funduszu określa: nazwę funduszu, firmę, siedzibę i adres towarzystwa, wysokość kapitału zakładowego towarzystwa, skład akcjonariatu towarzystwa i liczba akcji posiadanych przez poszczególnych akcjonariuszy, sposób reprezentacji funduszu przez towarzystwo, firmę (nazwę), siedzibę i adres depozytariusza, rodzaje, maksymalną wysokość, sposób oraz tryb kalkulacji i pokrywania kosztów obciążających fundusz, w tym kwoty jakie fundusz przekazuje ze swoich aktywów na rzecz powszechnego towarzystwa 1, wysokość określonej procentowo opłaty od wpłacanych składek emerytalnych wpływających do funduszu, z zastrzeżeniem, że potrącenie to jest dokonywane przed przeliczeniem składek na jednostki rozrachunkowe, sposób informowania przez fundusz o zmianach statutu, inne dane przewidziane w przepisach ustawy, takie jak: dziennik o zasięgu krajowym, w którym fundusz będzie publikował terminy ogłaszania przez fundusz corocznych prospektów informacyjnych. Utworzenie powszechnego towarzystwa emerytalnego wymaga uzyskania zezwolenia Komisji Nadzoru Finansowego. Towarzystwo prowadzi działalność wyłącznie w formie spółki akcyjnej. W procesie uzyskania zezwolenia na utworzenie towarzystwa organ nadzoru bada między innymi: czy w statucie towarzystwa nie są zamieszczone postanowienia mogące zagrażać bezpieczeństwu aktywów Utworzenie powszechnego towarzystwa emerytalnego wymaga uzyskania zezwolenia Komisji Nadzoru Finansowego. funduszu albo w inny sposób naruszać interes członków funduszu, czy przedstawiony przez założycieli plan organizacyjny i finansowy działalności towarzystwa na 3 lata zabezpiecza w należyty sposób interesy członków funduszu, czy założyciele towarzystwa i członkowie władz statutowych towarzystwa dają rękojmię prowadzenia spraw towarzystwa w sposób zapewniający należytą ochronę interesów członków funduszu. 1 W statucie nie są podawane koszty związane z przechowywaniem aktywów oraz realizacją i rozliczeniem transakcji nabywania lub zbywania aktywów funduszu, stanowiące równowartość opłat ponoszonych na rzecz instytucji rozliczeniowych, z których pośrednictwa fundusz jest obowiązany korzystać na mocy odrębnych przepisów, stanowiące składnik wynagrodzenia depozytariusza. Koszty te są pokrywane z aktywów funduszu według aktualnie obowiązującej tabeli prowizji i opłat danej instytucji rozliczeniowej. Komisja Nadzoru Finansowego 7

9 Wyłącznie towarzystwo emerytalne jest uprawnione do tworzenia i zarządzania funduszami emerytalnymi i tylko taką działalność może prowadzić. Wyłącznie towarzystwo emerytalne jest uprawnione do tworzenia i zarządzania funduszami emerytalnymi i tylko taką działalność może prowadzić. W celu uniknięcia możliwości powstania konfliktu interesów przedmiot działalności powszechnego towarzystwa emerytalnego jest ograniczony do zarządzania funduszem emerytalnym. Towarzystwo nie może zatem inwestować własnych środków w udziały, akcje albo inne papiery wartościowe, jednostki uczestnictwa w funduszach inwestycyjnych lub tytuły uczestnictwa emitowane przez instytucje wspólnego inwestowania mające siedzibę za granicą ani uczestniczyć w spółkach nie posiadających osobowości prawnej. Towarzystwo nie może również udzielać pożyczek, gwarancji i poręczeń, ani zaciągać pożyczek i kredytów, w tym także dokonywać emisji obligacji, jeżeli wysokość zobowiązań towarzystwa z tego tytułu przekroczy łącznie 20% wartości kapitałów własnych. Z powyższego zakazu wyłączone są jedynie instrumenty finansowe emitowane przez Skarb Państwa lub Narodowy Bank Polski oraz obligacje emitowane przez Bank Gospodarstwa Krajowego na zasadach określonych w przepisach prawa. Obligacje emitowane przez Bank Gospodarstwa Krajowego W 1989 roku nastąpiło reaktywowanie działalności operacyjnej Banku Gospodarstwa Krajowego, który - jako bank państwowy - pełnił głównie funkcje agenta emisji obligacji Skarbu Państwa, emitowanych po raz pierwszy od kilkudziesięciu lat. Obecnie Bank Gospodarstwa Krajowego aktywnie uczestniczy w realizacji gospodarczych zadań państwa. Zarządza środkami kilku funduszy celowych oraz wieloma programami rządowymi. Nowelizacja z 2009 r. ustawy o autostradach płatnych oraz o Krajowym Funduszu Drogowym oraz ustawy o Narodowym Banku Polskim umożliwiła BGK emisję obligacji o konstrukcji zbliżonej do obligacji skarbowych, a NBP przeprowadzanie ich przetargów w formule analogicznej dla takich papierów wartościowych. Obligacje BGK są objęte pełną gwarancją Skarbu Państwa. Obligacje infrastrukturalne BGK sprzedawane są na rynku pierwotnym na przetargach organizowanych przez Narodowy Bank Polski, w których mogą brać udział dealerzy skarbowych papierów wartościowych, a ich nabywcami na rynku wtórnym mogą być wszyscy inwestorzy. Obligacje dopuszczone są do obrotu na rynku regulowanym, a ich ewidencję prowadzi Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych SA. Emitowane przez BGK papiery mogą być przedmiotem obrotu jednocześnie na rynku regulowanym oraz poza rynkiem regulowanym (w tym na rynku międzybankowym), tzw. OTC. Program emisji obligacji BGK nadzorowany jest przez Ministerstwo Finansów, które akceptuje warunki zawarte w listach emisyjnych oraz wielkości podaży. za: 8 Poradnik klienta usług finansowych Vademecum członkostwa w otwartym funduszu emerytalnym

10 W celu obniżenia kosztów funkcjonowania funduszu emerytalnego ustawodawca dopuścił możliwość nabywania przez towarzystwo udziałów lub akcji: w spółce prowadzącej rejestr członków funduszu zarządzanego przez dane towarzystwo, w spółce rozliczającej transakcje zawierane na rynku kapitałowym w ilości niepowodującej powstania stosunku dominacji, w spółce prowadzącej działalność akwizycyjną na rzecz funduszu zarządzanego przez dane towarzystwo. BEZPIECZEŃSTWO PIENIĘDZY ZGROMADZONYCH W OFE Towarzystwo odpowiada wobec członków funduszu za wszelkie szkody spowodowane niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem swych obowiązków w zakresie zarządzania funduszem i jego reprezentacji, chyba że niewykonanie lub nienależyte wykonanie tych obowiązków jest spowodowane okolicznościami, za które towarzystwo nie ponosi odpowiedzialności i którym nie mogło zapobiec mimo dołożenia najwyższej staranności. Powierzenie wykonywania niektórych obowiązków osobie trzeciej nie ogranicza odpowiedzialności towarzystwa. Fundusz emerytalny nie może ogłosić bankructwa ani upadłości. Fundusz emerytalny może jedynie podlegać likwidacji. Odbywa się ona w drodze przeniesienia aktywów likwidowanego funduszu (środków w nim zgromadzonych) do funduszu zarządzanego przez towarzystwo, które przejęło zarządzanie Fundusz emerytalny nie może ogłosić bankructwa ani upadłości. tym funduszem. Likwidacja funduszu odbywa się również w przypadku przejęcia jednego towarzystwa przez inne likwidowany jest wówczas fundusz zarządzany przez towarzystwo będące przedmiotem przejęcia, a środki tego funduszu przenoszone są do funduszu zarządzanego przez towarzystwo przejmujące. Fundusz jest zobowiązany wybrać depozytariusza, któremu na podstawie odpowiedniej umowy powierza przechowywanie swoich aktywów. Depozytariuszem może być Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych lub bank, o ile spełnia warunki określone w ustawie o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych. Ustawa o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych stanowi, iż depozytariuszem może być bank, który: 1) jest bankiem krajowym w rozumieniu ustawy - Prawo bankowe; 2) posiada fundusze własne w wysokości stanowiącej równowartość w złotych co najmniej 100 milionów euro, o ile przedmiotem przechowywania mają być aktywa otwartego funduszu, lub 30 milionów euro, o ile przedmiotem przechowywania mają być aktywa pracowniczego funduszu; 3) nie posiada akcji towarzystwa zarządzającego funduszem, którego aktywa przechowuje, ani akcji lub udziałów podmiotu związanego w stosunku do tego towarzystwa; 4) nie jest pożyczkodawcą lub kredytodawcą w stosunku do funduszu, którego aktywa przechowuje, ani towarzystwa zarządzającego tym funduszem, chyba że kwota pożyczki lub Komisja Nadzoru Finansowego 9

11 kredytu nie przekracza 1% wartości aktywów netto funduszu w chwili zaciągnięcia kredytu lub pożyczki, oraz 5) nie zatrudnia ani nie posiada w składzie władz statutowych osób, które są: a) członkami zarządu, rady nadzorczej lub pracownikami towarzystwa zarządzającego funduszem, którego aktywa przechowuje, b) członkami organu zarządzającego, rady nadzorczej lub pracownikami podmiotu związanego w stosunku do towarzystwa, o którym mowa w lit. a. Jeżeli depozytariusz w trakcie trwania umowy z funduszem przestanie spełniać którykolwiek z wyżej wymienionych warunków, jest zobowiązany do niezwłocznego zawiadomienia o tym fakcie Komisji Nadzoru Finansowego oraz funduszu i jest obowiązany do dostosowania się do wyżej wymienionych wymogów w terminie nie dłuższym niż 3 miesiące, licząc od dnia, w którym przestał spełniać te warunki. Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych S.A. jest centralną instytucją odpowiedzialną za prowadzenie i nadzorowanie systemu depozytowo-rozliczeniowego w zakresie obrotu instrumentami finansowymi w Polsce. Obrót ten jest wzorowany na najlepszych światowych wzorcach, w tym na zasadzie całkowitej dematerializacji papierów wartościowych. KDPW obsługuje wypłaty transferowe pomiędzy otwartymi funduszami emerytalnymi - w wyniku zmiany funduszu przez uczestnika lub podziału środków zgromadzonych przez uczestnika. Zarządza też obowiązkowym Funduszem Gwarancyjnym, tworzonym ze składek powszechnych towarzystw emerytalnych, gwarantującym wypłatę świadczeń członkom funduszy. za: Depozytariusz jest zobowiązany do występowania, w imieniu członków funduszu, z powództwem przeciwko towarzystwu z tytułu szkody spowodowanej niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem przez towarzystwo obowiązków w zakresie zarządzania funduszem i jego reprezentacji. Depozytariusz odpowiada za wszelkie szkody wynikające z niewykonania lub nienależytego wykonania obowiązków nałożonych na niego przez ustawę. Depozytariusz jest zobowiązany poinformować niezwłocznie Komisję Nadzoru Finansowego o wszelkich działaniach i zaniechaniach funduszu, które w jego ocenie, stanowią naruszenie prawa, postanowień statutu funduszu lub powodują, że interesy członków funduszu nie są należycie uwzględniane. Każdorazowa zmiana depozytariusza następuje w sposób zapewniający nieprzerwane wykonywanie obowiązków w zakresie przechowywania aktywów funduszu. Do zarządzania aktywami otwartego funduszu powszechne towarzystwo jest zobowiązane zatrudnić co najmniej jednego licencjonowanego doradcę inwestycyjnego. Fundusz emerytalny jest zobowiązany do inwestowania środków swoich członków dążąc do osiągnięcia maksymalnego stopnia bezpieczeństwa i rentowności dokony- 10 Poradnik klienta usług finansowych Vademecum członkostwa w otwartym funduszu emerytalnym

12 wanych inwestycji. Do zarządzania aktywami otwartego funduszu powszechne towarzystwo jest zobowiązane zatrudnić co najmniej jednego licencjonowanego doradcę inwestycyjnego. Komisja Nadzoru Finansowego wylicza i publikuje stopy zwrotu wszystkich otwartych funduszy emerytalnych w okresie ostatnich 36 miesięcy według stanu na koniec marca i koniec września każdego roku. KNF wyznacza również średnią ważoną stopę zwrotu oraz minimalną wymaganą stopę zwrotu za ostatnie 36 miesięcy. Minimalna wymagana stopa zwrotu jest niższa o 50% od średniej ważonej stopy zwrotu wszystkich otwartych funduszy w tym okresie lub o 4 punkty procentowe od tej średniej, w zależności od tego, która z tych wielkości jest niższa. Np. jeśli średnia ważona stopa zwrotu w okresie 36 miesięcy wynosi 12,6% to minimalna wymagana stopa zwrotu wynosi 6,3% (50% średniej ważonej). Jeżeli natomiast średnia ważona stopa zwrotu byłaby ujemna i wynosiłaby 2,9%, to minimalna wymagana stopa zwrotu byłaby równa 6,9% (o 4 punkty procentowe mniej od średniej ważonej). W przypadku, gdy stopa zwrotu za okres 36 miesięcy jakiegoś otwartego funduszu emerytalnego jest niższa od minimalnej wymaganej stopy zwrotu, w funduszu tym powstaje tzw. niedobór. Niedobór musi zostać pokryty z następujących źródeł: ze środków zgromadzonych na rachunku rezerwowym, następnie ze środków zgromadzonych w części dodatkowej Funduszu Gwarancyjnego, na końcu ze środków własnych towarzystwa emerytalnego, które mogą zostać uzupełnione przez akcjonariuszy towarzystwa. Jeżeli akcjonariusze nie są w stanie wyrównać kwoty pozostałego niedoboru, ogłaszana jest upadłość towarzystwa. W dalszej kolejności niedobór jest pokrywany z części podstawowej Funduszu Gwarancyjnego. W przypadku, gdy niedobór nie może być pokryty ze środków Funduszu Gwarancyjnego pokrycie niedoboru gwarantuje Skarb Państwa na zasadach określonych w odrębnych ustawach. Z uwagi na względy bezpieczeństwa środków zgromadzonych w funduszu emerytalnym ustawodawca ustalił, iż minimalna wysokość kapitału zakładowego powszechnego towarzystwa nie może być niższa niż równowartość w złotych kwoty 5 milionów euro, wyliczana według średniego kursu walut obcych Narodowego Banku Polskiego, obowiązującego w dniu sporządzenia statutu towarzystwa. Powszechne towarzystwo emerytalne ma obowiązek utrzymywania kapitałów własnych na poziomie nie niższym niż połowa minimalnego kapitału zakładowego. Należy także zaznaczyć, iż zarówno członkowie zarządu, jak i rady nadzorczej, muszą uzyskać zezwolenie Komisji Nadzoru Finansowego na pełnienie funkcji w towarzystwie emerytalnym. Komisja Nadzoru Finansowego 11

13 CZŁONKOSTWO W OFE Członkostwo w otwartym funduszu emerytalnym jest obowiązkowe dla ubezpieczonych urodzonych po dniu 31 grudnia 1968 roku. Ubezpieczonymi w rozumieniu ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych są osoby podlegające obowiązkowi emerytalnemu. Przedmiotowy obowiązek dotyczy również osób małoletnich, które są zatrudnione i podlegają obowiązkowemu ubezpieczeniu emerytalnemu i rentowemu. Ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych wprowadziła przymus podziału składki na ubezpieczenie emerytalne stanowiąc, iż część składki na ubezpieczenie emerytalne pochodząca ze składki ubezpieczonego 2 odprowadzana jest przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych do wybranego przez ubezpieczonego otwartego funduszu emerytalnego. Wskazać jednocześnie należy, iż składka podlega przekazaniu począwszy od najbliższego terminu płatności składek na ubezpieczenie emerytalne, dokonanej po otrzymaniu przez ZUS od otwartego funduszu emerytalnego zawiadomienia o zawarciu umowy członkowskiej przez ubezpieczonego. Przykładowe grupy zawodowe wyłączone z obowiązku członkostwa w OFE prokuratorzy, sędziowie, rolnicy, posłowie i senatorowie (na okres pełnienia kadencji, pod warunkiem, że nie świadczą w tym okresie pracy), żołnierze zawodowi, służby mundurowe: - policjanci, - funkcjonariusze Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, - funkcjonariusze Agencji Wywiadu, - funkcjonariusze Służby Kontrwywiadu Wojskowego, - funkcjonariusze Służby Wywiadu Wojskowego, - funkcjonariusze Centralnego Biura Antykorupcyjnego, - funkcjonariusze Straży Granicznej, - funkcjonariusze Biura Ochrony Rządu, - funkcjonariusze Państwowej Straży Pożarnej, - funkcjonariusze Służby Więziennej. 2 Zgodnie z ustawą o systemie ubezpieczeń społecznych podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe ubezpieczonych, o których mowa w ustawie, stanowi przysługujące ubezpieczonemu wynagrodzenie za pracę. 12 Poradnik klienta usług finansowych Vademecum członkostwa w otwartym funduszu emerytalnym

14 Uzyskanie członkostwa w otwartym funduszu następuje co do zasady - z chwilą zawarcia umowy z funduszem, jeżeli: w dniu zawarcia pierwszej umowy z otwartym funduszem osoba przystępująca do funduszu podlega lub podlegała, w okresie 12 miesięcy przed dniem zawarcia umowy, ubezpieczeniu emerytalnemu w rozumieniu przepisów o systemie ubezpieczeń społecznych, Zakład Ubezpieczeń Społecznych dokona odpowiedniego wpisu lub zmian w Centralnym Rejestrze Członków Otwartych Funduszy Emerytalnych, o którym mowa w przepisach o systemie ubezpieczeń społecznych. Uzyskanie członkostwa w otwartym funduszu następuje również: w wyniku losowania, przeprowadzonego przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych na zasadach przewidzianych w przepisach o systemie ubezpieczeń społecznych, z dniem dokonania wpisu do Centralnego Rejestru Członków Otwartych Funduszy Emerytalnych, w wyniku otwarcia rachunku przez sam otwarty fundusz emerytalny w związku z podziałem środków objętych wspólnością majątkową (w sytuacji gdy były współmałżonek nie posiadał rachunku w OFE i w terminie 2 miesięcy od dnia przedstawienia dowodu, że środki zgromadzone na rachunku członka funduszu przypadły byłemu współmałżonkowi, nie wskaże rachunku w jakimkolwiek innym funduszu). Zasady losowania członkostwa w otwartym funduszu emerytalnym Nie później niż w terminie 7 dni od chwili podjęcia pierwszej pracy, ubezpieczony jest zobowiązany do zawarcia umowy z otwartym funduszem emerytalnym. W przypadku gdy ubezpieczony nie dopełni tego obowiązku, składki emerytalne pozostają w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych na nieoprocentowanym rachunku. Jednocześnie ZUS wzywa ubezpieczonego na piśmie do zawarcia umowy z otwartym funduszem emerytalnym w terminie: do dnia 10 stycznia - jeżeli od daty otrzymania wezwania do dnia losowania jest mniej niż 30 dni, termin ten mija 10 lipca, do dnia 10 lipca - jeżeli od daty otrzymania wezwania do dnia losowania jest mniej niż 30 dni, termin ten mija 10 stycznia. Jeżeli ubezpieczony nie dopełni obowiązku zawarcia umowy w tych terminach, ZUS wyznacza otwarty fundusz emerytalny w drodze losowania, spośród otwartych funduszy emerytalnych, które w dwóch ostatnich okresach rozliczeniowych uzyskały stopy zwrotu wyższe niż średnie ważone stopy zwrotu podawane do publicznej wiadomości (zgodnie z przepisami ustawy o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych) i których aktywa na koniec drugiego okresu rozliczeniowego z roku poprzedniego nie przekraczały 10% wartości aktywów netto wszystkich otwartych funduszy. Komisja Nadzoru Finansowego przekazuje do ZUS wykaz otwartych funduszy emerytalnych biorących udział w losowaniu, nie później niż 10 dnia roboczego przed terminem przeprowadzenia losowania. Komisja Nadzoru Finansowego 13

15 W przypadku gdy żaden spośród otwartych funduszy emerytalnych, których aktywa na koniec drugiego okresu rozliczeniowego z roku poprzedniego nie przekroczyły 10% wartości aktywów netto wszystkich funduszy, nie uzyskał w dwóch ostatnich okresach rozliczeniowych stóp zwrotu wyższych niż średnie ważone stopy zwrotu w każdym okresie rozliczeniowym, ZUS wyznacza otwarty fundusz emerytalny w drodze losowania spośród otwartych funduszy emerytalnych, które uzyskały stopy zwrotu wyższe niż średnie ważone stopy zwrotu w jednym okresie rozliczeniowym. Zakład Ubezpieczeń Społecznych przeprowadza losowanie w ostatnim dniu roboczym stycznia lub lipca, przy czym liczba ubezpieczonych uzyskujących członkostwo w poszczególnych otwartych funduszach wyznaczonych w wyniku losowania powinna być równa. Umowa z otwartym funduszem emerytalnym zostaje zawarta z chwilą podpisania przez osobę przystępującą do otwartego funduszu emerytalnego i osobę reprezentującą fundusz formularza umowy spełniającego warunki określone w przepisach prawa oraz obejmującego treść wymaganych oświadczeń i danych. Umowa z otwartym funduszem emerytalnym zostaje zawarta z chwilą podpisania przez osobę przystępującą do otwartego funduszu emerytalnego i osobę reprezentującą fundusz formularza umowy spełniającego warunki określone w przepisach prawa oraz obejmującego treść wymaganych oświadczeń i danych. Formularz umowy jest przygotowywany przez otwarty fundusz emerytalny i tylko na takim formularzu może zostać zawarta umowa o członkostwo. Umowa o członkostwo w otwartym funduszu emerytalnym jest zawierana na piśmie, pod rygorem nieważności. Osoba reprezentująca otwarty fundusz emerytalny jest zobowiązana oznaczyć na formularzu datę zawarcia umowy. Formularz umowy zawiera w szczególności: 1) oznaczenie nazwy, siedziby oraz adres funduszu, 2) deklarację przystąpienia do funduszu, podstawowe dane osoby przystępującej do otwartego funduszu emerytalnego: imiona i nazwisko, datę urodzenia, numer powszechnego elektronicznego systemu ewidencji ludności PESEL i numer identyfikacji podatkowej NIP, a w przypadku gdy członkowi funduszu nie nadano numeru PESEL i numeru NIP lub jednego z nich - w miejsce brakującego numeru odpowiednio serię i numer dowodu osobistego lub paszportu, adres miejsca zamieszkania, 14 Poradnik klienta usług finansowych Vademecum członkostwa w otwartym funduszu emerytalnym

16 oświadczenie osoby przystępującej do otwartego funduszu emerytalnego o zapoznaniu się z prospektem informacyjnym funduszu, imienne wskazanie osoby lub osób fizycznych, którym w razie śmierci osoby przystępującej do otwartego funduszu emerytalnego zostaną wypłacone środki, które nie zostały przekazane na rachunek współmałżonka, oświadczenie o stosunkach majątkowych między osobą przystępującą do otwartego funduszu emerytalnego a jej małżonkiem, chyba że osoba przystępująca do funduszu nie pozostaje w związku małżeńskim, datę i godzinę złożenia deklaracji oraz cechy dokumentu potwierdzającego tożsamość osoby składającej deklarację, 3) informacje i oświadczenia: informację o określonym w ustawie sposobie wykorzystania środków zgromadzonych na rachunku członka otwartego funduszu emerytalnego w przypadku, gdy śmierć osoby wskazanej nastąpi przed śmiercią członka funduszu, a członek ten nie wskaże innej osoby, oraz oświadczenie osoby przystępującej do funduszu o zapoznaniu się z treścią tej informacji, informację o skutkach rozwiązania umowy z otwartym funduszem emerytalnym lub rezygnacji z członkostwa w funduszu przed upływem terminu dwóch lat stażu członkowskiego w tym funduszu oraz oświadczenie osoby przystępującej do funduszu o znajomości tych skutków, informację o obowiązku informowania funduszu o każdorazowej zmianie stosunków małżeńskich, zawarciu związku małżeńskiego, własnych danych osobowych, danych adresowych oraz o zakresie danych przekazywanych do otwartego funduszu emerytalnego przez jego członka w celu wykonania tych obowiązków, 4) pouczenie, że wypełnienie formularza w zakresie danych umożliwiających otwartemu funduszowi emerytalnemu nawiązanie kontaktu z członkiem funduszu, a w szczególności: adres do korespondencji, jeśli jest on inny niż adres zamieszkania, numery telefonów, faksów oraz adresy poczty elektronicznej, nie jest obowiązkowe. Umowę z funduszem emerytalnym można zawrzeć również w trybie korespondencyjnym, w takim przypadku umowa zostaje zawarta z chwilą jego podpisania przez osobę reprezentującą fundusz, niezwłocznie po otrzymaniu formularza umowy, pod warunkiem że otrzymany formularz został prawidłowo wypełniony. Przy zawieraniu umowy w trybie korespondencyjnym fundusz emerytalny ma prawo uzależnić jej zawarcie od: poświadczenia wiarygodności podpisu osoby przystępującej do funduszu w sposób przez siebie określony (np. przez notariusza), Komisja Nadzoru Finansowego 15

17 przekazania kopii określonego przez siebie dokumentu, potwierdzającego prawdziwość podstawowych danych osoby przystępującej do funduszu, sporządzonej w określonej przez siebie formie (np. przez notariusza). Otwarty fundusz nie może odmówić zawarcia umowy, o ile osoba występująca z wnioskiem o przyjęcie do funduszu spełnia warunki określone w przepisach o systemie ubezpieczeń społecznych. PRAWA CZŁONKA OFE Członkostwo w funduszu emerytalnym jest obowiązkowe dla pracujących i urodzonych po 31 grudnia 1998 roku. Kapitałowy system emerytalny jest powszechny i obowiązkowy, co oznacza że w przypadku braku zawarcia umowy z wybranym przez siebie funduszem emerytalnym, państwo ma możliwość przymuszenia osoby do członkostwa w funduszu poprzez wylosowanie do konkretnego funduszu. Członkostwo w funduszu, choć obowiązkowe, nie pozbawia członka podstawowych praw, do których zaliczamy: prawo do swobodnego i wolnego wyboru funduszu, prawo do zmiany funduszu, prawo do żądania udostępnienia prospektu informacyjnego OFE, prawo do otrzymywania z funduszu pisemnych informacji, prawo do dysponowania środkami w funduszu na wypadek swojej śmierci oznacza to, że: w przypadku, gdy członek otwartego funduszu emerytalnego pozostawał w związku małżeńskim oraz w małżeńskiej wspólności majątkowej, połowa środków podlega przekazaniu na rachunek współmałżonka w OFE, a pozostała część może zostać wypłacona osobie lub osobom wskazanym przez członka, natomiast w przypadku, gdy nie wskaże takich osób środki wejdą w skład masy spadkowej, w przypadku, gdy członek otwartego funduszu emerytalnego nie pozostawał w związku małżeńskim ani w małżeńskiej wspólności majątkowej, może on wskazać imiennie jedną lub więcej osób, na których rzecz ma nastąpić wypłata środków w razie jego śmierci, a w przypadku gdy nie wskaże takich osób środki wejdą w skład masy spadkowej, prawo do zmiany dyspozycji dotyczącej wskazania osób uprawnionych oraz określenia ich udziału procentowego w środkach, prawo do ochrony interesów członka OFE oznacza to, że członek funduszu może złożyć skargę do Komisji Nadzoru Finansowego, ilekroć uzna, że jego prawa lub interes jest naruszony. 16 Poradnik klienta usług finansowych Vademecum członkostwa w otwartym funduszu emerytalnym

18 Roczna informacja o środkach zgromadzonych na rachunku OFE Fundusz przesyła każdemu członkowi funduszu, w regularnych odstępach czasu nie rzadziej jednak niż co 12 miesięcy, pisemną informację o: środkach znajdujących się na rachunku członka, terminach dokonanych w tym okresie wpłat składek i wypłat transferowych oraz przeliczeniu tych składek i wypłat transferowych na jednostki rozrachunkowe, wynikach działalności lokacyjnej funduszu. Informacja jest przesyłana członkom funduszu zwykłą przesyłką listową. Informacja musi zawierać podstawowe dane, które zostały przedstawione w ramce poniżej. Podstawowe dane zawarte w informacji przesyłanej przez OFE: 1. Nazwa otwartego funduszu emerytalnego. 2. Imiona i nazwisko członka funduszu. 3. Data urodzenia. 4. Numer PESEL. 5. Numer NIP. 6. Seria i numer dowodu osobistego lub paszportu. 7. Adres miejsca zamieszkania. 8. Numer rachunku członka funduszu. 9. Stan rachunku w dniu sporządzenia informacji: liczba zgromadzonych jednostek rozrachunkowych, wartość jednostki rozrachunkowej, łączna wartość jednostek rozrachunkowych na rachunku. Informacja musi również zawierać opis wyników inwestycyjnych funduszu w formie przedstawionej w poniższej ramce. Informacja o wynikach inwestycyjnych funduszu Informujemy, że ostatnia stopa zwrotu podana przez organ nadzoru do publicznej wiadomości, osiągnięta przez nasz otwarty fundusz emerytalny za okres 36 miesięcy (od... do...) wyniosła... %, podczas gdy średnia ważona stopa zwrotu wszystkich otwartych funduszy emerytalnych w tym okresie wyniosła... %. Informujemy, że nasz otwarty fundusz emerytalny osiągnął następującą stopę zwrotu za okres: 12 miesięcy (od... do...)... % 60 miesięcy (od... do...)... %. Komisja Nadzoru Finansowego 17

19 Wyniki zostały obliczone w ostatnim dniu roboczym kwartału poprzedzającego kwartał, w którym informacja została sporządzona. W przypadku uznania, że otrzymana informacja o środkach znajdujących się na rachunku zawiera błędne dane, należy skontaktować się z naszym otwartym funduszem emerytalnym: pisemnie pod adresem... lub faksem pod numerem... lub przez Internet pod adresem... lub telefonicznie pod numerem... Poniższa tabela zawiera wykaz operacji na rachunku, które odbyły się pomiędzy dniem sporządzenia poprzedniej informacji a dniem sporządzenia informacji obecnej. Lp. Data operacji Opis operacji Kwota operacji (w zł) Odsetki od ZUS z tytułu nieprzekazania w terminie składki do OFE (w zł) Kwota opłaty potrąconej od środków przekazanych przez ZUS (w zł) Kwota inwestowanych środków (w zł) Wartość jednostki rozrachunkowej ustalona dla operacji (w zł) Liczba nabytych lub umorzonych jednostek rozrachunkowych poz. 1 poz. 2 poz. 3 poz. 4 poz. 5 poz. 6 (poz. 3 + poz. 4 - poz. 5) poz. 7 poz. 8 (poz. 6 / poz. 7) 1 Liczba jednostek rozrachunkowych na koniec poprzedniego okresu sprawozdawczego 2. n-2 n-1 Razem: w okresie sprawozdawczym X n Łączna liczba jednostek rozrachunkowych zgromadzona na rachunku członkowskim Żądanie informacji o stanie środków na rachunku członka w OFE Na żądanie członka, fundusz jest zobowiązany udzielić mu na piśmie informacji określającej pieniężną wartość środków zgromadzonych na jego rachunku. Informacja musi zawierać podstawowe dane, wyszczególnione w ramce na str. 19 oraz informację/pouczenie, iż w przypadku uznania, że otrzymana informacja o wartości środków pieniężnych zgromadzonych na rachunku zawiera błędne dane, należy skontaktować się z naszym otwartym funduszem emerytalnym (wraz z ad- 18 Poradnik klienta usług finansowych Vademecum członkostwa w otwartym funduszu emerytalnym

20 resem pocztowym funduszu, numerem telefonu i faksu oraz adresem internetowym). Informacja może również zawierać treść nieobligatoryjną o operacjach dokonanych na rachunku członka funduszu w danym okresie. Operacje dokonane na rachunku nr... w okresie od dnia... do dnia...: Lp. 1. n-1 Data operacji Opis operacji Kwota operacji (w zł) Odsetki od ZUS z tytułu nieprzekazania w terminie składki do OFE (w zł) Kwota opłaty potrąconej od środków przekazanych przez ZUS (w zł) Kwota inwestowanych środków (w zł) poz. 1 poz. 2 poz. 3 poz. 4 poz. 5 poz. 6 (poz. 3 + poz. 4 - poz. 5) Wartość jednostki rozrachunkowej ustalona dla operacji (w zł) Liczba nabytych lub umorzonych jednostek rozrachunkowych poz. 7 poz. 8 (poz. 6 / poz. 7) n Razem: X Sprawdź, czy ZUS przekazał wszystkie składki do OFE Każda informacja przekazana członkowi przez fundusz emerytalny zawiera informację, iż w przypadku niezgodności danych osobowych lub finansowych należy skontaktować się z przedstawicielem funduszu. W przypadku, kiedy członek funduszu stwierdzi brak składki lub składek w funduszu, lub gdy wysokość składki jest nieprawidłowa, powinien sprawdzić czy: fundusz emerytalny posiada aktualne dane osobowe jeśli występują w nich jakiekolwiek błędy lub rozbieżności, istnieje możliwość, że składki mogą być przesyłane lecz nie rozpoznawane przez systemy informatyczne; w takim przypadku należy dokonać odpowiednich korekt u pracodawcy i/lub w funduszu, czy pracodawca opłacił składkę weryfikacji tej można dokonać u swojego pracodawcy i/lub w rejonowym oddziale ZUS, czy w danym roku kalendarzowym nie została osiągnięta górna granica podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie emerytalne i rentowe (jest ona określana co roku w innej wysokości). Fundusze emerytalne zwyczajowo oferują pomoc w wyjaśnianiu powodów braku składki na rachunku. Na wielu stronach internetowych funduszu można znaleźć wzorce pism, jakie należy kierować do ZUS. Komisja Nadzoru Finansowego 19

21 Kiedy należą się nam odsetki od ZUS za nieprzekazane w terminie składki do otwartego funduszu emerytalnego Jeżeli nie nastąpiło w terminie przekazanie składki - z przyczyn leżących po stronie ZUS, członkowi funduszu należą się odsetki, które są liczone według zmiennej stopy procentowej. Wysokość zmiennej stopy procentowej jest obliczana jako średnia arytmetyczna średnich ważonych stóp rentowności 52-tygodniowych bonów skarbowych sprzedanych na czterech ostatnich przetargach, które odbyły się do końca miesiąca poprzedzającego ostatni miesiąc przed rozpoczęciem danego kwartału, i jest zaokrąglana do dwóch miejsc po przecinku. Do obliczania odsetek przyjmuje się, że rok wynosi 365 dni. ZUS oblicza odsetki od kwoty nieprzekazanej w terminie składki do otwartych funduszy emerytalnych, za okres od następnego dnia po upływie terminu (składki są przekazywane nie później niż w ciągu 15 dni roboczych, licząc od otrzymania składki opłaconej przy użyciu dokumentów płatniczych, raportów miesięcznych i deklaracji) do dnia przekazania składki do otwartego funduszu emerytalnego. Wskazanie i zmiana osób uposażonych W przypadku, kiedy członek funduszu nie dożyje momentu przejścia na emeryturę środki gromadzone w otwartym funduszu emerytalnym są wypłacane osobom przez niego wskazanym lub w przypadku ich braku wchodzą w skład masy spadkowej. Jest to jedno z praw członka funduszu. Zawierając umowę z otwartym Zawierając umowę z otwartym funduszem, ubezpieczony może wskazać imiennie jedną lub więcej osób funduszem, ubezpieczony może wskazać imiennie jedną lub więcej uposażonych, na których rzecz ma nastąpić wypłata (w gotówce) środków w przypadku śmierci ubezpieczonego. Należy zastrzec, że jeżeli w chwili śmierci członek osób uposażonych, na których rzecz ma nastąpić wypłata otwartego funduszu pozostawał w związku małżeńskim, (w gotówce) środków w przypadku fundusz w pierwszej kolejności dokonuje wypłaty transferowej połowy środków zgromadzonych na rachunku śmierci ubezpieczonego. zmarłego na rachunek małżonka zmarłego w otwartym funduszu, w zakresie, w jakim środki te stanowiły przedmiot małżeńskiej wspólności majątkowej. Wskazania osób uposażonych możemy również dokonać w trakcie całego okresu trwania członkostwa w funduszu. Członek funduszu może w każdym czasie zmienić poprzednią dyspozycję, wskazując inne osoby fizyczne uprawnione do otrzymania środków po jego śmierci zamiast lub oprócz osób już wskazanych, jak również oznaczając w inny sposób udział wskazanych osób w tych środkach. Może również odwołać poprzednią dyspozycję, nie wskazując żadnych innych osób. Jeżeli członek wskazał kilka osób uprawnionych do otrzymania środków po jego śmierci, a nie oznaczył ich udziału w tych środkach, uważa się, że udziały tych osób są równe. 20 Poradnik klienta usług finansowych Vademecum członkostwa w otwartym funduszu emerytalnym

22 Wskazanie osoby uprawnionej do otrzymania środków po śmierci ubezpieczonego staje się bezskuteczne, jeżeli osoba ta zmarła przed śmiercią ubezpieczonego. W takim przypadku udział, który był przeznaczony dla zmarłego, przypada w równych częściach pozostałym osobom wskazanym, chyba że członek funduszu zadysponuje tym udziałem w inny sposób. Należy zaznaczyć, iż fundusz jest zobowiązany poinformować osobę przystępującą do otwartego funduszu o skutkach nie wskazania osób uprawnionych do otrzymania środków po jego śmierci. Dochodzenie swoich praw przez członka funduszu Każdy członek funduszu może wnieść do Komisji Nadzoru Finansowego skargę na fundusz, jeżeli sądzi, że jego działalność jest niezgodna z przepisami prawa lub postanowieniami statutu funduszu. Skargę na fundusz może wnieść także osoba, która nie jest jego członkiem, ale należała do funduszu w okresie 6 miesięcy poprzedzających wniesienie skargi. W imieniu grupy członków skargę na fundusz może wnieść do organu nadzoru także organizacja społeczna, która nie prowadzi działalności gospodarczej. Skargi na działalność OFE można wnosić w formie pisemnej do Departamentu Ochrony Klientów Urzędu KNF, drogą listowną lub osobiście w biurze podawczym Urzędu. Każdy członek funduszu może wnieść do Komisji Nadzoru Finansowego skargę na fundusz, jeżeli sądzi, że jego działalność jest niezgodna z przepisami prawa lub postanowieniami statutu funduszu. Na stronie internetowej Komisji, w dziale Serwis konsumenta na liście dostępnych formularzy znajduje się elektroniczny formularz służący do przesyłania skarg na działalność otwartych funduszy emerytalnych. Niezbędne dane, jakie skarżący obowiązany jest przesłać w formularzu, to nazwisko i imię, numer PESEL, adres korespondencyjny, nazwa podmiotu, którego dotyczy skarga oraz opcjonalnie numer umowy o członkostwo w OFE. Złożenie skargi w formie elektronicznej będzie skuteczne, gdy skarżący wypełni wszystkie wskazane jako obligatoryjne pola formularza oraz opisze działania, które zdaniem skarżącego naruszają prawo. W przypadku składania skarg przez osoby działające jako pełnomocnicy osób fizycznych lub jako osoby występujące w imieniu innych, nie będących osobami fizycznymi, klientów podmiotów nadzorowanych, skarga może być złożona wyłącznie w formie pisemnej drogą listowną lub osobiście w biurze podawczym Urzędu, zaś do skargi dołączyć należy oryginał lub poświadczoną kopię pełnomocnictwa bądź też innego dokumentu, z którego takie upoważnienie wynika. Zachowanie drogi listownej dotyczy również tych zgłoszeń o nieprawidłowościach, do których dołączane są załączniki szczegółowo dokumentujące przedstawiany problem. Wskazać jednocześnie należy, iż wszystkie skargi członków są rozpatrywane przez Komisję Nadzoru Finansowego. Skargi pozwalają Komisji na zwrócenie uwagi tam, gdzie członkowie funduszu zauważają nieprawidłowości, lub gdzie możliwe jest ich powstanie. Nawet skarga niezasadna z punktu widzenia przepisów prawa może się okazać pomocna w wykryciu i zdiagnozowaniu potencjalnych obszarów ryzyka. Komisja Nadzoru Finansowego 21

23 Po otrzymaniu skargi Komisja zwraca się do podmiotu o wnikliwe zbadanie sprawy i ustosunkowanie się do wszystkich podniesionych zarzutów, a także przekazanie szczegółowych wyjaśnień. Po uzyskaniu wyjaśnień od skarżonego podmiotu, Komisja, na ich podstawie, przygotowuje odpowiedź osobie skarżącej. Otrzymane informacje są dodatkowo wykorzystywane przez Komisję do analizy praktyk rynkowych i podejmowania działań mających na celu eliminowanie ewentualnych praktyk naruszających przepisy prawa lub interesy klientów. W przypadku wystąpienia sporu pomiędzy podmiotami podlegającymi nadzorowi Komisji Nadzoru Finansowego, w tym między funduszami emerytalnymi a ich klientami, istnieje możliwość polubownego rozstrzygnięcia tego sporu w sposób alternatywny do postępowania sądowego, czyli na drodze postępowania mediacyjnego. Podstawową cechą takiego postępowania jest dobrowolność, więc aby mediacja doszła do skutku, obie strony sporu muszą wyrazić na to zgodę. W każdej chwili mogą też z mediacji zrezygnować. Mediacja polega na wymianie argumentów pomiędzy stronami sporu, które w obecności mediatora poszukują satysfakcjonującej je ugody. Osiągnięte porozumienie jest akceptowane przez obie strony sporu. Mediacja dotyczy spraw, których wartość przedmiotu sporu, co do zasady, przekracza 500 zł oraz o prawa niemajątkowe. W uzasadnionych przypadkach, jeżeli powodem jest konsument, możliwe jest przeprowadzenie mediacji w sprawie, w której wartość przedmiotu sporu jest niższa niż 500 zł. Jeżeli stronom nie uda się osiągnąć satysfakcjonującego porozumienia i postępowanie mediacyjne zakończy się niepowodzeniem, strony mogą skorzystać z możliwości poddania sporu rozstrzygnięciu przez Sąd Polubowny przy KNF we właściwym postępowaniu pojednawczym prowadzonym przez arbitra. Szczegółowe informacje na temat postępowania mediacyjnego i Sądu Polubownego przy Komisji Nadzoru Finansowego oraz wzory przydatnych formularzy znajdują się w serwisie internetowym KNF, pod adresem: w dziale Sąd Polubowny. OBOWIĄZKI CZŁONKA OFE Obowiązkowy charakter uczestnictwa w II filarze systemu emerytalnego oznacza nie tylko członkostwo w OFE, ale również inne obowiązki spoczywające na członkach funduszu. Do podstawowych obowiązków należy zaliczyć dbanie o to, aby fundusz posiadał aktualne dane osobowe członka, jak i osób wskazanych do otrzymania środków po jego śmierci. Z punktu widzenia stosunków majątkowych bardzo ważne jest, aby fundusz był odpowiednio szybko informowany o wszelkich zdarzeniach mających wpływ na ich powstanie, zmianę lub zniesienie. Informowanie OFE o zmianie danych osobowych Członek otwartego funduszu emerytalnego jest zobowiązany niezwłocznie poinformować fundusz na odpowiednim formularzu udostępnionym przez fundusz o każdorazowej zmianie imion i nazwiska lub adresu zamieszkania, z określeniem ulicy, numeru mieszkania lub domu, miejscowości, kodu pocztowego, a w przypadku wsi - również gminy i poczty. Niewykonanie tego obowiązku może rodzić określone konsekwencje w toku trwania członkostwa w funduszu, 22 Poradnik klienta usług finansowych Vademecum członkostwa w otwartym funduszu emerytalnym

24 np. wysłanie informacji na stary adres, co spowoduje, że członek nie będzie miał bieżącej informacji o stanie rachunku. W przypadku kobiet najczęściej może dochodzić do zmiany nazwiska, co może skutkować brakiem możliwości identyfikacji osoby w systemie informatycznym funduszu. Informowanie OFE o zmianie stanu cywilnego lub o zmianie małżeńskich stosunków majątkowych członka OFE Zawierając umowę z otwartym funduszem, osoba występująca z wnioskiem o przyjęcie do funduszu jest zobowiązana złożyć pisemne oświadczenie o stosunkach majątkowych istniejących między nią a jej małżonkiem, a jeżeli między małżonkami nie istnieje wspólność ustawowa - udokumentować także sposób uregulowania tych stosunków. Przedmiotowy obowiązek dotyczy także członka funduszu, który zawarł związek małżeński po zawarciu umowy z funduszem. W trakcie trwania członkostwa, na ubezpieczonym ciąży obowiązek zawiadomienia funduszu na piśmie o każdorazowej zmianie w zakresie stanu cywilnego, jak i majątkowych stosunków małżeńskich, o ile zmiana taka obejmuje środki zgromadzone na jego rachunku. Do zawiadomienia należy dołączyć dowód takiej zmiany. W razie niedopełnienia przez członka funduszu Otwarty fundusz emerytalny nie obowiązku informacyjnego co do zmiany stanu odpowiada za szkody powstałe wskutek cywilnego lub zmiany majątkowych stosunków niedopełnienia lub nienależytego małżeńskich, przyjmuje się odpowiednio, że dopełnienia obowiązku zawiadomienia między małżonkami istnieje wspólność ustawowa albo że małżeńskie stosunki majątkowe oraz majątkowych stosunków funduszu o zmianie stanu cywilnego uregulowane są zgodnie z treścią umowy zawartej z otwartym funduszem lub ostatnim za- małżeńskich. wiadomieniem dokonanym przez członka otwartego funduszu. Informowanie OFE o zmianie danych osób uposażonych Zawierając umowę z otwartym funduszem, osoba występująca z wnioskiem o przyjęcie do funduszu może wskazać imiennie jedną lub więcej osób uposażonych, na których rzecz ma nastąpić wypłata środków w przypadku jej śmierci. Aby członek funduszu miał pewność, że to właśnie wskazana przez niego osoba otrzyma środki w przypadku jego śmierci, powinien nie tylko powiadomić tę osobę, że jest uposażona, lecz przede wszystkim dbać o to, by fundusz emerytalny posiadał aktualne dane osoby uposażonej. Aktualizacji danych osobowych osób uposażonych może dokonać wyłącznie członek funduszu emerytalnego. Komisja Nadzoru Finansowego 23