R O C Z N I K T O R U Ń S K I T O M 41 ROK 2014
|
|
- Patryk Artur Andrzejewski
- 7 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 R O C Z N I K T O R U Ń S K I T O M 41 ROK 2014 Recenzje Radosław Krajniak, Duchowieństwo kapituły katedralnej w Chełmży do 1466 roku. Studium prozopograficzne, Toruń 2013, Europejskie Centrum Edukacyjne, ss W badaniach nad średniowiecznym duchowieństwem Prus Krzyżackich od dawna brakowało pracy, w której zajęto by się składem osobowym najstarszej na tym terenie kapituły katedralnej w Chełmży. W ostatnich latach opublikowano już studia prozopograficzne na temat kapituł pomezańskiej i sambijskiej w ramach serii Prussia Sacra 1. Sama metoda badania średniowiecznych kapituł została z kolei wypracowana przez prof. dra hab. Andrzeja Radzimińskiego z Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu 2 i była kontynuowana przez jego uczniów Martę Czyżak 3 i Radosława Biskupa 4. Początki kapituły 1 M. Glauert, Das Domkapitel von Pomesanien ( ), Toruń 2003 (Prussia Sacra 1); R. Biskup, Das Domkapitel von Samland ( ), Toruń 2007 (Prussia Sacra 2). 2 Zob. publikacje A. Radzimińskiego: Prałaci i kanonicy kapituły katedralnej płockiej w XIV i I poł. XV w. Studium prozopograficzne, t. 1: Prałaci, Toruń 1999; Prałaci i kanonicy kapituły katedralnej płockiej w XIV i I poł. XV w. Studium prozopograficzne, t. 2: Kanonicy, Toruń 1993; Od katalogu duchownych do komputerowej kolektywnej biografii, Roczniki Historyczne 60 (1994), s ; Duchowieństwo kapituł katedralnych w Polsce XIV i XV w. na tle porównawczym. Studium nad rekrutacją i drogami awansu, Toruń 1995; Stan i potrzeby badań nad duchowieństwem katedralnym i kolegiackim w Polsce średniowiecznej, Nasza Przeszłość 90 (1998), s ; Problemy metodyczne w badaniach duchowieństwa kapitulnego w Polsce średniowiecznej, [w:] Duchowieństwo kapitulne w Polsce średniowiecznej i wczesnonowożytnej. Studia nad pochodzeniem i funkcjonowaniem elity kościelnej, red. A. Radzimiński, Toruń 2000, s M. Czyżak, Kapituła katedralna w Gnieźnie w świetle metryki z lat , Poznań R. Biskup, op. cit.; Die Domkapitel des Deutschen Ordens in Preußen und Livland, hrsg. von R. Biskup und M. Glauert, Münster
2 chełmżyńskiej i jej inkorporacji do zakonu krzyżackiego też są już rozpoznane dzięki pracom A. Radzimińskiego 5. Rzeczywistą lukę w badaniach stanowiło duchowieństwo średniowiecznej kapituły w Chełmży. Niewiele wiedzieliśmy do tej pory również o statusie społecznym i pochodzeniu kanoników chełmżyńskich. Podobnie gruntownego uzupełnienia wymagała nasza wiedza na temat wykształcenia i karier duchownych ze średniowiecznej Chełmży. Radosław Krajniak, uczeń profesora A. Radzimińskiego, skoncentrował się na odtworzeniu biogramów duchowieństwa kapituły katedralnej w Chełmży do 1466 r. Praca słusznie zawiera podtytuł Studium prozopograficzne, ponieważ na stronach , czyli na blisko 50% objętości, znalazły się biogramy duchownych. Struktura tych biogramów nawiązuje do modelu wypracowanego już w przytoczonych pracach Mario Glauerta i R. Biskupa. Sama konstrukcja wewnętrzna książki, tytuły rozdziałów i podrozdziałów oraz tabele były też wzorowane częściowo na wspomnianych opracowaniach. Autor korzysta więc ze sprawdzonej już metody badań. Czy można zatem będzie tutaj znaleźć jakieś błędy w koncepcji i zamyśle tej pracy? Praca składa się ze wstępu, w którym zostały nakreślone cele badawcze, pięciu rozdziałów, podsumowania, streszczenia w języku niemieckim, bibliografii i indeksu osobowego. W rozdziale pierwszym zatytułowanym Wprowadzenie omówiono stan badań na kapitułami katedralnymi w Polsce i Europie. Szczególnie istotne były dla R. Krajniaka wspomniane już studia nad kapitułami w Prusach, zarówno sambijską jak i pomezańską, które przyjęły regułę krzyżacką, a także warmińską jedyną, która reguły krzyżackiej nie przyjęła. Dotychczasowy stan badań nad samą kapitułą w Chełmży nie przedstawiał się, zdaniem autora, zadowalająco (s. 17). Prace Johannesa Hoelge 6 5 Zob. A. Radzimiński: Kościół i duchowieństwo w średniowieczu. Polska i państwo zakonu krzyżackiego w Prusach, Toruń 2012; Wokół początków diecezji chełmińskiej, Zapiski Historyczne 61 (1996), z. 2-3, s. 7-19; Entstehung, Inkorporation und ursprüngliche Ausstattung des mittelalterlichen Domkapitels in Kulmsee, [w:] Die Domkapitel des Deutschen Ordens in Preußen und Livland, s ; Fundacja i inkorporacja kapituły katedralnej w Chełmży oraz załamanie się misji dominikańskiej w Prusach w poł. XIII w., Zapiski Historyczne 56 (1991), z. 2-3, s. 7-24; Powstanie i organizacja średniowiecznej kapituły katedralnej w Chełmży, [w:] Szkice regionalne. 1, Zapiski chełmżyńskie, red. K. Wajda, D. Poliński i in., Toruń 2003, s J. Hoegle, Das Culmer Domkapitel zu Culmsee im Mittelalter. Ein Beitrag zur Verfassungs- und Verwaltugsgeschichte der Domkapitel des Deutschordensstaates in Preussen, Mitteilungen der Literarischen Gesellschaft Masovia 18 (1913), s ; 19 (1914), s
3 i księdza Alfonsa Mańkowskiego 7 nie wytrzymały próby czasu. Częściowo można się było posiłkować m. in. publikacjami Macieja Dorny 8 oraz Krzysztofa Mikulskiego 9. W tej części pracy omówiona została również podstawa źródłowa do badań nad kapitułą w Chełmży, jest ona jednak bardzo uboga. Akta kapituły zostały bowiem zniszczone podczas wojny polsko-krzyżackiej w 1422 r. (s. 23). Autor stanął więc przed koniecznością wykorzystania wszelkich możliwych innych źródeł (s. 23). Kwerenda źródłowa objęła Archiwum Państwowe w Toruniu (Akta miasta Torunia, Dokumenty i listy) i Archiwum Państwowe w Gdańsku (Akta miasta Gdańska, Dokumenty). Poszukiwania przeprowadzono również w Archiwum Diecezjalnym w Pelplinie i Archiwum Archidiecezji Warmińskiej w Olsztynie. Szczególnie cennych danych dostarczyły materiały archiwalne przechowywane w Geheimes Staatsarchiv Preussischer Kulturbesitz w Berlinie-Dahlem. Pośród źródeł drukowanych niezwykle ważne miejsce należy przypisać zbiorowi dokumentów biskupstwa chełmińskiego, które wydał Carl Peter Woelky 10. Autor skorzystał z wielu różnych wydawnictw źródłowych związanych zarówno z państwem zakonu krzyżackiego w Prusach, jak i Polską czy Mazowszem. Kwerenda objęła także m.in. Acta Camerae Apostolicae oraz Bullarium Poloniae. Ustalenie części faktów było możliwe również dzięki poszukiwaniom chociażby w edycjach źródeł miejskich do dziejów średniowiecznego Torunia. Zakres wykorzystanych źródeł w recenzowanej pracy był więc ogromny. Rozdział drugi został poświęcony fundacji, inkorporacji do zakonu krzyżackiego oraz organizacji samej kapituły w Chełmży. Być może warto zauważyć, że dwukrotnie przywoływana w tym fragmencie pracy książka Anny Wiśniewskiej pt. Henryk-Heidenryk pierwszy biskup chełmiński spotkała się z surową krytyką Jana Andrzeja Spieża na łamach Zapisek Historycznych 11. Autor w syntetyczny sposób omawia również kwestie związane z inkorporacją kapituły do zakonu krzyżackiego w 1264 r., które mają już swą bogatą literaturę. Sama zmiana reguły i inkorporacja były zapewne dosyć długim procesem, który w dniu 14 maja 1296 r. został ostatecznie potwierdzony przez Kon- 7 A. Mańkowski, Prałaci i kanonicy katedralni chełmińscy od założenia kapituły do naszych czasów, Roczniki TNT 33 (1926), s ; 34 (1927), s M. Dorna, Bracia zakonu krzyżackiego w Prusach w latach Studium prozopograficzne, Poznań K. Mikulski, Mieszczanie toruńscy w kapitule warmińskiej i chełmińskiej, [w:] Duchowieństwo kapitulne, s Urkundenbuch des Bisthums Culm, bearb. v. C. P. Woelky, Tl. 1, Danzig J. A. Spież [rec.]: A. Wiśniewska, Henryk-Heidenryk, pierwszy biskup chełmiński, Pelplin 1992, ss. 112, [w:] Zapiski Historyczne 61 (1996), z. 1, s
4 rada von Feuchtwangen, wielkiego mistrza. Wydaje się, że władze zakonne były szczególnie zainteresowane rozwojem kapituły o regule krzyżackiej. Przypadkiem chyba nie jest fakt, że w katedrze pochowano mistrzów krajowych Helmeryka von Würzburg (zm r.) i Konrada Sacka (zm r.) oraz wielkiego mistrza Zygfryda von Feuchtwangen (zm. 1311) 12. W kolejnym podrozdziale R. Krajniak zajmuje się organizacją życia kapituły. Autor korzystał tutaj ze starszego (1975), i bardzo skromnego w swej objętości, opracowania Mariana Dorawy na temat katedry w Chełmży 13. Warto w tym miejscu dodać, że w 2003 r. wyszła nowsza publikacja wspomnianego historyka sztuki pt. Chełmżyńska katedra Świętej Trójcy 14. Zastanawiające jest, czy wojna z 1422 r., oprócz katedry, nie naruszyła w pewnej mierze budynków kapitulnych tzw. claustrum, a w szczególności jego dormitorium. Od tego momentu (1424 r.) źródła informują nas bowiem o kilku budynkach (kuriach kanonickich), w których mieszkali kanonicy (s. 43). W rozdziale trzecim przedstawiona została struktura kapituły. Autor kolejno omówił prałatury w kapitule w Chełmży. Ponadto w tej części pracy przedstawiono również plebanów kościoła parafialnego w Chełmży, którzy byli każdorazowo kanonikami chełmżyńskimi. R. Krajniak zajął się też oficjałami chełmińskimi, którzy w większości byli także kanonikami chełmżyńskimi (na 21 prawie na pewno 13 było kanonikami), i wreszcie omówieni zostali wikariusze generalni powoływani spośród członków kapituły. W każdym przypadku autor dokonuje tabelarycznego zestawienia chełmżyńskich prałatów i pozostałych urzędników kapituły. Tabele w tym miejscu należy uznać za część analityczną pracy, co pozwoliło R. Krajniakowi na wyciągnięcie wniosków syntetycznych. Zastosowane rozwiązanie trzeba ocenić jako bardzo dobry zabieg, który pozwolił na uniknięcie zbędnych powtórzeń. Nie uważam tego za wielki błąd, ale autor konsekwentnie po podaniu imienia i nazwiska nie tłumaczy nazwy miejscowości, z której pochodzili prałaci, np. Johann Rabian von Thorn (tabele s. 55, 57, tak samo biogram s. 172) zamiast Johann Rabian z Torunia lub Steffan Krewdener von Strassberg (tabela s. 49, również biogram s. 229) zamiast Steffan Krewdener z Brodnicy. Natomiast uważam, że autor słusznie na taki zabieg się nie zdecydował w przypadku nazwisk Nikolaus von Schlochau czy Johann von Neisse, które w tym miejscu należy potraktować jako nazwiska odmiejscowe (s. 71). 12 Zob. też D. Zagórski, Średniowieczne inskrypcje katedry św. Trójcy w Chełmży, Studia Pelplińskie 20 (1989), s M. Dorawa, Katedra św. Trójcy w Chełmży, Warszawa-Poznań-Toruń M. Dorawa, Chełmżyńska katedra Świętej Trójcy, Kraków
5 W rozdziale czwartym przeprowadzona została analiza prozopograficzna 115 członków kapituły w Chełmży w latach , z czego 4 kanoników udało się ustalić dla okresu funkcjonowania reguły augustiańskiej, a 111 dla okresu po zmianie reguły na krzyżacką. Generalnie rzecz ujmując, autor zauważa bardzo dużą rotację na godnościach spowodowaną corocznymi wyborami na poszczególne urzędy w kapitule chełmżyńskiej. Kanonicy mogli być wybierani ponownie na te same urzędy bądź obejmowali różne stanowiska w kapitule (s. 70). R. Krajniak ustalił również pochodzenie geograficzne 59 członków kapituły katedralnej w Chełmży, uznając, że najwięcej, bo 21 kanoników pochodziło z diecezji chełmińskiej. Z samego Torunia natomiast wywodziło się 13 członków kapituły (s. 72). Liczby te pokazują, że najwięcej kanoników chełmżyńskich pochodziło z najbliższej okolicy. Wydaje się, że szczególnie interesujące może być także to, ilu kanoników pochodziło z Turyngii we wczesnym okresie funkcjonowania kapituły. W tym czasie przybyła na te tereny bł. Juta z Sangerhausen w Turyngii, mistyczka, która została pochowana w katedrze w Chełmży. Z recenzowanej pracy dowiadujemy się, że dla drugiej połowy XIII w. udało się ustalić pochodzenie trzech kanoników z Turyngii (s. 76). Całość badań nad pochodzeniem geograficznym została również wyśmienicie udokumentowana w formie tabelarycznej (s ). W omawianym okresie kapituła chełmżyńska miała, pod względem społecznym, mieszczański charakter, podobnie jak kapituły pomezańska i sambijska (s. 78 n.). Badania Macieja Dorny pozwoliły także dowieść, że jedna z osób Berthold von Stolberg wywodziła się z rodziny hrabiowskiej, a Heinrich von Strassberg z kolei z rodziny ministeriałów Rzeszy 15. R. Krajniak stwierdził również, że z całą pewnością 22 kanoników miało wykształcenie uniwersyteckie, z czego m.in. 6 z nich studiowało w Pradze, 4 w Lipsku i 3 w Bolonii (s. 81 n.). W kolejnej części omawianego studium przedstawione zostały pozakapitulne kariery prałatów i kanoników chełmżyńskich. Podkreślić należy, że dokonane ustalenia wymagały w tym miejscu bardzo solidnej i zarazem pracochłonnej kwerendy źródłowej. Niemniej jest to w zasadzie skromny wstęp do rozdziału piątego. Ostatni rozdział pracy R. Krajniaka rozpoczynają tabele. Pierwsza z nich to wykaz alfabetyczny kanoników chełmżyńskich, kolejna wykaz chronologiczny z podziałem na okresy w regułach augustiańskiej i następnie krzyżackiej. Wreszcie wraz z kolejnym podrozdziałem (5.3) rozpoczynają się biogramy 115 kanoników chełmżyńskich. Strukturę każdego biogramu stanowią: imię i nazwisko kanonika, lata jego aktywności w kapitule w Chełmży, lata 15 M. Dorna, Bracia zakonu krzyżackiego w Prusach, s
6 obejmowania kanonii i urzędów kapitulnych, a następnie życiorys. Rozdział piąty kończą rozważania na temat domniemanych kanoników chełmżyńskich. Całość tego potężnego zestawienia należy uznać za benedyktyńską, bardzo sumienną pracę R. Krajniaka. Może o tym świadczyć fakt, że autorowi niniejszej recenzji nie udało się uzupełnić zasadniczo kwerendy przeprowadzonej w ramach omawianej pracy. Można w tym miejscu wskazać jedynie, że drobne uzupełnienia dla końca XIII w. autor mógłby znaleźć w edycji dokumentów kujawskich i mazowieckich Bolesława Ulanowskiego 16. W Handelsrechnungen z kolei znajduje się ciekawa wzmianka, zapewne z 1401 r., na temat powiązań Marcina von Linow, dziekana chełmżyńskiego, z Wernerem von Tettingen, wielkim marszałkiem zakonu krzyżackiego 17. R. Krajniak w biogramie poświęconym Johannowi Marienau podał, że przyszły biskup był dziekanem chełmżyńskim przed 1417 r. (s. 169). W przypadku Johanna Copetza zastanawia z kolei, czy był on dziekanem w 1415 czy w 1419 r. Doroczna kapituła, na której obsadzano poszczególne godności, odbywała się w poniedziałki po święcie Narodzenia Najświętszej Marii Panny, czyli po 8 września (s. 41). Na tej podstawie i dzięki tabelom w rozdziale 3 omawianej pracy można dokonać następującego zestawienia: 14 IX 1411 Johann Copetz, prepozyt Johann v. Rabian, dziekan Nicolaus v. Tuchel, kustosz Martin v. Strasburg, scholastyk Steffan Medardi, pleban w Chełmży 12 IX 1412 Johann Copetz, prepozyt Martin v. Linow, dziekan Nicolaus v. Tuchel, kustosz Nicolaus Gerkow, kantor Johann v. Rabian, scholastyk Martin v. Strasburg, pleban w Chełmży 11 IX 1413 Johann Copetz, prepozyt Martin v. Linow, dziekan 16 Dokumenty kujawskie i mazowieckie przeważnie z XIII wieku, zeb. i wyd. B. Ulanowski, Kraków 1887, nr 20, s. 164 (56). 17 Handelsrechnungen des Deutschen Ordens, hrsg. v. C. Sattler, Leipzig 1886, s
7 Nicolaus Gerkow, kustosz Johann v. Rabian, kantor Johann Schowenfurst, pleban w Chełmży 10 IX 1414 Johann Copetz, dziekan (?) 9 IX 1415 Johann Marienau, dziekan (?) 14 IX 1416 Steffan Medardi, prepozyt Andreas v. Schöneberg, dziekan Johann Schowenfurst, kustosz Nikolaus Schrope, scholastyk Heinrich, pleban w Chełmży 13 IX 1417 Steffan Medardi, prepozyt Johann Schowenfurst, dziekan Nikolaus Schrope, kustosz Heinrich, pleban w Chełmży Andreas v. Schöneberg, oficjał 12 IX 1418 Steffan Medardi, prepozyt Johann Schowenfurst, dziekan Nikolaus Schrope, kustosz Heinrich, pleban w Chełmży Andreas v. Schöneberg, oficjał 11 IX 1419 Johann Copetz, dziekan (?) Heinrich, pleban w Chełmży Andreas v. Schöneberg, oficjał 9 IX 1420 Nicolaus Tiergart, prepozyt Steffan Medardi, dziekan Heinrich, pleban w Chełmży Andreas v. Schöneberg, oficjał. Oznacza to, że Johann Marienau musiał zostać dziekanem na posiedzeniu kapituły przynajmniej w dniu 9 września 1415 r. Należy przypuszczać, że przed tą datą był już również kanonikiem chełmżyńskim. Wydaje się z kolei, że Johann Copetz został dziekanem na posiedzeniu kapituły w dniu 10 wrze- 271
8 śnia 1414 r. (do 8 IX 1415 r.) i ponownie 11 września 1419 r. Zastanawiająca jest kariera Johanna Copetza, ponieważ pierwsza wzmianka o nim w kapitule w Chełmży z 30 września 1411 r. informuje nas od razu, że był on prepozytem (s. 162). Należałoby wobec tego zadać pytanie, ile lat wcześniej trzeba było zasiadać w kapitule, aby dojść do takich godności i czy w przypadku kapituły w Chełmży możemy w ogóle mówić o pewnym modelu kariery. R. Krajniak na przykładzie m.in. Johanna Copetza udowadnia także, że kanonicy w kapitułach krzyżackich przez całe życie sprawowali różne funkcje, co odróżnia wspomniane kapituły od tych obejmowanych dożywotnio, działających w Polsce i Europie Zachodniej (s. 163, wcześniej ogólnie s. 40, 70). Zasadniczo zgadzam się z tym wnioskowaniem. W kilku przypadkach jednak badania R. Krajniaka wskazują wyraźnie, że kapituła chełmżyńska zbliżała się do trendów zachodnioeuropejskich i polskich, np. Berthold, prepozyt w okresie 14 lutego marca 1401 (?) (s. 49), chyba wkrótce potem zmarł; Martin von Linow, dziekan od 9 września 1395 do 2 kwietnia 1410, a następnie 31 stycznia lutego 1414 r. (s. 51). Roczna przerwa w sprawowaniu godności dziekana nie musiała być wcale spowodowana rotacją na urzędach kapitulnych, a wspomniany kanonik chyba też niebawem zmarł. Wydaje się, że takich przypadków jest więcej i w zasadzie można by było wyodrębnić w działalności kapituły okresy, kiedy rotacyjność na urzędach była większa, oraz okresy, w których kanonicy sprawowali funkcje aż do śmierci. Pracę R. Krajniaka kończy bibliografia (s. 248 n.), co do której mam drobne zastrzeżenie. Mianowicie nie uwzględniałbym w przypadku źródeł drukowanych rodzajnika niemieckiego jako podstawy do alfabetycznego układania pozycji w bibliografii, istotny jest tu bowiem wyraz następujący po rodzajniku. Pochwalić za to należy uzupełnienie książki indeksem osobowym, który zestawiła Weronika Krajniak. W pracach tego typu jest to rzecz wręcz konieczna. W podsumowaniu należy zgodzić się z autorem, że członkami kapituły chełmżyńskiej zostawały czasami osoby nietuzinkowe, np. przyszli biskupi Arnold Stapel, Jakub von Arnoldisdorf i Jan Marienau (s. 242). Niektórzy z kanoników byli wykorzystywani w dyplomacji krzyżackiej. Z tej ostatniej działalności szczególnie znany był Andrzej Ruperti, który był prokuratorem krzyżackim przy kurii rzymskiej (s. 243). Osoby zidentyfikowane w tej pracy zostawały plebanami kościołów w Gdańsku i Toruniu oraz wchodziły w skład innych kapituł na terenie Prus oraz Inflant (s. 243). Z całą pewnością również kanoników chełmżyńskich należy zaliczyć do elity społecznej, politycznej i intelektualnej na terenie Prus Krzyżackich (s. 244). 272
9 Praca R. Krajniaka potwierdza skuteczność metody badania kapituł w okresie średniowiecza, która została wypracowana w toruńskim ośrodku naukowym. Poczynione tutaj drobne uwagi wynikają z osobistych zainteresowań jej autora historią Chełmży. W żadnym razie nie mogą one umniejszać znaczenia tej pracy dla rozwoju badań nad historią Kościoła w państwie zakonu krzyżackiego w Prusach. Recenzowana publikacja w swych podstawach jest bardzo dobra i przede wszystkim oparta na koronkowej wręcz kwerendzie źródłowej. Należy również w tym miejscu wyrazić przekonanie, że omawiana tu książka będzie stanowić przez wiele następnych lat cenne kompendium wiedzy na temat duchowieństwa diecezji chełmińskiej w średniowieczu. Krzysztof Kopiński (Toruń) Piotr Birecki, Z dziejów staromiejskiego kościoła ewangelickiego obecnie kościoła katolickiego pw. Świętego Ducha w Toruniu, Toruń 2013, s. 118 W ponad 800-letnim Toruniu ukazuje się coraz więcej prac dotyczących dziejów miasta, m.in. w powstałej przed kilku laty serii Biblioteka ToMiTo. W jej ramach ukazują się wartościowe prace dotyczące losów miasta i jego mieszkańców w wiekach średnich, czasach nowożytnych oraz w XIX i XX w. Zdarzają się w ramach tej serii książki podejmujące szerszą problematykę czy też monografie opisujące losy jednego miejsca. Można do nich zaliczyć pracę Piotra Bireckiego opisującą losy obecnego kościoła jezuickiego, do 1945 r. głównej świątyni protestanckiej w mieście. Autor pracy jest znanym badaczem dziejów nowożytnych Torunia i ziemi chełmińskiej, o dość mocno skonkretyzowanych zainteresowaniach. Swoją pracę doktorską poświęcił architekturze luterańskiej na ziemi chełmińskiej. Temat kościoła staromiejskiego był mu już więc wcześniej dobrze znany. Pewnym podsumowaniem jego badań na ten temat jest monografia opisująca losy protestanckiej architektury na terenie Prus Zachodnich w okresie zaboru pruskiego. Bez wątpienia czynnikiem, który także skłonił autora do podjęcia tego tematu, były dwie rocznice. W 2014 r. przypadła 260 rocznica wydania przez króla Augusta III reskryptu ostatecznie zezwalającego na budowę w Toruniu ewangelickiego oratorium, natomiast w 2016 r. 260 rocznica konsekracji kościoła. 273
10 Recenzowana książka składa się z kilku rozdziałów ściśle związanych z tematyką postawioną w tytule. Autor opisuje w niej po kolei takie kwestie jak: Architektura i dzieje kościoła, Budowa plebanii, Budowa wieży, Wnętrze kościoła, Wystrój świątyni jezuickiej pw. Św. Ducha. Oparta została na publikacjach polskich i niemieckich, m.in. na znanej pracy dawnego pastora tego kościoła Reinholda Heuera, a także pracach Mariana Arszyńskiego, Stanisława Salmonowicza, Janusza Małłka i Jerzego Domasłowskiego. Pomocne okazały się również zasoby Archiwum Państwowego w Toruniu i Archiwum Państwowego w Elblągu z siedzibą w Malborku. W pracy przedstawiono m.in. okoliczności utraty w 1724 r. przez protestantów kościoła NMP, funkcjonowanie przez ponad 30 lat prowizorycznej świątyni pw. Św. Krzyża w Dworze Artusa aż do wybudowania tzw. oratorium. Na budowę kościoła nie uzyskano ostatecznie zgody władz państwowych, a swój sprzeciw zgłaszali również prymas, biskup chełmiński, jezuici, jak i katolicka szlachta. Przez ten długi, trwający więcej niż jedno pokolenie, czas starań o budowę i samą realizację inwestycji miejscowa społeczność ewangelicka z racji szczupłości miejsca w Dworze Artusa uczęszczała również do znajdującego się za murami miejskimi kościoła św. Katarzyny (dziś już nieistniejącego). Zastanawiano się także nad przekształceniem w kościół miejskiej zbrojowni, a szef Tajnego Gabinetu Augusta III Henryk Brühl proponował nawet wyłącznie rozbudowę Dworu Artusa. 18 marca 1743 r. poświęcono kamień węgielny, jednak rozpoczęta budowa szybko została przerwana. Ostatecznie dzięki zbiórkom pieniędzy w Europie, wieloletnim negocjacjom, m.in. z nuncjuszem papieskim, budowa ponownie ruszyła w 1754 r. Miał powstać skromny, nieprzypominający kościoła gmach, pozbawiony wieży i dzwonów. Ostateczny projekt, zaakceptowany przez króla i nuncjusza papieskiego Carlo Rezzonico, przygotował torunianin Efraim Schröger. Budowa zakończyła się 20 maja 1756 r., a 18 lipca odbyły się uroczyste nabożeństwa (o 6 godzinie rano polskie, a o 8 niemieckie). Przez kolejnych kilka lat trwało doposażanie kościoła, m.in. w 1759 r. pojawił się wewnątrz ołtarz główny (prawdopodobnie projektu Schrögera), wykonany przez Jana Antoniego Langenhahna Starszego. Kościół stał się centralnym miejscem spotkań toruńskich ewangelików. Dopiero po Kongresie Wiedeńskim, gdy Toruń ponownie znalazł się w państwie pruskim, zaszły zmiany, które ostatecznie ukształtowały jego przynależność. W 1817 r. na terenie Prus powstał państwowy Ewangelicki Kościół Unijny obejmujący w swoich ramach zarówno luteranów, jak i kalwinistów, Parafia staromiejska wraz ze swoim budynkiem sakralnym stała się do 1945 r. jego integralną częścią. W okresie międzywojennym obowiązki pastora pełnił 274
11 w niej wspomniany już wcześniej badacz dziejów Torunia pastor Heuer. Była to bardzo ciekawa postać i na trwałe wpisała się w historię miasta. Heuer, pochodzący z ówczesnej wsi Rudak, urodził się tam w grudniu 1867 r. Po ukończeniu teologii, germanistyki i historii sztuki w Królewcu, Heidelbergu i Berlinie objął obowiązki pastora w Kisielicach. Od lipca 1897 r. przebywał już w Toruniu, gdzie został najpierw pastorem dawnej polskiej parafii luterańskiej św. Jerzego, a następnie związał się z parafią staromiejską. Oprócz działalności duszpasterskiej był również aktywnym członkiem niemieckiego stowarzyszenia naukowego Coppernicus-Verein für Wissenschaft und Kunst, pełniąc tam funkcje prezesa lub wiceprezesa. Opublikował wiele prac dotyczących dziejów Torunia, m.in. Thorn-St.Georgen. Geschichte der Georgengemeinde, ihrer alten Kirche und ihres Hospitals czy Die altstädttische Evangelische Kirche in Thorn. Ciekawe z punktu widzenia dziejów miasta są zaprezentowane przez autora różne projekty wieży kościelnej. Z zamieszczonych rycin z projektami H. Hartunga i C. Schaefara, Moesingera oraz F. Kullricha wyraźnie wynika, że wybrano projekt najmniej udany. Projekty zarówno Moesingera, jak i Kullricha zdecydowanie lepiej wkomponowałyby się w bryłę kościoła oraz w ówczesne barokowe i neogotyckie bezpośrednie jego otoczenie. Dobrze się stało, że autor dotarł do projektów przebudowy toruńskiej Starówki z czasów okupacji hitlerowskiej. Wówczas, prawdopodobnie wskutek zainteresowań samego Hitlera, starano się na każdym kroku zmienić oblicze architektoniczne miast. Podobnie było w przypadku Torunia. Nieodwracalnej zmianie uległa wówczas fasada Teatru Miejskiego, z której skuto secesyjne ornamenty, nadając jej surowsze, bliższe nazistom, klasycyzujące oblicze. Można w tym miejscu wyrazić żal, że podczas przeprowadzanych po 1989 r. remontów elewacji nie zdecydowano się na ich przywrócenie. Daleko bardziej rewolucyjne zmiany hitlerowcy planowali na Starym i Nowym Rynku. Z tego ostatniego miał zniknąć, zbudowany według projektu słynnego Schinkla, kościół ewangelicki, a otaczająca rynek zabudowa miała uzyskać bardziej gotyckie oblicze. Z kolei zachodnia pierzeja Rynku Staromiejskiego obejmująca ewangelicki kościół staromiejski oraz pocztę miała zostać ujednolicona. Zniknąć miały wybudowana na przełomie XIX i XX w. wieża oraz sąsiadujący z kościołem neogotycki gmach poczty. Pierzeję planowano ujednolicić, zastępując wieżę oraz pocztę połączonym z sobą neobarokowym kompleksem, w którym wejście do kościoła byłoby wkomponowane w otoczenie i połączone z także neobarokowym budynkiem, tzw. Kultur Haus. Przykłady takiej architektury są widoczne głównie na Dolnym Śląsku (np. Wrocław kościół akademicki, Legnica kompleks I Liceum Ogólnokształcącego). 275
12 Należy podkreślić, że w podpisach pod fotografiami zdarzają się pomyłki. Dotyczy to np. fotografii nr 44, 45, 48, 49. Moim zdaniem, nie pasują do tematyki pracy także ostatnie fotografie z festiwalu Skyway. Motywy wyświetlane na ścianach kościoła nie odnosiły się przecież do historii tej świątyni. Praca Piotra Bireckiego, obok jego drugiego opracowania dotyczącego sztuki w Toruniu w okresie okupacji hitlerowskiej, na trwałe wejdzie do obowiązkowych lektur wszystkich tych, którzy interesują się skomplikowanymi, ale jakże ciekawymi dziejami piernikowego miasta. Jarosław Kłaczkow (Toruń) 276
Pod redakcją Radosława Biskupa i Andrzeja Radzimińskiego Toruń 2015
PARAFIE W ŚREDNIOWIECZNYCH PRUSACH W CZASACH ZAKONU NIEMIECKIEGO OD XIII DO XVI W. Pod redakcją Radosława Biskupa i Andrzeja Radzimińskiego Toruń 2015 2 ECCLESIA CLERUSQUE TEMPORIBUS MEDII AEVI vol. 4
Wstęp. Wejście główne do kościoła Najświętszego Zbawiciela
Wstęp Dawny kościół św. Pawła dziś katolicki kościół parafialny pw. Najświętszego Zbawiciela powstał w latach 1866 1869 dla gminy ewangelicko-luterańskiej pod tym samym wezwaniem. Przez współczesnych został
Komunikaty Mazursko-Warmińskie 1 (271), 79-89
Radosław Krajniak Imiona przedstawicieli duchowieństwa pruskich kapituł katedralnych w średniowieczu : próba wykorzystania materiału onomastycznego do badań nad kultem świętych Komunikaty Mazursko-Warmińskie
Ks. prof. UWM dr hab. Mieczysław Różański Rzym, 29 maja 2018 r. Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie Wydział Prawa i Administracji
1 Ks. prof. UWM dr hab. Mieczysław Różański Rzym, 29 maja 2018 r. Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie Wydział Prawa i Administracji Recenzja dysertacji doktorskiej Pana magistra Mateusza Zmudzińskiego
Fot. 1. Pozdrowienia z Chełmży z wizerunkami: katedry, kościoła św. Mikołaja, cukrowni i budynku poczty. Pocztówka sprzed I wojny światowej.
Fot. 1. Pozdrowienia z Chełmży z wizerunkami: katedry, kościoła św. Mikołaja, cukrowni i budynku poczty. Pocztówka sprzed I wojny światowej. 15 Fot. 2. Katedra Chełmżyńska w okresie międzywojennym. 16
WYDZIAŁ NAUK HISTORYCZNYCH ZAPISKI HISTORYCZNE POŚWIĘCONE HISTORII POMORZA I KRAJÓW BAŁTYCKICH
T O W A R Z Y S T W O N A U K O W E W T O R U N I U WYDZIAŁ NAUK HISTORYCZNYCH ZAPISKI HISTORYCZNE POŚWIĘCONE HISTORII POMORZA I KRAJÓW BAŁTYCKICH UKAZUJĄ SIĘ OD 1908 ROKU (DO ROKU 1955 JAKO ZAPISKI TOWARZYSTWA
ARTYKUŁY RECENZYJNE I RECENZJE
została również poruszona sprawa rodziny Niemiryczów, którzy stanowią przykład frakcji politycznej znajdującej się na starcie wielkiej kariery politycznej. W czasie lektury tego rozdziału czytelnik zauważa
Kościół p.w. Podwyższenia Krzyża w Lubiechni Małej
Kościół w Lubiechni Małej położony jest w niewielkiej wsi odległej o 7 km na północ od Rzepina. Jest to niewielki kościółek wzniesiony w konstrukcji ryglowej w drugiej połowie XVII wieku z drewnianą wieżą
Umowy dotacyjne MKZ
Umowy dotacyjne MKZ - L.p. Nr konkursu Nazwa konkursu Nazwa własna zadania NR umowy Nazwa podmiotu Kwota dotacji Data rozpoczęcia Data zakończenia 1 1471 2 1471 3 1471 4 1471 III EDYCJA. III EDYCJA. III
JAKIE SĄ NAJSTARSZE KOŚCIOŁY W BIELSKU BIAŁEJ?
JAKIE SĄ NAJSTARSZE KOŚCIOŁY W BIELSKU BIAŁEJ? MENU: 1.Bielsko-Biała 2. Kościół św. Stanisława 3. Katedra św. Mikołaja 4. Kościół Trójcy Przenajświętszej 5. Kościół św. Barbary Bielsko-Biała miasto na
Toruń, dnia 28 kwietnia 2014 r. Prof. zw. dr hab. Andrzej Radzimiński. Instytut Historii i Archiwistyki UMK
1 Toruń, dnia 28 kwietnia 2014 r. Prof. zw. dr hab. Andrzej Radzimiński Instytut Historii i Archiwistyki UMK Recenzja rozprawy doktorskiej Martiny Mařikovej pt. Společná pokladna pražské metropolitní kapituly
ZAPISKI HISTORYCZNE TOM LXXV ROK 2010 Zeszyt 3 RADOSŁAW KRAJNIAK (Toruń) PREPOZYCI KRZYŻACKIEJ KAPITUŁY KATEDRALNEJ W CHEŁMŻY W LATACH 1266 1457 * Słowa kluczowe: Historia kościoła, diecezja chełmińska,
Toruń jako jeden z największych ośrodków miejskich w państwie zakonu
ARTYKUŁY Radosław Krajniak (Toruń) Torunianie w składzie kapituły katedralnej w Chełmży do 1466 roku * Toruń jako jeden z największych ośrodków miejskich w państwie zakonu krzyżackiego w Prusach był istotnym
Jacek Tylicki, Bartłomiej Strobel malarz epoki wojny trzydziestoletniej, t. 1-2, Toruń 2000 (Wydawnictwo UMK), t. 1 ss. 540; t. 2 ss. 267, il.
, Bartłomiej Strobel malarz epoki wojny trzydziestoletniej, t. 1-2, Toruń 2000 (Wydawnictwo UMK), t. 1 ss. 540; t. 2 ss. 267, il. 176 Książka jest próbą nowego spojrzenia na dorobek artysty będącego jednym
Antoni Guzik. Rektor, Dziekan, Profesor, wybitny Nauczyciel, Przyjaciel Młodzieży
Antoni Guzik Antoni Guzik Rektor, Dziekan, Profesor, wybitny Nauczyciel, Przyjaciel Młodzieży Docent Antoni Guzik urodził się 7 kwietnia 1925 r. w Izydorówce, w dawnym województwie stanisławowskim. Szkołę
BADANIA ARCHEOLOGICZNE NA STANOWISKU POZNAŃ NR 3 IDENTYFIKACJA POŁOŻENIA RELIKTÓW KOLEGIATY MARCINA IGNACZAKA PLAC KOLEGIACKI PW. ŚW.
BADANIA ARCHEOLOGICZNE NA STANOWISKU POZNAŃ NR 3 PLAC KOLEGIACKI IDENTYFIKACJA POŁOŻENIA RELIKTÓW KOLEGIATY PW. ŚW. MARII MAGDALENY POD REDAKCJĄ MARCINA IGNACZAKA Miejska Kolegiata pw. Św. Marii Magdaleny
Acta Universitatis Nicolai Copernici Pedagogika XXXI/2015 Nauki Humanistyczno-Społeczne Zeszyt 426. DOI:
RECENZJE OMÓWIENIA Acta Universitatis Nicolai Copernici Pedagogika XXXI/2015 Nauki Humanistyczno-Społeczne Zeszyt 426 DOI: http://dx.doi.org/10.12775/aunc_ped.2015.010 Tomasz Różański Wydział Nauk Pedagogicznych
Biskup łódzki Ireneusz Pękalski na uroczystości Trzech Króli w Koluszkach
Biskup łódzki Ireneusz Pękalski na uroczystości Trzech Króli w Koluszkach Podczas obchodów dorocznej uroczystości Objawienia Pańskiego, czyli Trzech Króli, mszy świetej w parafii p.w. Niepokalanego Poczęcia
Bartosz Rakoczy * w obszarze specjalnym o charakterze ekologicznym], Rzeszów 2013 (review)
Bartosz Rakoczy * Recenzja monografii autorstwa Prof. Jerzego Stelmasiaka pt. Interes indywidualny a interes publiczny w ochronie środowiska w obszarze specjalnym o charakterze ekologicznym, Rzeszów 2013
HISTORIA GOSPODARCZA RYBNIKA I POWIATU RYBNICKIEGO W XIX I XX WIEKU
HISTORIA GOSPODARCZA RYBNIKA I POWIATU RYBNICKIEGO W XIX I XX WIEKU ZESZYTY RYBNICKIE 9 K O N F E R E N C J E HISTORIA GOSPODARCZA RYBNIKA I POWIATU RYBNICKIEGO W XIX I XX WIEKU praca zbiorowa pod redakcją
Wykaz podmiotów objętych dofinansowaniem w ramach otwartego konkursu na zadania w zakresie ochrony i konserwacji zabytków w roku 2006
Wykaz podmiotów objętych dofinansowaniem w ramach otwartego konkursu na zadania w zakresie ochrony i konserwacji zabytków w roku 2006 Lp Z dnia Wnioskodawca Zadanie Wnioskowana dotacja Przyznana dotacja
Album żołnierza niemieckiego
Nr 18/2017 15 09 17 Album żołnierza niemieckiego Autor: Bogumił Rudawski (IZ) Przechowywany w zbiorach Instytutu Zachodniego album nieznanego żołnierza Wehrmachtu zawiera 76 podpisanych czarno-białych
Odbywa praktykę prawniczą w kancelarii papieskiej w Rzymie Rozpoczyna studia medyczne w Padwie i kontynuuje prawnicze Za pośred
9 II 1473 - W Toruniu urodził się Mikołaj Kopernik 1483 - Umiera ojciec Mikołaja Kopernika 1491- Mikołaj Kopernik kończy naukę w szkole przy kościele Św. Jana w Toruniu. 1491-1495 - Studiuje na Uniwersytecie
Grabowska Dorota. Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu
Grabowska Dorota Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu Andrzej Kołakowski, Opieka nad dzieckiem sierocym w województwie gdańskim w latach 1945 1956, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2010,
1. Przemiany religijne i polityczne w Europie od średniowiecza do. a. Historia polityczna, kultura polityczna i ideologia wczesnego
PROGRAM BADAŃ INSTYTUTU HISTORII IM. TADEUSZA MANTEUFFLA PAN NA LATA 2017-2020 (zaktualizowane 17.11.2016) I. Zakłady naukowo-badawcze 1. Przemiany religijne i polityczne w Europie od średniowiecza do
MONARCHIA KAZIMIERZA WIELKIEGO ( )
Uniwersytet Wrocławski Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii Instytut Historii Państwa i Prawa Zakład Historii Administracji Studia Stacjonarne Administracji pierwszego stopnia Agata Jamróz MONARCHIA
Tytuł projektu całkowita projektu
Lista projektów, które przeszły pozytywnie ocenę formalną Lp. Numer projektu Nazwa Wnioskodawcy Tytuł projektu Kwota całkowita projektu Wartość dofinansowania Wkład UE 1 RPSW.04.04.00-26- 0001/16 REGIONALNE
Współpraca międzynarodowa miast województwa łódzkiego
WYŻSZA SZKOŁA STUDIÓW MIĘDZYNARODOWYCH W ŁODZI WYDZIAŁ STUDIÓW MIĘDZYNARODOWYCH I DYPLOMACJI Michał Adamski Współpraca międzynarodowa miast województwa łódzkiego Praca doktorska napisana pod kierunkiem
PARAFIA PW. NARODZENIA NAJŚWIĘTSZEJ MARYI PANNY W PEŁCZYCACH
PARAFIA PW. NARODZENIA NAJŚWIĘTSZEJ MARYI PANNY W PEŁCZYCACH ul. Kościelna 4 PEŁCZYCE 73-260 tel. 95 7685315 wik. 957685015 Kościół parafialny: Pw. Narodzenia NMP w Pełczycach - poświęcony: 8 IX 1946 r.
DZIAŁALNOŚĆ I OSIĄGNIĘCIA KÓŁKA HISTORYCZNEGO ZSP CHEŁMŻA. Anna Borowicz IIIA
DZIAŁALNOŚĆ I OSIĄGNIĘCIA KÓŁKA HISTORYCZNEGO ZSP CHEŁMŻA Anna Borowicz IIIA Podczas wizyt w archiwach zobaczyliśmy na czym polega sens zbierania i gromadzenia zbiorów dokumentów, jak pracują archiwiści,
Ryc. 1. Sianki. Cerkiew greckokatolicka z 1645 r., obecnie we wsi Kostrino (Ukraina). Budzyński S. 1993. Op. cit., s. 325. 2
Sianki Parafia greckokatolicka w miejscu, dekanat Wysoczański 1. Najstarsza wzmianka dotyczy cerkwi wykonanej w typie bojkowskim, zbudowanej w 1645 r. (ryc. 1). Cerkiew tą sprzedano w 1703 r. do wsi Kostrino
Skoczów miasto urodzenia Jana Sarkandra
Skoczów miasto urodzenia Jana Sarkandra Opis miasta: Jacek i Maria Łempiccy, Święci w Polsce i ich kult w świetle historii, Kraków 2008, s. 197-198 (wydanie papierowe) lub: Jan Sarkander, Skoczów - http://sancti_in_polonia.wietrzykowski.net/2j.html
Publikacje dostępne w Powiatowym Centrum Informacji Turystycznej, Rynek 14, Gniezno
Publikacje dostępne w Powiatowym Centrum Informacji Turystycznej, Rynek 14, Gniezno Encyklopedia Gniezna i Ziemi Gnieźnieńskiej Jednotomowa encyklopedia stanowiąca kompendium wiedzy o Gnieźnie i regionie.
Przed Wami znajduje się test złożony z 35 pytań. Do zdobycia jest 61 punktów. Na rozwiązanie macie 60 minut. POWODZENIA!!!
Przed Wami znajduje się test złożony z 35 pytań. Do zdobycia jest 61 punktów Na rozwiązanie macie 60 minut. POWODZENIA!!! 1 1. Podaj imię i nazwisko burmistrza Gostynia i starosty Powiatu Gostyńskiego.
Toruń. 2. W którym narożniku Rynku Staromiejskiego, był ustawiony pręgierz: a. połd-zach., b. półn-zach., c. półn-wsch., d. połd-wsch.
Egzamin dla kandydatów na przewodników miejskich Toruń 29.06.2006 r. część pisemna z oficjalnymi odpowiedziami 1. Którego króla Polski Elżbieta, urodziła na zamku dybowskim córkę Annę: a. K. Jagiellończyka,
Wspomnienia z Jubileuszu 25-lecia Instytutu Historii i Stosunków Międzynarodowych
Wspomnienia z Jubileuszu 25-lecia Instytutu Historii i Stosunków Międzynarodowych 14 listopada 2013 r. w Villa Pallas odbyła się uroczystość związana z obchodami 25- lecia istnienia Instytutu Historii
1000 i 50 LAT CHRZTU POLSKI REGULAMIN KONKURSU HISTORYCZNEGO. Początki chrześcijaństwa na ziemiach polskich
Urząd Miasta Dofinansowano ze środków Narodowego Centrum Kultury Tomaszów Lubelski W ramach programu Chrzest 966. 1000 i 50 LAT CHRZTU POLSKI REGULAMIN KONKURSU HISTORYCZNEGO Początki chrześcijaństwa na
CHEŁMNO. Wysłane przez kdruzynska w ndz., :17
CHEŁMNO [1] Wysłane przez kdruzynska w ndz., 2017-07-09 21:17 Chełmno to jedno z piękniejszych miast średniowiecznych w Polsce, malowniczo położone na dziewięciu wzgórzach. Prawo Chełmińskie, nadane w
Pytania konkursowe. 3. Kim z zawodu był ojciec Karola Wojtyły i gdzie pracował? 4. Przy jakiej ulicy w Wadowicach mieszkali Państwo Wojtyłowie?
Pytania konkursowe 1. Podaj imię i nazwisko Jana Pawła II. 2. Podaj imię brata Karola Wojtyły. 3. Kim z zawodu był ojciec Karola Wojtyły i gdzie pracował? 4. Przy jakiej ulicy w Wadowicach mieszkali Państwo
Trasa wycieczki: Zabytki sakralne Łomży. czas trwania: 5 godzin, typ: piesza, liczba miejsc: 8, stopień trudności: bardzo łatwa
Trasa wycieczki: Zabytki sakralne Łomży czas trwania: 5 godzin, typ: piesza, liczba miejsc: 8, stopień trudności: bardzo łatwa Opis wycieczki to duże miasto w województwie podlaskim nad rzeką Narwią. Historia
Recenzja rozprawy doktorskiej mgr Bartosza Rymkiewicza pt. Społeczna odpowiedzialność biznesu a dokonania przedsiębiorstwa
Prof. dr hab. Edward Nowak Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu Katedra Rachunku Kosztów, Rachunkowości Zarządczej i Controllingu Recenzja rozprawy doktorskiej mgr Bartosza Rymkiewicza pt. Społeczna odpowiedzialność
AGNIESZKA WOJCIECHOWSKA ŚRODKI EWIDENCYJNE W ARCHIWACH PAŃSTWOWYCH W POLSCE.
AGNIESZKA WOJCIECHOWSKA ŚRODKI EWIDENCYJNE W ARCHIWACH PAŃSTWOWYCH W POLSCE. PARYŻ, 9 MAJA 2005 Środki ewidencyjne znajdujące się w archiwach ułatwiają pracę naukową. W archiwach państwowych w Polsce sporządzane
Zespół Szkół Nr 3 im. Stanisława Wyspiańskiego w Jastrzębiu-Zdroju
Zespół Szkół Nr 3 im. Stanisława Wyspiańskiego w Jastrzębiu - Zdroju ul. Wrocławska 6, 44-335 Jastrzębie Zdrój tel. (32) 4713 562, e-mail: poczta@zs3.jastrzebie.pl Jastrzębie-Zdrój, 27marca 2018r. Zespół
Humanista, dyplomata, mecenas. (ok r. w Lasotkach 1450 r. w Terni)
MIKOŁAJ LASOCKI Humanista, dyplomata, mecenas (ok. 1380 r. w Lasotkach 1450 r. w Terni) Autorzy: Patryk Fistek, Aleksandra Muszyńska, Adrianna Muszyńska, Monika Dzięgielewska, Sylwia Karolak, Ewa Gasik
Rozprawy doktorskiej mgr Anny Marii Urbaniak-Brekke. pt.: Aktywność społeczności lokalnych w Polsce i Norwegii
dr hab. Andrzej Rokita, prof. nadzw. Akademia Wychowania Fizycznego we Wrocławiu Recenzja Rozprawy doktorskiej mgr Anny Marii Urbaniak-Brekke pt.: Aktywność społeczności lokalnych w Polsce i Norwegii w
2. Temat i teza rozprawy
Prof. dr inż. arch. Zbigniew BAĆ Wydział Budownictwa, Architektury i Inżynierii Środowiska Katedra Architektury i Urbanistyki UNIWERSYTET ZIELONOGÓRSKI R E C E N Z J A pracy doktorskiej mgr inż. arch.
ĆWIERĆWIECZE KAPITUŁY KATEDRALNEJ ELBLĄSKIEJ NA TLE DZIEJÓW KAPITUŁ W REGIONIE
Ks. Wojciech ZAWADZKI* Studia Elbląskie XIX (2018) ĆWIERĆWIECZE KAPITUŁY KATEDRALNEJ ELBLĄSKIEJ NA TLE DZIEJÓW KAPITUŁ W REGIONIE Słowa kluczowe: diecezja elbląska, diecezja warmińska, diecezja gdańska,
RECENZJA. rozprawy doktorskiej mgra Grzegorza Misiury pt. Środowisko organistów
Prof. dr hab. Aiidrzej Kopiczko, prof. zw. UWM ul. Mickiewicza 10 10-509 0lsztyii RECENZJA rozprawy doktorskiej mgra Grzegorza Misiury pt. Środowisko organistów diecezji ]ubelskiej w latach 1918-1992.
Olsztyn, r.
Olsztyn, 30.06.2017 r. Lista wniosków o dofinansowanie projektów, które przeszły pozytywnie weryfikację wymogów formalnych w konkursie IZ.00-28-002/17 w ramach Osi 6 Kultura i dziedzictwo Działania 6.1
Liturgia jako święta gra. Elementy teatralizacji w tzw. Mszy Trydenckiej
Maciej Olejnik Liturgia jako święta gra. Elementy teatralizacji w tzw. Mszy Trydenckiej Wprowadzenie: Przedmiotem mojej pracy jest problem przenikania świata teatru do katolickiej liturgii łacińskiej.
Ocena kryteriów formalnych. Wynik oceny kryteriów formalnych wyboru projektów. Wnioskowana kwota dofinansowania środkami publicznymi
Załącznik nr 1 do Uchwały nr. Zarządu Województwa Warmińsko-Mazurskiego z Olsztyn, 22.11.2017 r. Lista wniosków o dofinansowanie projektów ocenionych pod względem formalno-merytorycznym opracowana przez
Sprawozdanie z otwarcia wystawy: Ryszard Kaczorowski wpisany w dzieje Uniwersytetu w Białymstoku
Sprawozdanie z otwarcia wystawy: Ryszard Kaczorowski wpisany w dzieje Uniwersytetu w Białymstoku W dniu 28 listopada 2017 r. o godz. 13.00 w Gabinecie Prezydenta Ryszarda Kaczorowskiego Ostatniego Prezydenta
1 Maria Zduniak Ukończyła studia w zakresie teorii muzyki i gry na fortepianie w Państwowej Wyższej Szkole Muzycznej we Wrocławiu (1961), a także w zakresie historii sztuki na Uniwersytecie Wrocławskim
Uroczystości nadania tytułu bazyliki mniejszej Sanktuarium Królowej Męczenników
Uroczystości nadania tytułu bazyliki mniejszej Sanktuarium Królowej Męczenników W Bydgoszczy 15 września odbyły się uroczystości, podczas których odczytano bullę papieską, podnoszącą do godności bazyliki
Dorobek wydawniczy pracowników Instytutu Prawa i Administracji za rok 2011
PWSZ IPiA STUDIA LUBUSKIE Tom VIII Sulechów 2012 Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Sulechowie Dorobek wydawniczy pracowników Instytutu Prawa i Administracji za rok 2011 Paweł Kacprzak Die Zwangsaussiedlung
Legenda o św. Wojciechu z Drzwi Gnieźnieńskich. Danuta Konieczka-Śliwińska. Scenariusz lekcji historii dla szkoły ponadpodstawowej/ponadgimnazjalnej
Legenda o św. Wojciechu z Drzwi Gnieźnieńskich Danuta Konieczka-Śliwińska % Scenariusz lekcji historii dla szkoły ponadpodstawowej/ponadgimnazjalnej 45 min. Czas trwania:! Temat lekcji: Legenda o św. Wojciechu
INSTYTUT JUDAISTYKI UJ Praca seminaryjna Praca licencjacka/magisterska (dyplomowa)
Uchwalono na Radzie Instytutu w dn. 9 IV 2013 r. Wersję skorygowaną zatwierdzono w dn. 28 V 2013 r. INSTYTUT JUDAISTYKI UJ Praca seminaryjna Praca licencjacka/magisterska (dyplomowa) 1. Postanowienia ogólne
UCHWAŁA NR... RADY MIEJSKIEJ W ŚREMIE. z dnia r. w sprawie nadania tytułu Honorowy Obywatel Śremu
Projekt z dnia 28 lutego 2014 r. Zatwierdzony przez... UCHWAŁA NR... RADY MIEJSKIEJ W ŚREMIE z dnia... 2014 r. w sprawie nadania tytułu Honorowy Obywatel Śremu Na podstawie art. 18 ust. 2 pkt 14 ustawy
Komunikaty Mazursko-Warmińskie 3 (277),
Janusz Hochleitner Bernhard Schmid (1872-1947) : księgozbiór prywatny ostatniego niemieckiego konserwatora zabytków w Malborku : próba rekonstrukcji, Wacław Sieradzan, Malbork 2011 : [recenzja] Komunikaty
Kościół parafialny pod wezwaniem św. Marcina w Chojnacie
Kościół parafialny pod wezwaniem św. Marcina w Chojnacie Chojnata jest starą wsią. Powstała nie później niż w XIII w. Niegdyś posiadała duże znaczenie dzięki zakonowi benedyktynów, którzy posiadali tutaj
PROGRAM DLA STUDIÓW I STOPNIA NA KIERUNKU HISTORIA DLA STUDENTÓW MISHUS Rok akademicki 2012/2013 I ROK
Lp. PROGRAM DLA STUDIÓW I STOPNIA NA KIERUNKU HISTORIA DLA STUDENTÓW MISHUS Rok akademicki 2012/2013 I ROK Nazwa przedmiotu: I Semestr II Wykłady obowiązkowe Historia starożytna Zbo/1 - -. Główne nurty
ks. Edward Wasilewski Chrzest Wszczepienie w Mistyczne Ciało Chrystusa
ks. Edward Wasilewski Chrzest Wszczepienie w Mistyczne Ciało Chrystusa Gniezno 2016 Recenzja wydawnicza Ks. prof. dr hab. Bogdan Czyżewski UAM w Poznaniu Skład Jan Słowiński Korekta Dorota Gołda Projekt
Rocznik Toruński 38,
Wiesława Duży, M. Niedzielska Cmentarz św. Jerzego, red. B. Dybaś, Toruń 2006; Cmentarz garnizonowy, red. M. Niedzielska, Toruń 2007; M. Niedzielska, Cmentarz żydowski, toruń 2010, seria: Biblioteka ToMiTo,
Ksiądz Stefan Sawecki, inne parafie i nie tylko 1
Ksiądz Stefan Sawecki, inne parafie i nie tylko 1 Zdjęcie 1 Rok 1943, 12 sierpnia. Sosnowiec. Wanda i Jerzy przesyłają swoje podobizny kochanemu Stefankowi. 2 Ksiądz Stefan Sawecki, inne parafie i nie
Katolickie Stowarzyszenie Młodzieży Diecezji Pelplińskiej ul. Bpa Dominika 11; Pelplin
Katolickie Stowarzyszenie Młodzieży Diecezji Pelplińskiej ul. Bpa Dominika 11; 83-130 Pelplin e-mail: ksmdp@o2.pl www.pelplin.ksm.org.pl Nr rachunku: 18 1160 2202 0000 0000 5342 0223 Kalendarz formacyjny
Szczecin. 10. Spotkanie z grupą niepełnosprawnych (osoby poruszające się na wózkach inwalidzkich).
Egzamin dla kandydatów na przewodników miejskich Szczecin 8.12.2011 r. część praktyczna Zadanie 1 Powitanie i autoprezentacja z krótką informacją krajoznawczą mijanych miejsc i obiektów, metodyka oprowadzania
15. ANEKS. Ludwikowo - rodzinny dom Mączyńskich tu urodził się ks. Kazimierz Mączyński. Rodzinny dom
82 15. ANEKS Ludwikowo - rodzinny dom Mączyńskich tu urodził się ks. Kazimierz Mączyński Rodzinny dom 82 Ludwikowo - fundamenty starego kościoła 83 Ludwikowo - dzisiejsza kaplica parafialna kiedyś była
Podyplomowe Studium Teologii Na Wydziale Teologicznym UMK w Toruniu
Podyplomowe Studium Teologii Na Wydziale Teologicznym UMK w Toruniu I. POSTANOWIENIA OGÓLNE 1. Decyzję o powołaniu Podyplomowego Studium Teologii podejmuje Rektor Uniwersytetu Mikołaja Kopernika na wniosek
Urząd Miasta Bielsko-Biała - um.bielsko.pl Wygenerowano: 2016-06-12/16:51:26. Zabytki
Zabytki Grodzisko w Starym Bielsku -pochodzące z XII wieku, pozostałość obronnej osady rolniczo-produkcyjnej. Wielka platforma - łąka (ok.3,2 ha) o kształcie zbliżonym do koła, otoczona podwójnym wałem
Duszpasterze. Proboszcz: Ksiądz prałat Jerzy Kalinka r. z dniem 1 sierpnia objął urząd Proboszcza parafii św. Jana Chrzciciela w Górznie.
Duszpasterze Proboszcz: Ksiądz prałat Jerzy Kalinka - 01.08.2014r. z dniem 1 sierpnia objął urząd Proboszcza parafii św. Jana Chrzciciela w Górznie. Wikariusz: Ksiądz Paweł Wysokiński - wikariusz - 01.07.2014
/2010 (678/II/2)
Uchwała Senatu Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II z dnia 29 maja 2008 r. w sprawie zasad postępowania rekrutacyjnego na studia doktoranckie w Katolickim Uniwersytecie Lubelskim Jana Pawła
Maj-Czerwiec 2012 WIEŚCI Z PARAFII Jubileusz 50-lecia Kapłaństwa Księdza Infułata Jana Oleksy Ksiądz Jubilat urodził się 15 maja 1937 roku w Borzęcinie w diecezji tarnowskiej. Święcenia kapłańskie przyjął
Irena Makarczyk Pracownia Naukowa im. ks. prof. dr. hab. Alojzego Szorca. Komunikaty Mazursko-Warmińskie 4 (274),
Irena Makarczyk Pracownia Naukowa im. ks. prof. dr. hab. Alojzego Szorca Komunikaty Mazursko-Warmińskie 4 (274), 784-787 2011 784 Kronika naukowa Irena Makarczyk PRACOWNIA NAUKOWA IM. KS. PROF. DR. HAB.
Dotacje przyznane w latach na remont zabytków w powiatach brodnickim, golubsko-dobrzyńskim, rypińskim i wąbrzeskim
Urząd Marszałkowski Województwa Kujawsko-Pomorskiego Dotacje przyznane w latach 2008-2012 na remont zabytków w powiatach brodnickim, golubsko-dobrzyńskim, rypińskim i wąbrzeskim 2008 r. Kwota udzielolnej
R O C Z N I K T O R U Ń S K I T O M 42 ROK 2015
R O C Z N I K T O R U Ń S K I T O M 42 ROK 2015 Noty Anna Zakrzewska, Tadeusz Zakrzewski, Toruń i jego nadgraniczne okolice wobec powstania styczniowego 1863 1864 (w 150-tą rocznicę), Toruń 2014, ss. 94
1411 Wielki Mistrz Krzyżacki Henryk von Plauen usuwa przemocą radę miejską i narzuca nową.
{gallery}miejsca/ratusz{/gallery} Stoi niemal na samym środku toruńskiego Rynku Głównego. Jego historia, bogata w przemiany stylów architektonicznych, konstrukcji i zabudowań rozpoczyna się już w połowie
Ksiądz Kanonik Stefan Ginalski
Historia Grabowca, ksiądz Stefan Ginalski, inne parafie i nie tylko 1 Historia życia kapłana Ksiądz Kanonik Stefan Ginalski 03.11.1889 27.10.1954 (praca w trakcie opracowywania) Tomasz Ginalski, Renata
nr 1566 pn. DZIAŁANIA W ZAKRESIE OCHRONY DÓBR KULTURY I DZIEDZICTWA NARODOWEGO WE WROCŁAWIU
INFORMACJA Z WERYFIKACJI FORMALNEJ OFERT ZŁOŻONYCH W OTWARTYM KONKURSIE OFERT: nr 1566 pn. DZIAŁANIA W ZAKRESIE OCHRONY DÓBR KULTURY I DZIEDZICTWA NARODOWEGO WE nr oferty NAZWA ORGANIZACJI NAZWA WŁASNA
Życie Religijne wśród niesłyszących w Bielsku-Białej
1 Życie Religijne wśród niesłyszących w Bielsku-Białej Początki zorganizowanej działalności religijnej wśród niesłyszących w Bielsku-Białej, to lata 1952 i następne, gdy z inicjatywy p. Mariana Napadło
Prof. dr hab. Adam Wrzosek organizator i Dziekan Wydziału Lekarskiego Uniwersytetu Poznańskiego w latach 1920/ /1923
Prof. dr hab. Adam Wrzosek organizator i Dziekan Wydziału Lekarskiego Uniwersytetu Poznańskiego w latach 1920/1921 1922/1923 Lekarz, patolog, historyk medycyny i antropolog. Urodził się 6 V 1875 r. w Zagórzu
Izba Pamięci wsi Ręków
Izba Pamięci wsi Ręków Krzysztof Bednarz Zadanie finansowane jest ze środków Unii Europejskiej w ramach SPO Restrukturyzacja i modernizacja sektora Ŝywnościowego oraz rozwój obszarów wiejskich 2004-2006
Unitis Viribus. Diecezja Podlaska w II Rzeczypospolitej. Rafał Dmowski
Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego w Warszawie Instytut Historii i Stosunków Międzynarodowych Uniwersytetu Przyrodniczo-Humanistycznego w Siedlcach Rafał Dmowski Unitis Viribus Diecezja Podlaska
zapraszają na konferencję naukową
Zakład Historii XIX wieku Instytutu Historii i Archiwistyki UMK w Toruniu oraz Pracownia Historii Pomorza i Krajów Bałtyckich Instytutu Historii Polskiej Akademii Nauk zapraszają na konferencję naukową
MATERIAŁY DO DZIEJÓW SZTUKI SAKRALNEJ NA ZIEMIACH WSCHODNICH DAWNEJ RZECZYPOSPOLITEJ Redakcja naukowa: Jan K. Ostrowski CZĘŚĆ I
Światosław Lenartowicz, Jan K. Ostrowski, Jerzy T. Petrus,, Jan K. Ostrowski Wstęp Oznaczenia i skróty Piotr Krasny Kościół parafialny p.w. Św. Jana Chrzciciela w Biskowicach Kościół parafialny p.w. Św.
Hubert Mącik Cmentarz przy ul. Walecznych w Lublinie dokument różnorodności kulturowej Lublina
Hubert Mącik Cmentarz przy ul. Walecznych w Lublinie dokument różnorodności kulturowej Lublina Rocznik Lubelskiego Towarzystwa Genealogicznego 4, 273-276 2012 Rocznik Lubelskiego Towarzystwa Genealogicznego
PLAN BADAŃ NA LATA (ZARYS)
PLAN BADAŃ INSTYTUTU HISTORII IM. TADEUSZA MANTEUFFLA POLSKIEJ AKADEMII NAUK NA LATA 2014-2016 (ZARYS) I. Prace naukowo-dokumentacyjne 1. Biografistyka Badania teoretyczne i prace dokumentacyjno-edytorskie
Krótka historia ustanawiania herbu Gminy Milejewo
Krótka historia ustanawiania herbu Gminy Milejewo Gmina Milejewo, została utworzona 1 stycznia 1973 roku, na podstawie uchwały Nr XVIII/108/72 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Gdańsku z 4 grudnia 1972 roku.
KATOLICKI CMENTARZ PARAFIALNY
KATOLICKI CMENTARZ PARAFIALNY przy ul. Opolskiej ( Oppelner Strasse ) na Księżu Małym ( Klein Tschansch ) we Wrocławiu Widok na aleję główną Cmentarza Parafialnego przy ul. Opolskiej ( Oppelner Strasse
fot. Wilhelm Brauer, Helmut Brauer
fot. Wilhelm Brauer, Helmut Brauer Pastor Wilhelm Brauer był zwierzchnikiem obornickiej parafii ewangelickiej, i gospodarzem kościoła ewangelickiego, w latach 1933-1945 ale i historykiem opisującym czasy,
STATUT KAPITUŁY KATEDRALNEJ KATOWICKIEJ
STATUT KAPITUŁY KATEDRALNEJ KATOWICKIEJ NOTA HISTORYCZNA. Papież Pius XI bullą Divina disponente clementia z dnia 22 stycznia 1926 roku ustanowił katowicką kapitułę katedralną. Statuty tejże (Statuta Capituli
Debaty Lelewelowskie 2013/1
Debaty Lelewelowskie 2013/1 Wymiary polskiej suwerenności w XIX stuleciu. Stosunki władzy, autonomia polityczna i okoliczności ją kształtujące dyskusja z udziałem Andrzeja Chwalby Jarosława Czubatego Malte
Recenzja opracowania M. Bryxa. pt: Rynek nieruchomości. System i funkcjonowanie.
C:\DOKUMENTY\RECENZJE\Recenzja M. Bryxa rynek.doc Recenzja opracowania M. Bryxa pt : Rynek nieruchomości. System i funkcjonowanie. Rynek nieruchomości jest w Polsce stosunkowo nowym, lecz wzbudzającym
Dziewięć skarbów Kościoła Kieleckiego Stan badań nad zbiorem rubrycel i schematyzmów Archiwum Diecezjalnego w Kielcach
ks. Andrzej Kwaśniewski Archiwum Diecezjalne w Kielcach Streszczenie referatu Dziewięć skarbów Kościoła Kieleckiego Stan badań nad zbiorem rubrycel i schematyzmów Archiwum Diecezjalnego w Kielcach W Archiwum
POŚWIĘCENIE TABLICY KU PAMIĘCI BŁ. KS. JERZEGO POPIEŁUSZKI
POŚWIĘCENIE TABLICY KU PAMIĘCI BŁ. KS. JERZEGO POPIEŁUSZKI 30. 11. 2011 roku w Sanktuarium Błogosławionej Matki Bolesławy w Białymstoku miała miejsce podniosła uroczystość, która jest nawiązaniem do historii
RYNEK KSIĄŻKI W POLSCE
RYNEK KSIĄŻKI W POLSCE 2009 P A P I E R RYNEK KSIĄŻKI W POLSCE 2009 P A P I E R Piotr Dobrołęcki współpraca: Tomasz Nowak, Daria Kaszyńska-Dobrołęcka BibliotekaAnaliz Warszawa 2009 Copyright by Piotr
Dawny kościół ewangelicki na Rudaku. Piotr Birecki UMK Toruń
Dawny kościół ewangelicki na Rudaku Piotr Birecki UMK Toruń Powstanie kościoła w Rudaku było związane ze wzrostem liczebności społeczności ewangelickiej w okolicach Torunia pod koniec XIX i na początku
Sławomir Jóźwiak Uwagi nad datacją Złotej Bramy kaplicy zamkowej w Malborku. Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 3,
Sławomir Jóźwiak Uwagi nad datacją Złotej Bramy kaplicy zamkowej w Malborku Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 3, 415-418 2001 M I S C E L L A N E A Sławomir Jóźwiak Uwagi nad datacją Złotej Bramy kaplicy
2. Młodzież szkół gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych Miasta Rzeszowa wobec problematyki przemocy w szkole
17 2. Młodzież szkół gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych Miasta Rzeszowa wobec problematyki przemocy w szkole 2.1. Zjawisko przemocy w szkołach w opiniach badanych uczniów szkół gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych
Toruń Muz. Okr. Toruń UMK
Dr Marek Rubnikowicz Toruń Muz. Okr. Dr Krzysztof Nierzwicki Dr Andrzej Mycio Toruń UMK Nad złoto cenniejsze... Skarby Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w toruniu Wystawa pod tym tytułem, prezentująca najcenniejszą
DZIENNIK URZĘDOWY. Warszawa, dnia 28 listopada 2014 r. Poz. 30 O B W I E S Z C Z E N I E M I N I S T R A S P R AW Z A G R A N I C Z N Y C H 1)
DZIENNIK URZĘDOWY MINISTRA SPRAW ZAGRANICZNYCH Warszawa, dnia 28 listopada 2014 r. Poz. 30 O B W I E S Z C Z E N I E M I N I S T R A S P R AW Z A G R A N I C Z N Y C H 1) z dnia 27 listopada 2014 r. Na