Międzynarodowy Dzień Osób Niepełnosprawnych w ZUS i PFRON

Transkrypt

1 Międzynarodowy Dzień Osób Niepełnosprawnych w ZUS i PFRON 3 grudnia 2007 roku

2 SPIS TREŚCI 1. Adresy terenowych jednostek organizacyjnych ZUS Renta z tytułu niezdolności do pracy Renta socjalna Zmiana zasad waloryzacji emerytur i rent Prewencja rentowa Uprawnienia pracownicze osób niepełnosprawnych Orzecznictwo lekarskie w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych Rozpoczęcie działalności gospodarczej Zadania ustawowe dotyczące rehabilitacji osób niepełnosprawnych dofinansowane ze środków PFRON Charakterystyka wybranych programów PFRON Ośrodki Informacji dla Osób Niepełnosprawnych Adresy biura PFRON oraz oddziałów terenowych PFRON

3 1. ADRESY TERENOWYCH JEDNOSTEK ORGANIZACYJNYCH ZUS Adres Telefon Faks Oddział Wojewódzki w Białymstoku Białystok, ul. Młynowa 29 (0-85) (0-85) Oddział Wojewódzki w Bydgoszczy Bydgoszcz, ul. Świętej Trójcy 33 Oddział w Toruniu Toruń, ul. Mickiewicza 33/39 oraz ul. Mickiewicza 10/16 Oddział Wojewódzki w Chorzowie Oddział w Bielsku-Białej Oddział w Częstochowie Chorzów, ul. Dąbrowskiego Bielsko-Biała, ul. Krasińskiego Częstochowa, ul. Dąbrowskiego 43/45 (0-52) (0-52) (0-56) (0-56) (0-32) (0-32) (0-33) , (0-33) (0-33) (0-34) (0-34) Oddział w Rybniku Rybnik, ul. Reymonta 2 (0-32) (0-32) Oddział w Sosnowcu Sosnowiec, ul. Partyzantów 1 (0-32) do 15, (0-32) do 59, (0-32) (0-32) Oddział w Zabrzu Zabrze, ul. Szczęść Boże 18 (0-32) (0-32) Oddział Wojewódzki w Gdańsku Gdańsk, ul. Chmielna 27/33 (0-58) (0-58) Oddział w Słupsku Słupsk, Pl. Zwycięstwa 8 (0-59) (0-59) Oddział Wojewódzki w Gorzowie Wielkopolskim Oddział w Zielonej Górze Gorzów Wielkopolski, ul. Sikorskiego Zielona Góra, ul. Kupiecka 65 (0-95) , (0-95) , (0-95) /62 (0-95) (0-68) (0-68) Oddział Wojewódzki w Kielcach Kielce, ul. Piotrkowska 27 (0-41) (0-41) Oddział Wojewódzki w Krakowie Kraków, ul. Pędzichów 27 (0-12) (0-12) Oddział w Chrzanowie Oddział w Nowym Sączu Chrzanów, ul. Oświęcimska Nowy Sącz, ul. Sienkiewicza 77 (0-32) do 08 (0-32) (0-18) (0-18) Oddział Wojewódzki w Lublinie Lublin, ul. T. Zana 36-38c (0-81) (0-81) Oddział w Biłgoraju Biłgoraj, ul. Kościuszki 103 (0-84) (0-84) Oddział Wojewódzki w Łodzi II Oddział w Łodzi Oddział w Tomaszowie Mazowieckim Łódź, ul. Zamenhofa Zduńska Wola, ul. Kilińskiego 7/ Tomaszów Mazowiecki, ul. Prezydenta Ignacego Mościckiego 40/42 (0-42) /99 (0-42) (0-43) (0-43) (0-44) , (0-44) , (0-44) (0-44)

4 Adres Telefon Faks Oddział Wojewódzki w Olsztynie Oddział w Elblągu Oddział Wojewódzki w Opolu Oddział Wojewódzki w Poznaniu Oddział w Ostrowie Wielkopolskim Oddział w Pile II Oddział w Poznaniu Oddział Wojewódzki w Rzeszowie Oddział w Jaśle Oddział Wojewódzki w Szczecinie Oddział w Koszalinie Oddział Wojewódzki w Warszawie II Oddział w Warszawie III Oddział w Warszawie Oddział w Płocku Oddział w Radomiu Oddział w Siedlcach Oddział Wojewódzki we Wrocławiu Oddział w Legnicy Oddział w Wałbrzychu Olsztyn, Plac Konsulatu Polskiego Elbląg, ul. Teatralna Opole, ul. Wrocławska Poznań, ul. Dąbrowskiego Ostrów Wielkopolski, ul. Wysocka 1b Piła, ul. Drygasa Poznań, ul. Starołęcka Rzeszów, Al. Piłsudskiego Jasło, ul. Rynek 18b Szczecin, ul. Matejki Koszalin, ul. Juliana Fałata Warszawa, ul. Senatorska 6/ Warszawa, ul. Podskarbińska Warszawa, ul. Senatorska 6/ Płock, Al. S. Jachowicza Radom, ul. Czachowskiego 21a Siedlce, ul. Browarna Wrocław, ul. Pretficza Legnica, ul. Wł. Grabskiego Wałbrzych, Pl. Grunwaldzki 1 (0-89) (0-89) (0-55) (0-55) (0-77) /01 (0-77) , (0-77) (0-61) (0-61) (0-62) (0-62) /84 (0-67) (0-67) (0-61) (0-61) (0-17) (0-17) (0-13) do 06 (0-13) (0-91) (0-91) (0-94) /01 (0-22) /12, (0-22) /95 (0-94) , (0-94) , (0-94) (0-22) (0-22) (0-22) (0-22) /95, (0-22) (0-22) , (0-22) (0-24) (0-24) (0-48) (0-48) (0-25) (0-25) /11 (0-71) , (0-71) (automatyczna informacja telefoniczna) (0-71) (0-76) (0-76) (0-74) (0-74) , (0-74)

5 2. RENTA Z TYTUŁU NIEZDOLNOŚCI DO PRACY Warunki ogólne Prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy przysługuje ubezpieczonemu, który spełnia łącznie następujące warunki: q jest niezdolny do pracy, q posiada wymagany okres składkowy i nieskładkowy, zróżnicowany w zależności od wieku, w którym powstała niezdolność do pracy, q niezdolność do pracy powstała w określonych ustawą emerytalną 1 okresach składkowych lub nieskładkowych albo nie później niż w ciągu 18 miesięcy od ustania tych okresów. UWAGA! W przypadku orzeczenia całkowitej niezdolności do pracy warunek powstania niezdolności do pracy w wymaganym okresie uważa się za spełniony bez względu na datę powstania niezdolności do pracy, jeżeli ubezpieczony udowodnił posiadanie okresów składkowych i nieskładkowych wynoszących co najmniej 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn. Pojęcie niezdolności do pracy Niezdolną do pracy jest osoba, która całkowicie lub częściowo utraciła zdolność do pracy zarobkowej z powodu naruszenia sprawności organizmu i nie rokuje odzyskania tej zdolności po przekwalifikowaniu. 2 Niezdolność do pracy może być częściowa lub całkowita. q Częściowo niezdolną do pracy jest osoba, która utraciła w znacznym stopniu zdolność do pracy zgodnej z poziomem posiadanych kwalifikacji. q Całkowicie niezdolną do pracy jest osoba, która utraciła zdolność do wykonywania jakiejkolwiek pracy. Stwierdzenie naruszenia sprawności organizmu w stopniu powodującym konieczność stałej lub długotrwałej opieki i pomocy innej osoby w zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych stanowi podstawę do orzeczenia niezdolności do samodzielnej egzystencji. 3 Orzekanie o niezdolności do pracy Oceny niezdolności do pracy i jej stopnia dokonuje w formie orzeczenia lekarz orzecznik ZUS. Obowiązujące przepisy przewidują dwuinstancyjność w postępowaniu orzeczniczym. Organem orzekającym w I instancji jest lekarz orzecznik ZUS, natomiast w II instancji orzekają komisje lekarskie ZUS. Od orzeczenia lekarza orzecznika ZUS osobie zainteresowanej przysługuje prawo wniesienia sprzeciwu do komisji lekarskiej ZUS w ciągu 14 dni od dnia doręczenia tego orzeczenia. Komisja lekarska dokonuje rozstrzygnięcia w formie orzeczenia. 1 Art. 57 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn. z 2004 r., Dz.U. nr 39, poz. 353 z późn. zm.). 2 Art. 12 ustawy emerytalnej. 3 Art. 13 ust. 5 ustawy emerytalnej. 5

6 Renty z tytułu niezdolności do pracy Renta z tytułu niezdolności do pracy może zostać przyznana jako: q Renta stała przysługuje ubezpieczonemu, którego niezdolność do pracy została uznana przez lekarza orzecznika ZUS lub komisję lekarską ZUS za trwałą. q Renta okresowa przysługuje ubezpieczonemu, jeżeli jego niezdolność do pracy zostanie przez lekarza orzecznika ZUS lub komisję lekarską ZUS uznana za okresową, czyli mającą charakter czasowy. Renta okresowa z tytułu niezdolności do pracy przysługuje przez okres wskazany w decyzji organu rentowego. Nie ogranicza to uprawnień osoby niezdolnej do pracy do zgłoszenia wniosku o przeprowadzenie ponownego badania w celu zmiany stopnia niezdolności do pracy. Niezdolność do pracy jest orzekana na okres nie dłuższy niż 5 lat, chyba że według wiedzy medycznej nie ma rokowań odzyskania zdolności do pracy przed upływem tego okresu wówczas jest ona orzekana na okres dłuższy niż 5 lat. Osobie uprawnionej do renty z tytułu niezdolności do pracy przez okres co najmniej ostatnich 5 lat poprzedzających dzień badania lekarskiego, której brakuje mniej niż 5 lat do osiągnięcia wieku emerytalnego (tj. 60 lat dla kobiety i 65 lat dla mężczyzny), w przypadku stwierdzenia dalszej niezdolności do pracy orzeka się niezdolność do pracy na okres do dnia osiągnięcia tego wieku. Staż uprawniający do renty Okres składkowy i nieskładkowy wymagany do przyznania renty z tytułu niezdolności do pracy, czyli staż, uzależniony jest od wieku osoby, w którym powstała niezdolność do pracy. Wymagany staż wynosi 4 : q 1 rok jeżeli niezdolność do pracy powstała przed ukończeniem 20 lat, q 2 lata jeżeli niezdolność do pracy powstała w wieku powyżej 20 lat do 22 lat, q 3 lata jeżeli niezdolność do pracy powstała w wieku powyżej 22 lat do 25 lat, q 4 lata jeżeli niezdolność do pracy powstała w wieku powyżej 25 do 30 lat, q 5 lat jeżeli niezdolność do pracy powstała w wieku powyżej 30 lat. Dla osób, u których ta niezdolność do pracy powstała w wieku powyżej 30 lat przewidziano dodatkowy warunek, a mianowicie wymagany pięcioletni okres musi przypadać w ostatnim dziesięcioleciu przed dniem zgłoszenia wniosku o rentę lub powstania niezdolności do pracy. 5 Do tego dziesięcioletniego okresu nie wlicza się okresów pobierania renty z tytułu niezdolności do pracy, renty rodzinnej lub renty szkoleniowej. W przypadku osób, u których niezdolność do pracy powstała przed ukończeniem 30 roku życia, uwzględnia się okresy składkowe i nieskładkowe udowodnione na przestrzeni całego życia, bez ograniczeń do ostatniego dziesięciolecia. Jeżeli ubezpieczony nie osiągnął wymaganego ze względu na wiek stażu, warunek posiadania okresu składkowego i nieskładkowego uważa się za spełniony, gdy ubezpieczony został zgłoszony do ubezpieczenia: 4 Art. 58 ust. 1 ustawy emerytalnej. 5 Art. 58 ust. 2 ustawy emerytalnej 6

7 q przed ukończeniem 18 lat, albo q w ciągu 6 miesięcy po ukończeniu nauki w szkole ponadpodstawowej, ponadgimnazjalnej lub w szkole wyższej oraz do dnia powstania niezdolności do pracy miał, bez przerwy lub z przerwami nieprzekraczającymi 6 miesięcy, okresy składkowe i nieskładkowe. Renta z tytułu niezdolności do pracy spowodowanej wypadkiem w drodze do pracy lub z pracy 6 Ustawa o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych zawiera szczególną regulację, przewidującą możliwość przyznania renty z tytułu niezdolności do pracy w przypadku, gdy nie został udowodniony okres składkowy i nieskładkowy wymagany do przyznania tej renty. Możliwość ta ma miejsce wówczas, gdy częściowa lub całkowita niezdolność do pracy jest skutkiem wypadku w drodze do pracy lub z pracy zaistniałego po dniu r. Osoba ubiegająca się o przyznanie renty z tytułu niezdolności do pracy, która stała się niezdolną do pracy wskutek wypadku w drodze do pracy lub z pracy, nie musi spełniać warunku posiadania wymaganych lat składkowych i nieskładkowych stosownych do wieku, w którym powstała ta niezdolność. Musi ona jednak spełniać dwa pozostałe warunki wymagane do przyznania tej renty, tzn.: mieć orzeczoną niezdolność do pracy całkowitą lub częściową która jest skutkiem takiego wypadku, a niezdolność do pracy musi powstać w okresach składkowych lub nieskładkowych wskazanych w ustawie emerytalnej lub w ciągu 18 miesięcy od ich ustania 7. Renta szkoleniowa Jest to szczególny rodzaj renty przewidziany dla osób rokujących powrót do pracy po przekwalifikowaniu zawodowym. Renta szkoleniowa przysługuje osobie spełniającej wszystkie warunki do przyznania renty z tytułu niezdolności do pracy, w stosunku do której orzeczono celowość przekwalifikowania zawodowego ze względu na niezdolność do pracy w dotychczasowym zawodzie. 8 Renta szkoleniowa jest rentą okresową i przysługuje przez 6 miesięcy. Okres ten na wniosek starosty może ulec wydłużeniu, jednak nie dłużej niż o dalsze 30 miesięcy. Prawo do renty na okres pierwszych 6 miesięcy może ulec skróceniu, jeżeli przed upływem tego okresu starosta zawiadomi organ rentowy o braku możliwości przekwalifikowania do innego zawodu, lub o tym, że osoba zainteresowana nie poddaje się przekwalifikowaniu zawodowemu. Informacja starosty o braku możliwości przekwalifikowania powoduje, że ZUS wszczyna dalsze postępowanie w celu ustalenia uprawnień do renty z tytułu niezdolności do pracy. Renta szkoleniowa nie przysługuje w razie osiągania przychodu z tytułu zatrudnienia, służby lub innej pracy zarobkowej bez względu na wysokość osiąganego przychodu. 6 Art. 57a i b ustawy emerytalnej. 7 Art. 57 ust. 1 pkt 3 ustawy emerytalnej. 8 Art. 60 ustawy emerytalnej. 7

8 Powstanie i ustanie prawa do renty Prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy powstaje z dniem spełnienia wszystkich warunków wymaganych do jego nabycia, nie wcześniej jednak niż od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek o to świadczenie. Jeżeli ubezpieczony pobiera zasiłek chorobowy, wynagrodzenie za czas niezdolności do pracy lub świadczenie rehabilitacyjne prawo do renty nabędzie z chwilą zaprzestania pobierania tych świadczeń pieniężnych lub wynagrodzenia 9. Prawo do renty, które ustało z powodu ustąpienia niezdolności do pracy, podlega przywróceniu, jeżeli w ciągu 18 miesięcy od ustania prawa do renty ubezpieczony ponownie stał się niezdolny do pracy 10. Prawo do renty ustaje: q gdy ustanie którykolwiek z warunków wymaganych do uzyskania tego prawa, q z upływem okresu, na jaki renta została przyznana, q z dniem, od którego została przyznana emerytura z urzędu, q ze śmiercią osoby uprawnionej. Wysokość renty Wysokość renty z tytułu niezdolności do pracy zależy od długości udowodnionych okresów składkowych i nieskładkowych oraz od wysokości podstawy wymiaru renty i stopnia orzeczonej niezdolności do pracy. W celu ustalenia podstawy wymiaru renty ubezpieczony powinien wskazać podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie emerytalno-rentowe lub ubezpieczenie społeczne z okresu 11 : q kolejnych 10 lat kalendarzowych wybranych z ostatnich 20 lat kalendarzowych poprzedzających bezpośrednio rok, w którym zgłoszono wniosek o rentę, q 20 lat kalendarzowych, przypadających przed rokiem zgłoszenia wniosku o rentę, wybranych z całego okresu podlegania ubezpieczeniu, q okresu faktycznego podlegania ubezpieczeniu dotyczy to ubezpieczonych, którzy w dniu powstania niezdolności do pracy nie osiągnęli 30 lat życia i nie mogą wskazać podstawy wymiaru renty z 10 kolejnych lat kalendarzowych oraz ubezpieczonych, u których niezdolność do pracy powstała po ukończeniu 30 roku życia i nie mogą ustalić podstawy wymiaru renty z 10 kolejnych lat kalendarzowych z powodu pełnienia zastępczej służby wojskowej, odbywania czynnej służby wojskowej albo korzystania z urlopu wychowawczego. Wskaźnik wysokości podstawy wymiaru renty nie może być wyższy niż 250%. Jeżeli podstawy wymiaru renty nie można ustalić, organ rentowy (oddział ZUS) ustala wysokość renty z tytułu niezdolności do pracy w kwocie najniższego świadczenia 12. Od r. najniższa renta z tytułu całkowitej niezdolności do pracy wynosi 597,46 zł, a najniższa renta z tytułu częściowej niezdolności do pracy 459,57 zł. 9 Art. 100 ust. 2 ustawy emerytalnej. 10 Art. 61 ustawy emerytalnej. 11 Art. 15 ustawy emerytalnej. 12 Art. 32 ust. 1 ustawy emerytalnej. 8

9 Sposób obliczania renty z tytułu niezdolności do pracy Wysokość renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy ustala się sumując następujące składniki: q 24% kwoty bazowej, q po 1,3% podstawy wymiaru za każdy rok okresów składkowych, z uwzględnieniem pełnych miesięcy, q po 0,7% podstawy wymiaru za każdy rok okresów nieskładkowych, z uwzględnieniem pełnych miesięcy, q po 0,7% podstawy wymiaru za każdy rok tzw. stażu hipotetycznego, czyli okresu brakującego do pełnych 25 lat okresów składkowych i nieskładkowych, przypadających od dnia zgłoszenia wniosku o rentę do dnia ukończenia przez rencistę 60 lat. Renta z tytułu częściowej niezdolności do pracy wynosi 75% renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy 13. Wysokość renty szkoleniowej wynosi 75% podstawy jej wymiaru, przy zachowaniu gwarancji, że renta szkoleniowa nie może być niższa od najniższej renty dla osoby częściowo niezdolnej do pracy 14. Tryb postępowania o przyznanie renty Postępowanie w sprawie przyznania renty wszczyna się na wniosek zainteresowanego. Wniosek taki zgłasza w organie rentowym właściwym ze względu na miejsce zamieszkania zainteresowany lub jego pełnomocnik. Ustalenie prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy następuje w formie decyzji organu rentowego, od której przysługują wskazane w pouczeniu środki odwoławcze. ZUS ma obowiązek wydać decyzję w sprawie renty w ciągu 30 dni od daty wyjaśnienia ostatniej okoliczności w sprawie. Wniosek powinien zawierać: q imię i nazwisko osoby zainteresowanej, q datę i miejsce urodzenia, q imiona rodziców, q miejsce zamieszkania zameldowania na pobyt stały, q adres miejsca pobytu i adres do korespondencji (jeżeli są inne niż adres miejsca zamieszkania), q numery PESEL i NIP, a w razie braku numeru PESEL serię i numer dowodu osobistego albo paszportu, q wskazanie rodzaju świadczenia, o które osoba zainteresowana się ubiega, q podpis wnioskodawcy lub jej pełnomocnika. Jeżeli renta ma być przekazywana na rachunek w banku, należy podać numer konta osobistego i adres banku. Do wniosku o świadczenie powinny być dołączone wszelkie dokumenty uzasadniające przyznanie prawa do renty i ustalenie jej wysokości oraz zaświadczenie o aktualnym stanie zdrowia wydane przez lekarza, pod którego opieką lekarską znajduje się osoba 13 Art. 62 ustawy emerytalnej. 14 Art. 64 ustawy emerytalnej. 9

10 zainteresowana. Do wniosku może być dołączona także inna dokumentacja medyczna mogąca mieć znaczenie dla wydania orzeczenia przez lekarza orzecznika. Środki dowodowe Osoba ubiegająca się o przyznanie renty z tytułu niezdolności do pracy powinna do wniosku dołączyć następujące dokumenty potwierdzające: q datę urodzenia, np., wyciągi z akt stanu cywilnego, q okresy zatrudnienia uzasadniające prawo do świadczeń i ich wysokości, takie jak: świadectwa pracy, pisemne zaświadczenia zakładów pracy, legitymacja ubezpieczeniowa, zaświadczenie szkoły wyższej, wyciągi z akt urodzenia dzieci. Okresy zatrudnienia przypadające przed r. mogą być udowodnione zeznaniami świadków, jeśli zainteresowany wykaże, że nie może przedstawić zaświadczenia zakładu pracy, q wysokość osiąganego wynagrodzenia, takie jak: zaświadczenie o zatrudnieniu i wynagrodzeniu wystawione przez zakład pracy na formularzu według wzoru określonego przez ZUS (druk ZUS Rp-7), legitymacja ubezpieczeniowa zawierająca odpowiednie wpisy o wysokości wynagrodzenia, dopuszcza się również zaświadczenia wystawione przez archiwa przechowujące dokumentację zlikwidowanych zakładów pracy lub kopie dokumentacji sporządzone przez te archiwa, q gdy wniosek dotyczy renty z tytułu niezdolności do pracy w związku z wypadkiem w drodze do pracy lub z pracy, wtedy należy dołączyć do niego kartę wypadku w drodze do pracy lub z pracy. O czym należy powiadomić ZUS Osoba uprawniona do renty z tytułu niezdolności do pracy zobowiązana jest powiadomić oddział ZUS, który wypłaca rentę: q o osiąganiu przychodu z tytułu zatrudnienia, służby lub innej pracy zarobkowej, q o łącznej kwocie przychodu z pracy zarobkowej osiągniętego w roku kalendarzowym w terminie do końca lutego następnego roku, q o pobieraniu emerytury lub renty z innego tytułu przyznanej przez inny organ rentowy, q o pobieraniu zasiłku, świadczenia przedemerytalnego lub renty socjalnej, q o zmianie miejsca zamieszkania, numeru rachunku w banku, q o innych okolicznościach powodujących zawieszenie prawa do renty. Opracowanie: Departament Świadczeń Pieniężnych Centrali ZUS 15 listopada 2007 r.

11 3. RENTA SOCJALNA Wiadomości ogólne Do końca września 2003 r. organami właściwymi do przyznania i wypłaty renty socjalnej były ośrodki pomocy społecznej. Na podstawie ustawy z dnia 27 czerwca 2003 r. o rencie socjalnej (Dz.U. nr 135, poz z późn. zm.) od 1 października 2003 r. organem przyznającym i wypłacającym renty socjalne jest właściwa jednostka organizacyjna Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. W szczególnych przypadkach renta ta jest wypłacana także przez inne organy emerytalno-rentowe, np. KRUS. Uprawnieni do renty socjalnej Renta socjalna jest świadczeniem, którego przyznanie jest uzależnione od zamieszkania osoby uprawnionej na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Prawo do tej renty przysługuje: q osobom posiadającym obywatelstwo polskie zamieszkującym i przebywającym na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, q cudzoziemcom zamieszkującym i przebywającym na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na podstawie: 1 zezwolenia na osiedlenie się, 1 zezwolenia na pobyt rezydenta długoterminowego Wspólnot Europejskich, 1 zezwolenia na zamieszkanie na czas oznaczony udzielonego w związku z okolicznością, o której mowa w art. 53 ust. 1 pkt 13 ustawy z dnia 13 czerwca 2003 r. o cudzoziemcach (Dz.U. Nr 128, poz z późn. zm.), a więc m.in. w związku z zamierzonym wykonywaniem pracy lub prowadzeniem działalności gospodarczej, podjęciem lub kontynuowaniem studiów albo szkolenia zawodowego lub innymi okolicznościami uzasadniającymi ich zamieszkanie na terytorium RP, 1 zgody na pobyt tolerowany, 1 w związku z uzyskaniem w Rzeczypospolitej Polskiej statusu uchodźcy, q obywatelom państw członkowskich Unii Europejskiej lub państw członkowskich Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) stron umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym, przebywającym na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej i posiadającym zezwolenie na pobyt, jeżeli umowy międzynarodowe nie stanowią inaczej. Renta socjalna przysługuje osobie, która: q jest pełnoletnia oraz q jest całkowicie niezdolna do pracy z powodu naruszenia sprawności organizmu, które powstało: 1 przed ukończeniem 18. roku życia albo 1 w trakcie nauki w szkole lub w szkole wyższej przed ukończeniem 25. roku życia albo 1 w trakcie studiów doktoranckich lub aspirantury naukowej. 11

12 Renta socjalna przysługuje zatem wyłącznie osobie, która osiągnęła pełnoletność i która jest całkowicie niezdolna do pracy. Za osobę pełnoletnią uważa się osobę, która ukończyła 18 lat. Za osobę pełnoletnią uważa się również kobietę, która zawarła związek małżeński po ukończeniu 16 lat, a nie ukończyła 18. roku życia. Ustalenia całkowitej niezdolności do pracy i przewidywanego okresu jej trwania dokonuje lekarz orzecznik ZUS na zasadach i w trybie określonym w ustawie z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2004 r. nr 39, poz. 353 z późn. zm.). W myśl tej ustawy, za całkowicie niezdolną do pracy uważa się osobę, która utraciła zdolność do wykonywania jakiejkolwiek pracy. Przy ocenie prawa do tej renty nie jest istotne, kiedy powstała całkowita niezdolność do pracy, lecz to, aby niezdolność ta była skutkiem naruszenia sprawności organizmu, powstałego we wskazanych okresach. Renta może być przyznana na stałe jeżeli niezdolność do pracy jest trwała lub na wskazany okres jeśli niezdolność do pracy jest czasowa. Niezdolność do pracy orzeka się na okres nie dłuższy niż 5 lat. Niezdolność do pracy orzeka się na okres dłuższy niż 5 lat, jeżeli według wiedzy medycznej nie ma rokowań do odzyskania zdolności do pracy przed upływem tego okresu. Renta socjalna nie przysługuje jednak osobie, która: q ma ustalone prawo do emerytury, uposażenia w stanie spoczynku, renty z tytułu niezdolności do pracy, renty inwalidzkiej, renty strukturalnej, świadczenia przedemerytalnego lub zasiłku przedemerytalnego, q pobiera świadczenia o charakterze rentowym z instytucji zagranicznych, q jest tymczasowo aresztowana albo odbywa karę pozbawienia wolności, q ma ustalone prawo do renty rodzinnej (części renty) przez jednostkę organizacyjną ZUS lub przez inny niż ta jednostka organ emerytalno-rentowy (np. KRUS), w wysokości przekraczającej 200% kwoty najniższej renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy, q jest właścicielem lub posiadaczem (samoistnym lub zależnym) nieruchomości rolnej w rozumieniu Kodeksu cywilnego o powierzchni użytków rolnych przekraczających 5 ha przeliczeniowych lub jako współwłaściciel ma udział w takiej nieruchomości, który przekracza 5 ha przeliczeniowych. Wysokość renty socjalnej Renta socjalna przyznawana jest w ryczałtowej wysokości i wynosi 84% kwoty najniższej renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy. Od 1 marca 2006 r. wysokość renty socjalnej wynosi 501,87 zł. Renta ta podlega waloryzacji na zasadach i w trybie określonym w przepisach ustawy emerytalnej. Najbliższa waloryzacja emerytur i rent nastąpi od 1 marca 2008 r. W przypadku, gdy osoba ubiegająca się o rentę socjalną jest jednocześnie uprawniona do renty rodzinnej, której wysokość nie przekracza 200% kwoty najniższej renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy, przysługuje prawo do obydwu tych świadczeń. Tym samym osobie uprawnionej do renty socjalnej zostanie przyznana renta rodzinna, której wysokość nie przekracza 200% kwoty najniższej renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy. 12

13 Łączna wysokość renty rodzinnej i renty socjalnej nie może przekraczać 200% kwoty najniższej renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy. Od dnia 1 marca 2006 r. wysokość najniższej renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy wynosi 597,46 zł, a zatem 200% tej kwoty to 1194,92 zł. W przypadku jednak, gdy łączna wysokość tych dwóch świadczeń przekracza 200% najniższej renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy, obniżeniu podlega wysokość renty socjalnej. Kwota obniżonej renty socjalnej nie może być jednak niższa niż 10% kwoty najniższej renty. Od 1 marca 2006 r. kwota ta wynosi 59,75 zł. Zawieszenie prawa do renty socjalnej Prawo do renty socjalnej podlega zawieszeniu w przypadku, gdy osoba uprawniona osiągnęła przychód w łącznej kwocie przekraczającej 30% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za kwartał kalendarzowy ostatnio ogłoszonego przez Prezesa GUS dla celów emerytalnych. Od 1 września 2007 r. kwota ta wynosi 793,30 zł. Prawo do renty socjalnej zawiesza się za miesiąc, w którym uzyskany został przychód. Prawo do renty socjalnej ulega zawieszeniu w przypadku osiągania przychodu z tytułu działalności podlegającej obowiązkowi ubezpieczenia społecznego, tj. z tytułu: q pracy wykonywanej w ramach stosunku pracy, q pracy nakładczej, q pracy wykonywanej na podstawie umowy zlecenia i umowy agencyjnej oraz współpracy przy wykonywaniu jednej z tych umów, q wykonywania pracy w ramach umowy o świadczenie usług (innej niż umowa zlecenia lub agencyjna), do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia oraz współpracy przy wykonywaniu tej umowy, q wykonywania pracy na podstawie: 1 umowy zlecenia, 1 umowy agencyjnej, 1 innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z przepisami Kodeksu cywilnego stosuje się przepisy o zleceniu, 1 umowy o dzieło, jeżeli umowę taką uprawniony do renty socjalnej zawarł z pracodawcą, z którym pozostaje w stosunku pracy lub jeżeli w ramach takiej umowy (zawartej z innym podmiotem) wykonuje pracę na rzecz pracodawcy, z którym pozostaje w stosunku pracy, q prowadzenia pozarolniczej działalności oraz współpracy przy jej wykonywaniu, q wykonywania pracy w rolniczej spółdzielni produkcyjnej lub spółdzielni kółek rolniczych, q odpłatnego świadczenia pracy, na podstawie skierowania do pracy, w czasie kary pozbawienia wolności lub tymczasowego aresztowania (o ile przysługuje renta w wysokości 50% renty socjalnej) oraz q pobierania stypendium sportowego. Na zawieszenie renty socjalnej wpływają także przychody osiągane z tytułu wykonywania umowy zlecenia przez uczniów szkół ponadpodstawowych i studentów, którzy nie ukończyli 26 lat życia oraz honoraria z tytułu działalności artystycznej lub twórczej. Od przychodów tych nie jest wprawdzie odprowadzana składka na ubezpieczenie społeczne, jednak podlegają one opodatkowaniu podatkiem dochodowym. 13

14 Za przychód uważa się także kwoty pobranych zasiłków: chorobowego, macierzyńskiego i opiekuńczego oraz wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy, a także kwoty świadczenia rehabilitacyjnego i wyrównawczego, zasiłku wyrównawczego i dodatku wyrównawczego. Na zawieszenie prawa do renty socjalnej wpływa także przychód zaliczony do źródeł przychodów podlegających opodatkowaniu na zasadach określonych w art. 27 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz.U. z 2000 r. nr 14, poz. 176 z późn. zm.). Renta socjalna ulega także zawieszeniu w przypadku osiągania przychodu z tytułu umowy najmu, podnajmu, dzierżawy, poddzierżawy lub innych umów o podobnym charakterze, opodatkowanych na podstawie przepisów o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne. Osoba pobierająca rentę socjalną lub jej przedstawiciel ustawowy (opiekun prawny lub kurator) są obowiązani niezwłocznie powiadomić Zakład o osiąganiu przychodu w kwocie powodującej zawieszenie prawa do tej renty. Powiadomienie to następuje w formie pisemnego oświadczenia, a jeśli od osiąganego przychodu odprowadzane są składki na ubezpieczenia społeczne, uprawniony zobowiązany jest do przedłożenia zaświadczenia wystawionego przez płatnika składek. Postępowanie w sprawie przyznania renty socjalnej Postępowanie w sprawie przyznania renty socjalnej wszczyna się na wniosek osoby ubiegającej się o rentę socjalną lub jej przedstawiciela ustawowego albo na wniosek innej osoby lub kierownika ośrodka pomocy społecznej, działających za zgodą osoby ubiegającej się o rentę socjalną lub przedstawiciela ustawowego tej osoby. Zgoda musi być wyrażona na piśmie lub ustnie do protokołu. Wniosek ten składa się w dowolnej jednostce organizacyjnej ZUS albo za pośrednictwem urzędu pocztowego. Właściwą jednostką organizacyjną ZUS do rozpatrzenia wniosku jest jednostka według miejsca zamieszkania. W razie niezgodności przynależności jednostki do miejsca zamieszkania, dokumenty przesyłane są do właściwej jednostki organizacyjnej ZUS. Organ rentowy po stwierdzeniu, że osoba ubiegająca się o rentę socjalną udowodniła okoliczności niezbędne do ustalenia prawa do renty socjalnej kieruje tę osobę na badanie przez lekarza orzecznika ZUS, w celu wydania orzeczenia o niezdolności do pracy. Ta sama procedura występuje w sytuacji, gdy prawo do renty ustało w związku z upływem terminu ważności orzeczenia i zostanie zgłoszony ponowny wniosek o przyznanie renty socjalnej. ZUS ma obowiązek wydać decyzję w sprawie renty, w ciągu 30 dni od daty wyjaśnienia ostatniej okoliczności w sprawie. Dokumentacja wniosku o rentę socjalną W celu udowodnienia okoliczności uzasadniających przyznanie renty socjalnej do wniosku o rentę socjalną należy dołączyć: 14

15 q zaświadczenie o stanie zdrowia wystawione przez lekarza leczącego, dokumentację medyczną oraz inne dokumenty mające znaczenie dla wydania orzeczenia o całkowitej niezdolności do pracy, q zaświadczenie o okresie uczęszczania do szkoły lub szkoły wyższej, q zaświadczenie jednostki prowadzącej studia doktoranckie o okresie odbywania tych studiów, q zaświadczenie o okresie odbywania aspirantury naukowej oraz inne dokumenty mające wpływ na prawo i wypłatę renty socjalnej. Opracowanie: Departament Świadczeń Pieniężnych Centrali ZUS 15 listopada 2007 r.

16 4. ZMIANA ZASAD WALORYZACJI EMERYTUR I RENT Ustawa z dnia 7 września 2007 r., zmieniająca ustawę z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, wprowadza coroczną waloryzację tych świadczeń (od 1 marca) oraz wskaźnik waloryzacji rozumiany jako średnioroczny wskaźnik cen towarów i usług konsumpcyjnych w poprzednim roku kalendarzowym zwiększony o co najmniej 20% realnego wzrostu przeciętnego wynagrodzenia w poprzednim roku kalendarzowym. Zwiększenie wskaźnika waloryzacji corocznie podlega negocjacjom w Trójstronnej Komisji do Spraw Społeczno-Gospodarczych. W razie nieuzgodnienia wskaźnika na forum Komisji, jego wysokość określa rozporządzenie Rady Ministrów. Waloryzacja w 2008 r. zostanie przeprowadzona dwoma wskaźnikami waloryzacji. Świadczenia przyznane bądź przeliczone od kwoty bazowej obowiązującej przed dniem 1 marca 2007 r. będą miały wskaźnik waloryzacji równy średniorocznemu wskaźnikowi cen towarów i usług konsumpcyjnych w 2007 r. w stosunku do 2005 r., powiększony o co najmniej 20% realnego wzrostu przeciętnego wynagrodzenia w 2007 r. w stosunku do 2005 r. Natomiast świadczenia przyznane lub przeliczone od kwoty bazowej obowiązującej w okresie od 1 marca 2007 r. do 29 lutego 2008 r. będą miały inny, niższy wskaźnik. Kwota bazowa przyjęta do ich obliczenia była ustalona od przeciętnego wynagrodzenia z roku 2006, a tym samym wskaźnik waloryzacji tych świadczeń musi być odpowiednio zmniejszony. Waloryzacji podlega kwota świadczenia i podstawa jego wymiaru w wysokości przysługującej na dzień 29 lutego 2008 r. Waloryzacja obejmuje emerytury i renty przyznane przed terminem waloryzacji. Waloryzacja wyższym wskaźnikiem Przykład 1 Pani Barbara ma przyznaną od 1 marca 2006 r. rentę z tytułu całkowitej niezdolności do pracy. Udowodniony przez nią staż pracy to 32-letni okres składkowy. Wskaźnik wysokości podstawy wymiaru jej renty wynosi 80%, a podstawa wymiaru renty 1581,76 zł. Do obliczenia podstawy wymiaru renty przyjęto obowiązującą od 1 marca 2006 r. kwotę bazową, tj. 1977,20 zł. Renta wynosi: 24% kwoty bazowej 474,53 zł za okresy składkowe 658,01 zł (1,3% 2 32 lata ,76 zł) Razem: 1132,54 zł Tak ustalona kwota renty na dzień 29 lutego 2008 r., jeżeli założy się, że wyższy wskaźnik waloryzacji wyniesie 105,5% po waloryzacji od 1 marca 2008 r. będzie wynosiła 1194,83 zł. Renta pani Barbary w wyniku waloryzacji wzrośnie o 62,29 zł przed odliczeniem zaliczki na podatek i składki na ubezpieczenie zdrowotne. 16

17 Przykład 2 Obliczymy też wzrost renty na przykładzie pani Krystyny, która ma przyznaną rentę z tytułu całkowitej niezdolności do pracy od 1 czerwca 2006 r. i posiada 32-letni okres składkowy, jak pani Barbara, z tym, że jej wskaźnik wysokości podstawy wymiaru wynosi 130%, a podstawa wymiaru 2570,36 zł. Do obliczenia podstawy wymiaru renty przyjęto również obowiązującą od 1 marca 2006 r. kwotę bazową 1977,20 zł. Renta wynosi: 24% kwoty bazowej 474,53 zł za okresy składkowe 1069,27 zł (1,3% 2 32 lata ,36 zł) Razem: 1543,80 zł Tak ustalona kwota renty na dzień 29 lutego 2008 r., jeżeli założy się, że wyższy wskaźnik waloryzacji wyniesie 105,5% po waloryzacji od 1 marca 2008 r. będzie wynosiła 1628,71 zł. Renta pani Krystyny w wyniku waloryzacji wzrośnie o 84,91 zł przed odliczeniem zaliczki na podatek i składki na ubezpieczenie zdrowotne. Waloryzacja niższym wskaźnikiem Przykład 1 Pan Jan ma przyznaną rentę z tytułu całkowitej niezdolności do pracy od 1 września 2007 r. Jego staż pracy to 32-letni okres składkowy. Wskaźnik wysokości podstawy wymiaru wynosi 80%, a podstawa wymiaru 1647,94 zł. Do obliczenia podstawy wymiaru renty przyjęto obowiązującą od 1 marca 2007 r. kwotę bazową 2059,92 zł. Renta wynosi: 24% kwoty bazowej 494,38 zł za okresy składkowe 685,54 zł (1,3% 2 32 lata ,94 zł) Razem: 1179,92 zł Tak ustalona kwota renty na dzień 29 lutego 2008 r., jeżeli założy się, że niższy wskaźnik waloryzacji wyniesie 103,5% po waloryzacji od 1 marca 2008 r. będzie wynosiła 1221,22 zł. Renta pana Jana w wyniku waloryzacji wzrośnie o 41,30 zł przed odliczeniem zaliczki na podatek i składki na ubezpieczenie zdrowotne. Przykład 2 Obliczymy też wzrost renty pana Józefa, który ma przyznaną rentę z tytułu całkowitej niezdolności do pracy od 1 października 2007 r. i posiada 32-letni okres składkowy, jak pan Jan, z tym że jego wskaźnik wysokości podstawy wymiaru wynosi 130%, a podstawa wymiaru 2677,90 zł. Do obliczenia podstawy wymiaru przyjęto również obowiązującą od 1 marca 2007 r. kwotę bazową 2059,92 zł. Renta wynosi: 24% kwoty bazowej 494,38 zł za okresy składkowe 1114,01 zł (1,3% 2 32 lata ,90 zł) Razem: 1608,39 zł Tak ustalona kwota renty na dzień 29 lutego 2008 r., jeżeli założy się, że niższy wskaźnik waloryzacji wyniesie 103,5% po waloryzacji od 1 marca 2008 r. będzie wynosiła 1664,68 zł. Renta pana Józefa w wyniku waloryzacji wzrośnie o 56,29 zł przed odliczeniem zaliczki na podatek i składki na ubezpieczenie zdrowotne. 17

18 Waloryzacja najniższych świadczeń i dodatków W ramach waloryzacji od 1 marca 2008 r. wzrosną również wszystkie najniższe świadczenia, renta socjalna oraz dodatki przysługujące do świadczeń. Ich dotychczasowa wysokość zostanie pomnożona przez wyższy wskaźnik waloryzacji. Obecnie kwoty tych świadczeń wynoszą: q 501,87 zł renta socjalna, q 597,46 zł emerytura, renta z tytułu całkowitej niezdolności do pracy, renta rodzinna, q 459,57 zł renta z tytułu częściowej niezdolności do pracy, q 716,95 zł renta z tytułu całkowitej niezdolności do pracy w związku z wypadkiem lub chorobą zawodową oraz renta rodzinna wypadkowa, q 551,48 zł renta z tytułu częściowej niezdolności do pracy w związku z wypadkiem lub chorobą zawodową, q 153,19 zł dodatek pielęgnacyjny, zasiłek pielęgnacyjny oraz dodatek za tajne nauczanie, q 287,93 zł dodatek dla sieroty zupełnej, q 153,19 zł dodatek kombatancki. Opracowanie: Departament Świadczeń Pieniężnych Centrali ZUS 15 listopada 2007 r.

19 5. PREWENCJA RENTOWA Zakład Ubezpieczeń Społecznych realizuje program rehabilitacji leczniczej w ramach prewencji rentowej od 1996 r. Program ten jest skierowany do osób, które w wyniku chorób i następstw urazów są zagrożone powstaniem długotrwałej niezdolności do pracy. W ciągu 11 lat z rehabilitacji leczniczej skorzystało ponad 500 tys. osób. Rehabilitacja, według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), to kompleksowe i skoordynowane stosowanie środków medycznych, socjalnych i zawodowych w celu usprawnienia osób z naruszoną sprawnością organizmu do możliwie najwyższego poziomu. Zakład prowadzi rehabilitację leczniczą w placówkach medycznych wybranych w drodze postępowania konkursowego, a osoba skierowana na rehabilitację nie ponosi żadnych opłat z nią związanych. Celem programu rehabilitacji leczniczej jest przywrócenie zdolności do pracy osobom, które w następstwie choroby, urazu lub wypadku są zagrożone długotrwałą niezdolnością do pracy i jednocześnie rokują odzyskanie tej zdolności. Na rehabilitację leczniczą w ramach prewencji rentowej są kierowani ubezpieczeni zagrożeni całkowitą lub częściową niezdolnością do pracy, a także pobierający rentę okresową z tytułu niezdolności do pracy. W programie rehabilitacji leczniczej organizowanym przez ZUS są uwzględnione, oprócz leczniczych, również elementy społeczno-zawodowe. Łącznie z rehabilitacją medyczną, uzupełnioną edukacją zdrowotną, promocją zdrowia i nauką zasad prawidłowego żywienia, prowadzone są w różnych formach działania psychologiczne. U większości osób poddanych rehabilitacji leczniczej uzyskuje się poprawę stanu zdrowia w stopniu umożliwiającym im podjęcie na nowo funkcji społecznych, w tym zawodowych i rodzinnych. Tym samym realizacja programu rehabilitacji leczniczej w ramach prewencji rentowej aktywnie przyczynia się do przeciwdziałania zjawisku powstawania niepełnosprawności. Rehabilitacja lecznicza w ramach prewencji rentowej ZUS prowadzona jest w dwóch trybach: q stacjonarnym w schorzeniach narządu ruchu, układu krążenia, układu oddechowego i w schorzeniach psychosomatycznych, q ambulatoryjnym w schorzeniach narządu ruchu i układu krążenia. Wniosek o przeprowadzenie rehabilitacji może wydać każdy lekarz prowadzący leczenie, natomiast o potrzebie rehabilitacji orzeka lekarz orzecznik ZUS. Podstawą skierowania osoby ubezpieczonej do ośrodka rehabilitacyjnego jest wydane przez lekarza orzecznika ZUS orzeczenie o potrzebie rehabilitacji leczniczej. O przeprowadzenie rehabilitacji leczniczej w ramach prewencji rentowej ZUS może też wnioskować lekarz prowadzący leczenie. Lekarz orzecznik ZUS orzeka również o potrzebie rehabilitacji leczniczej, wykonując kontrolę prawidłowości orzekania o czasowej niezdolności do pracy z powodu choroby, orzekając o okolicznościach uzasadniających przyznanie świadczenia rehabilitacyjnego, a także orzekając w sprawie niezdolności do pracy. Opracowanie: Departament Prewencji i Rehabilitacji Centrali ZUS 15 listopada 2007 r. 19

20 6. UPRAWNIENIA PRACOWNICZE OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH Uprawnienia pracownicze osób niepełnosprawnych zostały uregulowane w rozdziale 4 ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz.U. z 2004 r., Nr 99, poz z późn. zm.) oraz w rozporządzeniach wykonawczych do niej. Czas pracy Zgodnie z obowiązującymi przepisami czas pracy osoby niepełnosprawnej (bez względu na stopień niepełnosprawności tej osoby) nie może przekraczać 8 godzin na dobę i 40 godzin tygodniowo. Natomiast osoby niepełnosprawne zaliczone do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności mogą pracować jedynie do 7 godzin na dobę i 35 godzin tygodniowo. Osoba niepełnosprawna nie może być również zatrudniona w porze nocnej i w godzinach nadliczbowych. Ustalony zgodnie z powyższymi zasadami wymiar czasu pracy obowiązuje od dnia następującego po dniu przedstawienia pracodawcy orzeczenia o niepełnosprawności. Krótszy wymiar czasu pracy osoby zaliczonej do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności nie powoduje obniżenia przysługującego wynagrodzenia. Osobie, która otrzymywała wynagrodzenie w stałej miesięcznej stawce i przedstawiła orzeczenie o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności przysługuje wynagrodzenie w dotychczasowej wysokości. Natomiast pracownikowi, którego wysokość wynagrodzenia jest określona w stawce godzinowej, przechodzącemu na skrócone normy czasu pracy należy stawkę wynagrodzenia zasadniczego odpowiednio podwyższyć (w stosunku, w jakim pozostaje dotychczasowy wymiar jego czasu pracy do tych norm). Wskazanych wyżej ograniczeń czasu pracy osób niepełnosprawnych nie stosuje się: q do osób zatrudnionych przy pilnowaniu oraz q gdy, na wniosek osoby zatrudnionej, lekarz przeprowadzający badania profilaktyczne pracowników lub, w razie jego braku, lekarz sprawujący opiekę nad tą osobą wyrazi na to zgodę. Przerwy w pracy Na podstawie art. 134 Kodeksu pracy wszystkim pracownikom, których dobowy wymiar czasu pracy wynosi co najmniej 6 godzin, przysługuje prawo do przerwy w pracy, trwającej co najmniej 15 minut. Osobie niepełnosprawnej bez względu na dobowy wymiar czasu pracy przysługuje ponadto prawo do dodatkowej przerwy w pracy w wymiarze 15 minut na gimnastykę usprawniającą lub wypoczynek. Czas obu wymienionych wyżej przerw jest wliczany do czasu pracy. Prawo do dodatkowego urlopu Osobie zaliczonej do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności przysługuje dodatkowy urlop wypoczynkowy w wymiarze 10 dni roboczych w danym roku kalendarzowym. Prawo do pierwszego urlopu dodatkowego osoba ta nabywa po prze- 20

21 pracowaniu jednego roku następującego po dniu zaliczenia jej do jednego z tych stopni niepełnosprawności. Urlop dodatkowy nie przysługuje natomiast osobie uprawnionej do urlopu wypoczynkowego w wymiarze przekraczającym 26 dni roboczych lub do urlopu dodatkowego w wymiarze 10 dni na podstawie odrębnych przepisów. Jeżeli osoba niepełnosprawna jest uprawniona na podstawie odrębnych przepisów do urlopu dodatkowego w wymiarze niższym niż 10 dni roboczych zamiast tego urlopu przysługuje jej urlop dodatkowy w wymiarze 10 dni z tytułu niepełnosprawności. Turnus rehabilitacyjny Osoba o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności ma także prawo do zwolnienia od pracy w wymiarze do 21 dni roboczych w celu uczestniczenia w turnusie rehabilitacyjnym, nie częściej niż raz w roku. Pracownik ubiegający się o udział w turnusie rehabilitacyjnym powinien uzyskać od lekarza sprawującego nad nim opiekę wniosek o skierowanie na taki turnus. We wniosku lekarz określa rodzaj turnusu oraz czas jego trwania. Skierowanie na turnus rehabilitacyjny pracownik powinien przedstawić pracodawcy w takim terminie, który umożliwi zapewnienie normalnego toku pracy w zakładzie pracy. Podstawą wypłaty wynagrodzenia za czas zwolnienia od pracy w związku z pobytem na turnusie rehabilitacyjnym jest przedłożony pracodawcy dokument, który potwierdza pobyt na turnusie (najczęściej jest to faktura), wystawiony przez organizatora turnusu. Za czas omawianego zwolnienia od pracy pracownikom niepełnosprawnym przysługuje prawo do wynagrodzenia obliczonego tak jak ekwiwalent pieniężny za urlop wypoczynkowy. Zgodnie z obowiązującymi przepisami nie może dojść do kumulacji nieobecności w pracy z powodu korzystania z dodatkowego urlopu oraz zwolnienia od pracy w celu uczestniczenia w turnusie rehabilitacyjnym. W myśl wskazanej na wstępie ustawy łączny wymiar urlopu dodatkowego i zwolnienia od pracy w celu uczestniczenia w turnusie rehabilitacyjnym nie może przekroczyć 21 dni roboczych w roku kalendarzowym. Dodatkowe uprawnienia Pracownikowi niepełnosprawnemu legitymującemu się orzeczeniem o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności przysługuje ponadto zwolnienie od pracy w celu wykonania badań specjalistycznych, poddania się zabiegom leczniczym lub usprawniającym, a także w celu uzyskania zaopatrzenia ortopedycznego lub jego naprawy, jeżeli czynności te nie mogą być wykonane poza godzinami pracy. Za czas zwolnienia od pracy pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia. Utrata zdolności do pracy na dotychczasowym stanowisku Osobie zatrudnionej, która w wyniku wypadku przy pracy lub choroby zawodowej utraciła zdolność do pracy na dotychczasowym stanowisku, pracodawca jest obowiązany wydzielić lub zorganizować odpowiednie stanowisko pracy z podstawowym zapleczem 21

22 socjalnym, nie później niż w okresie trzech miesięcy od daty zgłoszenia przez tę osobę gotowości przystąpienia do pracy. Zgłoszenie gotowości przystąpienia do pracy powinno nastąpić w ciągu miesiąca od dnia uznania osoby za niepełnosprawną. Jeżeli wyłączną przyczyną wypadku przy pracy było naruszenie przepisów w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy przez pracownika z jego winy lub w wyniku jego stanu nietrzeźwości pracodawca jest zwolniony ze wskazanych wyżej obowiązków. Opracowanie: Departament Spraw Pracowniczych Centrali ZUS 15 listopada 2007 r.

23 7. ORZECZNICTWO LEKARSKIE W ZAKŁADZIE UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH Organizacja orzecznictwa lekarskiego Do zakresu działania Zakładu Ubezpieczeń Społecznych należy m.in. orzekanie dla celów ustalania uprawnień do świadczeń z ubezpieczeń społecznych, do których prawo uzależnione jest od stwierdzenia niezdolności do pracy lub niezdolności do samodzielnej egzystencji. Od 1 stycznia 2005 r. postępowanie orzecznicze jest dwuinstancyjne. Organem orzekającym w I instancji jest lekarz orzecznik ZUS, natomiast w II instancji orzekają komisje lekarskie Zakładu. Wszyscy lekarze orzecznicy i członkowie komisji lekarskich są specjalistami, w szczególności w zakresie następujących dziedzin medycyny: choroby wewnętrzne, chirurgia, neurologia, psychiatria, medycyna pracy, medycyna społeczna. Lekarze orzecznicy działają we wszystkich oddziałach Zakładu. Komisje lekarskie działają w składzie 3-osobowym, a ich siedziby są zlokalizowane w 23 oddziałach Zakładu: Lp. Siedziba komisji lekarskich Właściwość terytorialna komisji lekarskich 1. Oddział Wojewódzki ZUS w Białymstoku Oddział Wojewódzki ZUS w Białymstoku 2. Oddział Wojewódzki ZUS w Bydgoszczy Oddział Wojewódzki ZUS w Bydgoszczy i Oddział ZUS w Toruniu 3. Oddział Wojewódzki ZUS w Chorzowie Oddział Wojewódzki ZUS w Chorzowie i Oddział ZUS w Zabrzu 4. Oddział Wojewódzki ZUS w Gdańsku Oddział Wojewódzki ZUS w Gdańsku i Oddział ZUS w Słupsku 5. Oddział Wojewódzki ZUS w Krakowie Oddział Wojewódzki ZUS w Krakowie i Oddział ZUS w Chrzanowie 6. Oddział Wojewódzki ZUS w Kielcach Oddział Wojewódzki ZUS w Kielcach 7. Oddział Wojewódzki ZUS w Lublinie Oddział Wojewódzki ZUS w Lublinie i Oddział ZUS w Biłgoraju 8. Oddział Wojewódzki ZUS w Łodzi Oddział Wojewódzki ZUS w Łodzi i II Oddział ZUS w Łodzi 9. Oddział ZUS w Nowym Sączu Oddział ZUS w Nowym Sączu 10. Oddział Wojewódzki ZUS w Olsztynie Oddział Wojewódzki ZUS w Olsztynie i Oddział ZUS w Elblągu 11. Oddział Wojewódzki ZUS w Opolu Oddział Wojewódzki ZUS w Opolu 12. Oddział ZUS w Ostrowie Wielkopolskim Oddział ZUS w Ostrowie Wielkopolskim 13. Oddział Wojewódzki ZUS w Poznaniu Oddział Wojewódzki ZUS w Poznaniu, II Oddział ZUS w Poznaniu i Oddział ZUS w Pile 14. Oddział Wojewódzki ZUS w Rzeszowie Oddział Wojewódzki ZUS w Rzeszowie i Oddział ZUS w Jaśle 15. Oddział ZUS w Rybniku Oddziały ZUS w Rybniku i w Bielsku Białej 23

24 Lp. Siedziba komisji lekarskich Właściwość terytorialna komisji lekarskich 16. Oddział ZUS w Sosnowcu Oddziały ZUS w Sosnowcu i w Częstochowie 17. Oddział Wojewódzki ZUS w Szczecinie Oddział Wojewódzki ZUS w Szczecinie i Oddział ZUS w Koszalinie 18. Oddział ZUS w Tomaszowie Mazowieckim Oddział ZUS w Tomaszowie Mazowieckim 19. Oddział ZUS w Wałbrzychu Oddział ZUS w Wałbrzychu 20. Oddział Wojewódzki ZUS w Warszawie Oddział Wojewódzki ZUS w Warszawie, III Oddział ZUS w Warszawie, Oddział ZUS w Radomiu 21. II Oddział ZUS w Warszawie II Oddział ZUS w Warszawie, Oddziały ZUS w Płocku i w Siedlcach 22. Oddział Wojewódzki ZUS we Wrocławiu Oddział Wojewódzki ZUS we Wrocławiu i Oddział ZUS w Legnicy 23. Oddział ZUS w Zielonej Górze Oddział Wojewódzki ZUS w Gorzowie Wielkopolskim i Oddział ZUS w Zielonej Górze Definicje i zasady orzekania o niezdolności do pracy Niezdolną do pracy jest osoba, która całkowicie lub częściowo utraciła zdolność do pracy zarobkowej z powodu naruszenia sprawności organizmu i nie rokuje odzyskania zdolności do pracy po przekwalifikowaniu. Całkowicie niezdolną do pracy jest osoba, która utraciła zdolność do wykonywania jakiejkolwiek pracy. Częściowo niezdolną do pracy jest osoba, która w znacznym stopniu utraciła zdolność do pracy zgodnej z poziomem posiadanych kwalifikacji. Niezdolność do pracy orzeka się na okres nie dłuższy niż 5 lat. Niezdolność do pracy orzeka się na okres dłuższy niż 5 lat, jeżeli według wiedzy medycznej nie ma rokowań odzyskania zdolności do pracy przed upływem tego okresu. Jeżeli osobie uprawnionej do renty z tytułu niezdolności do pracy przez okres co najmniej ostatnich 5 lat poprzedzających dzień badania lekarskiego brakuje mniej niż 5 lat do osiągnięcia wieku emerytalnego (60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn), w przypadku dalszego stwierdzenia niezdolności do pracy orzeka się niezdolność do pracy na okres do dnia osiągnięcia tego wieku. Zachowanie zdolności do pracy w warunkach określonych w przepisach o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych nie stanowi przeszkody do orzeczenia całkowitej niezdolności do pracy. Jeżeli osoba ubiegająca się o świadczenie trwale utraciła zdolność do pracy w dotychczasowym zawodzie i może odzyskać zdolność do pracy po przekwalifikowaniu, orzeka się o celowości przekwalifikowania zawodowego. W przypadku stwierdzenia naruszenia sprawności organizmu w stopniu powodującym konieczność stałej lub długotrwałej opieki i pomocy innej osoby w zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych, orzeka się niezdolność do samodzielnej egzystencji. Lekarz orzecznik oraz komisja lekarska Zakładu dokonują oceny niezdolności do pracy w formie orzeczenia. Lekarz orzecznik i komisja lekarska oceniają niezdolność do pracy, jej stopień, a także dokonują ustaleń dotyczących: 24