SPORT PARAOLIMPIJSKI TENDENCJE ROZWOJOWE

Transkrypt

1 Krystyna Hady - Bartkowiak Polski Związek Sportu Niepełnosprawnych Start SPORT PARAOLIMPIJSKI TENDENCJE ROZWOJOWE Współzawodnictwo sportowe osób niepełnosprawnych Sport niepełnosprawnych to forma aktywności ruchowej wyrabiająca, utrzymująca i podnosząca sprawność fizyczną osób niepełnosprawnych na poziomie gwarantującym samodzielność Ŝyciową. Stanowi element kompleksowego programu rehabilitacji. Z uwagi na wysoki poziom, jaki sport niepełnosprawnych osiągnął w ostatnich latach, dokonał się podział na sport wyczynowy, wymagający od uczestników systematycznego treningu pod opieką wyspecjalizowanych trenerów oraz sport rekreacyjny. Dyscypliny sportowe uprawiane przez osoby niepełnosprawne generalnie są wzorowane na dyscyplinach sportu uprawianych przez osoby pełnosprawne. Zmiany w przepisach i regulaminach sportowych dokonywane są tylko na tyle, aby niepełnosprawni mogli uprawiać daną konkurencję. Przepisy sportu niepełnosprawnych wydawane przez odpowiednie organizacje międzynarodowe odpowiedzialne za daną dyscyplinę są dostępne w krajowych organizacjach sportowych zajmujących się sportem niepełnosprawnych. Sport niepełnosprawnych to dość wierne odbicie przyjętych w społeczeństwie róŝnych form rozgrywek i zawodów sportowych, zmodyfikowanych jedynie do moŝliwości niepełnosprawnych osób zakwalifikowanych do określonych grup startowych i klas startowych, które umoŝliwiają współzawodnictwo osobom niepełnosprawnym o podobnych moŝliwościach funkcjonalnych, co nie oznacza koniecznie tego samego schorzenia. Treningi i zawody sportowe niepełnosprawnych odbywają się na tych samych obiektach sportowych co pełnosprawnych, choć bardzo często większość z nich jest nadal niedostępna dla osób poruszających się na wózkach ze względu na istniejące bariery architektoniczne ( schody, brak podjazdów i wind, wąskie drzwi ). Praktycznie jedynie wszystkie nowopowstające obiekty sportowe są dostępne dla sportowców niepełnosprawnych. Sport osób niepełnosprawnych charakteryzuje się równieŝ stosowaniem specjalistycznego sprzętu. Osoby z amputacjami kończyn dolnych startują w profesjonalnych protezach, które umoŝliwiają biegi, skoki, obroty poprzez dobór odpowiednich stóp, a w przypadku amputacji udowych równieŝ kolan. 1

2 Wózki wykorzystywane w sporcie nie mają juŝ nic wspólnego z typowym wózkiem inwalidzkim spotykanym w szpitalach. Są to specjalne konstrukcje przeznaczone do wyścigów, do gry w koszykówkę, w rugby, w tenisa, produkowane między innymi przez firmy TOP END, QUICKIE, MEYRA, RGK, PANTHERA, ORTOPEDIA, PERMOBIL, OTTO BOCK. W grach zespołowych niewidomych stosuje się piłki z dzwoneczkami, grzechotkami w środku (goalball, piłka noŝna). W sportach zimowych z kolei stosuje się saneczki (sledge) zaopatrzone w zaleŝności od dyscypliny w narty biegowe bądź w łyŝwy (hokej), na których w pozycji siedzącej mogą startować osoby z uszkodzeniami rdzenia kręgowego lub z wysokimi amputacjami kończyn dolnych. W narciarstwie zjazdowym równieŝ wyróŝniono kategorię startującą w pozycji siedzącej na urządzeniu zaopatrzonym w jedną nartę tzw. mono ski, gdzie krótkie kulo-narty słuŝą do podporu i sterowania. Igrzyska Paraolimpijskie Największym i najwaŝniejszym sportowym spotkaniem ludzi niepełnosprawnych są igrzyska paraolimpijskie. Fundamentalnym przesłaniem ruchu paraolimpijskiego jest stworzenie moŝliwości współzawodnictwa osobom niepełnosprawnym na takich samych zasadach, jak osobom pełnosprawnym. Dla wielu osób niepełnosprawnych sport jest szansą otwarcia się na Ŝycie, zdobycia akceptacji w środowisku społecznym i zobaczenia świata. Startujący w igrzyskach paraolimpijskich sportowcy biją rekordy świata i dąŝą do perfekcji na miarę swoich ograniczonych przez niepełnosprawność moŝliwości. Wysiłek i sportowe ambicje dorównują poziomowi prezentowanemu przez sportowców pełnosprawnych. Twórcą idei igrzysk paraolimpijskich był Sir Ludwig Guttmann - neurochirurg w szpitalu w Stoke Mandeville, który jako pierwszy na szeroką skalę jeszcze w czasie II wojny światowej wprowadził sportowe formy terapeutyczne do szpitali, aby przyspieszyć proces rehabilitacji paraplegików. W trakcie pierwszych igrzysk paraolimpijskiech w Rzymie PapieŜ Jan XXIII określił Guttmanna Coubertinem Igrzysk Paraolimpijskich. Igrzyska paraolimpijskie organizowane są systematycznie, w cyklu czteroletnim począwszy od roku letnie, a od zimowe. Odbywają się w terminie 2-3 tygodni po zakończeniu igrzysk olimpijskich, a od Igrzysk w Seulu w 1988 takŝe na tych samych obiektach sportowych. 2

3 Polacy po raz pierwszy wzięli udział w Igrzyskach Paraolimpijskich w Heidelbergu w 1972 r. Dziś na historyczny dorobek polskich paraolimpijczyków składa się 670 medali: 626 zdobytych podczas letnich i 44 podczas zimowych Igrzysk Paraolimpijskich. Polski Komitet Paraolimpijski Polski Komitet Paraolimpijski (PKPar) powołany został w sierpniu 1998 r. PKPar realizuje cele i zadania ruchu paraolimpijskiego oraz zajmuje się organizacją, upowszechnianiem i działalnością na rzecz rozwoju sportu osób niepełnosprawnych. PKPar będąc członkiem Międzynarodowego Komitetu Paraolimpijskiego (IPC) i Europejskiego Komitetu Paraolimpijskiego (EPC) jest jedynym reprezentantem sportu paraolimpijskiego na arenie międzynarodowej. Współpracuje z innymi Narodowymi Komitetami Paraolimpijskimi oraz Komitetami organizacyjnymi Igrzysk Paraolimpijskich. Podstawowe cele działania to: 1. propagowanie idei paraolimpizmu, 2. współudział w organizowaniu i inspirowaniu sportu paraolimpijskiego w Polsce oraz reprezentowanie go na arenie międzynarodowej, 3. zgłaszanie i zabezpieczenie uczestnictwa polskiej reprezentacji narodowej w Igrzyskach Paraolimpijskich, a takŝe pozyskiwanie środków finansowych dla prowadzenia działalności statutowej. Aktualni członkowie Polskiego Komitetu Paraolimpijskiego: Polski Związek Sportu Niepełnosprawnych Start Polskie Towarzystwo Społeczno-Sportowe Sprawni Razem Polski Związek Tenisa na Wózkach Fundacja Aktywnej Rehabilitacji Stowarzyszenie Kultury Fizycznej, Sportu i Turystyki Niewidomych i Słabowidzących CROSS Polskie Towarzystwo Walki z Kalectwem. Polski Komitet Paraolimpijski współpracując z organizacjami członkowskimi koordynuje przygotowania do Igrzysk. Praca szkoleniowa prowadzona jest w klubach sportowych zrzeszonych w Stowarzyszeniach wymienionych powyŝej. Dodatkowo kadra narodowa bierze udział w zgrupowaniach centralnych. Zawodnicy mają moŝliwość startów w 3

4 zawodach ogólnopolskich, Mistrzostwach Polski, w zawodach międzynarodowych, w tym rangi Mistrzostw Europy i Świata w poszczególnych dyscyplinach sportu. Komitet powołuje równieŝ trenerów w poszczególnych dyscyplinach, odpowiedzialnych za koordynację programów szkoleniowych. Medaliści Mistrzostw Europy, Świata i Igrzysk Paraolimpijskich otrzymują stypendia sportowe. Strona finansowa tych przedsięwzięć jest zapewniona przede wszystkim przez Ministerstwo Sportu i Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych. Zawodnicy, którzy osiągają wysokie miejsca w rankingach światowych w poszczególnych dyscyplinach i spełniają wymagane regulaminami kryteria dopuszczenia do Igrzysk mają szansę znalezienia się w składzie reprezentacji na Igrzyska Paraolimpijskie. System kwalifikacji paraolimpijskich jest bardzo skomplikowany i zróŝnicowany w poszczególnych dyscyplinach. Samo uzyskanie tzw. minimum kwalifikacyjnego nie jest często równoznaczne z zapewnieniem udziału w Igrzyskach. Przykładowo w pływaniu i lekkoatletyce, oprócz minimum kwalifikacyjnego, które musi być uzyskane przez zawodników w wyznaczonym terminie, dany kraj otrzymuje limit miejsc wynikający z pozycji w rankingu światowym. Ostatnie, XII Letnie Igrzyska Paraolimpijskie odbyły się w Atenach w dniach r. Po raz pierwszy w historii Igrzyska Olimpijskie i Paraolimpijskie organizowane były przez jeden wspólny Komitet Organizacyjny. Były to Igrzyska największe w historii, z udziałem rekordowej liczby 3969 sportowców ( 2763 męŝczyzn i 1206 kobiet) ze 136 państw, czyli 10-krotnie więcej niŝ podczas pierwszych Igrzysk Paraolimpijskich w roku Zawodnicy startujący w 19 dyscyplinach sportowych reprezentowali następujące grupy schorzeń: uszkodzenia rdzenia kręgowego, amputacje, poraŝenia mózgowe, schorzenia narządu wzroku oraz inne schorzenia narządu ruchu, tzw. grupa Les Autres. Polski sport paraolimpijski reprezentowało 106 zawodników, którzy zdobyli kwalifikacje w 11 dyscyplinach (jeździectwo 1, kolarstwo (torowe i szosowe) - 1, lekkoatletyka - 25, łucznictwo - 8, pływanie - 24, podnoszenie cięŝarów - 10, strzelectwo - 4, szermierka na wózkach - 12, tenis na wózkach - 5, tenis stołowy - 9, Ŝeglarstwo 3) oraz pokaz w tenisie stołowym ID (niepełnosprawni intelektualnie) - 4. Podczas Igrzysk Paraolimpijskich w Atenach zostały ustanowione 752 rekordy, w tym 304 rekordy świata i 448 paraolimpijskich, co świadczy o bardzo wysokim poziomie sportowym. Rozdano 531 kompletów złotych medali. Pierwsze miejsce zajęły Chiny gromadząc 141 medali, w tym 63 złote, 46 srebrnych i 32 brązowe. Medale zdobyli reprezentanci z 73 spośród 136 startujących krajów. 4

5 Udany występ Reprezentacji Polski zakończył się zdobyciem ogółem 54 medali w 6 dyscyplinach sportu, w tym: 10 złotych, 25 srebrnych, 19 brązowych. W klasyfikacji generalnej wg zdobytych złotych medali Polska uplasowała się na 18 miejscu, a wg liczby zdobytych medali ogółem na 10 miejscu. W IX Zimowych Igrzyskach Paraolimpijskich w Turynie ( r.) udział wzięło 477 zawodników z 39 krajów startujących w 4 dyscyplinach sportowych: narciarstwie alpejskim (zjazdowym), hokeju na sledgach, narciarstwie nordyckim (narciarstwo biegowe, biathlon) oraz curlingu na wózkach. Nasz kraj reprezentowało 11 zawodników (3 kobiety i 8 męŝczyzn) z PZSN Start w narciarstwie biegowym, biathlonie i narciarstwie zjazdowym. W klasyfikacji medalowej pierwsze miejsce zajęła Rosja z 13 złotymi medalami, za nią Niemcy z 8 oraz Ukraina, Francja i USA po 7 złotych medali. Polska z dorobkiem 2 złotych medali uplasowała się na 10 miejscu. Ponadto polscy reprezentanci zajęli dwa IV miejsca, dwa VI miejsca, jedno VII i jedno VIII miejsce (łącznie 35 punktów). Igrzyska dowodzą, Ŝe popularność sportu paraolimpijskiego rozszerza się. O coraz większym zainteresowaniu sportem niepełnosprawnych świadczy coraz większy udział mediów. W Atenach akredytowano 3000 przedstawicieli mediów. Relacje 50 światowych stacji telewizyjnych przybliŝały społeczeństwom specyfikę sportu paraolimpijskiego. Przekazy telewizyjne z Igrzysk Paraolimpijskich w Atenach oglądały miliony telewidzów na całym świecie. Ceremonię otwarcia igrzysk obejrzało 10 milionów Chińczyków i 8 milionów Japończyków. Codzienne relacje przykładowo w Europie śledziło 2 mln Brytyjczyków, 1,5 mln Niemców i po przeszło 600 tys. Hiszpanów i Włochów. Sprzedano ponad 800 tys. biletów wstępu na obiekty sportowe podczas trwania Igrzysk Paraolimpijskich. Przekazy z Aten równieŝ widoczne były w polskiej telewizji i to w nieporównywalnie większym stopniu niŝ w latach ubiegłych. Nowy rekord ustanowiono podczas Igrzysk w Turynie jeśli chodzi o media. Obecnych było przeszło tysiąc fotografików, przedstawicieli prasy, stacji telewizyjnych z prawem bądź bez prawa przekazu na Ŝywo. Zapewniono przeszło 130 godz. przekazu na Ŝywo. Dostępny był równieŝ internetowy kanał telewizyjny z oglądalnością 40 tys. w 105 krajach. Transmisje z igrzysk przeprowadzały niemal wszystkie sieci telewizyjne na świecie. Profesjonalne przekazy moŝna było zobaczyć m.in. w Eurosporcie. Telewizja Polska ograniczyła się zaledwie do migawek w wiadomościach sportowych i kilkunastominutowych relacji w popołudniowym bloku paraolimpijskim. 5

6 Tendencje rozwojowe Ruch paraolimpijski rozwija się w świecie niezwykle dynamicznie. W kolejnych igrzyskach liczba startujących zawodników stale wzrasta zbliŝając się do magicznej liczby Wzrasta liczba państw uczestniczących. Podnosi się poziom sportowy, padają nowe rekordy świata i paraolimpijskie. Doskonali się kryteria kwalifikacji do igrzysk oraz systemy klasyfikacji medycznej celem stworzenia optymalnych warunków współzawodnictwa, jak i podniesienia atrakcyjności rozgrywanych zawodów. Odzwierciedleniem tego są zmiany w programach Igrzysk, np. wzrost liczby konkurencji dla kobiet i zawodników z największymi dysfunkcjami ruchu, dla których dostępność dyscyplin jest naturalnie ograniczona. Międzynarodowy Komitet Paraolimpijski dąŝy do wzrostu liczby dyscyplin w programie letnich Igrzysk z 19 do 22 wraz z równoczesnym ograniczeniem liczby konkurencji z 531 do 450 poprzez zmiany klasyfikacji i dalsze łączenie klas sportowych pod względem funkcjonalnym, tak aby zmniejszyć liczbę kompletów medali. Włączenie danej dyscypliny do programu igrzysk jest jednak uwarunkowane m.in. uprawianiem danej dyscypliny na poziomie mistrzowskim w odpowiedniej liczbie krajów na świecie: - letnie dyscypliny indywidualne min. w 24 krajach z 3 regionów (kontynentów), - letnie dyscypliny zespołowe - min. w 18 krajach z 3 regionów (kontynentów), - zimowe dyscypliny min. w 10 krajach z 3 regionów (kontynentów). Obszary szczególnie dynamicznych działań IPC na arenie międzynarodowej to: - współpraca z MKOL, - popieranie sportu kobiet, - wprowadzanie nowych dyscyplin do programu igrzysk, - polityka antydopingowa, - usprawnienie systemu klasyfikacji funkcjonalnej, - edukacja paraolimpijska, - promocja i wspieranie ruchu paraolimpijskiego w krajach rozwijających się, - uczestnictwo zawodników niepełnosprawnych w zawodach sportowych pełnosprawnych, np. ME, MŚ, IO (rozgrywanie wybranych konkurencji lub formy pokazowe). 6

7 W kraju w roku bieŝącym kadra paraolimpijska liczy 127 osób. Zawodnicy objęci są programem przygotowań paraolimpijskich PEKIN 2008 w 11 dyscyplinach sportowych: 1. Tenis na wózkach 7 osób 2. Lekkoatletyka 26 osób 3. Tenis stołowy 16 osób 4. Strzelectwo sportowe 6 osób 5. Szermierka na wózkach 14 osób 6. Podnoszenie cięŝarów 13 osób 7. Piłka siatkowa siedząc 15 osób 8. Łucznictwo 9 osób 9. Pływanie 10 osób 10. Kolarstwo tandemowe 11 osób Program przygotowań realizowany jest w sekcjach sportowych poszczególnych klubów oraz zgrupowaniach sportowych. Sprawdzianem stanu przygotowań jest start w zawodach sportowych róŝnej rangi, począwszy od Mistrzostw Polski, przez Mistrzostwa Europy, a na Mistrzostwach Świata kończąc. Realizację pełnego programu przygotowań warunkuje: - świadoma, systematyczna praca treningowa zawodników, - profesjonalizm kadry trenerskiej, - dostępność do bazy treningowej, - opieka medyczna nad zawodnikami, - posiadanie odpowiedniego sprzętu specjalistycznego, - pomoc finansowa w postaci stypendium dla zawodników, - zabezpieczenie finansowe realizowanego programu. Od kilku lat sport osób niepełnosprawnych w naszym kraju przestał być tematem tabu, wychodzi z zamkniętego kręgu osób, których dotyczy. W mnogości problemów dotyczących ochrony zdrowia, nauki, pracy temat sportu wydaje się być marginalny. Nie mniej istnieje i nie moŝna go nie zauwaŝyć, a tym bardziej pomijać. Osoby niepełnosprawne mają pełne prawo do uprawiania sportu korzystania z jego niepodwaŝalnych wartości. 7