MODYFIKACJA PROCEDURY KONTROLI OPRACOWANIA DANYCH O PRZEPŁYWACH RZEK W WĘZŁACH HYDROLOGICZNYCH

Transkrypt

1 PRZEGLĄD GEOFIZYCZNY Rocznik LVIII 2013 Zeszyt 3 4 Ewa NASŁAWSKA-MAJCHRZAK IMGW-PIB Warszawa MODYFIKACJA PROCEDURY KONTROLI OPRACOWANIA DANYCH O PRZEPŁYWACH RZEK W WĘZŁACH HYDROLOGICZNYCH MODIFICATION OF THE DISCHARGE DATA CONTROL PROCEDURE AT HYDROLOGICAL NODES An illusion of knowledge can do more harm than awareness of ignorance. Vit Klemeš Dane hydrologiczne, jak wszystkie dane empiryczne, obarczone są błędami pomiaru i opracowania. Dotyczy to szczególnie danych o przepływach rzek. Chociaż współczesne metody pomiaru przepływu oraz wyposażenie ekip terenowych są coraz doskonalsze, to jednak w opracowaniach przepływów codziennych i charakterystycznych postęp nie jest równie szybki. Konstrukcje krzywych natężenia przepływu oraz stosowanie współczynników redukcyjnych w czasie występowania zjawisk lodowych i zarastania rzek roślinnością wodną są etapami opracowania, w których pojawiają się znaczne błędy. Istotą metod wykrywania błędów oszacowań przepływu jest sprawdzanie niesprzeczności przepływów w strukturze sieci rzecznej oraz niesprzeczności z innymi, również obarczonymi błędami, charakterystykami hydrologicznymi, głównie sumami opadów. Należy tu podkreślić, że metody wykrywania błędów oszacowań przepływu pozwalają jedynie na wskazanie tych stacji wodowskazowych, w których oszacowania nie są wiarygodne. Etap poprawiania oszacowań polega na szczegółowej weryfikacji jakości pomiarów i procedur obliczeniowych (głównie poprawności krzywych natężenia przepływu i zastosowanych współ- Prz. Geof. LVIII, 3-4 (2013)

2 198 E. Nasławska-Majchrzak czynników redukcyjnych). Brane są również pod uwagę typ i działanie urządzeń rejestrujących stany wody, krok czasowy obserwacji i metody pomiarów przepływu. Jedną ze skuteczniejszych metod poszukiwania błędów opracowania przepływu stosowaną w Instytucie Meteorologii i Gospodarki Wodnej (IMGW-PIB) od wielu lat była metoda bilansu wartości charakterystycznych przepływu w węzłach hydrologicznych. Dawniej wyniki obliczeń były prezentowane zarówno w formie graficznej, jak i analitycznej. Graficzne przedstawienie bilansu przepływu miało postać profilu hydrologicznego, zwanego także podłużnym (np. Atlas Hydrologiczny Polski, 1986), przedstawiającego zmienność przepływów charakterystycznych wzdłuż biegu rzeki. Metoda przynosiła większe korzyści w wariancie bilansu na wartościach średnich przepływu (miesięcznych, sezonowych i rocznych SQ lub średnich z wielolecia SSQ). Wartości ekstremalne, zwykle niesumujące się w węzłach, można było analizować metodą bilansową tylko w ograniczonej liczbie przypadków. Do analizy ekstremów stosowano metody wykorzystujące miary asynchroniczności przepływów. Słabym punktem metod była konieczność dokonywania subiektywnych ocen i wyborów. Prace nad procedurami kontroli, obecnie kontynuowane w IMGW, koncentrują się na zredukowaniu nadmiernego subiektywizmu metod. To zadanie w znacznym stopniu ułatwia dzisiejszy potencjał informatyczny. Wykorzystanie standardowych narzędzi środowiska GIS do pozyskania charakterystyk obszarowych zlewni oraz informacji z warstw Mapy podziału hydrograficznego Polski (MPHP, 2005) pozwoliło znacznie usprawnić i poprawić wyniki w proponowanej wersji algorytmu metody. Identyfikacja węzła hydrologicznego W warunkach naturalnych rzeki są zasilane wodą ze źródeł i wód podziemnych oraz wodami pochodzącymi z opadów atmosferycznych. W ujściach dopływów ilość wody płynącej w rzece głównej zwiększa się, przepływy się sumują. Miejsce połączenia rzeki z dopływem jest określane mianem węzła hydrograficznego. Odpowiadający tej sytuacji węzeł hydrologiczny obejmuje dwa wodowskazy na rzece głównej (powyżej i poniżej dopływu) oraz wodowskaz na dopływie najbliższy jego ujścia do recypienta. W przypadku takich węzłów zidentyfikowanych w sieci pomiarowo-obserwacyjnej można najefektywniej prowadzić kontrolę i ocenę poprawności opracowania przepływu. Wyznaczenie zlewni różnicowej węzła hydrologicznego Z uwagi na warunki pomiarów stanu i przepływu stacje wodowskazowe lokalizuje się w pewnej odległości od węzłów hydrograficznych, zatem z pojęciem

3 Modyfikacja procedury kontroli Rys. 1 Rozmieszczenie stacji wodowskazowych wyznaczających węzeł hydrologiczny Wisły z Nidzicą i Dunajcem Fig. 1. Location of hydrological stations forming the hydrological node of the rivers: Vistula, Nidzica and Dunajec węzła hydrologicznego nierozerwalnie wiąże się pojęcie zlewni różnicowej węzła. Jest to obszar obejmujący fragmenty zlewni rzeki głównej i dopływu (dopływów) o powierzchni: A r = A D A G ΣA dopł (1) gdzie: A D powierzchnia zlewni zamkniętej wodowskazem poniżej ujścia dopływu (km 2 ), A G powierzchnia zlewni zamkniętej wodowskazem powyżej dopływu (km 2 ), ΣA dopł powierzchnia zlewni wodowskazowych dopływów (km 2 ).

4 200 E. Nasławska-Majchrzak Rys. 2. Zlewnia różnicowa węzła hydrologicznego Wisły z Nidzicą i Dunajcem Fig. 2. The hydrological node s catchment of the rivers Vistula, Nidzica and Dunajec Bilans wartości średnich SQ Bilans przepływu w węźle hydrologicznym wynika z prawa zachowania masy tj. suma dopływów jest równa odpływowi: SQ = SQ +S SQ + Sq A D G dopl r r (2) gdzie: SQ D przepływ średni recypienta poniżej ujścia dopływu (m 3 /s), SQ G przepływ średni recypienta powyżej ujścia dopływu (m 3 /s), SSQ dopł suma prze-

5 Modyfikacja procedury kontroli pływu średniego dopływów (m 3 /s), Sq r średni odpływ jednostkowy ze zlewni różnicowej węzła (m 3 /s). Jedyną nieznaną wartością w równaniu (2), którą należy określić, jest średni odpływ jednostkowy ze zlewni różnicowej węzła (Sq r ). Przybliżone oszacowanie tego odpływu otrzymuje się na podstawie danych ze zlewni podobnej (np. Herbst, 1971), przy wyborze której należy kierować się: podobieństwem czynników odpływotwórczych, podobieństwem form i skali oddziaływania antropopresji. Błędy oszacowania odpływu wynikające z przeniesienia informacji hydrologicznej z innej zlewni oraz nieadekwatności wyboru zlewni podobnej, a także błędy pomiarów hydrometrycznych i błędy wynikające z metodyki obliczania przepływu sprawiają, że równanie bilansowe na ogół nie jest spełnione. Odchyłka między lewą i prawą stroną równania wynosi: SQ = SQ D - (SQ G + SSQ dopł + Sq r A r ) (3) Błąd względny bilansu przepływów średnich w węźle, w tradycji IMGW-PIB, był przedstawiany w procentach: DSQ d = 100% (4) SQ D Dosyć arbitralnie przyjmowane kryteria (normy) akceptacji wartości δ dopuszczały maksymalną wartość tego błędu w przypadku charakterystyk półrocznych, rocznych i wieloletnich ±15% oraz charakterystyk miesięcznych ±20%. W węzłach, w których przekraczanie norm dla błędu bilansu (4) nie dawało się uzasadnić działalnością człowieka, znaczącymi wylewami wód przez przerwane wały lub charakterystycznymi cechami obszaru, należało: zanalizować dobór zlewni-analoga, z której wartości odpływu były przenoszone na zlewnię różnicową węzła, sprawdzić opracowanie krzywych natężenia przepływu dla wszystkich wodowskazów węzła, powrócić do opracowania wartości codziennych Q z odpowiedniego okresu i przeanalizować redukcję przepływu ze względu na zjawiska sezonowe we wszystkich wodowskazach węzła. Wykonanie tych szczegółowych analiz miało doprowadzić do identyfikacji miejsc i etapów opracowania danych, które należało poprawić. Najtrudniejszym i najbardziej subiektywnym etapem w metodzie bilansu jest konieczność znalezienia kontrolowanej zlewni podobnej do zlewni różnicowej węzła. Jeżeli nawet podejmujemy trud prowadzenia szczegółowych analiz opadowych i odpływotwórczych właściwości obszarów sąsiednich zlewni, to często okazuje się, że ostateczny wybór jest zdeterminowany listą zlewni kontrolowanych,

6 202 E. Nasławska-Majchrzak a nie wynikami przeprowadzonej analizy. Proponowana w artykule, stosunkowo nieduża, modyfikacja algorytmu bilansowania pozwala łatwiej uzyskać rozwiązanie, eliminując najtrudniejszy etap metody. Modyfikacja polega na sprowadzeniu wyniku bilansu średnich wartości SQ do postaci warstwy odpływu z obszaru zlewni różnicowej węzła i porównania jej z warstwą opadu spadłego na ten sam obszar w tym samym okresie. Współczynnik odpływu, jaki otrzymuje się w ten sposób, jest łatwiejszy do interpretacji niż procentowy błąd bilansu. Obliczenie warstwy odpływu ze zlewni różnicowej węzła Wysokość warstwy odpływu H (tzw. wskaźnik odpływu) jest to wysokość warstwy wody odpływającej z określonego dorzecza w określonym przedziale czasu i podawana w milimetrach. Miarę tę oblicza się jako iloraz objętości odpływu ze zlewni V i powierzchni zlewni A. Dla zlewni różnicowej węzła wzór przyjmuje postać: ( å ) 86, 4 d SQ -SQ - SQ D G dopl H = A gdzie: d liczba dni w rozpatrywanym przedziale czasu. r (5) Obliczenie warstwy opadu spadłego na powierzchnię zlewni różnicowej węzła Wysokość warstwy opadu P (opad obszarowy) jest uśrednioną wysokością warstwy opadu, jaka spadła w pewnym okresie na powierzchnię zlewni. W praktyce jest średnią ważoną opadów zmierzonych na posterunkach opadowych, przy czym wagą jest cząstkowa powierzchnia określonej zlewni. Wielkość tę otrzymuje się z ilorazu całkowitej objętości wody opadowej i powierzchni, na którą spadła. P PDA å i i = (6) A r gdzie: P i średni opad w i-tej części zlewni (mm), A i powierzchnia i-tej części zlewni (km 2 ). Wyznaczenie wag, A i /A r można wykonać wieloma znanymi metodami: izohiet, wielokątów równego zadeszczenia (de Thiessena), hipsometryczną, siatki geograficznej oraz regionów opadowych. Ta ostatnia metoda jest rutynowo stosowana w IMGW (Rękosiewicz, 1961, Cetnarowicz, 1968). Jako region opadowy przyjmuje się obszar, na którym panują

7 Modyfikacja procedury kontroli Rys. 3. Warstwy opadu w regionach opadowych w zlewni różnicowej węzła Wisły z Nidzicą i Dunajcem Fig. 3. Annual precipitation totals in precipitation regions of the hydrological node s catchment of rivers: Vistula, Nidzica and Dunajec zbliżone warunki opadowe, a opad na obszar regionu jest wyznaczany jako średnia arytmetyczna sum opadu zmierzonych na wszystkich stacjach w regionie. W Polsce wyodrębniono 165 regionów opadowych, 83 w dorzeczu Wisły i 82 w dorzeczu Odry (Dane hydrograficzne, 1983). Jeżeli obszar badanej zlewni rozciąga się na więcej niż jeden region, opad średni w zlewni oblicza się wzorem: gdzie: W A P = W 1 R 1 + W 2 R W n R n = W i R i i i =, R A i opad w i-tym regionie. r n i= 1 (7)

8 204 E. Nasławska-Majchrzak Porównanie warstw odpływu i opadu w zlewni różnicowej węzła Stosunek warstwy odpływu do warstwy wody otrzymanej przez zlewnię z opadów w tym samym czasie nosi nazwę współczynnika odpływu: H c = (8) P Współczynnik odpływu jest od wielu lat powszechnie wykorzystywaną, prostą miarą potencjału odpływowego zlewni. Z wykonanego w IMGW opracowania bilansu wodnego Polski za okres 40-lecia ( ) stosunek warstwy odpływu do warstwy opadu wyniósł 0,31. Z analizy współczynnika odpływu rzek Europy (Lambor, 1965) wynika, że Wisła i Odra, w porównaniu z rzekami europejskimi płynącymi do mórz otaczających kontynent od północy, wykazują wyjątkowo niski współczynnik odpływu. W przeszłości powstały nawet na ten temat hipotezy o podziemnej ucieczce wody z dorzeczy Wisły i Odry do zlewni sąsiednich. Wyjaśnienie tego zjawiska podaje B y c z k o w s k i (1999), wskazując, że Polska znajduje się w bardzo niekorzystnych warunkach hydrometeorologicznych. Obszar niskich opadów P<600 mm, dominujący nad wschodnią częścią Europy, wchodzi klinem między Bałtyk a Karpaty, obejmując obszar Polski w wyjątkiem gór i pasa nadmorskiego. Jednocześnie Polska stanowi część obszaru Europy Środkowej, sięgającego aż po Ukrainę, o stosunkowo wysokim parowaniu terenowym. W wyniku takiego rozkładu składowych bilansu wodnego odpływ z obszaru Polski jest mniejszy niż w sąsiednich krajach i kształtuje się na poziomie odpływu stepowych obszarów Ukrainy lub Wielkiej Niziny Węgierskiej. Wskaźnik dostępnych do wykorzystania zasobów wodnych stawia Polskę w rzędzie krajów deficytowych. Mniejszymi wskaźnikami w Europie charakteryzują się jedynie Belgia i Malta (Słota, 1997). W literaturze można znaleźć wiele różnych metod służących do określania wartości współczynnika odpływu, dzięki którym można odnieść się do wyników obliczeń i przyjmowania kryteriów wartości dopuszczalnych dla badanych zlewni. Najstarszą, a zarazem do niedawna najbardziej rozpowszechnioną, była metoda podana przez I s z k o w s k i e g o w (tak, tak!) 1886 r. Z danych hydrometrycznych dotyczących 289 profili rzek zachodniej i środkowej Europy (z tego 6 na rzekach polskich) opracował wartości współczynnika c w zależności od warunków topograficznych różnych zlewni (tab. 1). Z kolei Byczkowski (1999) na podstawie danych hydrometrycznych z rzek polskich określił wartości rocznego współczynnika odpływu w 338 zlewniach rzecznych, z których została opracowana tabela wartości w ujęciu regionalnym (tab. 2).

9 Modyfikacja procedury kontroli Współczynnik odpływu Cs Tabela 1. Wartości współczynnika odpływu wg Iszkowskiego Table 1. Runoff coefficient by Iszkowski 0,20 Bagna i niziny 0,25 Niziny i płaskie wysoczyzny Grupa topograficzna zlewni 0,30 Częściowo niziny, częściowo pagórki 0,35 Pagórki o łagodnych stokach 0,40 Częściowo przedgórza, częściowo pagórki lub strome pagórki 0,55 Karkonosze, Sudety, Beskidy (średnie) 0,60-0,70 Wysokie góry Regionalne współczynniki odpływu c Tabela 2. Wartości współczynnika odpływu wg Byczkowskiego (1999) Table 2. Runoff coefficient by Byczkowski (1999) Zlewnie rzeczne 0,10 Noteć wschodnia 0,15 0,20 0,25 0,30 0,35 0,40 Tyśmienica z Piwonią, Wilga, Huczwa, Włodawka, cieki płynące w widłach Wisły i Bugu (jak Rządza, Długa, Czarna Struga), Bzura (dolna), Osa, Orla, Noteć (po Nakło) Tanew, Kamienna, Iłżanka, Wieprz (Lubartowa), Wojsławka, Bystrzyca Lub., Bug (do Narwi), małe dopływy Bugu (jak Ubrodownica, Wełnianka itd.), Krzna (z dopływami), Nurzec, Liwiec (do Liwu), Bzura (Łęczyca), dopływy Bzury, Psina, Barycz (do Wąsoszy), Widawka, Prosna, Lutynia, Noteć (od Nakła po Gwdę) Czarna Przemsza (po Będzin), Brynica, Rudawa, Wieprz środkowy (po Łęczną), dopływy Wieprza (jak Łabuńka, Wolica), Radomka, Świder, Bug (poniżej Narwi), Toczna, Liwiec (Krześlin), Kostrzyń, Wkra (Cieksyn), Drwęca (od Nowego Miasta), Łyna, Odra dolna (poniżej Warty), Ruda, Bierawka, Kłodnica z Dramą, Osobłoga, Barycz (Milicz), Warta od Neru do ujścia, Ner (od Poddębic), Noteć (od Gwdy do ujścia) Wisła Dolna (od Bugu do ujścia), Czarna Przemsza (Radocha), Prądnik, Dłub-nia, Nowy Bieruń, Wschodnia z Czarną, Wieprz (Zwierzyniec), Pilica (od Przedborza), dopływy Pilicy, Narew, dopływy Narwi, Drwęca górna (Biała Gó-ra), Odra środkowa (od ujścia Warty), Mała Panew, Piława, Warta (od Widaw-ki po Ner), Liswarta, Ner (Chocianowice), Gwda, Ina Wisła środkowa (od Sanu do Buga), Przemsza (połączona), Biała Przemsza (od Maczek), Nida (połączona), Łęg, Pilica (Szczekociny), Pasłęka, Nysa Kłodzka (dolna - poniżej Kopic), Biała Głuchołaska, Warta (od Mstowa po Widawkę), Wiercica, Drawa Wisła górna (od Przemszy po San), Iłownica, Biała, Uszwica, Wisłoka (od Skurowej), Ropa, Jasiołka, Koprzywianka, San (poniżej Tanwi), Wisłok z Mleczką, Brda (po Świt), Odra górna (po Racibórz), Nysa Kłodzka (środkowa - Wójcice), Bystrzyca, Kwisa, Nysa Łużycka, Warta (Korwinów), Rega, Parsę-ta, Grabowa, Słupia

10 206 E. Nasławska-Majchrzak 0,45 0,50 Biała Przemsza (po Sławków), Soła, Raba, Dunajec (od Popradu), Poprad (dolny), Wisłoka (Żółków), Wielopolka, San środkowy (od Tanwi), Brda górna (Drzewicz), Nysa Kłodzka (do zbiornika Otmuchów), Wieprz, Łupawa, Reda Skawa (od Suchej), Poprad środkowy, dopływy Dunajca (Kamienica Nawojowska, Łososina), San górny, Wiar, Wda, Bóbr 0,55 Skawa (po Osielec), Poprad (górny) 0,60-0,70 Czarny Dunajec, Dunajec z dopływami (po Krościenko) Przedstawione w tabelach 1 i 2 wartości współczynnika odpływu odnoszą się do okresów rocznych i reprezentują warunki typowe. Ich wartości służą jako orientacyjne w proponowanej procedurze kontroli. Identyfikacja węzłów problematycznych Wartości współczynnika odpływu znacznie odbiegające od wartości typowej dla odpowiedniego regionu mogą wskazywać na błędy w opracowaniu przepływu w profilach wodowskazowych tworzących węzeł hydrologiczny. Każde większe odstępstwo wartości współczynnika od wartości typowych, a także ujemny odpływ ze zlewni różnicowej węzła powinno być, tak jak w oryginalnej metodzie, sygnałem i powodem do wnikliwej analizy krzywych natężenia przepływu oraz wielkości redukcji przepływu związanej z pojawianiem się zjawisk sezonowych. Przykład Jako przykładowy wynik proponowanej modyfikacji metod kontroli przedstawiono obliczenie współczynnika odpływu dla zlewni różnicowych węzłów hydrologicznych Wisły z jej dopływami. Obliczenia zostały wykonane na wartościach średniego rocznego przepływu w 2011 r. Wyniki przedstawia tab. 3 i rys.4. Na rysunku 5 przestawiono wynik bilansu odpływu prezentowanego wyżej węzła Wisły z Nidzicą i Dunajcem.

11 Modyfikacja procedury kontroli Tabela 3. Współczynnik odpływu ze zlewni różnicowych węzłów hydrologicznych Wisły i jej dopływów Table 3. Runoff coefficients for the nodes of the Vistula River and its tributaries Wodowskaz zamykający węzeł Dopływ do węzła Opad na zlewnię różnicową P (mm) Odpływ ze zlewni różnicowej H (mm) Współczynnik odpływu c=h/p 1 Skoczów Brennica 1115,0 418,9 0,38 2 Goczałkowice Iłownica 839,6 311,3 0,37 3 Jawiszowice Biała 808,0 384,3 0,48 4 Nowy Bieruń Pszczynka, Gostynia 751,3 474,6 0,63 5 Pustynia Przemsza 735,1-157,1-0,21 6 Las Soła 686,7-155,0-0,23 7 Smolice Skawa 702,5-744,4-1,06 8 Sierosławice Skawinka, Rudawa, Wilga 642,1 420,9 0,66 9 Popędzynka Raba 630,2 793,5 1,26 10 Jagodniki Szreniawa, Uszwica 627,6 433,3 0,69 11 Karsy Nidzica, Dunajec 619,9-772,2-1,25 12 Szczucin Nida 618,0 197,7 0,32 13 Sandomierz Czarna, Wisłoka, Koprzywianka 613,1 381,5 0,62 14 Zawichost San 647,3-267,2-0,41 15 Puławy-Azoty Wyżnica, Kamienna, Iłżanka, Kurówka 630,8 233,0 0,37 16 Dęblin Wieprz 708,8 1886,6 2,66 17 Gusin Radomka, Okrzejka, Wilga, Pilica 714,5-115,3-0,16 18 Warszawa-Nadwil. Świder, Jeziorka 738,8 368,6 0,50 19 Modlin Narew 756,4 346,6 0,46 20 Kępa Polska Bzura 730,9 938,8 1,28 21 Włocławek Skrwa Lewa, Skrwa 609,3 346,1 0,57 22 Toruń Zgłowiączka, Mień, Tążyna, Drwęca 607,3-923,1-1,52 23 Tczew Brda, Wda, Osa, Wierzyca 629,5-165,9-0,26 Dane przedstawione w tab. 3 wskazują, że wiele węzłów hydrologicznych wymaga przeprowadzenia szczegółowej analizy danych i wyjaśnienia przyczyn nieuzasadnienie wysokich i ujemnych współczynników odpływu ze zlewni różnicowych węzłów.

12 208 E. Nasławska-Majchrzak Rys. 4. Prezentacja wyników bilansu SQ w 2011 r. w węzłach hydrologicznych Wisły z jej kontrolowanymi dopływami Fig. 4. Presentation of the results of the balance of SQ in 2011, at the Vistula river hydrologic nodes with its tributaries Podsumowanie Dane hydrologiczne stanowiły i stanowią podstawę wielu opracowań o charakterze naukowym i praktycznym. Pierwsze obserwacje stanów wody na ziemiach polskich pochodzą z końca XVII w. Rutynowe opracowania przepływów codziennych i charakterystycznych rozpoczęto w drugiej połowie XX w. Od tego czasu zmieniły się metody pomiarowe, wyposażenie stacji i techniczne możliwości przesyłania i analizy danych. O ile jednak o rozwoju metod pomiarowych mówi i pisze się dużo, to tematyka związana z opracowaniem danych rzadko gości na łamach pism naukowych, a przecież od jakości danych hydrologicznych zależy tak wiele i tak wiele jest jeszcze do zrobienia na tym polu. Przedstawione w artykule informacje o kontroli danych w węzłach wodowskazowych są jedynie niewielką częścią ogromu prac związanych z opracowaniem danych i staraniami zapewnie-

13 Modyfikacja procedury kontroli Rys. 5. Prezentacja wyników bilansu obarczonych błędem. Zlewnia różnicowa węzła Wisły z Nidzicą i Dunajcem Fig. 5. Presentation of water balance results with errors in runoff assessments. Hydrological node of rivers: Vistula, Nidzica and Dunajec. nia ich odpowiedniej jakości. Być może czytelników Przeglądu Geofizycznego zdziwi prostota stosowanych metod w porównaniu do złożoności modeli matematycznych stosowanych w prognozach hydrologicznych, modeli symulacyjnych odwzorowujących dynamikę procesów hydrologicznych oraz metod statystycznych. Podstawą kontroli danych przyjmowaną na obecnym stadium organizacji ich pozyskiwania i opracowania jest zasada zawarta w słowach prof. K l e m e š a, stanowiąca motto tego artykułu. Mimo doskonalenia metod obserwacji i pomiaru oraz metod opracowania i kontroli danych, nie da się całkowicie wyeliminować niepewności oszacowań przepływów rzek. Materiały wpłynęły do redakcji 15 VI 2013.

14 210 E. Nasławska-Majchrzak Literatura Atlas hydrologiczny Polski, 1987 (t. 1), 1986 (t. 2), red. J. Stachý, Wyd. Geol., Warszawa. Byczkowski A., 1996, 1999, Hydrologia. Tom I i II, Warszawa. Cetnarowicz M., 1968, Stosunki opadowe w Polsce w okresie Materiały PIHM, Warszawa. Dane hydrograficzne do programu obliczania wskaźnika opadu w zlewniach wodowskazowych metodą regionów opadowych, 1983, Praca zbiorowa wykonana w Pracowni Hydrografii Zakładu Hydrologii IMGW. Temat: 306,01, Maszynopis, Warszawa. Herbst M., 1971, Zasady opracowania danych o odpływie rzecznym do publikacji Przepływy charakterystyczne rzek polskich, Maszynopis, Warszawa. Lambor J., 1971, Hydrologia inżynierska. Arkady, Warszawa. Mapa podziału hydrograficznego Polski., 2005, Praca zbiorowa pod kierunkiem H. Czarneckiej, Warszawa. Rękosiewicz M., 1961, Metoda regionów opadowych obliczania wskaźnika opadu do bilansu wodnego. Gospodarka Wodna, 21, 11, Biuletyn PIHM. Słota H., 1997, Zasoby wodne Polski na tle zasobów Europy. Gospodarka Wodna, 9. Streszczenie W artykule omówiono zagadnienie kontroli danych o przepływach w węzłach hydrologicznych stosowane na poziomie Ośrodka Głównego, po przygotowaniu danych przez oddziały IMGW-PIB. Przedstawiono modyfikację dotychczas stosowanej metodyki polegającą na rezygnacji z określania odpływu ze zlewni różnicowej węzła hydrologicznego na podstawie obserwacji w zlewni podobnej oraz analizy błędu bilansu wodnego węzła i wprowadzenia w to miejsce analizy wartości współczynnika odpływu. Wskazano wady i zalety obu metod i przedstawiono przykładowe obliczenia dla węzła Wisła, Nidzica, Dunajec oraz węzłów Wisły i jej dopływów. S ł o w a k l u c z o w e: potencjał odpływowy zlewni, błędy oszacowań przepływu, GIS Summary The article discusses the issue of runoff data control in the hydrological nodes applied at the level of the Main Centre after the preparation of the data by the regional branches of the IMGW-PIB. A modification of previously used methods is presented. This modification involves the analysis of runoff coefficient in the node s catchment in place of runoff assessment on the base of similar catchment runoff data and water balance error examination. The advantages and disadvantages of both methods were pointed out and an example of the calculation for the node the rivers: Vistula, Nidzica, Dunajec rivers and the hydrological nodes of the Vistula river and its tributaries were provided. K e y w o r d s: catchement runoff potential, errors in discharge valuation, GIS Ewa Nasławska-Majchrzak ewa.majchrzak@imgw.pl Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej Państwowy Instytut Badawczy