OCHRONA PLANTACJI ZIEMNIAKA PRZED ZACHWASZCZENIEM

Transkrypt

1 Ziemniak Polski 2010 nr 2 1 Ochrona OCHRONA PLANTACJI ZIEMNIAKA PRZED ZACHWASZCZENIEM dr inż. Janusz Urbanowicz IHAR, Zakład Nasiennictwa i Ochrony Ziemniaka w Boninie urbanowicz@ziemniak-bonin.pl Wszystkie niepożądane rośliny w danej uprawie uważa się za chwasty. Potrafią one lepiej wykorzystywać składniki pokarmowe, wodę i światło, utrudniając wzrost i rozwój roślin uprawnych, co wpływa na ilość i jakość plonu. Straty plonu na skutek zachwaszczenia ziemniaków ocenia się na 10 do 70%. Chwasty na plantacji mogą dodatkowo stanowić źródło chorób i szkodników, a pod koniec wegetacji (zachwaszczenie wtórne) utrudniać zbiór przez zapychanie części roboczych maszyn kopiących oraz wpływać na stopień uszkodzeń, co w konsekwencji powoduje problemy podczas przechowywania. Ziemniak jest bardzo wrażliwy na zachwaszczenie. Jest to spowodowane jego powolnym tempem rozwoju na początku wegetacji oraz uprawą w szerokiej rozstawie rzędów. W uprawach rolniczych występuje 300 do 400 gatunków chwastów, w ziemniaku 29 do 55, w zależności od czynników siedliska. Stan (skład gatunkowy) i stopień zachwaszczenia plantacji (liczba chwastów) są uzależnione głównie od czynników klimatycznych i glebowych oraz intensywności zabiegów uprawowych w całym płodozmianie (tab. 1). Zespół uprawek pożniwnych może zmniejszyć zachwaszczenie o 30 do 50%. Z kolei stosowanie uproszczeń uprawowych może prowadzić do rozwoju na plantacji również gatunków typowych dla roślin uprawianych w przedplonie (np. miotła zbożowa, chaber bławatek, mak polny itp. oraz samosiewy zbóż lub rzepaku). Chwasty zwalcza się głównie metodą mechaniczną i mechaniczno-chemiczną. Gatunki dwuliścienne Komosa Fiołek polny biała Viola Chenopodium arvensis album Tasznik pospolity Capsella bursa pastoris Tobołki polne Thlaspi arvense Gwiazdnica pospolita Stellaria media Dymnica pospolita Fumaria officinalis Rdest powojowy Polygonum convolvulus Gorczyca polna Sinapis arvensis Przetacznik polny Veronica arvensis Powój polny Convolvulus arvensis Jasnota purpurowa Lamium purpureum Dominujące gatunki chwastów w ziemniaku Tabela 1 Gatunki jednoliścienne perz właściwy Elymus repens chwastnica jednostronna Echinochloa crus-galli wiechlina roczna Poa annua włośnica zielona Setaria viridis wyczyniec polny Alopecurus myosuroides palusznik krwawy Digitaria sanquinalis tomka oścista Antoxantum aristatum

2 2 Ziemniak Polski 2010 nr 2 Szarłat szorstki Amaranthus retroflexus Rzodkiew świrzepa Raphanus raphanistrum Sporek polny Spergula arvensis Źródło: opracowanie własne Metoda mechaniczna najczęściej jest stosowana w terminie od posadzenia do zwierania rzędów ziemniaków, z wykorzystaniem obsypników i bron. Liczba zabiegów mechanicznych powinna wynosić: przed wschodami 3 do 6, a po wschodach 2 do 3. Odstęp pomiędzy poszczególnymi zabiegami nie powinien przekraczać 6-8 dni. Często trudno z tej metody korzystać, bądź jest to wręcz niemożliwe, bowiem przy zbyt dużej wilgotności gleby uprawki powodują jej zbrylenie, a przy niedoborze wilgotności nadmierne przesuszenie. Ponadto uprawki powodują uszkadzanie wschodzących roślin ziemniaka, szybszy rozkład substancji organicznej, ugniatanie gleby i przenoszenie chorób wirusowych i bakteryjnych przez maszyny. Największą skuteczność zabiegów mechanicznych, wynoszącą nawet 95%, uzyskuje się, gdy chwasty są w fazie siewek. Metoda mechaniczno-chemiczna, czyli stosowanie herbicydów po ostatecznym uformowaniu redlin, jest najskuteczniejsza, a dodatkową jej zaletą są mniejsze nakłady związane z zużyciem energii. Najczęściej zabiegi herbicydowe stosuje się w dwóch terminach: przed wschodami i po wschodach ziemniaka. Przed wschodami zabieg chemiczny powinien być przeprowadzony po ostatecznym uformowaniu redlin. Należy pamiętać o kilku podstawowych zasadach. Herbicydy stosowane na glebę (przed wschodami ziemniaków) muszą przemieścić się w głąb profilu glebowego w celu uzyskania pożądanego efektu chwastobójczego. Pozostawione na powierzchni gleby, przy zbyt niskiej wilgotności są słabo pobierane przez chwasty i w dużej mierze następuje ich odparowanie. Najważniejszym czynnikiem decydującym o skuteczności herbicydów aplikowanych przed wschodami ziemniaków jest wilgotność gleby. Na glebach o dużych możliwościach sorpcyjnych oraz większej zawartości części ilastych i próchnicy następuje zatrzymanie herbicydu, a nawet nieodwracalna jego sorpcja. Z kolei na glebach o dużej zawartości części szkieletowych i gruboziarnistych herbicydy szybko są przenoszone w głąb profilu glebowego i mogą wystąpić uszkodzenia rośliny uprawnej. Na glebach ciężkich i zwięzłych należy zawsze stosować wyższe z zalecanych dawek. Natomiast na glebach o dużej zawartości próchnicy i bardzo lekkich stosowanie herbicydów doglebowych jest ograniczone. Temperatura powietrza wpływa na szybkość pobierania substancji aktywnej: niskie temperatury obniżają absorpcję przez rośliny wody i rozpuszczonych w niej składników (pobieranie i skuteczność herbicydów maleje). W wyższych pobieranie herbicydu następuje szybciej i efekt chwastobójczy jest pełniejszy. Stosując herbicydy, należy zwracać szczególną uwagę na okres karencji, który ma duże znaczenie w przypadku odmian bardzo wczesnych i wczesnych w produkcji na najwcześniejszy zbiór. Przykładem jest Afalon Dyspersyjny 450 SC o długości okresu karencji wynoszącej aż 90 dni, co uniemożliwia jego użycie w uprawie na najwcześniejszy zbiór. Herbicydy przedwschodowe aplikowane zbyt późno, gdy kiełkująca roślina znajduje się tuż pod powierzchnią gleby, mogą być przyczyną wystąpienia objawów fitotoksycznej reakcji. Po zastosowaniu Afalonu Dyspersyjnego 450 SC mogą wystąpić chlorozy blaszek liściowych, po zastosowaniu środków Command 360 CS i Command 480 EC oraz Racer 25 EC bielenie tkanek liści lub zahamowanie wzrostu. Również bardzo ostrożnie należy stosować herbicydy zawierające glifosat, np. Roundup 360 SL oraz jego produkty generyczne. Glifosat jest substancją nieselektywną o działaniu układowym, która zastosowana zbyt późno, gdy kiełkujące rośliny ziemniaka wydostaną się ponad powierzchnię gleby, może spowodować uszkodzenia plantacji. Herbicydy zawierające glifosat należy stoso-

3 Ziemniak Polski 2010 nr 2 3 wać na glebach średnio zwięzłych, a zabieg powinien być przeprowadzony po posadzeniu ziemniaków i jednokrotnym obredleniu na wschodzące chwasty (nie stosować przed wschodami chwastów), ale nie później niż 3 dni przed wschodami ziemniaków. Po aplikacji herbicydu nie można wykonywać żadnych uprawek mechanicznych. Szerokim spektrum zwalczania chwastów charakteryzuje się zawierający metrybuzynę oraz jego generyki. Alternatywą może być Plateen 41,5 WG, który w swoim składzie oprócz metrybuzyny zawiera także flufenacet. Połączenie tych dwóch substancji pozwala na eliminację zarówno chwastów dwuliściennych, jak i jednoliściennych, jednak z wyjątkiem perzu właściwego (Elymus repens L.). W praktyce rolniczej często terminowe przeprowadzenie zabiegu przedwschodowego jest utrudnione lub przesuwa się w czasie z powodu niekorzystnych warunków atmosferycznych. Wówczas lepiej zastosować herbicydy powschodowe, niż narażać plantację na uszkodzenie. Po wschodach zwalczanie chwastów w tym terminie jest bardzo ważne, gdyż nie dopuszczamy do powstawania tzw. zachwaszczenia wtórnego, które występuje pod koniec wegetacji. W jego wyniku może dojść do utrudnień podczas zbioru oraz do zwiększania udziału w plonie bulw uszkodzonych, które w konsekwencji gorzej się przechowują. Na skuteczność herbicydów do powschodowego stosowania decydujący wpływ ma faza rozwojowa chwastów i ich wrażliwość na poszczególne substancje aktywne. Należy również zwrócić uwagę na fazę rozwojową ziemniaka. Rośliny powinny mieć wielkość od 10 do 15 cm, a zabieg powinien być wykonany nie później niż do momentu zwierania się roślin w rzędach. Nie bez znaczenia jest również faza rozwojowa chwastów (im mniejsze, tym łatwiejsze do zwalczenia). Na glebach ciężkich i zwięzłych należy zawsze stosować wyższe z zalecanych dawek herbicydów. W celu zwiększenia skuteczności herbicydów zaleca się dodawanie adiuwantów, które są substancjami pomocniczymi, modyfikującymi właściwości fizyczne cieczy użytkowej. Niektóre herbicydy zawierają je w swoim składzie i w takich wypadkach nie są potrzebne dodatkowe substancje wspomagające. Korzyści wynikające ze stosowania adiuwantów są widoczne w sytuacji, gdy zabieg jest wykonywany przy zbyt niskiej wilgotności powietrza, a zwalczane gatunki chwastów mają gładką powierzchnię liści i łodyg lub są pokryte woskowym nalotem albo włoskami. Bardzo ważna jest również znajomość mechanizmów i sposobu działania herbicydów, gdyż umożliwia ona takie zaplanowanie ochrony, by nie doprowadzić do powstania bardzo niekorzystnych zjawisk, tj. kompensacji lub odporności chwastów na herbicydy. Także nieumiejętne stosowanie środków może stwarzać wyżej wymienione problemy. Herbicydy do zwalczania chwastów jednoliściennych w ziemniaku są przeznaczone do stosowania w terminie powschodowym. W celu uzyskania wysokiej skuteczności zabieg powinien być wykonany przed zwarciem rzędów, by środek mógł dotrzeć do chwastów, a nie zatrzymywać się na roślinach ziemniaka. Chwasty jednoliścienne najczęściej zwalcza się w fazie rozwiniętych minimum 2-6 liści (gatunki prosowate), a w wypadku perzu właściwego 3-6. Zabieg należy przeprowadzić najpóźniej do początku krzewienia się chwastów. Titus 25 WG można wykorzystywać do zwalczania chwastów dwuliściennych i niektórych jednoliściennych. Trzeba jednak pamiętać, że działa on układowo i dlatego powinien być stosowany, gdy na plantacji są już chwasty. Titus 25 WG można stosować w dawkach dzielonych dwukrotnie po 30 g/ha. W wypadku herbicydu Leopard 05 EC istnieje możliwość zmniejszenia dawki nawet o 20-25%, jednak wtedy koniecznie trzeba dodać adiuwant, np. Atpolan 80 EC, Olejan 85 EC lub Olbras 88 EC w ilości 1,5 l/ha. Jeśli chwasty są zbyt duże lub występuje susza, adiuwant należy dodać do pełnej dawki tego herbicydu. Stosując herbicydy, należy zawsze kierować się zaleceniami producenta oraz przepisami BHP. Nie wolno używać środków nieznanego pochodzenia oraz bez opisu ich stosowania. Nie należy w dowolny sposób mieszać kilku herbicydów, gdyż może to doprowadzić do zniszczenia plantacji, a zalecane mieszaniny sporządzać bezpośrednio przed ich użyciem.

4 4 Ziemniak Polski 2010 nr 2 Etykiety-instrukcje herbicydów dopuszczonych do obrotu i stosowania zawsze znajdują się na opakowaniu środka oraz są opublikowane na stronie internetowej Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi pod adresem: i w Zaleceniach Instytutu Ochrony Roślin PIB. W tabeli 2 podano herbicydy do zwalczania chwastów w ziemniaku. Herbicydy zalecane do zwalczania chwastów w ziemniaku Nazwa handlowa Dawka Substancja na 1 ha aktywna PRZED WSCHODAMI ZIEMNIAKA Jednoroczne chwasty dwuliścienne i jednoliścienne Afalon Dyspersyjny 450 SC 2,0 l linuron Linurex 500 SC 2,0 l Afalon Dyspersyjny 450 SC + 1,0 l + linuron Command 480 EC lub 0,1-0,2 l Command 360 CS 0,25 l chlomazon Command 360 CS + Harrier 295 ZC 0,25 l + 0,4-0,5 kg 1,5-2,0 l chlomazon chlomazon + linuron Uwagi Tabela 2 Stosować na glebę wilgotną, do 3 dni po sadzeniu podkiełkowanych bulw odmian bardzo wczesnych i wczesnych, a pozostałych odmian do 10 dni Racer 250 EC 2,0-3,0 l flurochlorydon Jednoroczne chwasty dwuliścienne Chwastox Extra 300 SL 4,0 l MCPA Stosować po ostatecznym ukształtowaniu redlin; Mistral 70 WG Wisar 70 WG 0,75-1,0 kg Jednoroczne chwasty dwuliścienne i niektóre jednoliścienne Plateen 41,5 WG 2,0 kg flufenacet + Proponit 720 EC 2,0-2,5 l propizochlor Stomp 330 EC 3,5-5,0 l pendimetalina Afalon Dyspersyjny 450 SC + 2,0 l + linuron Stomp 330 EC lub 3,5-5,0 l pendimetalina Stomp 400 SC 3,0-3,5 l Jednoroczne i wieloletnie chwasty dwuliscienne Roundup 360 SL Roundup 360 SL + zwilżacz * 1,0-2,0 l 1,5 l glifosat PO WSCHODACH ZIEMNIAKA Jednoroczne chwasty dwuliścienne i niektóre jednoliścienne Basagran 480 SL Basagran 480 SL+ 3,0 l 1,25 l + 0,25-0,3 kg bentazon Mistral 70 WG, Wisar 70 WG 0,5 kg w przypadku pojawienia się pierwszych wschodów na roślinach ziemniaka mogą wystąpić objawy fitotoksyczności Na glebach bardzo lekkich stosować niższą z zalecanych dawek Nie stosować tuż przed wschodami ziemniaka, gdyż może powodować uszkodzenia wschodzących roślin, i na bardzo lekkich glebach piaszczystych Wrażliwość odmian ziemniaka na metrybuzynę stosowaną po wschodach podano w tabeli 3

5 Ziemniak Polski 2010 nr 2 5 Nazwa handlowa Dawka na 1 ha Substancja aktywna Uwagi Titus 25 WG + Trend 90 EC Titus 25 WG + Trend 90 EC g + 0,1% g + 0,1% + 0,3 kg rimisulfuron rimisulfuron W niesprzyjających warunkach pogodowych (duże różnice temperatury między dniem a nocą) po zastosowaniu herbicydu Titus 25 WG może dojść do fitotoksycznej reakcji na roślinach ziemniaka Chwasty jednoliścienne Nazwa handlowa Substancja aktywna Perz właściwy Prosowate Agil 100 EC propachizafop 1,25-1,5 l lub 2 x 0,6 l 0,6-0,8 l Focus Ultra 100 EC cyklosydym 3,0 l 1,0-1,5 l Fusilade Forte 150 EC fluazyfop-p-butylowy 2,0-2,5 l 0,75-1,0 l Leopard 05 EC 2,0-3,0 l 0,75-1,5 l Pilot 10 EC chizalofop-p-etylowy 1,0-1,5 l 0,4-0,5 l Targa Super 05 EC 2,0-3,0 l 1,0-1,5 l Select Super 120 EC chletodym 2,0 l 0,8 l Titus 25 WG + 60 g + 0,1% rimisulfuron Trend 90 EC lub 2 x 30 g + 0,1 % 30 g + 0,1% * nazwa zwilżacza podana jest w etykiecie-instrukcji stosowania herbicydu Źródło: opracowanie na podstawie etykiet-instrukcji stosowania środków ochrony roślin Często po wschodach ziemniaków stosowany jest i generyki Mistral 70 WG i Wisar 70 WG, które mogą powodować u niektórych odmian objawy fitotoksycznej reakcji. W produkcji nasiennej może to utrudnić lub uniemożliwić selekcję negatywną wskutek zacierania objawów chorób wirusowych, a w uprawie towarowej spowodować spadek plonowania i zdrobnienie bulw. W zależności od stopnia wrażliwości odmian spadek plonu może wynosić 5 do 60%, a plantacje odmian o najwyższym stopniu wrażliwości mogą ulec całkowitemu zniszczeniu. W latach w Boninie przebadano 161 odmian ziemniaka (120 jadalnych i 41 skrobiowych) pod kątem wrażliwości na metrybuzynę stosowaną po wschodach (tab. 3). Na plantacjach nasiennych i w uprawie odmian, u których stwierdzono podwyższoną wrażliwość na metrybuzynę stosowaną po wschodach, zabieg herbicydem zaleca się wykonać przed wschodami, w terminie od 8 do 10 dni po posadzeniu. Tabela 3 Fitotoksyczna reakcja odmian ziemniaka na metrybuzynę stosowaną po wschodach Charakterystyka wrażliwości Niewrażliwe Satina, Barycz, Felsina Kierunek użytkowania odmian jadalne skrobiowe Tucan, Zuzanna, Nimfy, Saturna

6 6 Ziemniak Polski 2010 nr 2 Niska wrażliwość Średnia wrażliwość Podwyższona wrażliwość Bardzo wrażliwe Altesse, Ametyst, Bellarosa, Bryza, Cecile, Courage, Dali, Etola, Ewelina, Folva, Gloria, Karatop, Karlena, Lord, Lady Florina, Nora, Romula, Ruta, Syrena Accent, Aksamitka, Arkadia, Cykada, Danusia, Delikat,Drop, Mors, Rywal, Salto, Triada, Wawrzyn Andromeda, Antoinet, Aruba, Asterix, Augusta, Bard, Bartek, Berber, Bila, Carrera, Colette, Cyprian, Denar, Ditta, Fianna, Gracja, Ibis, Jelly, Jutrzenka, Lady Claire, Monsun, Owacja, Pirol, Roxana, Sagitta, Tajfun, Vitara, Zebra, Żagiel Albina, Ania, Balbina, Baszta, Beata, Czapla, Felka Bona, Fribona, Lena, Marta, Maryna, Mila, Olza, Rybitwa, Sumak, Tara, Tokaj, Wigry, Vital Anabelle, Cekin, Cycloon, Innovator, Irga, Irys, Kolia, Korona, Miriam, Molli, Orlik, Rosalind, Santé, Tetyda, Vineta, Wiking, Zeus Anielka, Bekas, Clarissa, Fala, Frezja, Jagna, Jagoda, Jaśmin, Koral, Kos, Lotos, Malwa, Mors, Orłan, Perkoz, Wolfram Fresco, Krasa, Ursus Aster, Fauna wytłuszczonym drukiem wyróżniono odmiany sklasyfikowane w 2009 roku kursywą wyróżniono odmiany skreślone z Krajowego Rejestru Odmian Źródło: opracowanie na podstawie badań własnych Adam, Ikar, Kuba, Neptun, Panda, Rudawa, Skawa Fregata Pomorska, Grot, Łucja, Meduza, Omulew Albatros, Glada, Hinga, Inwestor, Jasia, Kuras, Pasja Pomorska, Rumpel Dorota, Jantar, Koga, Oktan, Olga, Vistula Gandawa, Pokusa, Ślęza Klepa, Lawina, Opus Pasat, Sonda, Umiak Dunajec, Gabi Literatura 1. Praczyk T Diagnostyka uszkodzeń herbicydowych roślin rolniczych. PWRiL Poznań: 144 s.; 2. Praczyk T., Skrzypczak G Metrybuzyna. [W:] Herbicydy (red. M. Krupa). PWRiL Poznań: s. 86; 3. Urbanowicz J Reakcja odmian ziemniaka na stosowane herbicydy. Ziemn. Pol. 2: 31-34; 4. Woźnica Z Herbologia. Podstawy biologii, ekologii i zwalczania chwastów. PWRiL Poznań: 430 s.; 5. Zarzecka K., Gugała M Porównanie różnych sposobów odchwaszczania plantacji ziemniaka. Pam. Puł. 142: