10 LAT W UNII EUROPEJSKIEJ

Transkrypt

1 EGZEMPLARZ BEZPŁATNY Wrzesień LAT W UNII EUROPEJSKIEJ Droga do strefy przedsiębiorczości Przekazujemy do Waszych rąk drugi numer publikacji na temat bilansu 10 letniej obecności Gminy Stawiguda w Unii Europejskiej. W rozmowie z sołtysami, radnymi i urzędnikami pytamy o dokonania i zrealizowane projekty w sołectwach. Nie mogliśmy pominąć tak ważnej sfery wykorzystywania funduszy unijnych jaką jest edukacja młodego pokolenia. W jaki sposób wykorzystano pieniądze z programów pomocowych w oświacie pokazujemy na przykładzie Szkoły Podstawowej w Rusi. Szukamy odpowiedzi na pytanie czy Gmina Stawiguda może rozwijać się w oparciu o strategię wykorzystywania funduszy unijnych w latach O kierunkach rozwoju rozmawiamy z Wicewójt Gminy Stawiguda Ireną Derdoń.

2 2 Stawiguda: Strefa przedsiębiorczości będzie większa Najważniejsza jest poprawa warunków życia mieszkańców Dariusz Gołębiowski, Agencja MultiMedia:- Ostatnio rozmawialiśmy o tym, w jaki sposób gmina Stawiguda wykorzystała możliwość zdobywania funduszy unijnych i jak to wpłynęło na jej rozwój. Rozpoczął się nowy okres programowania na lata i w związku z tym rodzi się pytanie, czy władze gminy mają pomysł na zagospodarowanie tych nowych środków? Irena Derdoń, wicewójt gminy Stawiguda:- Gmina Stawiguda ma duży potencjał rozwojowy. Wpływ na to ma między innymi jej korzystne i atrakcyjne położenie w pobliżu Olsztyna przy trasie krajowej nr 51. Dzięki temu mamy nadzieję rozszerzyć naszą strefę przedsiębiorczości. Wszystkie tereny, położone po jednej i drugiej stronie drogi krajowej są przeznaczone pod usługi. Chcemy przyciągnąć inwestorów i zlokalizować w tym miejscu nowe firmy, które nie tylko przyczynią się do dalszego rozwoju naszej gminy, ale dadzą też zatrudnienie jej mieszkańcom. Każde przedsiębiorstwo daje wymierne korzyści przez wpływy do budżetu gminy. Obecnie jesteśmy na etapie pierwszych rozmów z firmą, która spełniłaby te nasze oczekiwania, ale nie chcę na razie zdradzać szczegółów, bo rozmowy są w początkowym stadium. Mamy duży teren, do którego doprowadzona jest droga i cała infrastruktura, gdzie możnaby ulokować kilka firm. Sam teren należy w tej chwili do osoby prywatnej. Dysponujemy też mniejszymi nieruchomościami w Stawigudzie, gdzie również jest dojazd i pełna infrastruktura. Uważam, że gmina powinna się rozwijać w kierunku świadczenia usług i rozwoju turystyki. Chcemy kontynuować proces integracji i aktywizacji naszej lokalnej społeczności. Cały czas dążymy też do dalszej poprawy warunków życia mieszkańców. W minionym okresie wybudowaliśmy i wyposażylismy w większości sołectw dzięki funduszom europejskim świetlice, które służą i dorosłym i dzieciom. Zostały tylko cztery sołectwa, gdzie dotąd mieszkańcy czekają na miejsce, w którym mogliby ciekawie i twórczo spędzać wolny czas. Zbudujemy je dzięki środkom unijnym z nowej perspektywy fi- Wicewójt Gminy Stawiguda Irena Derdoń nansowej. Trzeba też w dalszym ciągu zadbać o świetlice już istniejące, doposażyć je i wzbogacić ich ofertę dla mieszkańców. Pieniądze unijne mogą też pomóc w rozbudowie bazy sportowej. Myślimy także o utworzeniu domu pobytu dziennego dla ludzi starszych a także zakupie samochodu, który umożliwiłby dowóz do niego osób niepełnosprawnych. Liczymy tu na pomoc Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej. Dużym problemem w naszej gminie jest brak komunikacji między poszczególnymi wsiami. Ostatnio zostały wstrzymane prace, prowadzone wspólnie z Olsztynem nad skomunikowaniem Bartążka i Rusi. Będziemy się starali w jakiś sposób to rozwiązać. Na dzień dzisiejszy nie mamy takiej możliwości, ale myślę, że znajdą się projekty unijne, oferujące fundusze na ten cel, zwłaszcza, że w ramach Zintegrowanych Inwestycji Terytorialnych priorytetem gmin leżących w aglomeracji Olsztyna jest połączenie dróg lokalnych z głównymi i zorganizowanie funkcjonalnego transportu. W ostatnich latach na budowę dróg przeznaczyliśmy niemałą kwotę, bo ponad 20 milionów złotych. Połowę tej sumy otrzymaliśmy z dotacji. Staramy się rozłożyć inwestycje równomiernie między różne sołectwa. W tej chwili realizujemy drogę w Majdach, która była drogą powiatową ale została przejęta przez gminę. Współpraca ze starostwem dobrze się układa - próbujemy zrealizować wspólnie chociaż jedną drogę lokalną w roku. Dobrym prognostykiem jest też udana współpraca z urzędem marszałkowskim i wojewódzkim. Myślę, że już niedługo nasza gmina będzie mogła się pochwalić funkcjonalną o dobrej jakości i standardzie siecią dróg lokalnych. D. G.:- Ściągnięcie inwestorów wymaga spełnienia określonych warunków. Czy gmina Stawiguda jest na to przygotowana? Irena Derdoń- Już w tej chwili gmina robi wszystko, żeby zachęcić przedsiębiorców do inwestowania na naszym terenie. Wszystkie nowe firmy, które powstają, przez okres kilku lat są zwolnione z płacenia podatków. To samo proponujemy także firmom już istniejącym, które przewidują rozbudowę i zatrudnienie nowych pracowników. Myślimy o utworzeniu specjalnej podstrefy ekonomicznej, wchodzącej w skład Warmińsko-Mazurskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej, ale wymaga to jeszcze głębokiej analizy, w jakim stopniu będzie to dla naszego samorządu i mieszkańców, mam na myśli ilość nowych miejsc pracy, opłacalne. D. G.:- Gmina Stawiguda ma bardzo bogatą ofertę kulturalną i rekreacyjną dla mieszkańców. Czy w Pani ocenie jest ona wystarczająca? Irena Derdoń:- Myślę, że potrzeby naszych mieszkańców są większe, chociaż już teraz zrobiliśmy wiele. Tymi sprawami zajmuje się Gminny Ośrodek Kultury. Dzięki pozyskanym środkom GOK przez całe lato organizuje ciekawe imprezy kulturalne i zajęcia rekreacyjne dla mieszkańców - marsze z kijkami, marszobiegi, spływy kajakowe, wycieczki rowerowe czy zwiedzanie z przewodnikami terenu gminy. W najbliższej przyszłości chcemy, przy współpracy sołtysów, urządzić w każdym sołectwie siłownie napowietrzne, przeznaczone głównie dla młodzieży, ale nic nie stoi na przeszkodzie, żeby mogli z nich korzystać ludzie starsi. Koszty realizacji tego projektu sfinansowalibyśmy z własnych środków budżetowych i funduszy sołeckich. Wspólnie z Nadleśnictwem Nowe Ramuki a konkretnie z tutejszym nadleśniczym, panem Januszem Jeznachem, podjęliśmy rozmowy na temat utworzenia szlaku rowerowego, który będzie łączył Stawigudę z Pluskami. Dalszym etapem byłaby trasa do Rybak i w stronę Orzechowa. Dzięki współpracy z Nadleśnictwem mieszkańcy i turyści mieliby okazję zwiedzić nasze piękne lasy i okolice jezior. Jednym z priorytetów władz gminnych na przyszłość jest jak najlepsze wykorzystanie linii brzegowych nad naszymi jeziorami. Sprawa zagospodarowania akwenów jest też bliska naszym lokalnym stowarzyszeniom. Najbardziej aktywne działania w tym zakresie prowadzi obecnie Zrzeszenie Majdy-Kręsk. Obecne działania urzędu, zaowocowały wybudowaniem pomostów na Łynie i nad Jeziorem Wulpińskim. Na kilku plażach urządziliśmy boiska do gry w piłkę siatkową. Zamierzamy nadal wzbogacać naszą bazę sportową aby przyciągnąć jeszcze więcej turystów. Obecnie prowadzona jest inwentaryzacja brzegów nad Jeziorem Wulpińskim. W kolejności pójdą za tym konkretne rozwiązania-budowa oznakowanych dojść bezpośrednio do jeziora i plaż. D.G.:- Jakie są potrzeby gminy Stawiguda w zakresie oświaty? Irena Derdoń- Posiadamy wystarczającą bazę edukacyjna. W Stawigudzie funkcjonuje nowo wybudowane przedszkole z pięcioma oddziałami, szkoła podstawowa i gimnazjum. Ogromną popularnością cieszy się szkoła podstawowa w Rusi, nie tylko z powodu wysokich wyników w nauczaniu, bo takie osiągają wszystkie nasze szkoły, ale ze względu na bliskość Olsztyna. Do majątku gminy należy wiele terenów inwestycyjnych położonych w pobliżu Olsztyna, na których powstają domy wielorodzinne. W związku z tym przewidujemy duży przyrost w naszej gminie liczby dzieci w wieku szkolnym i przedszkolnym. W tym przypadku pojawia się konieczność rozbudowania szkoły. Planujemy też przebudowę istniejącego przedszkola lub budowę nowego. Na szczęście do tej pory ten problem w pewnym stopniu rozwiązują prywatne przedszkola.

3 10 lat w Unii Europejskiej 3 D.G.:- Stawiguda, należy do gmin stawiających na rozwój turystyki i musi dbać o ekologię oraz środowisko naturalne. Irena Derdoń:- Naszym wielkim sukcesem jest to, że praktycznie cała gmina jest skanalizowana i zwodociągowana. Skorzystaliśmy zarówno z unijnych środków przedakcesyjnych, jak i z późniejszych funduszy, np. PHARE. Będziemy nadal modernizować istniejące już rozwiązania sanitarne, bo z roku na rok przybywa nam turystów a jednym z magnesów, który ich przyciąga jest czystość naszych jezior i lasów. W zeszłym roku przejęliśmy od Agencji Nieruchomości Rolnych oczyszczalnię ścieków w Gągławkach i dokonaliśmy jej modernizacji. W związku z ciągle powiększającą się liczbą mieszkańców Stawigudy, planujemy rozbudowę tutejszej oczyszczalni, zwłaszcza, że obsługuje ona także inne miejscowości. Inwestycje te planujemy zrealizować z pomocą przyszłych środków unijnych. Mamy też plany rozbudowy sieci gazowej. Prowadzimy rozmowy ze spółką gazowniczą, która jest w tej sferze monopolistą. Zabiegamy głównie o podłączenie do sieci naszych terenów w Rusi, Bartążku, Pluskach i Rybakach. Jest to jednak uzależnione od czynników ekonomicznych, a głównie od liczby mieszkańców w danej miejscowości. Współpraca i wymiana z gminą Morawica trwa ponad 10 lat D.G.:- Jakie działania będzie podejmwała gmina, żeby jej mieszkańcy czuli się bezpiecznie? Irena Derdoń- Mamy na naszym terenie posterunek policji w Stawigudzie, który wspieramy finansowo i w zakresie zakupu sprzętu. Będziemy nadal robić wszystko, żeby posterunek pozostał. Trzeba jednak pamiętać o tym, że taka decyzja nie zależy od władz samorządowych. Gdyby jednak tak się stało, że posterunek ulegnie likwidacji pomyślimy o utworzeniu straży gminnej. Mamy cztery jednostki ochotniczej straży pożarnej. Nasza współpraca z nimi polega na ich współfinansowaniu i pomocy w modernizacji wyposażenia. Dzięki funduszom unijnym zakupiliśmy samochody strażackie a w przyszłym roku dokupimy kolejne dwa. Gmina dofinansowuje również różnego rodzaju szkolenia jednostek OSP. W organizowanych przez gminę kursach udzielania pierwszej pomocy uczestniczą nie tylko strażacy, ale również chętni mieszkańcy. W najbliższym kursie, do którego nabór został już ukończony, wezmą udział sołtysi i pracownik gminy. Mamy zamiar przeszkolić jak najwięcej osób, które organizują lub przeprowadzają imprezy publiczne na terenie naszej gminy właśnie w tym zakresie. D.G.:- Jakie są Pani oczekiwania co do stanu gminy Stawiguda po zakończeniu kolejnego okresu finansowania z Unii Europejskiej, czyli w 2020 roku i czy budżet gminy jest w stanie wytrzymać kolejne wydatki inwestycyjne? Irena Derdoń:- Ideałem byłoby, wybudowanie oświetlonych dróg w każdej miejscowości w naszej gminie. Chciałabym żeby, dzięki rozwojowi gminy, nasi mieszkańcy mieli przede wszystkim zapewnioną pracę a w dalszej kolejności bazę oświatową, szeroką ofertę kulturalną, nowe boiska i jeszcze więcej możliwości aktywnego spędzania czasu wolnego. Obecnie gminny budżet jest dużo poniżej progów ostrożnościowych, odnośnie wskaźników zadłużenia, wymaganych przez ustawę o finansach publicznych. Zadłużenie budżetu wynosi około 34%.Taki jego poziom pozwala gminie na dalszy rozwój i realizację w najbliższym czasie zadań inwestycyjnych z wykorzystaniem finansowania ze środków unijnych w latach Dziękuję za rozmowę. Ruś: Wieś z rozwiniętą turystyką Latem kajaki zimą narty Wanda Sirojć radna gminy Stawiguda Dariusz Gołębiowski, Agencja MultiMedia:- Od jak dawna mieszka Pani w Rusi? Wanda Sirojć, radna Rady Gminy w Stawigudzie:- Zamieszkuję tutejsze tereny od 1977 roku. Wcześniej mieszkałam niedaleko Mrągowa. Mój mąż pracował wówczas w Olsztynie. Po ślubie nie mieliśmy mieszkania, czekaliśmy na mieszkanie spółdzielcze, na które w tamtych czasach trzeba było czekać bardzo długo. Wówczas, mąż zorientował się, że można kupić dom w Rusi. Przyjechaliśmy, obejrzeliśmy kilka domów i zdecydowaliśmy się osiedlić w jednym z nich. Akurat była wiosna. Krajobraz wywarł na nas tak wielkie wrażenie, że kupiliśmy dom, który nie był zbyt zachęcający. Radną jestem natomiast od 8 lat, czyli jest to już moja druga kadencja. D.G.:- Jak wyglądała wieś w tamtych latach? Wanda Sirojć: Pamiętam drewniane płotki, pomalowane na niebiesko i ciszę. Przed domkami były drewniane werandy. Nie było samochodów. Jedyny samochód miał sołtys, Pan Nowak. Ulice były bardzo bezpieczne. Problemem był brak kanalizacji i wodociągów. Ludzie czerpali wodę z pompy a nawet z Łyny. Później nie było problemów z instalacją wody, ponieważ teren jest bogaty w źródełka. Była także szkoła, zbudowana z czerwonej cegły. Nie była duża, jednak w tamtym czasie wystarczała. Pamiętam, że klasy były zadbane, ładne. Jeśli chodzi o rolnictwo, to było ono słabo rozwinięte, większość ludzi pracowała w Olsztynie. Jeździły duże PKS-y, które były przeładowane, bo każdy wtedy jeździł autobusem. Z czasem pojawiało się coraz więcej samochodów. Zmniejszyło się zapotrzebowanie na PKS-y. Obecnie zlikwidowano dojazdy do Rusi, co jest wielkim problemem dla sporej części mieszkańców Rusi. D.G.:- Co zaczęło się zmieniać we wsi po przystąpieniu Polski do Unii Europejskiej? Wanda Sirojć:- W szkole dobudo-

4 4 wano salę sportową. Za pieniądze unijne została wybudowana droga asfaltowa na nowym osiedlu, zrobiliśmy plac zabaw przy szkole. W tym roku wybudowano pomost na spływy kajakowe. W naszej wiosce jest bardzo rozbudowana turystyka. Zimą proponujemy naszym gościom wyciąg narciarski. Latem- rowery, kajaki. Jeśli chodzi o letników, to nie ma ich dużo. Pokoje są wynajmowane, ale słabo. Największym zainteresowaniem cieszą się właśnie kajaki, więc pomost jest bardzo potrzebny. Nowowybudowany pomost dla kajakarzy w Rusi D.G:- Jak obecnie wygląda życie we wsi? Wanda Sirojć:- Wieś nie jest zbytnio zintegrowana w tym sensie, że widać tę granicę pomiędzy nowymi mieszkańcami, a tymi starymi. Nowi mieszkańcy nie są zbyt chętni do integracji, jednak są bardzo życzliwi i jeśli się ich o coś poprosi, to są pomocni. Myślę, że jest to skutkiem oddzielenia nowych domów od reszty wsi. Naszą największą bolączką są drogi. Przydałoby nam się także oświetlenie, zwłaszcza na koloniach Rusi. Dodatkowo pragnęłabym przywrócenia komunikacji, ponieważ jej brak jest bardzo uciążliwy. Niestety nie wszyscy mają możliwość poruszania się własnym pojazdem, m.in. dojeżdżająca do szkół młodzież. Myślę, że w Rusi nie potrzeba zbyt wielu zmian, ponieważ zepsułoby to urok naszej wsi. Funkcjonuje też Stowarzyszenie Przyjaciół Rusi nad Łyną, które stara się nie dopuścić do powstania kopalni żwiru, tj. dewastacji środowiska naturalnego. Tego kruszywa są hektary, zniszczyłoby to krajobraz naszej pięknej okolicy. Dziękuję za rozmowę Edukacja: Dariusz Gołębiowski, Agencja MultiMedia:- Od momentu przystapienia Polski do UE zapoczątkowano realizację projektów infrastrukturalnych i projektów tzw. miękkich. Celem tych ostatnich m.in. było wspieranie gmin w zadaniach oświatowych. Marek Kotliński, dyrektor Szkoły Podstawowej w Rusi:- Naszej gminie udało się pozyskać środki unijne na wymienione przez Pana cele. Jako możemy wymienić fundusze dzięki, którym udało nam się wyremontować strych. Teraz mieści się na nim biblioteka oraz nasza Izba Regionalna. Koszty realizacji projektu nie były małe. Pozyskaliśmy około 80 tys. złotych. Wystarczyło to na ocieplenie poddasza, położenie podłóg a także wstawienie okien. D.G.:- Czy prócz funduszy przeznaczonych na remonty i renowacje udało się Panu zrealizować inne programy? Marek Kotliński:- Tak, choćby program, w którym sześciolatki rozpoczynają edukację szkolną. Szkoła w Rusi chce się rozbudowywać Pieniądze z Unii służą edukacji dzieci Na jego realizację również uzyskaliśmy kilkanaście tysięcy złotych. Zostały one przeznaczone w głównej mierze na przygotowanie bazy dydaktycznej. Już od czterech lat do naszej szkoły jako pierwszoklasiści uczęszczają sześciolatkowie. Myślę, że jest to nasz duży sukces. Nie udałoby się to jednak bez unijnych pieniędzy. Mogliśmy dzięki nim zakupić kolorowe zabawki oraz materiały niezbędne do nauki. Udało nam się również przystosować salę lekcyjną do potrzeb dzieci. Marek Kotliński dyrektor Szkoły Podstawowej w Rusi D.G.:- Czy to wszystko udało się zrealizować tylko dzięki funduszom unijnym? Marek Kotliński:- Nie tylko. Spory wkład w rozwój naszej szkoły wnosi również gmina. Możemy być dumni, że nasze władze samorządowe tak mądrze rządzą. Nigdy nie żałowały pieniędzy na oświatę. To oczywiście przynosi później efekty. Kiedy rodzice przychodzą wraz z dziećmi do szkoły i widzą, że jest ona kolorowa i przyjazna dzieciom, a wszelkie standardy niezbędne do prawidłowego rozwoju ich pociech są spełnione wyzbywają się wszelkich obaw o to czy powierzyć tej konkretnej szkole przyszłość edukacyjną swoich dzieci. D.G.:- Rozumiem, że szkoła w Rusi nie narzeka na brak uczniów? Marek Kotliński:- Oczywiście, że nie. Mamy bardzo dużo chętnych. Wręcz mogę powiedzieć, że nadmiar sprawia nam problemy. Wszyscy chcą mieć lekcje w takich warunkach jakie panują w naszej szkole. D.G.:- Ruś jest niedaleko od Olsztyna. Jak w związku z tym poradziliście sobie z konkurencją szkół olsztyńskich? Marek Kotliński:- Był czas, że w dużej mierze opieraliśmy się właśnie na dzieciach z Olsztyna. Jedna trzecia uczniów to byli właśnie mieszkańcy Olsztyna. W tej chwili mamy sporą liczbę dzieci naszych mieszkańców. Niestety w tym wypadku to oni mają pierwszeństwo. Ciągle brakuje nam klas lekcyjnych a dzieci wciąż przybywa. D.G.:- Założę się, że niejeden dyrektor szkoły chciałby mieć takie problemy z ilością chętnych. Rozumiem, że tych, którzy nie są mieszkańcami odsyłacie z kwitkiem? Marek Kotliński:- Tak, ponieważ w obecnym budynku się nie mieścimy. Choć budynek z zewnątrz wygląda na duży, to w rzeczywistości jest bardzo kameralny. Tak jak już wspomniałem liczba dzieci gwałtownie rośnie. Jesteśmy jedną z nielicznych szkół w Polsce, gdzie notuje się tak duży przyrost dzieci. Oczywiście fakt, że Olsztyn jest tak blisko niejednokrotnie nam pomaga. Nasza gmina postawiła też na rozwój budownictwa. Obecnie jeden blok to powiedzmy dawna stara wieś. Rodzice chcą, żeby dzieci uczęszczały właśnie do tej szkoły. Myślę, że jest to przede wszystkim docenianie przez nich oferty edukacyjnej, jaką proponu-

5 10 lat w Unii Europejskiej 5 jemy oraz bazy, którą dysponujemy. D.G.:- Wróćmy do konkretnych projektów. Jakie inne projekty zrealizowaliście jeszcze dzięki unijnym pieniądzom? Marek Kotliński:- Ostatnio podjęliśmy się realizacji programu Indywidualizacja jako podstawa pracy w klasach I- III. Ten program związany był z pomocą pedagogiczno- psychologiczną. Na realizację tego programu otrzymaliśmy ponad 60 tys. złotych. Utworzyliśmy gabinet terapii pedagogicznej. Nauczyciele, którzy przez dwa lata prowadzili osobne zajęcia również otrzymali pieniądze na ten konkretny cel. Zatrudniłem szachistę, który miał z dziećmi zajęcia szachowe, instruktorkę tańca oraz trenera teakewondo. Choć program się skończył, to działalność tych ludzi trwa dalej. Teraz wszystkie koszty ponoszą rodzice. Koła pozalekcyjne nadal funkcjonują tak jak w czasie realizacji projektu. W naszej szkole dzieci mogą grać w tenisa ziemnego. W trakcie ferii zimowych współpracujemy z firmą, która prowadzi zajęcia z robotyki. Przy naszej współpracy stworzyli program i otrzymali wsparcie finansowe. W ferie zimowe dwa lata temu dzieci przychodziły codziennie na cztery godziny do szkoły i miały za darmo złotych na osobę. Rodzice ponieśli koszt w granicach ośmiuset złotych. Reszta została pokryta dzięki dofinansowaniu. Od wejścia do Unii funkcjonuje fundacja młodzieży polsko- niemieckiej, która dołożyła nam resztę pieniędzy. Dzięki współpracy gminy Stawiguda z Wahlenhorst w Niemczech oraz Priverno we Włoszech doszło także do wymian uczniów a na wymianę nauczycieli w ramach tego działania przeznaczono spore fundusze unijne. Na tak małą szko- Szkoła Podstawowa w Rusi naukowe. Dzięki niemu udało się wymienić szkolne meble. Teraz mamy kolorowe klasy i dywany na podłogach. Zakupiliśmy z tych źródeł także pomoce typu plansze, książki. Posiadamy też tablice multimedialne, ale to już środki pochodzące bezpośrednio od naszej gminy. Monitoring to koszt trzydziestu-czterdziestu tysięcy złotych. Szkoła nie poniosła w tym zakresie żadnych wydatków. Baza szkolna zdecydowanie się poprawia i to widać. Teraz rozpoczęli- nie mówi. Jednakże nie ulega wątpliwości, że wysokie wyniki w nauczaniu w naszej placówce to efekt przede wszystkim tego, że nauczyciele się ciągle szkolą i rozwijają. Nasza szkoła we współpracy z gminą Stawiguda organizowała takie szkolenia, jak doskonalenie pracy samorządów, które trwały blisko dwa lata. Nie tylko ja wziąłem udział w tych szkoleniach, ale także moi nauczyciele. Wszyscy zdajemy sobie sprawę, że to się nam przyda. Plac zabaw znajduje się niedaleko szkoły zajęcia. Warto podkreślić, że koszt takich zajęć dziennie wynosi około ośmiuset złotych. Ja ze szkolnego budżetu zapłaciłem tyle za cały projekt. D.G.:- Wygląda na to, że uczniowie w tej szkole na nudę nie mogą narzekać. Marek Kotliński:- Tak mi się wydaje. Myślę, że niewiele jest szkół w Polsce, które organizują zimą wyjazdy dzieci na narty. Koszt takiego wyjazdu to tysiąc pięćset łę rezultaty są bardzo widoczne. Dzięki tym wszystkim wymianom sami rodzicie kontaktują się między sobą, podejmując współpracę, chcąc podtrzymywać już nawiązane kontakty. Zmotywowało nas to do wystąpienia o nowe środki i fundusze. D.G.:- Co z wyposażeniem szkoły? Marek Kotliński:- Pozyskiwane dofinansowanie jest przeznaczane w równym stopniu na pomoce śmy remont boiska szkolnego. Są to pieniądze pochodzące z programu unijnego wykonawcy, który z nich korzysta ale szkoła nie ponosi żadnych kosztów. D.G.:- Czy także nauczyciele mają jakieś korzyści z pozyskiwania środków unijnych? Marek Kotliński:- Tak, przede wszystkim szkolenia również studia podyplomowe. Wszystko to zostało sfinansowane ze środków Unii Europejskiej, choć o tym się D.G.:-Biorąc pod uwagę Waszą szkołę i inne placówki w gminie Stawiguda, to na którym miejscu znajdujecie się pod względem wykorzystania unijnych środków? Marek Kotliński:- Szczerze mówiąc nigdy tego nie liczyliśmy. Pisaliśmy duże programy, wkładając w to ogrom pracy. Jednak nauczyciele mają przede wszystkim uczyć. W wypadku zatrudnienia ich do pisania programów, tracą na tym w pierwszej kolejności dzieci. Nasza gmina uchodziła za gminę bogatą i na wejściu przy składaniu projektów zawsze odejmowano nam punkty. Dwukrotnie pisaliśmy duże projekty przede wszystkim do funduszy wspierających środowiska wiejskie. Widać, że Ci, którzy mieszkają w miastach nie znają wiejskich realiów. Nie rozumieją, że dziecko wiejskie nie może przyjść o każdej porze do szkoły. Trzeba je do niej przywieźć. Jako szkoła musimy zapewnić mu wielogodzinną opiekę. Potem bezpiecznie odwieźć do domu. Prawdą jest, że wszystkie programy są tworzone pod wielkie szkoły w miastach. Na wsi specyfika jest inna. Dziękuję za rozmowę

6 6 Gągławki: Plac pod budowę świetlicy już jest Liczą na lepszą drogę przez wieś Dariusz Gołębiowski:- Jak to się stało, że została Pani sołtysem? Jadwiga Kartasińska, sołtys Gągławek:- To dopiero moja pierwsza kadencja. Wcześniej nie angażowałam się w życie Gągławek, bo wyjechałam na kilka lat za chlebem do Holandii. Było mi tam ciężko, przynajmniej na początku, ale dzięki temu wyjazdowi zahartowałam się. Teraz wiem, że nie ma dla mnie rzeczy niemożliwych. Kiedy okazało się, że nie było chętnych do pełnienia funkcji sołtysa, zgodziłam się nim zostać. Trochę z poczucia obowiązku, ale także chęci sprawdzenia się. D.G:- Jak wyglądały Gągławki w czasach, kiedy funkcjonował tu jeszcze PGR? Jadwiga Kartasińska:- Wszystko było zarośnięte. Do wsi prowadziła piaszczysta droga. Wtedy nie można było tu łatwo dojechać. Droga na kolonię była w szczególnie opłakanym stanie. Pamiętam, że kiedyś zgubiłam w niej gumowce. Po prostu zostały w błocie. Po deszczu nie można się było dostać do kościoła. Dobrą stroną tego, że był tu PGR było to, że wieś już w latach 70-tych miała wodociąg i była skanalizowana. Nie żyło nam się najgorzej w tamtych czasach, bo mieliśmy zapewnioną pracę, deputaty. Ktoś się za nas o wszystko starał. Teraz każdy musi sam zadbać o swoje sprawy. D.G.:- Od kiedy wieś zaczęła się zmieniać? Jadwiga Kartasińska:- Bardzo duże zasługi dla Gągławek ma jeden z jej najstarszych mieszkańców, Walter Bohnke. Często jeździł na Zachód jak się wtedy mówiło i widział, jak wyglądają tam wsie. Przyjeżdżał potem Boisko i plac zabaw w Gągławkach Jadwiga Kartasińska sołtysuje w Gągławkach pierwszą kadencję do Gągławek i bardzo silnie motywował nas do tego, żebyśmy upiększali miejsce, w którym mieszkamy. Zaczęliśmy bardziej dbać o estetykę wsi. Jeden wzorował się na drugim i tak to się pomału zaczęło zmieniać. PGR- -owskie bloki wyładniały. Ludzie zaczęli obsadzać je kwiatami i po prostu o nie dbać. Kiedy zostałam sołtysem, jednym z pierwszych projektów, który udało się zrealizować dzięki współpracy z władzami gminy a konkretnie panią Ireną Derdoń, Oczyszczalnia po modernizacji była budowa placu zabaw. Póżniej powstało boisko do gry w siatkówkę plażową.te inwestycje zostały zrealizowane dzięki środkom unijnym. Na plac zabaw dostaliśmy 8000 zł dofinansowania a na budowę boiska do siatkówki ponad zł. Gmina przejęła od naszego sołectwa hydrofornię z oczyszczalnią ścieków i zmodernizowała je, również dzięki unijnym pieniądzom. Wcześniej nasza oczyszczalnia była dość uciążliwa dla mieszkańców. Po modernizacji tylko czasami zalatuje nieświeżym powietrzem. D.G.:- Wieś nie jest duża. Czy mieszkańcy mają poczucie, że tworzą wspólnotę? Jadwiga Kartasińska:- Jest u nas pięknie i spokojnie. Nie ma większych konfliktów. Zorganizowałam kilka festynów integrujących mieszkańców. Za pierwszym razem zainteresowanie było niewielkie. Później było coraz więcej ludzi i było bardzo fajnie. D.G.:- Jakie sprawy chciałby Pani we wsi poprawić? Jadwiga Kartasińska:- Niestety nie ma u nas świetlicy. Jak trzeba zorganizować jakieś spotkanie, to zbieramy się w kotłowni. Na razie mamy tylko wyznaczony plac pod budowę nowej świetlicy. Póki co, chciałabym przeznaczyć ten plac na miejsce spotkań dla wszystkich mieszkańców i zrealizować projekt napowietrznej siłowni. Bardzo liczę na to, że w końcu droga przez naszą wieś dostanie nawierzchnię asfaltową. Sami nie jesteśmy w stanie tego zrobić- fundusz sołecki jest zbyt skromny. Dziękuję za rozmowę.

7 10 lat w Unii Europejskiej 7 Miodówko: Wieś bez rolników Założyli stowarzyszenie żeby chronić jezioro Dariusz Gołębiowski:- Od kiedy jest Pani sołtysem Miodówka? Aniela Margasińska, sołtys wsi Miodówko:- Mieszkanką wsi jestem od 35 lat a funkcję sołtysa pełnię jedną kadencję. Sołtys Miodówka Aniela Margasińska i widać, że miejscowość jest bardzo zadbana. D.G.:- Gdyby była taka możliwość co chcielibyście we wsi poprawić? D. G.:- W jaki sposób zmieniła się wieś po wejściu Polski do Unii Europejskiej? Aniela Margasińska:- Do lat siedemdziesiątych mieszkali tu Warmiacy, którzy prowadzili gospodarstwa rolne. W tej chwili we wsi nie ma żadnego rolnika. Obecnie w Miodówku mieszka 138 osób dorosłych,w Zezuju 18, a do tego mamy 21 dzieci, w tym ośmioro w wieku szkolnym Wcześniej Urządzamy tu dla dzieci różne drobne imprezy, np. Mikołaja, połączonego z rozdawaniem paczek. Dzień Dziecka z kolei urządzamy na plaży. Przy pisaniu wniosków o dotacje z programów unijnych mieliśmy dużą pomoc ze strony gminy, Pani Ireny Derdoń, zastępcy wójta, która tym sie właśnie zajmuje. Wiele spraw we wsi mieszkańcy załatwiają we własnym zakresie z środków własnych i funduszu sołeckiego. W zeszłym roku utworzyliśmy stowarzyszenie głównie po to, aby dbać o nasze jeziorko i plażę oraz uzyskać prawo do jego dzierżawy. Baliśmy Aniela Margasińska:- Głównym naszym celem jest budowa nowej świetlicy, bo stara nadaje się już tylko do rozbiórki. Dostaliśmy od gminy małą działkę. Jeżeli okaże się, że będzie się ona nadawała pod zabudowę, rozpoczniemy starania o pomoc ze strony gminy. Marzy nam się także postawienie siłowni napowietrznej przy placu zabaw tak, aby powstał jeden kompleks wypoczynkowy we wsi. Dziękuję za rozmowę. ludzie mieli swoje własne ujęcia wodne i szamba. Za czasów poprzedniej pani sołtys już z funduszy unijnych w Miodówku powstała kanalizacja i wodociąg, a drogę we wsi pokryto asfaltem. Później powstał też plac zabaw z wiatą. się, że mogłoby zostać sprzedane i odgrodzone, co uniemożliwiłoby mieszkańcom korzystanie z niego. W tym momencie muszę powiedzieć, że mamy we wsi wspaniałych, zaangażowanych mieszkańców. Ludzie dbają tu o czystość Mieszkańcy wsi wolny czas mogą spędzać aktywnie

8 8 Wymój: W świetlicy organizują wspólne spotkania Mają internet, czekają na plac zabaw Dariusz Gołębiowski, Agencja MultiMedia:- Pamięta Pani jak to się stało, że została Pani sołtysem? Aldona Kaśmińska, sołtys wsi Wymój:- Przyszłam na zebranie, zaczęliśmy rozmawiać między sobą. Szczerze mówiąc to nie często przychodziłam na zebrania. Nie interesowały mnie jakoś nigdy. Wtedy jednak przyszłam na zebranie i zastałam 24 osoby. Ja wytypowałam pana Andrzeja Piórkowskiego a koleżanki mówią Aldona. I zgłosiły mnie. Spytałam je czy to żart? Ale byłam pewna, że ja nie zostanę wybrana. Byłam zdecydowanie za młoda. Wydawało mi się wtedy, że to powinien być ktoś straszy, rolnik. Na pana Piórkowskiego było osiem głosów, a na mnie szesnaście. W ten sposób zostałam sołtysem. Bałam się tego, że nie dam sobie rady. Z czasem ludzie zaczęli mi pomagać podpowiadać, co i jak należy zrobić. Nie wiedziałam, co chcę we wsi zrobić w związku z tym niczego ludziom nie obiecałam. D.G.:- A jak długo mieszka Pani we wsi? Aldona Kaśmińska:- Mieszkam w Wymoju dwadzieścia sześć lat. Mąż pracował tutaj w spółdzielni, dlatego tu zamieszkaliśmy. D.G.:- Jakby porównała Pani warunki życia na wsi przed laty i w ostatnim czasie to co można o nich powiedzieć? Aldona Kaśmińska:- Wcześniej była tu rolnicza spółdzielnia i ludzie w niej pracowali. Zajmowała się produkcją zboża i hodowlą bydła. D.G.:- To znaczy, że życie mieszkańców wsi było dosyć mocno związane z pracą w spółdzielni? Aldona Kaśmińska:- Tak, zdecydowanie. Wszystko, co tu się działo miało związek ze spółdzielnią. Było też trochę rolników, bo nie można powiedzieć, że nie było ich w ogóle. Ludzie mieli wtedy pracę. Później jak to kupił znany pan Siemienas wiele osób straciło pracę. Sporo ludzi przeszło wówczas na rentę albo emeryturę. D.G.:- Czyli Państwo oboje pracowaliście w spółdzielni? Aldona Kaśmińska:- Tylko mąż. Był traktorzystą i kombajnistą. Aldona Kaśmińska sołtys we wsi Wymój D.G.:- Czy coś zmieniło się we wsi po przystąpieniu Polski do Unii Europejskiej? Aldona Kaśmińska:- Przestały być uprawiane pola. Teraz wszędzie rosną lasy. Jest jeszcze jeden rolnik, który sobie coś uprawia, ale to są nieduże ilości. Jest to produkcja bardziej na własne potrzeby. Na pewno nie jest to przeznaczone na handel. A co się zmieniło? Na pewno świadomość ludzka jest inna. Widać, że ludzie podchodzą inaczej do życia. Sama niczego bym nie dała rady zrobić. Szczerze mówiąc sołtys sam, bez pomocy może niewiele zdziałać, choćby nie wiem ile chciałby zrobić. Sporo pomocy otrzymuję od radnych i rady sołeckiej. Teraz mamy ładną, wyremontowaną świetlicę. Wcześniej było tu tylko pomieszczenie i nic więcej. Nie było przy czym i na czym usiąść. Zrobiliśmy częściowo łazienkę, która się spodobała wójtowi do tego stopnia, że dał nam jeszcze jedno pomieszczenie. Tutaj nikt nie mieszkał w tym budynku. Z drugiego pomieszczenia zrobiliśmy zaplecze kuchenne. Będzie też salka komputerowa. D.G.:- Na co przeznaczacie sołecki budżet? Aldona Kasińska:- Budżet naszej wsi w tej chwili wynosi blisko piętnaście tysięcy złotych. Wiadomo, że te pieniądze przeznaczyć trzeba na ogrzewanie, na integrację, na jakieś zakupy i na drogi. Dokładamy się też do boiska. Od kilku lat mamy plac, który pełni funkcję boiska. Rośnie tam trawa, stoją nawet drewniane bramki. Chodziło nam o to, żeby młodzież miała się gdzie spotykać. Ale zawsze drżałam o to, że samochody tamtędy przejeżdżają. Piłka może wylecieć na drogę, a dzieci mogą ucierpieć. Ale w tej chwili mamy ładne ogrodzenie-siatkę do wysokości trzech metrów. Boisko będzie wielofunkcyjne. Będzie można na nim grać w piłkę nożną, siatkówkę plażową, koszykówkę. Miejsca wystarczy też na dużą altanę, ławeczki oraz kosze. D.G.:- Kiedy to wszystko zostanie zrobione? Aldona Kaśmińska:- Jeszcze w tym roku. Uważam, że jest to duży sukces. Oczywiście przy współpracy z gminą, która jest pozytywnie do naszych działań nastawiona. Będziemy mieli także jeden przyrząd do ćwiczeń na powietrzu. Mam nadzieję, że z czasem tych przyrządów przybędzie. D.G.:- A skąd pochodziły fundusze na remont budynku świetlicy? Aldona Kaśminska:- Salę i korytarz wyremontowaliśmy z pieniędzy sołeckich. Warto wspomnieć, że kiedyś pomagał nam za darmo jeden mieszkaniec. Bardzo chętnie przychodził i odnawiał to, co akurat wymagało drobnego remontu. Nigdy nie odmawiał, gdy się go o coś poprosiło. D.G.:- A wyposażenie? Aldona Kaśmińska:- Stół do bilarda jest nowy, ponieważ zakupiliśmy go w tym roku z projektu unijnego. Stół można odwrócić i grać także w ping ponga. Otrzymaliśmy także grę piłkarzyki. Otrzymały je wszystkie sołectwa, które mają własną świetlicę. Pierwsze krzesła plastikowe, zakupiliśmy z pieniędzy sołeckich. Kupiliśmy bodajże sześć stołów i czterdzieści krzesełek. D.G.:- A jakie zajęcia są organizowane w świetlicy? Aldona Kaśmińska:- Za mojej kadencji zorganizowaliśmy po raz pierwszy Wigilię dla dzieci z paczkami. Choinkę organizowaliśmy przez około dziesięć lat. Same dzieci organizowały przedstawienia. Było to fajne przedsięwzięcie, bo ludzie przychodzili, a dzieci się bardzo angażowały. Zawsze był poczęstunek dla uczestników, więc wszyscy miło spędzali czas. Od kilku lat organizujemy Wigilię dla mieszkańców. Spotykamy się też w Dzień Kobiet, były organizowane ferie zimowe, wiele razy robiliśmy grilla. Wcześniej niestety

9 10 lat w Unii Europejskiej 9 takich spotkań u nas nie było. D.G.:- Ludzie potrzebują wspólnego przebywania ze sobą? Aldona Kasińska:- Zdecydowanie. Choć pamiętam pierwszy Dzień Dziecka zorganizowaliśmy blisko mojego domu. Przyszło dużo mam do pomocy. Ludzie pomimo, że była to pierwsza taka inicjatywa chętnie się angażowali. Trochę krytyki także było. Chodziło o to, że nie zabezpieczyliśmy terenu taśmą. Oczywiście byłoby nam jako radzie sołeckiej bardzo miło, gdyby ludzie chętniej się udzielali. mawiać, przedstawiają nam swoje propozycje. Wtedy na spotkaniu sołtysów można wszystkie propozycje przekazać i niektóre z nich być może zrealizować. Jest to doskonała okazja, by mówić o tym, co się ludziom nie podoba, co chcieliby zmienić. Czasem umyka nam jako radzie kilka rzeczy, Aldona Kaśmińska:- Dokładamy się do remontu dróg. Przeznaczyliśmy niedużo, bo zaledwie trzy tysiące złotych na ten cel. Teraz chcemy zrobić remont dokładnie, małymi odcinkami ale, żeby ta droga była wyremontowana od początku do końca. Niestety wszystko kosztuje. Oczywiście dokła- dawno udało nam się podłączyć do internetu. W świetlicy i w jej okolicach jest darmowy dostęp przez wi-fi. Boisko do piłki nożnej będzie rozbudowywane we wrześniu. Już teraz wmontujemy na stałe bramki, żeby dzieci mogły bawić się bezpiecznie. Niestety na dzień dzisiejszy nie mamy placu zabaw D.G.:- Kto jest jeszcze oprócz Pani w radzie sołeckiej? Aldona Kaśmińska:- Hanna Piórkowska, Małgorzata Komar i Julita Nowak. Radnym jest Edward Pac. Staramy się wspierać wzajemnie. Na zebrania zazwyczaj przychodzą wszyscy. D.G.:-Zmiany jakie zaszły w przeciągu ostatnich dziesięciu lat są zauważalne w Wymoju? Aldona Kasmińska:- Oczywiście, że są. Najbardziej zależy nam na tym, żeby sami ludzie aktywniej brali udział w życiu naszej wsi. Miło jest kiedy ludzie chcą poroz- a opinie z zewnątrz są dla nas bardzo ważne. D.G.:- Jakie macie plany rozwoju wsi? damy się do tego, ale to nadal jest kropla w morzu potrzeb. Z sołeckich pieniędzy dołożyliśmy się do budowy boiska. Dalszymi zakupami ma zajmować się gmina. Nie- Teren pod budowę boiska jest ogrodzony dla dzieci. Na razie musi nam wystarczyć boisko. Dziękuję za rozmowę. Pluski: Fajne miejsce do wypoczynku Dbają o czystość i chcą kąpieliska z pomostem Dariusz Gołębiowski, Agencja MultiMedia:- Pluski jako miejscowość w czasach poprzedniego systemu były w pewien sposób uprzywilejowane. Zbigniew Ratajczyk, sołtys Plusk:- Można powiedzieć, że były uprzywilejowane inaczej. Mieszkam w Pluskach od 1981 roku i pamiętam czasy, gdy nie było tak dobrze. Na przykład jak się jechało do Rybak, tam gdzie zaczyna się las stał wartownik. To były jeszcze takie czasy. D.G.:- Co jeszcze pamięta Pan z tamtego czasu? Zbigniew Ratajczyk- To były czasy bardzo silnego Łańska, ale później to się zaczęło zmieniać. Wiadomo, przyszedł rok D.G.:- Te zmiany to nie tak od razu. Jak się wtedy żyło ludziom we wsi? Zbigniew Ratajczyk:- Kiedy przybyłem do Plusk była bardzo dobrze rozwinięta komunikacja. Do Plusk przyjeżdżało 11 autobusów. Można było dojechać do Olsztyna wcześnie rano, popołudniu i wieczorem. W tej chwili nie ma ani jednego autobusu. Dla mnie autobus to jest taki symbol lat 80. Wtedy Państwowa Komunikacja Samochodowa była inaczej finansowana. Dzisiaj wszystkie firmy patrzą jednak na zyski. Wożenie jednego czy dwóch pasażerów im się nie opłaca. Właściciele testowali opłacalność kursów na tej trasie i okazało się, że niewiele osób jeździ. Ale jakoś ludzie sobie radzą. Ci co muszą dojeżdżać najprawdopodobniej mają samochody albo z kimś się zabierają. Mieszkańcy jak jadą to zabierają często tych, którzy chcą jechać do Stawigudy czy do Olsztyna. Wracając zabieramy tych, którzy idą. Nie są to częste przypadki. Jeżeli chodzi o samą wieś, była spokojna. Turystyka nie była tak rozwinięta w tamtym czasie jak jest dzisiaj. Była to zupełnie inna wieś. W Pluskach było niewiele działek rekreacyjnych. Domów typowo mieszkalnych stało sześćdziesiąt cztery. W tej chwili jest już ponad 500 działek rekreacyjnych. D.G.:- Zasiedlonych? Zbigniew Ratajczyk- Zasiedlonych. Przybyło nam mieszkańców. W tej chwili jest ich ponad 350. Wcześniej było 220. Nie brakuje także tych, którzy mieszkają tutaj dziewięć miesięcy czy pół roku. Oczywiście w większości mają całoroczne domy rekreacyjne. Niewiele jest takich, które nie posiadają ogrzewania na zimę. Zbigniew Ratajczyk sołtys wsi Pluski D.G.:- Od kiedy można mówić o szybkim tempie rozwoju wsi? Zbigniew Ratajczyk- W roku 1981 nastąpił bardzo wielki postęp. Ludzie z różnych stron zaczęli kupować działki. Mamy mieszkańców z Olsztyna, Warszawy, Krakowa, Katowic, Kielc i wielu innych stron Polski. Ludzie chętnie się tutaj osiedlają, bo nasza okolica jest bardzo piękna. Zwłaszcza, że w tej chwili wybudowano z jednej i drugiej strony wodociągi i kanalizację. Praktycznie wszystkie budynki i siedliska wokół jeziora są skanalizowane. Dzięki temu znowu mamy wodę w jeziorze w pierwszej klasie czystości. Jezioro i okolica są bardzo czyste, dlatego ludzie chcą tu mieszkać. Brakuje tylko jednego elementu czystego środowiska czyli gazu. Nie chodzi tu o wygodę, ale także o ochronę środowiska. D.G.:- Z jakich funduszy finansowana była budowa kanalizacji?

10 10 Zbigniew Ratajczyk:- Wcześniej przed ostatnim dziesięcioleciem inwestycje były finansowane z budżetu gminy. Natomiast w ostatnim dziesięcioleciu gmina pozyskała dużo pieniędzy unijnych. Dzięki nim mamy drugą plażę z małym placem zabaw, z domkiem, gdzie można schronić się przed deszczem, przebieralnię, boisko do piłki plażowej, naprawdę przepiękne. Jest to bardzo dobrze przemyślana inwestycja. D.G.:- Czy to wszystko jest do użytku ogólnego czy tylko dla mieszkańców? Zbigniew Ratajczyk- Plaża jest ogólnodostępna. My zaś dbamy o nią, kosimy trawę. Mamy także pracowników GOPS-u, którzy sprzątają naszą wieś. Dbamy o to, żeby było czysto. Naszą wieś odwiedza bardzo dużo ludzi. Nie chcemy, by przestali nas odwiedzać ze względu na brak czystości. Pomaga nam również firma, z którą mamy podpisaną umowę. regionie. W tym roku dostaliśmy do świetlicy sołeckiej nowy sprzęt: telewizor, rzutnik multimedialny, ekran sterowany pilotem, kino domowe. Wcześniej w ramach projektu ze wsparciem unijnym otrzymaliśmy trzy komputery.wszystkie posiadają dostęp do internetu. Wszyscy, którzy przychodzą do sklepu czy na plażę mogą skorzystać z dostępu do internetu przez wi-fi. Gmina w ostatnich latach położyła światłowód, wcześniej był problem z internetem, bo zasięg był słaby i korzystali tylko ci, którzy mieli telefony. Były chyba tylko dwie linie. Później gmina za- soboty w ubiegłym roku. W tym również chcemy to powtórzyć. Sprzątamy jezioro dokładniej niż to robią pracownicy. Część ludzi się angażuje, ale powiem szczerze, że nie było takiego dużego zainteresowania. D.G.:- Ludzie chcą jeszcze działać społecznie? Zbigniew Ratajczyk- Są społecznicy z natury i to oni angażują się częściej. Niestety, często są to te same twarze. Szkoda, bo im więcej nas by było, tym lepiej dla naszej wsi. faltu nie było. Ulica Sportowa, Klonowa i część Jeziornej zostały zbudowane właśnie w ciągu ostatnich dziesięciu lat. Dzięki temu wieś jest bardziej turystyczna. Nie jeździ się po dziurach, tylko można pospacerować wygodnie i znacznie łatwiej jest dojechać. Wpływ Europy oczywiście widzi się praktycznie na każdym kroku. Jest to nie tylko podniesienie standardów technicznych, ale także zmiana mentalności ludzi. Warto wspomnieć, że naszą wieś odwiedza bardzo dużo turystów spoza Polski, przyjeżdżają Niemcy, Rosjanie i wiele innych gości z za- Świetlica po remoncie i z nowym wyposażeniem D.G.:- Jaki był koszt budowy tych wszystkich urządzeń? Zbigniew Ratajczyk- Około dwustu tysięcy. Mimo to wiele ludzi odwiedzało początkowo starą plażę, która została dopieszczona. Nowa plaża, mimo, że była informacja i wskazówki jak do niej dojechać nie była tak często użytkowana. Moim zdaniem działo się tak, ponieważ ludzie byli przyzwyczajeni do starej plaży i właśnie tam przyjeżdżali. D.G.:- To jedyne rzeczy, które udało się zrealizować z unijnych pieniędzy? Zbigniew Ratjczyk:- Z unijnych pieniędzy został wybudowany plac zabaw dla dzieci na starej plaży. My z budżetu sołeckiego kupiliśmy stoły i ławy, żeby ludzie przyjeżdżając mogli zjeść śniadanie czy zwyczajnie sobie usiąść. Na plaży jest także boisko do piłki plażowej. Nie brakuje tablic informacyjnych mówiących o naszym Plaża w Pluskach zachęca do rozgrywek w piłkę plażową pewniła nam taką możliwość. Jak na taką małą miejscowość jest to olbrzymi postęp i fundusze unijne i pieniądze z budżetu gminy bardzo nam w tym pomogły. D.G.:- Czy ludzie, którzy nie mieszkają tu na stałe biorą udział w życiu wsi? Zbigniew Ratajczyk- W naszej wsi działa Stowarzyszenie Przyjaciół Plusk. Ludzie działający w nim starają się i pomagają. Na przykład jak jest święto wsi Stowarzyszenie funduje nagrody. Członkowie Stowarzyszenia współpracują z radą sołecką czy pomagają w organizacji tego święta. W ubiegłym roku rozpoczęliśmy taką wspólną akcję sprzątanie wsi w sierpniu i we wrześniu w dwie D.G.:- Kto zajmuje się świetlicą? Zbigniew Ratajczyk- Do tej pory rada sołecka. Pełniliśmy dyżury i otwieraliśmy świetlicę, żeby ludzie mogli skorzystać z komputera. Faktem jest, że zainteresowanie nie było zbyt duże. Młodzież przychodzi z własnymi laptopami pod świetlicę i korzysta z wi-fi. Raz w tygodniu w środy świetlica jest otwarta. Teraz, gdy mamy ten nowy sprzęt chcemy, żeby była otwarta częściej. D.G.:- Czy wieś skorzystała np. z tego, że były pieniądze na drogi? Zbigniew Ratajczyk:- Droga we wsi powstała w ostatnim dziesięcioleciu. Jeszcze 10 lat temu as- granicy. Sporym atutem jest także Aquapark. Termy to nie są, ale na zewnątrz jest jacuzzi, jest zwykła woda i solanka, czyli tak jak w prawdziwych termach. Nasze są termami sztucznymi. Jacuzzi jest olbrzymie i kąpiel w nim to niesamowita frajda. Widziałem klika Aquaparków ale uważam, że my nie mamy się czego wstydzić. Te wszystkie elementy, o których rozmawiamy sprawiły, że wieś jest bardziej atrakcyjna dla turystów ale korzystają z tego również mieszkańcy. D.G.:- Macie jakieś plany co zrobić w sołectwie w przyszłości? Zbigniew Ratajczyk- Moim marzeniem jest urządzenie nad jeziorem kąpieliska z plażą z prawdziwego zdarzenia. Mam tu na myśli pomost, wytyczenie miejsc, do których można pływać, zatrudnienie ratownika, przebieralnie. Nasza plaża jest śliczna i zadbana, ale warto o tych elementach pomyśleć. To właśnie plaża na wysokim poziomie jest naszym celem na kolejne lata. Chcielibyśmy, żeby świetlica była większa. Zależy nam także, żeby pojawili się animatorzy kultury, dzięki czemu świetlica mogłaby zacząć funkcjonować inaczej niż dotychczas. Dziękuję za rozmowę.

11 10 lat w Unii Europejskiej 11 Tomaszkowo: Pierwsi w gminie zbudowali gazociąg, kanalizację i założyli telefony Ludzie chętnie się tutaj osiedlają w okresie jesienno-zimowym, osoby, które były gdzieś zagranicą są zapraszane na spotkania. Prezentują zdjęcia, dodając ciekawy komentarz do nich, odbywa się degustacja charakterystycznych dla danego kraju potraw. Jest to ciekawa inicjatywa. Świetlica a obok plac zabaw dla dzieci Dariusz Gołębiowski, Agencja MultiMedia:- Jak długa mieszka Pani w Tomaszkowie i od jak dawna sprawuje Pani funkcję sołtysa? Maria Dąbrowska, sołtys wsi Tomaszkowo:- W Tomaszkowie mieszkam od 1968 roku, czyli od 46 lat. Na początku pracowałam w Barczewku. Później, ponieważ mąż był absolwentem akademii rolniczej, podjął pracę w PGR- -ze w Tomaszkowie i tak się tutaj znalazłam. Nie było dla mnie jednak etatu w szkole, więc pracowałam w Dorotowie, jednak po 2 latach dostałam posadę w szkole w Tomaszkowie. W międzyczasie zostałam także zastępcą gminnego dyrektora szkół w Stawigudzie. Gdy likwidowali szkoły gminne to powtórnie wróciłam do Tomaszkowa. Sołtysem jestem od 1997 roku. Zlikwidowano wówczas szkołę, w której nauczałam. Pojawiła się propozycja Pana wójta abym objęła to stanowisko i zgodziłam się. drogę przez wieś, wybudowano nowy wodociąg, chodniki, które były odnawiane 3 lata temu. Niegdyś było w naszej wsi więcej rolników. W chwili obecnej, w Tomaszkowie są tak naprawdę dwie osoby parające się na poważnie rolnictwem. Maria Dąbrowska sołtys Tomaszkowa kom, przybywa dróg, poprawia się ich stan. W ten sposób zostało wybudowanych wiele dróg w naszej gminie. Istnieje też szereg projektów z wykorzystaniem środków unijnych, takich jak budowa świetlicy, czy placu zabaw. W tym roku przekazaliśmy mieszkańcom piękny pomost nad jeziorem Wulpińskim. Została także wybudowana nowoczesna hydrofornia. Na terenie gminy powstaje dużo inwestycji, które przynoszą lepszy komfort życia, zarówno dzieciom jak i dorosłym. Od roku prowadzony jest tzw. klub podróżnika, gdzie D.G.:- Ilu mieszkańców liczy obecnie Tomaszkowo? Maria Dąbrowska: W Tomaszkowie jest zameldowanych 639 osób i są to najnowsze dane, z 15 czerwca tego roku. Jednak łącznie z tymi, którzy nie dokonali jeszcze meldunku, jest to ponad 700 osób. Mieszkańców wciąż przybywa. Dla porównania, kiedy przejmowałam sołectwo kilkanaście lat temu było 250 mieszkańców. Ludzie chętnie osiedlają się na terenie naszej wsi. Przed kilkoma dniami został oddany do użytku sklep. Ze stodoły pomysłowy właściciel zrobił karczmę, która cieszy się powodzeniem. Można w niej urządzić wesele lub innego rodzaju okolicznościowe przyjęcie. W okresie letnim nie brakuje turystów. Dodatkowo, nad jeziorem Wulpińskim buduje się marina, gdzie będą cumowały łodzie i jachty. D.G.:- Co według Pani przydałoby się jeszcze w Waszej wsi zmienić? Maria Dąbrowska:- Główną bolączką mieszkańców są słabej jakości drogi. Dodatkowo, w związku z tym, że przybywa mieszkańców, przydałaby się rozbudowa świetlicy, która staje się po prostu za mała. Bardzo ważną sprawą jest problem z oświetleniem drogi. Chodzi głównie o oświetlenie wychodzące poza teren Tomaszkowa, tj. na nowych osiedlach. Są to główne problemy z jakimi zmaga się nasza wieś. D.G.:- Tomaszkowo to nieduża wieś i pewnie ciężko było zbudować tutaj wodociąg czy kanalizację? Maria Dąbrowska:- Już w latach 80 Tomaszkowo, chociaż niewielkie, było bardzo aktywną miejscowością. Było tutaj wiele osób, jak np. mój poprzednik, pan Roman Mówiński, czy pan Jan Popis, które angażowały się w rozwój Tomaszkowa. Powstał społeczny komitet budowy gazociągów, kanalizacji, telefonizacji. W zasadzie, byliśmy pierwszą miejscowością na terenie gminy, gdzie powstawała infrastruktura, głównie dzięki ogromnemu zaangażowaniu mieszkańców. W tych latach, tj. na przełomie lat 80 i 90, poprawiono D.G.:- Wraz z wejściem Polski do UE, otworzyła się możliwość korzystania z pieniędzy unijnych. Czy w Tomaszkowie udało się z nich coś wybudować? Maria Dąbrowska:- Zanim przystąpiliśmy do UE nie korzystaliśmy z pieniędzy przedakcesyjnych, ponieważ pieniądze były przeznaczane głównie na infrastrukturę, którą nasza miejscowość już miała. Stawiguda była jedną z pierwszych gmin, które miały bardzo dobrze rozbudowaną infrastrukturę. Oczywiście problemem są drogi. Dzięki pieniądzom pozabudżetowym, tzw. schetynów- Nowy pomost w Tomaszkowie Dziękuję za rozmowę.

12 12 Dorotowo: Są plany zagospodarowania linii brzegowej j. Wulpińskiego Motorem rozwoju wsi są ludzie Dariusz Gołębiowski Agencja MultiMedia:- Kiedy zamieszkał Pan w Dorotowie? Władysław Traskowski sołtys wsi Dorotowo:- Dokładnie pamiętam ten dzień. To był 30 maja 1976 roku, dzień podpisania aktu notarialnego. Namówiła mnie do tego żona, która nie mogła znieść miejskiego zgiełku. Z tego właśnie względu postanowiliśmy się przenieść na wieś. m.in. plac zabaw, boiska do siatkówki i koszykówki. W zeszłym roku ze środków unijnych wyposażyliśmy świetlicę. Mamy komputery, telewizor, rzutnik. Jeśli chodzi o infrastrukturę, to wciąż brak nam dwóch dróg. Jednej gminnej i jednej powiatowej. Jest to nasza największa bolączka. W ostatnim 10-leciu powstały dwa, nowe osiedla-wichrowe Wzgórza i Dolina Wierzby. Przybyło dużo nowych do tego rozwoju przekonani i nie wszyscy są skłonni do pomocy. D.G.:- Jak wygląda życie wsi, jako zbiorowości? Władysław Traskowski:- Mieszkańcy chętnie przychodzą na zebrania wsi. Oczywiście nie wszyscy, ale w porównaniu z innymi, dziecka, kuligi, czy Dzień pieczonego ziemniaka. Niestety nie mamy szkoły. Kiedyś szkoła była centrum takiego kontaktu. Teraz tę funkcję, centrum życia wsi sprawuje świetlica. D.G.:- Czy pamięta Pan jak żyło się w Dorotowie na początku lat 2000? Władysław Traskowski:- Nasza wieś żyła swoim życiem. Nie była też zbytnio rozwinięta infrastrukturalnie. Myślę, że przyczyną był brak odpowiednich ludzi, takich z inwencją, wyobraźnią. Z czasem ludzie się pojawili i wszystko jakoś ruszyło. Najpierw zbudowaliśmy wodociąg. Później założyliśmy telefony i sieć gazową- pierwszą w gminie. Powoli zaczęliśmy się rozwijać. Pamiętam, że kanalizacja była inwestycją sfinansowaną z funduszy przedakcesyjnych. Obecnie cała wieś, z wyjątkiem kilku domków na kolonii, jest skanalizowana, zwodociągowana i zgazyfikowana. D.G.:- Czy w latach późniejszych, tj. po tym jak Polska przystąpiła do Unii Europejskiej, były wykonywane jakieś inwestycje z pieniędzy unijnych? Władysław Traskowski:- Dzięki pieniądzom z UE wybudowaliśmy mieszkańców. Powstał plan zagospodarowania plaży, w którym uwzględniono zbudowanie przystani jachtowej, pomostów, traktu spacerowego wokół jeziora Wulpińskiego. Póki co, brakuje na ten cel funduszy. Jednak mamy nadzieję, że w niedalekiej przyszłości plany wejdą w życie. Uważam, że motorem rozwoju naszej wsi są ludzie. Nie wszyscy jednak są Władysław Traskowski sołtys wsi Dorotowo dużymi wsiami, frekwencja jest spora. Niektórzy przychodzą chociażby z ciekawości. Organizujemy też różne zabawy, jak Dzień D.G.:- Jakie zmiany zaszły w Dorotowie po wejściu Polski do UE? Władysław Traskowski: Na wsi nie widzi się tych zmian aż tak bardzo. Jednak ludzie zauważają ten fakt. Najbardziej widoczne są otwarte granice. Ci, co wyjechali stąd te lat temu wracają tutaj, nie tylko z chęci wypoczynku, ale także z myślą o np. odzyskaniu ziemi. Mieszkańcy zaczęli też dbać o swoje posesje, ponieważ przybywa tu coraz więcej turystów zza granicy. Wieś naprawdę wypiękniała. Nastąpiła taka mentalna zmiana. D.G.:- Co takiego w najbliższym czasie chcielibyście zmienić we wsi? Władysław Traskowski:- Marzeniem są te dwie, brakujące drogi oraz zagospodarowanie terenu wokół jeziora. Rozmowy w tej sprawie są już dosyć zaawansowane, ale nie chciałbym niczego mówić na wyrost i o niczym przesądzać. Dziękuję za rozmowę. W Dorotowie mieszkańcy nie mogą narzekać na brak oferty spędzenia wolnego czasu

13 10 lat w Unii Europejskiej 13 Wykaz zrealizowanych projektów inwestycyjnych z udziałem środków Unii Europejskiej z programów na lata w Gminie Stawiguda Program Operacyjny Zrównoważony rozwój sektora rybołówstwa i nadbrzeżnych obszarów rybackich Zagospodarowanie linii brzegowej rzeki Łyny poprzez budowę pomostu w miejscowości Ruś. Kwota dofinansowania ,80 zł 2. Zagospodarowanie linii brzegowej Jeziora Wulpińskiego poprzez budowę pomostu w miejscowości Tomaszkowo. Kwota dofinansowania ,80 zł 3. Rewitalizacja przestrzeni publicznej w miejscowości Stawiguda poprzez budowę pasażu pieszego z elementami małej architektury. Kwota dofinansowania ,55 zł Program RPO Poprawa bezpieczeństwa ekologicznego w regionie poprzez doposażenie OSP w Stawigudzie w średni samochód ratowniczo-gaśniczy.kwota dofinansowania ,00 zł 2. Przebudowę drogi gminnej dla rozwoju stref przedsiębiorczości - ETAP I kwota ,00 zł Centrum Stawigudy wzbogaciło swój wygląd w tym roku 3. Poprawa bezpieczeństwa ekologicznego w regionie poprzez zakup specjalistycznych samochodów ratowniczo-gaśniczych dla OSP Stawiguda oraz OSP Pluski. Kwota dofinansowania ,00 zł Program Operacyjny Kapitał Ludzki 1. Priorytet VII. Promocja integracji społecznej Działanie 7.1. Rozwój i upowszechnienie aktywnej integracji Poddziałanie Rozwój i upowszechnianie aktywnej integracji przez ośrodki pomocy społecznej Tytuł projektu: Zrealizuj Siebie aktywizacja społeczna i zawodowa mieszkańców gminy Stawiguda Okres realizacji: do Kwota pozyskana: pln Liczba uczestników: 125 Nazwa projektodawcy: Gmina Stawiguda / Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Stawigudzie 2. Priorytet IX. Rozwój wykształcenia i kompetencji w regionach Działanie 9.1. Wyrównywanie szans edukacyjnych i zapewnienie wysokiej jakości usług edukacyjnych świadczonych w systemie oświaty Poddziałanie Wyrównywanie szans edukacyjnych uczniów z grup o utrudnionym dostępie do edukacji oraz zmniejszanie różnic w jakości usług edukacyjnych Tytuł projektu: Lepszy start w przyszłość Okres realizacji: do Nazwa projektodawcy: Gmina Stawiguda / Zespół Szkolno Przedszkolny w Stawigudzie 3. Priorytet III. Wysoka jakość systemu oświaty Działanie 3.3. Poprawa jakości kształcenia Poddziałanie Modernizacja treści i metod kształcenia Tytuł projektu: Za rękę z Einsteinem - edycja II" Okres realizacji: do Jednostka realizująca: Politechnika Gdańska, Wydział Fizyki Technicznej i Matematyki Stosowanej 4. Poddziałanie Modernizacja zarządzania w administracji państwowej Tytuł projektu: Sprawne samorządy Warmii i Mazur" Okres realizacji: do Wartość projektu: ,86 zł Osoba prowadząca: Iwona Korwek 5. Priorytet IX. Rozwój wykształcenia i kompetencji w regionach Działanie: 9.1. Wyrównywanie szans edukacyjnych i zapewnienie wysokiej jakości usług edukacyjnych świadczonych w systemie oświaty Poddziałanie: Wyrównywanie szans edukacyjnych uczniów o utrudnionym dostępie do edukacji oraz zmniejszanie różnic w jakości usług edukacyjnych Tytuł projektu: Indywidualizacja jako podstawa pracy w klasach I III Liczba uczestników: 55 uczniów Okres realizacji: od do Cel główny projektu: wyrównywanie szans edukacyjnych 55 uczniów (26 dziewczynek i 29 chłopców) klas I- III SP w Rusi oraz doposażenie bazy dydaktycznej obydwu szkół podstawowych Gminy Stawiguda poprzez indywidualizację procesu nauczania w roku szkolnym 2011/2012 Projekty złożone przez Gminę Stawiguda oczekujace na ocenę i dofinansowanie: Program Rozwoju Obszarów Wiejskich Rozwiązanie gospodarki wodno-ściekowej na terenie gminy Stawiguda poprzez budowę sieci kanalizacyjnej w miejscowości Ruś - kwota dofinansowania: ,00 zł Program Operacyjny Zrównoważony rozwój sektora rybołówstwa i nadbrzeżnych obszarów rybackich Rewitalizacja przestrzeni publicznej w miejscowości Ruś - koszt dofinansowania ,00 zł

14 14 Krzyżówka Litery z cyframi w górnym prawym rogu, uporządkowane w kolejności, utworzą rozwiązanie Poziomo: 1/ Pierwsza nazwa Stawigudy. 2/ Wiosenna wycieczka za miasto. 3/ Popularny lek rozkurczowy. 4/ Festyn gminny w Stawigudzie. W bieżącym roku odbyła się już jego 21 edycja. 5/ Może być np. golfowe albo powierzchni. 6/ Dekoracja wzór utworzony przez układ otworów. 7/ Przyrząd optyczny służący do bezpośredniej obserwacji blisko położonych przedmiotów. 8/ Warmiński Przegląd Chórów i Zespołów Śpiewaczych albo ludowa piosenka warmińska. 9/ Skrót nazwy gminnej placówki kulturalnej. 10/ Opowieść o bogach i legendarnych bohaterach. 11/ Nazwa jednej z osad leśnych, położonych w gminie Stawiguda. 12/ Jazda konna bez użycia siodła. 13/ Symbol chemiczny srebra. 14/ Nazwa kapeli, która działa od 2001 roku przy Gminnym Ośrodku Kultury w Stawigudzie. 15/ Święty patron Kościoła Powszechnego. 16/ Mała kość ryb. 17/ Niejeden w ośrodkach wypoczynkowych znajdujących się na terenie gminy Stawiguda. 18/ Jedno z największych jezior Pojezierza Olsztyńskiego. 19/ Patron parafii w Stawigudzie. 20/ Stan atmosfery w konkretnym miejscu i czasie. 21/ Jeden z najbardziej znanych polskich muzyków i piosenkarzy, gość tegorocznej Stawigudiady. 22/ Osada położona na terenie gminy Stawiguda lub gatunek średniego ptaka z rodziny krukowatych. 23/ Największa gwiazda pikników lotniczych w Gryźlinach. Pionowo: 1/ Jednostka gminy, charakterystyczna dla obszarów wiejskich. 2/ Najstarsza miejscowość leżąca na terenie gminy Stawiguda, założona w I połowie XIV wieku. 3/ W sierpniu b.r. odbyły się tu kolejne Spotkania Warmińskie. 4/ Imię wybitnego polskiego satyryka, gościa tegorocznej Stawigudiady. 5/ Zespół muzyczny grający muzykę ludową- niejeden wystąpił na Kurlantce. 6/ Gatunek drzewa, którego stuletni egzemplarz jest jednym z najcenniejszych zabytków przyrody, rosnących w Rezerwacie Las Warmiński. 7/ Imię Prusa, który na zlecenie biskupa warmińskiego założył w XIV wieku Dorotowo. 8/ Publiczne Gimnazjum w Stawigudzie im....polskich. 9/ Półwysep nad Jeziorem Łańskim z nieczynnym rządowym ośrodkiem wypoczynkowym Kormoran. 10/ Imię artysty, który był gwiazdą Stawigudiady w bieżącym roku. 11/ Ludowa twórczość muzyczna z całego świata, prezentowana podczas cyklicznej imprezy Lato w Mojdach. 12/ Miejscowość nad jeziorem Pluszne Wielkie gdzie powstał największy aquapark na Warmii. 13/ Przy tej ulicy powstała strefa przedsiębiorczości w Stawigudzie. 14/ Np. krzyżówka lub cyranka. 15/ Miejscowość w gminie Stawiguda, siedziba sołectwa. 16/ Głębia wód. 17/ Lewy dopływ Pregoły, wypływa z licznych źródeł na północ od Nidzicy. 18/ Może być etnograficzny lub krajobrazowy. 19/ Określenie spódnicy w gwarze warmińskiej. 20/ Gatunek wierzby, pospolitej na terenie całej Polski. Wśród osób, które nadeślą prawidłowe rozwiązanie krzyżówki do 30 września 2014 roku na adres: Referat Ochrony Środowiska i Promocji Wśród osób, które nadeślą prawidłowe rozwiązanie krzyżówki do 25 września 2014 roku na adres: Referat Ochrony Środowiska ul. i Olsztyńska Promocji ul. 10, Olsztyńska Stawiguda 10, lub Stawiguda elektronicznie lub na elektronicznie adres na promocja@stawiguda.pl adres promocja@stawiguda.pl z dopiskiem w tytule z dopiskiem Krzyżówka w tytule oraz podadzą imię, Krzyżówka nazwisko, oraz adres podadzą zamieszkania imię, rozlosujemy nazwisko, adres 3 nagrody. zamieszkania rozlosujemy 3 nagrody.

15 10 lat w Unii Europejskiej 15 Foto zagadka Zdjęcie nr 1 przedstawia linię brzegową jeziora w gminie Stawiguda. Prosimy podać nazwę jeziora. Zdjęcie nr 2 prezentuje budynek użyteczności publicznej. Prosimy podać jaką pełni funkcję? Wśród osób, które nadeślą prawidłowe rozwiązanie Foto zagadki do 30 września 2014 roku na adres: Referat Ochrony Środowiska i Promocji ul. Olsztyńska 10, Stawiguda lub elektronicznie na adres promocja@stawiguda.pl z dopiskiem w tytule Foto zagadka oraz podadzą imię, nazwisko i adres zamieszkania rozlosujemy 3 nagrody. Listę nagrodzonych podamy na stronie: Nagrody będą do odebrania w Referacie Ochrony Środowiska i Promocji w UG Stawiguda.

16 16 Copyright by Agencja Wydawniczo-Reklamowa MultiMedia 2014 Stawiguda z lotu ptaka