FEMINIZACJA ŚRODOWISKA DOGOTERAPEUTYCZNEGO FEMINIZATION OF DOGTHERAPY ENVIRONMENT

Transkrypt

1 Nowiny Lekarskie 2012, 81, 5, JOANNA NAWROCKA-ROHNKA, MAGDALENA SOBIESKA FEMINIZACJA ŚRODOWISKA DOGOTERAPEUTYCZNEGO FEMINIZATION OF DOGTHERAPY ENVIRONMENT Katedra i Klinika Fizjoterapii, Reumatologii i Rehabilitacji Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu Kierownik Katedry i Kliniki: prof. dr hab. Włodzimierz Samborski Streszczenie Wstęp. Dogoterapia jest metodą wspomagania rehabilitacji i terapii osób z niepełnosprawnościami, w trakcie której wykorzystywane są specjalnie wyselekcjonowane i wyszkolone psy. Nad przebiegiem terapii czuwa zespół specjalistów. W środowisku dogoterapeutycznym zauważa się tendencję do większej ilości kobiet niż mężczyzn. Cel. Celem pracy jest analiza środowiska dogoterapeutycznego, zarówno pod kątem liczby kobiet i mężczyzn pracujących jako terapeuci, jak i ilości psów samców i suczek biorących udział w terapii. Materiał i metody. W listopadzie 2011 roku zebrano dane na temat liczby kobiet, mężczyzn, suczek i samców psów pracujących w danych organizacjach oraz infromacje na temat kastracji i sterylizacji psów pracujących. Dane pochodziły od 4 największych organizacji zajmujących się dogoterapią w Polsce. Organizacje te to: Fundacja dogoterapeutyczna Pies dla Stasia, Fundacja pomocy osobom niepełenosprawnym Przyjaciel, Fundacja Dogtor i Fundacja na rzecz wspomagania rehabilitacji i szerzenia wiedzy kynologicznej Mały Piesek Zuzi. Wnioski i wyniki. Wyniki wskazują, iż istnieje znacząca przewaga w liczbie kobiet niż mężczyzn (63 kobiety i 9 mężczyzn). W liczbie psów nie widać przewagi którejś z płci (24 suczki i 26 samców). Większa ilość samców jest wykastrowna, niż suczek wysterylizowana (18 samców i 10 suczek). SŁOWA KLUCZOWE: dogoterapia, kobieta, pies, kastracja, sterylizacja. Summary Introduction. Dogtherapy is a method of supporting the rehabilitation and therapy process for disabled people, where specially selected and trained dogs are included. There is a team of specialists who take part in the entire process. Aim. Aim of the research was to make an analysis of a dogtherapeutic environment. It was intended to check how many women and men work as therapists in dogtherapy, and how many female and male dogs work. Material and methods. In November 2011 we collected data on the number of men, women, male and female dogs. We also collected information about sterilization and castration of working dogs. The information was taken from 4 biggest dogtherapeutic organization: dogtherapeutic foundation Pies dla Stasia, Foundation for disabled people Przyjaciel, foundation Dogtor, Foundation of supporting rehabilitation and propagation of kynological knowledge Mały Piesek Zuzi Results and conclusions. The results show, that there were far more involved women than men (63 women and 9 men). In the number of dogs their sex made no difference (24 female dogs and 26 male dogs). Much more male dogs were castrated than female dogs sterilized (18 male dogs and 10 female dogs). KEY WORDS: dogtherapy, woman, dog, castration, sterilization. Wstęp Dogoterapia jest metodą wspomagania rehabilitacji i terapii osób z niepełnosprawnościami, w trakcie której wykorzystywane są specjalnie wyselekcjonowane i wyszkolone psy. Nad przebiegiem terapii czuwa zespół specjalistów. W polskim środowisku dogoterapeutycznym można zauważyć znaczącą przewagę w liczbie kobiet, w stosunku do liczby mężczyzn. W kwestii liczby psów sprawa ma się nico inaczej. Nie można zauważyć przewagi którejś z płci psów, jednak znacznie większa ilość samców jest wykastrowana niż suczek wysterylizowana. Stereotypowy obraz kobiety Kobiety są powszechnie uważane za osoby bardziej empatyczne i lepiej zajmujące się małymi dziećmi oraz osobami starszymi niż mężczyźni. W stereotypowym podejściu uznaje się, że płeć piękna słabo radzi sobie z kwestiami technicznymi i orientacją przestrzenną, ale za to bardzo dobrze umie rozwiązywać problemy związane z relacjami społecznymi. Kobiety także lepiej rozumieją potrzeby innych osób i znajdują sposoby na zaspokajanie ich. Kobiety na studiach związanych z opieką nad osobami niepełnosprawnymi Stereotypowy obraz kobiety ma swoje odzwierciedlenie na kierunkach związanych z opieką nad osobami niepełnosprawnymi. Za takie kierunku można niewątpliwie uznać pedagogikę specjalną oraz fizjoterapię. Na studiach uzupełniających magisterskich (SUM) na kierunku pedagogika specjalna na Uniwersytecie im. Ada-

2 462 Joanna Nawrocka-Rohnka, Magdalena Sobieska ma Mickiewicza w Poznaniu (UAM) studiuje jedynie 2% mężczyzn. Na Uniwersytecie Medycznym im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu (UMP) na studiach uzupełniających magisterskich (SUM) na kierunku fizjoterapia sytuacja wygląda podobnie studiuje 20% mężczyzn. Liczbę kobiet i mężczyzn na UAM i UMP obrazuje rycina 1. Studenci studiów uzupełniających magisterskich są osobami, które zdobyły już licencjat z danej dzieciny i są świadome tego, jak dany zawód wygląda. Można mówić z bardzo dużym prawdopodobieństwem, że będą to osoby pracujące w przyszłości w konkretnym zawodzie. Pedagodzy oraz fizjoterapeuci są najliczniejszymi grupami zawodowymi w środowisku dogoterapeutycznym. Dogoterapia Dogoterapia to metoda wspomagania rehabilitacji i terapii osób niepełnosprawnych fizycznie, intelektualnie, emocjonalnie i społecznie, w której wykorzystywane są specjalnie wyselekcjonowane i wyszkolone psy. Nad całością czuwa zespół terapeutyczny, składający się ze specjalistów, takich jak: psycholog, pedagog, fizjoterapeuta, przewodnik psa, dogoterapeuta [1]. Podczas sesji terapeutycznej powinny być obecne zawsze minimum dwie osoby. Jedna posiadająca przygotowanie do samodzielnego prowadzenia zajęć oraz druga posiadająca odpowiednie przygotowanie do pracy z psem. Wynika to z faktu, iż tylko w takiej sytuacji wydaje się możliwe zapewnienie maksymalnego poziomu bezpieczeństwa zarówno dla dziecka jak i psa. [2] Nie ma jeszcze dostatecznie dużo badań naukowych na reprezentatywnej grupie podopiecznych, które by wskazywały na to, że zajęcia, na których obecny jest pies wpływają lepiej na przebieg terapii, niż zajęcia prowadzone bez udziału psa. Trudno zatem mówić o evidence based dogtherapy. Jednak istnieje wiele badań potwierdzających pozytywny wpływ kontaktu z psem na funkcjonowanie ludzi. Wpływ kontaktu z psem na funkcjonowanie człowieka Psy towarzyszą ludziom już prawie 16 tysięcy lat uznaje się, że to właśnie wtedy dokonał się proces udomowienia psa [3]. Od samego początku zarówno psy, jak i ludzie czerpali korzyści z tej koegzystencji. Do tej pory przeprowadzono wiele badań, które potwierdzają to stwierdzenie. W latach w Baker Medical Research Institute w Australii przeprowadzano badania, które wskazują, że właściciele zwierząt, w tym psów mają niższe ciśnienie krwi, poziom trójglicerydów i cholesterolu niż osoby nieposiadające zwierząt [4]. Z badań przeprowadzonych przez Serpell wynika, iż właściciele zwierząt, w szczególności psów wykazują zwiększoną aktywność fizyczną w porównaniu do osób nieposiadających zwierząt. Osoby nieposiadające psów deklarowały jedną godzinę aktywności fizycznej na tydzień, natomiast posiadające psa deklarowały pięć godzin aktywności na tydzień. Bardzo duża grupa badanych posiadających psy deklarowała ponadto zmniejszenie strachu przed byciem ofiarą przestępstwa [5]. Zmniejszenie poziomu stresu w kontakcie z psem wykazano też w badaniach przeprowadzonych przez Ilmann. Grupa 36 dzieci w wieku 6 12 lat miała czytać książkę na głos; raz odbywało się to w obecności psa, raz w samotności. Gdy dzieci czytając psu miały niższe tętno oraz ciśnienie tętnicze. Wskazuje to na fakt, iż dzieci czytając psu czuły się bardziej komfortowo [6]. Allen wykonała badanie sprawdzające w jaki sposób reaguje organizm dorosłych kobiet na stres w towarzystwie przyjaciela, a następnie znajomego psa. W swoich badaniach udowodniła, że psy nie tylko zmniejszają reaktywność organizmu na stres, ale także powodują, iż badane kobiety postrzegały konkretne sytuacje jako mniej stresujące [7]. U osób cierpiących na padaczkę kloniczno-toniczną sprawdzono ilość ataków przed i po otrzymaniu specjal- Rycina 1. Liczba kobiet i mężczyzn na studiach uzupełniających magisterskich na kierunku fizjoterapia na Uniwersytecie Medycznym im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu oraz na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Figure 1. Number of women and men on second level of physiotherapy studies at Poznań University of Medical Sciences and second level of special pedagogic studies at Adam Mickiewicz University in Poznań. Rycina 2. Liczba kobiet i mężczyzn w Fundacji Mały Piesek Zuzi. Figure 2. Number of women and men in Mały Piesek Zuzi Foundation.

3 Feminizacja środowiska dogoterapeutycznego 463 nie wyszkolonych psów Seizure Alert Dogs. Owe psy są przygotowane do alarmowania właścicieli o wczesnych symptomach zbliżającego się napadu. Po 24 tygodniach od zakończenia szkolenia psów już w domach swoich opiekunów wykazano spadek ilości napadów o 43% [8]. Dogoterapia w Polsce W Polsce dogoterapia jest metodą coraz bardziej popularną. Spora grupa osób zajmuje się nią samodzielnie, prowadząc na przykład własną działalność gospodarczą, jest też sporo organizacji pozarządowych, które prowadzą terapię kontaktową z udziałem psów. Organizacją, która realizuje zajęcia z dogoterapii w Poznaniu jest Fundacja na rzecz wspomagania rehabilitacji i szerzenia wiedzy kynologicznej Mały Piesek Zuzi. Zajmuje się ona prowadzeniem zajęć dogterapeutycznych w Ośrodku Fundacji i placówkach oświatowych na terenie miasta Poznania. W roku szkolnym 2011/2012 objęła opieką 76 podopiecznych. Fundacja zajmuje się również prowadzaniem programów edukacyjnych Bezpieczny-Pies-Przyjaciel i Bezpieczny- -Pies-Partner. W Fundacji Mały Piesek Zuzi wolontariusze pracujący w dogoterapii to obecnie 22 osoby. Rycina 2 prezentuje liczę kobiet i mężczyzn pracujących jako przewodnicy psów i jako osoby prowadzące zajęciach. Osoby prowadzące zajęcia posiadają różne przygotowanie zawodowe. Największą grupą zawodową są fizjoterapeuci w tej grupie jest jedyny mężczyzna prowadzący zajęcia. Dwiema następnymi grupami są pedagodzy i pedagodzy specjalni. Najmniej liczną grupą są psycholodzy. Liczbę przedstawicieli danej profesji prezentuje tabela 1. W Fundacji Mały Piesek Zuzi w dogoterapii pracuje i przygotowuje się, aby w najbliższym czasie zacząć pracować, 16 psów. Nie widać przewagi którejś z płci psów. Znacznie większa ilość samców jest jednak wykastrowana, w przeciwieństwie do suczek. Szczegółowe dane prezentuje tabela 2. Tabela 1. Osoby pracujące w Fundacji Mały Piesek Zuzi z podziałem na wykonywane profesje Table 1. Number of people working in Mały Piesek Zuzi Foundation with brake down by professions kobiety mężczyźni Fizjoterapia 3 1 Pedagogika 3 0 Pedagogika specjalna 3 0 Psychologia 2 0 Tabela 2. Ilość psów w Fundacji Mały Piesek Zuzi Table 2. Number of dogs in Mały Piesek Zuzi Foundation Suczki 8 Samce 8 Wysterylizowane 2 Niewysterylizowane 6 Wykastrowane 6 Niewykastrowane Oprócz Fundacji Mały Piesek Zuzi powszechnie znanymi organizacjami zajmującymi się dogoterapią w Polsce są: Fundacja dogoterapeutyczna Pies dla Stasia z Warszawy, Fundacja pomocy osobom niepełnosprawnym Przyjaciel z Warszawy oraz Fundacja Dogtor z Gdyni. Ilość osób oraz liczbę psów pracujących w wyżej wymienionych organizacjach przedstawia tabela 3. Sumując ilość osób z Fundacji Pies dla Stasia, Przyjaciel, Dogtor oraz Mały Piesek Zuzi widać znaczącą przewagę kobiet w stosunku do ilości mężczyzn. Rycina 3 prezentuje liczbę osób w danych fundacjach. Sumując liczbę psów pracujących w Fundacji Pies dla Stasia, Przyjaciel, Dogtor oraz Mały Piesek Zuzi można zauważyć brak przewagi którejś z płci. Rycina 4 prezentuje ilość psów w danych fundacjach. Pomimo braku różnic w liczbie samców i suczek widać wyraźną tendencję w liczbie wykastrowanych samców w stosunki do liczby wysterylizowanych suczek. Największą grupą psów pracujących są wykastrowane samce. Rycina 5 obrazuje liczbę wykastrowanych samców oraz wysterylizowanych suczek. Przyczyny feminizacji środowiska dogoterapeutycznego Przyczyny feminizacji środowiska dogoterapeutycznego mogą być różnorakie. Można je podzielić na przyczyny związane z przewagą kobiet i przyczyny związane z przewagą wykastrowanych psów. Przewaga kobiet w środowisku dogoterapeutycznym z całą pewnością wynika w dużej mierze z przewagi kobiet w dwóch największych grupach zawodowych zajmujących się dogoterapią pedagogiki (wczesnoszkolnej i specjalnej) oraz fizjoterapii. Już na etapie studiów widać znaczącą feminizację tych środowisk. Kolejną przyczyną może być fakt, że kobiety i psy dobrze czują się w swoim towarzystwie. Z badań przeprowadzonych przez Wells i Hepper wynika, iż psy, które przebywały w schronisku w Newry lepiej reagowały na kobiety niż na mężczyzn. Psy mniej szczekały i krócej śledziły wzrokiem kobiety. Jak podają autorzy może to świadczyć o tym, iż owe psy wykazywały większą tendencję do bycia defensywnie agresywnym w stosunku do mężczyzn [9]. Z kolei z badań Miller i współpracowników wynika, że również kobiety odnoszą większe korzyści z obcowania z psami niż mężczyźni. U osób poddanych badaniu zbadany poziom oksytocyny zaraz po powrocie Tabela 3. Ilość osób oraz liczba psów pracujących w Fundacji Pies dla Stasia, Fundacji Przyjaciel i Fundacji Dogtor Table 3. Number of people and dogs in Pies dla Stasia Foundation, Przyjaciel Foundation and Dogtor Foundation kobiety mężczyźni samce suczki Pies dla Stasia Przyjaciel Dogtor SUMA

4 464 Joanna Nawrocka-Rohnka, Magdalena Sobieska Rycina 3. Liczba kobiet i mężczyzn pracujących w Fundacjach Pies dla Stasia, Przyjaciel, Dogtor oraz Mały Piesek Zuzi. Figure 3. Number of women and men working in Pies dla Stasia, Przyjaciel, Dogtor and Mały Piesek Zuzi Foundations. Rycina 4. Liczba samców i suczek pracujących w Fundacjach Pies dla Stasia, Przyjaciel, Dogtor oraz Mały Piesek Zuzi. Figure 4. Number of male and female dogs working in Pies dla Stasia, Przyjaciel, Dogtor and Mały Piesek Zuzi Foundations. Rycina 5. Liczba wykastrowanych samców oraz wysterylizowanych suczek. Figure 5. Number of castrated male dogs and sterilized female dogs.

5 Feminizacja środowiska dogoterapeutycznego 465 do domu z pracy, a następnie w pierwszym przypadku pozwolono czytać książkę przez 25 minut, w drugim przypadku przez 25 minut mieć kontakt ze swoim domowym psem. Wyniki wskazują, iż w przypadku mężczyzn poziom oksytocyny w obu przypadkach spadał. U kobiet podczas czytania spadał, natomiast podczas kontaktu z psem wzrastał [10]. Niewielka różnica w ilości samców i suczek w dużej mierze wynika z indywidualnych preferencji właścicieli, nie jest zaś uzasadniona faktem, iż któraś z płci pracuje lepiej. Potwierdzają to wyniki badań przeprowadzone przez Rooney i Bradshaw wśród psów tropiących. Po przebadaniu 244 psów stwierdzono, że pomimo różnic w sposobie pracy samców i suczek nie widać znaczących różnic w efektach ich pracy [11]. Zastanawiająca jest jednak sytuacja, że największą grupą psów pracujących w dogoterapii są wykastrowane samce. Przyczyną takiej ilości samców może być fakt, iż psy płci męskiej nie wymagają przerw w pracy z racji na cieczkę oraz ewentualną ciążę urojoną. Neilson i współpracownicy wskazują dodatkowo na fakt, iż wykastrowane samce wykazują mniejszą tendencję do włóczęgostwa, zachowań pseudokopulacyjnych i niszczenia przedmiotów [12]. Są to niewątpliwie zachowania niepożądane u psów pracujących w dogoterapii. Właściciele wykastrowanych samców mówią również o tym, iż nie chcieli, aby ich pies cierpiał, gdy jakaś suczka w okolicy ma cieczkę. Podsumowanie Feminizacja środowiska dogoterapeutycznego jest niepodważalnym faktem. W czterech powszechnie znanych organizacjach dogoterapeutycznych w Polsce jest zaledwie 12% mężczyzn. W przypadku psów, pomimo niemalże identycznej ilości samców i suczek, to właśnie samce w większości są wykastrowane. Wydaje się, że o liczebnej przewadze kobiet wśród dogoterapeutów decydują cechy związane z płcią, nie tylko stereotypowo z nią kojarzone, natomiast przydatność konkretnego psa do terapii zależy bardziej od jego cech osobniczych niż od płci. Niewątpliwie cechy typowo kobiece, takie jak troskliwość czy delikatność, są bardziej pożądane zarówno w pracy z dziećmi niepełnosprawnymi, jak i psami. Piśmiennictwo 1. Nawrocka J.: Dogoterapia jako metoda wspomagania rehabilitacji i terapii dzieci z zaburzeniami rozwoju. Rozdz. [w:] Samborski W., Gajewska E.: Dziecko niepełnosprawne. Narzędzia diagnostyczne i terapeutyczne. Poznań p to q, 2010, Nawrocka-Rohnka J.: Dogoterapia jako metoda wspomagania rehabilitacji dziecka z zaburzeniami rozwoju. Nowiny Lekarskie, Savolainen P., Zhang Y., Luo J. i wsp.: Genetic evidence for an East Asian origin of domestic dogs. Sci. 2002, 298, 5598, Anderson W., Reid C., Jennings G..: Pet ownership and risk factors for cardiovascular disease. MJA, 1992, 157, Serpell J.: Evidence for long term effects of pet ownership on human health. JRSM, 1991, 84, 12, Ilmann J.: Magiczny wpływ zwierząt. Forum, 1995, 11, Allen K., Blascovich J., Tomaka J. i wsp.: Presence of human fiends and pet dogs as moderators of autonomic responses to stress in women. JPSP, 1991, 61, 4, Strong V., Brown S., Huyton M. i wsp.: Effect of trained Seizure Alert Dogs on frequency of tonic-clonic seizures. Seizure EJE, 2002, 11, Wells D., Hepper P.: Male and female dogs respond differently to men and woman. Anim. Beh. Sci., 1999, 61, 4, Miller S., Kennedy C., DeVoe D. i wsp.: An Examination of Changes in Oxytocin Levels in Men and Women Before and After Interaction with a Bonded Dog. Anthrozoos, 2009, 22, 1, Rooney N., Bradshaw J.: Breed and sex differences in the behavioural attributes of specialist search dogs a questionnaire survey of trainers and handlers. Anim. Beh Sci., 2004, 86, 1 2, Neilson J., Eckstein R., Hart B.: Effect of castration on problem behaviors in male dogs with reference to age and duration of behavior. JAVMA, 1997, 211, 2, Adres do korespondencji: Joanna Nawrocka-Rohnka tel.: joanna.rohnka@gmail.com