Szczegółowe warunki, jakie muszą spełniać podręczniki dopuszczane do użytku szkolnego

Transkrypt

1 Uniwersytet Warszawski Biuro ds. Osób Niepełnosprawnych Szczegółowe warunki, jakie muszą spełniać podręczniki dopuszczane do użytku szkolnego Materiały do rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej w sprawie dopuszczania podręczników do użytku szkolnego Autorzy: Sławomir Barabasz, Donata Kończyk, Paweł Wdówik Konsultacje eksperckie: dr Małgorzata Paplińska, Jacek Zadrożny Korekta i skład techniczny: Edyta Król Opracowanie przygotowane na zlecenie Ministerstwa Edukacji Narodowej 29 grudnia 2016 r.

2 1. Warunki dopuszczenia podręcznika do użytku szkolnego uwzględniające zasady projektowania uniwersalnego 1. Podręcznik musi być zaprojektowany zgodnie z zasadami projektowania uniwersalnego, w szczególności poprzez: 1. Właściwe użycie koloru a) stosowanie wysokiego kontrastu pomiędzy tekstem a tłem; b) stosowanie kolorystyki umożliwiającej ich łatwą identyfikację w różnych warunkach oświetleniowych oraz rozróżnialną przez osoby z zaburzeniami widzenia barw, w celach porównania, odnalezienia informacji, punktu na wykresie itp.; c) unikanie konstruowania zadań i poleceń opartych jedynie na rozpoznawaniu kolorów (o ile nie jest to uzasadnione merytorycznie); 2. Właściwe stosowanie wyróżnień a) stosowanie wyróżnień takich jak: pochylenie, pogrubienie, podkreślenie, kapitaliki, wersaliki ograniczone tylko do niewielkich fragmentów tekstu; b) obejmowanie wyróżnieniami nie więcej niż 10% treści podstawowej na stronie podręcznika (nie dotyczy słowniczków, wykazów itp.); c) w przypadku stosowania koloru do oznaczania istotnych wyróżnień w tekście użycie dodatkowego sposobu wyróżniania innego niż kolor; 2

3 3. Zapewnienie przejrzystej struktury podręcznika a) zastosowanie cech formatowania i położenia do organizacji treści oraz do określenia wyraźnej hierarchii wszystkich elementów w strukturze podręcznika; b) stosowanie jednolitego formatowania dla elementów struktury podręcznika pełniących tę samą logiczną funkcję; c) konsekwentne stosowanie odległości: zmniejszonej do grupowania elementów ze sobą powiązanych (np. wszystkich elementów listy; podpisu i ilustracji itp.) oraz zwiększonej do wzrokowego wydzielania elementów odrębnych; d) wyraźne wzrokowe wydzielenie bloków tekstu (nagłówki, akapity, ramki, ilustracje, tabele itp.); e) stosowanie zwiększonej interlinii tekstu; f) wyrównywanie tekstu do krawędzi w liniach za punktorami / numerami w listach punktowanych i numerowanych oraz wysunięcie punktora / numeru do linii elementu nadrzędnego w strukturze dokumentu; g) nie umieszczanie treści podręcznika na marginesach, zwłaszcza w sposób wizualnie niepowiązany z innymi elementami (nie dotyczy słów kluczowych, terminów o których mowa itp.); 4. Zapewnienie czytelnej grafiki a) stosowanie w elementach rysunkowych służących do przedstawiania informacji (tj. tabelach, krzyżówkach, osi liczbowych, linii wykresów, linii używanych w rebusach itp.) linii podstawowej o grubości nie mniejszej niż grubość trzonu liter tekstu podstawowego (wg grubości trzonu litery n mierzonej w środku jej wysokości); b) stosowanie kolorów wzajemnie kontrastowych w słupkach wykresów, obszarach diagramów i innych wizualnych formach prezentowania danych; w tych sytuacjach wskazane jest wprowadzenie drugiej cechy różnicującej np. różnych faktur; c) w sytuacjach, w których kolor elementu nie zapewnia wysokiego kontrastu z tłem stosowanie dodatkowego konturu; d) rozróżnianie, co najmniej dwoma cechami wyglądu np. kolorem i grubością lub stylem linii, które wymagają identyfikacji i rozróżnienia (np. linie kilku wykresów w układach współrzędnych); 3

4 e) podpisanie wszystkich obiektów graficznych wraz z określeniem rodzaju elementu graficznego (fotografia, rysunek, tabela itp.); f) stosowanie rozróżnialnych między sobą wypełnień obszarów map oraz stosowanie konturów wydzielanych obszarów na mapach; g) nie umieszczanie tekstów na ozdobnych elementach graficznych nie będących jednolitym tłem (za wyjątkiem sytuacji uzasadnionych merytorycznie); 5. Dodatkowe rekomendacje a) zaleca się stosowanie jednolitej orientacji tekstu rekomendowany jest poziomy układ tekstu; b) dla elementów rozróżnialnych (np. na wykresach) zaleca się zestawianie kolorów różniących się jasnością, nawet jeżeli różnią się również intensywnością i odcieniem; c) zaleca się unikanie stosowania czcionek ozdobnych, dekoracyjnych, czcionek z dodatkowymi elementami lub posiadającymi nadmiernie zróżnicowaną grubość kresek w znaku; d) zaleca się ograniczenie ilości stosowanych krojów czcionek; e) zaleca się wyrównanie treści do lewej krawędzi; f) zaleca się projektowanie układu strony z dodatkową szerokością marginesu wewnętrznego; g) zaleca się unikanie stosowania elementów graficznych pełniących jedynie rolę ozdobną; h) dla uzyskania wysokiego kontrastu kolorystycznego zaleca się wykorzystywanie reguły zestawiania barw leżących naprzeciwko siebie na kole barw; i) zaleca się unikanie stosowania układu kolumnowego tekstu; gdy taki układ zostanie zastosowany zalecane jest wzrokowe wydzielenie kolumn np. poprzez dodanie linii; j) zaleca się aby etykiety opisujące elementy na rysunku były wyrównane względem siebie pionowo lub poziomo; k) zaleca się, aby ilustracje rysunkowe (komiksy, szkice, rysunki) stosowały czytelny kontur oraz możliwie jednolite tło; 4

5 l) zaleca się, aby obiekty znajdujące się na rysunku, służące ich policzeniu, odnalezieniu i analizie były rozmieszczone w sposób wydzielony, bez zachodzenia na siebie, na kontrastowym, jednolitym tle; m) zaleca się, aby obiekty o zamkniętym konturze były wypełnione jednolitym tłem; n) zaleca się, aby słupki wykresów, obszary diagramów itp. wypełniane były kolorami wzajemnie kontrastowymi uzupełnionymi o różnice fakturowe; o) zaleca się stosowanie konturów dla wszystkich obiektów rysunkowych; p) w kompozycjach rysunkowych zaleca się dążenie do upraszczania tła oraz umieszczania elementów pierwszego planu bez zachodzenia na siebie; q) zaleca się, aby sposób przedstawiania przedmiotów na zdjęciu uwzględniał ich charakterystyczne ujęcie oraz prezentował przedmioty w całości; 2. Podręcznik elektroniczny 1. Podręcznik elektroniczny w zakresie wizualnej prezentacji treści musi uwzględniać zasady projektowania uniwersalnego jak dla podręcznika drukowanego. 2. Prezentacja informacji musi zapewniać spełenienie wymagań Web Content Accessibility Guidelines (WCAG 2.0), z uwzględnieniem poziomu AA, w tym w szczególności: a) zapewnienie poprawnej semantycznie struktury zgodnej ze standardami; b) stosowanie jednoznacznych i unikalnych tytułów oraz śródtytułów oznaczonych właściwymi znacznikami struktury; c) oznaczanie języka treści oraz każdej treści obcojęzycznej; d) dodanie tekstów alternatywnych dla wszystkich elementów graficznych, w tym opisów pustych dla elementów dekoracyjnych; e) uzupełnienie plików dźwiękowych i wideo o transkrypcję bądź napisy; f) zapewnienie możliwości obsługi nawigacji oraz elementów interaktywnych za pomocą klawiatury; g) wyraźne oznaczenie wszystkich elementów aktywnych, z widocznym oznaczeniem fokusa oraz jednoznacznym opisem niezależnym od kontekstu; 5

6 h) zapewnienie możliwości zmiany wielkości czcionki oraz możliwości dopasowania treści do wielkości ekranu bez zmiany układu treści; i) zapewnienie przejrzystej, uporządkowanej struktury podręcznika z wyraźnie oddzielonymi akapitami i innymi blokowymi elementami tekstu; j) formułowanie instrukcji i komunikatów, które nie zależą wyłącznie od jednej charakterystyki zmysłowej, takiej jak dźwięk, kolor, kształt czy lokalizacja wizualna; k) zapewnienie właściwego kontrastu wszystkich elementów funkcjonalnych lub przekazujących treść na poziomie co najmniej 4,5 do 1. l) nie stosowanie elementów migoczących (częściej niż trzy razy na sekundę). 3. Podręcznik elektroniczny musi zawierać: a) opis sposobu uruchomienia albo opis sposobu instalacji i uruchomienia; b) system pomocy zawierający opis użytkowania podręcznika; c) mechanizmy nawigacji i wyszukiwania, w szczególności spis treści i skorowidz w postaci hiperłączy; d) opcję drukowania treści podręcznika, z wyłączeniem dynamicznych elementów multimedialnych, których wydrukowanie nie jest możliwe; 6

7 2. Obowiązki wydawcy podręcznika dopuszczonego do użytku szkolnego 1. Wydawca podręcznika dopuszczonego do użytku szkolnego zamieszcza w podręczniku adnotację o dopuszczeniu podręcznika do użytku szkolnego. 2. Wydawca przekazuje ministrowi właściwemu do spraw oświaty i wychowania jeden egzemplarz ostatecznej wersji podręcznika niezwłocznie po jego wydaniu. 3. Wraz z egzemplarzem ostatecznej wersji podręcznika dostarczana jest jego wersja elektroniczna w następującej postaci przygotowanej do potrzeb przetworzenia podręcznika do form dostępnych dla uczniów niepełnosprawnych: 1) treść podręcznika zawarta jest w jednym lub kilku plikach XML odwierciedlających strukturę podręcznika zgodnie ze standardem DAISY3; a) wszystkie elementy graficzne osadzone są w treści XML poprzez podanie względnej ścieżki do pliku graficznego wraz z opisem alternatywnym; b) struktura podręcznika, informacje meta oraz wszystkie jego elementy określone są poprzez znaczniki zgodne ze standardem DAISY3: dtbook, head, book, frontmatter, bodymatter, rearmatter, level1, level2, level3, level4, level5, level6, h1, h2, h3, h4, h5, h6, annotation, author, blockquote, list, li, lic, hd, note, p, sidebar, cite, dd, dl, dt, em, q, strong, sub, sup, br, line, linenum, pagenum, noteref, table, tr, td, th, imggroup, img, caption, prodnote; c) treści matematyczne osadzone są za pomocą znaczników MathML3, zgodnie z rozszerzeniem modułowym DAISY; d) każde rozpoczęcie nowej strony z oryginału musi być oznaczone jej numerem oznaczonym znacznikiem pagenum ; e) w dokumentach wielojęzycznych, każda treść w języku innym, niż główny język dokumentu musi być oznaczona kodem języka podanym jako wartość argumentu xml:lang dla dowolnego elementu obejmującego treść obcojęzyczną; 2) wszystkie elementy graficzne znajdujące się w podręczniku, zebrane są w oddzielnym katalogu, w pełnej źródłowej jakości i formacie; 3) do zbioru dołączony jest plik PDF zawierający strony tytułowe (w pełnej jakości) wraz z pełną metryką wydawniczą oraz informacjami o prawach autorskich; 7

8 4) do zbioru dołączony jest plik PDF ostatecznej wersji podręcznika do wglądu podczas tworzenia adaptacji do formy dostępnej; może to być plik o obniżonej jakości oraz w postaci zamkniętej; 5) do zbioru dołączony jest plik pakietu OPF, który opisuje oraz identyfikuje wszystkie pliki wchodzące w skład materiału źródłowego podręcznika; a) plik OPF jest plikiem XML zgodnym ze specyfikacją Open ebook Publication Structure 1.2; b) posiada element package o argumencie unique-identifier w postaci OMZ- ISBN<nr ISBN oryginału> c) posiada element metadata zawierajacy elementy opisowe podręcznika zgodne ze standardem DCES: dc:title (tytuł materiału/podręcznika), dc:creator (osoba, która przygotowała materiał źródłowy), dc:publisher (wydawca), dc:date (data utworzenia materiału źródłowego), dc:identifier (identyfikator materiału źródłowego wg schematu: OMZ-ISBN<nr ISBN oryginału>), dc:language (główny język materiału), dc:rights (informacja o prawach własności materiału), dc:subject (obszar tematyczny materiału: przedmiot nauczania, etap edukacyjny, klasa) d) posiada element manifest zawierający wykaz wszystkich plików tworzących zbiór źródłowy podręcznika wraz z określeniem względnego położenia pliku w zbiorze oraz określeniem typu pliku zgodnie ze standardem MIME; 8