Publikacja objęta jest prawem autorskim. Wszelkie prawa zastrzeżone. Kopiowanie i rozpowszechnianie zabronione. Publikacja przeznaczona jedynie dla

Transkrypt

1

2

3

4

5 Książka dofinansowana przez Uniwersytet Jagielloński ze środków Wydziału Polonistyki Przekłady i fotografie oraz reprodukcje ze środków Ośrodka Dokumentacji Sztuki Tadeusza Kantora Cricoteka RECENZENT Prof. dr hab. Włodzimierz Szturc PROJEKT OKŁADKI firmaplus.eu Na okładce: Tadeusz Kantor na scenie spektaklu Wielopole, Wielopole w kościele parafialnym w Wielopolu Skrzyńskim, Fot. L. Dziedzic Copyright by Marta Bryś, Anna R. Burzyńska, Katarzyna Fazan & Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego Preprint, egzemplarz nieprzeznaczony do sprzedaży All rights reserved Niniejszy utwór ani żaden jego fragment nie może być reprodukowany, przetwarzany i rozpowszechniany w jakikolwiek sposób za pomocą urządzeń elektronicznych, mechanicznych, kopiujących, nagrywających i innych oraz nie może być przechowywany w żadnym systemie informatycznym bez uprzedniej pisemnej zgody Wydawcy ISBN Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego Redakcja: ul. Michałowskiego 9/2, Kraków tel , tel./fax Dystrybucja: tel , tel./fax tel. kom , sprzedaz@wuj.pl Konto: PEKAO SA, nr

6 Pamięci Anny Halczak

7 Spis treści Wprowadzenie Katarzyna Fazan, Tadeusz Kantor wczoraj i dziś Entrée aktorów i świadków Renato Palazzi, Wielkość Tadeusza Kantora. Niewygodne dziedzictwo Loriano Della Rocca, Tadeusz Kantor: Kraków, 8 grudnia grudnia 2010 roku Krzysztof Miklaszewski, Aktor w teatrze Kantora. Pytania wizjonera, odpowiedzi praktyka i współczesne postscriptum Andrzej Wełmiński, Funkcja i znaczenie zespołu w procesie tworzenia spektakli Teatru Cricot Obrazy oraz obiekty: etymologie i ewolucje Lech Stangret, Rola rysunku w procesie kreacji automitologii Tadeusza Kantora Dominika Łarionow, Manekin Tadeusza Kantora i nadmarioneta Edwarda G. Craiga. Zarys idei Anna R. Burzyńska, Powroty nosorożca Katarzyna Osińska, Don Kichot według Kantora: między realnością a fikcją Małgorzata Paluch-Cybulska, Tadeusz Kantor:...Infantki Velázqueza jak relikwie lub madonny Josep Maria de Sagarra Àngel, Teatr emocji Tadeusza Kantora. À propos hiszpańskiej recepcji artysty Amos Fergombe, Drzwi, rama albo transcendentny próg w twórczości Tadeusza Kantora Powroty scen teatru: między egzystencją a historią Klaudiusz Święcicki, Antropologia historii i pamięci w twórczości teatralnej Tadeusza Kantora Grzegorz Niziołek, Lęk i co dalej Wojciech Owczarski, Teatr Snów w Teatrze Śmierci Cécile Coutin, Maszyna miłości i śmierci Tadeusza Kantora

8 8 Spis treści Mateusz Chaberski, Co Nasza klasa Tadeusza Słobodzianka może nam powiedzieć o Umarłej klasie? Polityczny charakter wspomnienia w twórczości Tadeusza Kantora Marek Pieniążek, Kantor reaktywacje własnej realności. Ostatnie spektakle Teatru Cricot Michał Kobiałka, Epilog. Teatr Osobistego Wyznania Tadeusza Kantora: uwagi o późnym stylu Zapisy, rejestracje, klisze i żywe archiwum Jan Kłossowicz, Lekcja anatomii. Fabuły Kantora Paweł Stangret, Tadeusz Kantor czytany Katarzyna Tokarska-Stangret, Non omnis moriar artysty teatru Jean-Pierre Thibaudat, Wokół fotografii Wielopola Anna Halczak, CRICOTEKA konieczność przekazywania Asocjacje i konfrontacje: miejsca wspólne oraz linie podziałów Marie-Thérèse Vido-Rzewuska, Kantor, Schulz, Malczewski, Wyspiański: kilka paradoksów Andrzej Turowski, Oślepiające powidoki Jaromir Jedliński, Kantor i Beuys. Procesy paralelne? Rafał Solewski, Dziedzictwo i tożsamość w twórczości Tadeusza Kantora. Wobec postmodernizmu Zbigniew Osiński, Tadeusz Kantor Jerzy Grotowski: dwie idee teatru/sztuki Ruggero Bianchi, Drobne zapiski o artyście granicznym Klaus Dermutz, Groza wojny i terroru/pomieszana z cyrkiem. Rozmyślania Anselma Kiefera o teatrze Tadeusza Kantora Katarzyna Fazan, Cienie polskiego Odysa. Wyspiański Kantor Grzegorzewski Uta Schorlemmer, Obecna nieobecność w późnych przedstawieniach Tadeusza Kantora i Christopha Schlingensiefa Notki o autorach Spis ilustracji

9 Wprowadzenie

10 Katarzyna Fazan Uniwersytet Jagielloński Tadeusz Kantor wczoraj i dziś (...) stworzyć W NIESKOŃCZONOŚCI coś tak DOKOŃCZONEGO Jak śmierć Dzieło sztuki 1 Czas, przestrzeń i śmierć to najważniejsze tematy Kantorowskiej sztuki i refleksji. Artysta pisał w ostatniej fazie swego życia: Czas,/ który jest winien/ beznadziejnej powtórce,/ ratuje nas/ od nudy śmiertelnej./ Za jego sprawą/ te powtarzania/ w straszną nieskończoność / ścieśniają się,/ kurczą,/ aż do zera, i dopiero/ w tej pustce,/ jakby w innym wymiarze/ zjawiają się właściwe kształty/ i czynności... 2 Silna, indywidualna obecność tu i teraz, sprawdzanie właściwego kształtu i sensu egzystencji wobec dynamiki czasu i przestrzeni, a także wobec ich jedności, stały się wyznacznikami sztuki Kantora rozpiętej między różnymi tradycjami, miejscami i momentami. Zanim powstał tom, który oddajemy do ręki czytelnikom, jako zapis współczesnych, najnowszych odczytań Kantorowskiego dzieła, odbyło się spotkanie o charakterze intymnym i wyjątkowym, wypełnione wspomnieniami o artyście związanymi z kolejną rocznicą jego śmierci. Po ponad dwudziestu latach od chwili odejścia Tadeusza Kantora 8 grudnia 1990 roku, niezależnie od świadectw pamięci, pojawiła się także silna potrzeba wielostronnego przemyślenia jego dzieła oraz określenia naszej 1 T. Kantor, [O, Seigneur], fragment wiersza przełożonego przez Marię Rostworowską [w:] idem, Dalej już nic...teksty z lat , Pisma, t. III, wybrał i oprac. K. Pleśniarowicz, Wrocław Kraków 2005, s T. Kantor, To wszystko jest prawda! [w:] idem, Dalej już nic..., s. 203.

11 12 Katarzyna Fazan wobec niego perspektywy. Chcieliśmy, aby otworzyła się przestrzeń pamięci i nowych, oryginalnych przemyśleń. Imperatyw reinterpretacji sztuki Kantora nakazał, by zaprosić do dialogu z jego dziedzictwem badaczy, a także artystów różnych pokoleń, z wielu miejsc na mapie świata. Zarówno tych, którzy znali z autopsji jego spektakle, a nawet je współtworzyli, jak i tych, którzy nie mogli doświadczyć żywych emocji związanych z odbiorem Teatru Śmierci, albowiem urodzili się za późno. Powstawał dzięki temu swobodny kolaż odczytań, montaż wielu spojrzeń, horyzont różnych, ale też wzajemnie uzupełniających się, przemyśleń. Tytuł niniejszego tomu Dziś Tadeusz Kantor! koresponduje z Kantorowskim ostatnim przedstawieniem Dziś są moje urodziny (1990), a także odnosi się w jakimś sensie do filmu Dietricha Mahlowa z 1965 roku Kantor ist da ( Kantor tu jest ), który przypomniała Uta Schorlemmer w wydanej w 2007 roku książce zbiorowej Sztuka jest przestępstwem. Tadeusz Kantor a Niemcy i Szwajcaria. Bo choć poddając się działaniu czasu, próbując niemożliwego wskrzeszenia obecności Tadeusza Kantora i zobaczenia prawdziwego kształtu jego sztuki we współczesnych metamorfozach interpretacji spotkaliśmy się w okolicznościach obchodowych i rocznicowych, jakby na przekór współczesnej niechęci do jubileuszy, zgodnie z Kantorowskim przekonaniem, że powtarzalność i powrotność mają sens, równocześnie zainaugurowaliśmy proces pracy nad przemyśleniem i przewartościowaniem teatralnego i plastycznego dorobku artysty. Efektem tych przemyśleń po czasie stały się artykuły i eseje. Chcę na moment wrócić do okoliczności, która poprzedziła ukonstytuowanie się tomu studiów, aby utrwalić jej wyjątkowy charakter. 8 grudnia 2010 roku, dwudziesta rocznica śmierci Tadeusza Kantora, jak co roku, została zainaugurowana przez żywe pomniki z udziałem aktorów Cricot 2 Jana Książka w roli Wiecznego Wędrowca oraz Lesława i Wacława Janickich jako Dwóch Chasydów z Deską Ostatniego Ratunku. W Krzysztoforach odbyło się spotkanie i rozmowa z udziałem publiczności z artystami Teatru Cricot 2, na którą przybyli także włoscy członkowie zespołu. Obok wystąpień naukowych, głosów artystów zaproszonych do paneli i kuratorów debatujących nad sposobem eksponowania spuścizny materialnej po Kantorze uczestnicy uroczystości mieli także okazję zobaczyć wystawy przedmiotów z inscenizacji Kantora i ekspozycję jego rysunków do Dziś są moje urodziny, ostatniego spektaklu krakowskiego artysty z 1990 roku. Przypomniane zostały ponadto mniej znane filmy i rejestracje związane ze sztuką Kantora (m.in. Uwaga!... malarstwo z 1957 r., oraz Worki, szafa i parasol Dietricha Mahlowa z 1968 r.). Odbył się także pierwszy publiczny pokaz filmu Kena McMullena Lovelies and Dowdies będący rejestracją spektaklu Nadobnisie i koczkodany pokazywanego w 1973 roku w Edynburgu. Spotkanie sympozjum nie miało zatem charakteru konwencjonalnej sesji naukowej, nie było bowiem obszarem prezentacji gotowych tez. Do-

12 Tadeusz Kantor wczoraj i dziś 13 wodem na możliwość przemieszania porządków badawczych i artystycznych stało się przypomniane w nagraniu filmowym wystąpienie Tadeusza Kantora na, zorganizowanej równo dwadzieścia lat wcześniej, konferencji pt. Sztuka i wolność (1990). W czasie jej trwania artysta obecny na Uniwersytecie Jagiellońskim dokonywał żywych interwencji w ustalenia proponowane przez badaczy. Tym razem miejscem spotkania, zainicjowanego przez Cricotekę i ponownie przez Uniwersytet Jagielloński, były Krzysztofory, jak również krakowska Państwowa Wyższa Szkoła Teatralna (również współorganizator sympozjum), a ściślej Scena Klasyczna w budynku przy ul. Warszawskiej, gdzie w przestrzeni teatralnej została zainstalowana Kantorowska Goplana (przedmiot z odległej przeszłości), a na widowni zasiadła Marta Stebnicka aktorka odtwarzająca rolę Skierki w wojennej Balladynie, i gdzie zostały ulokowane projekty przyszłego Muzeum Tadeusza Kantora. Tak więc parodniowe obchody rocznicy śmierci odbywały się w zawieszeniu pomiędzy przeszłością a przyszłością, bardzo szczególnie waloryzując sens słowa dziś. Charakter samego spotkania wpłynął na ton i retorykę niektórych tekstów. Czasem miały one formę spontanicznej czy improwizowanej wypowiedzi, dopiero potem uregulowanej zapisem. Niektóre z nich brzmiały jak manifesty czy projekty teatralnych monodramów. Obok refleksji głęboko zanurzonych w żywej pamięci, pamięci, która według Kantora jest szaleństwem jeśli dotyczy utraconego czasu, pojawiały się refleksje pisane z dystansem, wprowadzające nieoczekiwane porównania i metodologie. Mamy tu więc kontynuacje badań powtórzenia i rozwinięcia myśli autorów od lat poświęcających swój czas na spotkania z Kantorem oraz uwagi wynikające z nowości doświadczenia własnego odkrycia Kantora artysty z przeszłości, artysty minionego stulecia. Dla jeszcze innych autorów niniejszego zbioru dzieło twórcy Teatru Śmierci to poznawczy epizod należący do szerszego spektrum zjawisk scenicznych i estetycznych, którymi się zajmują. Zdecydowanie odnawiająca wydała się możliwość usłyszenia głosów badaczy, dla których Kantor jest artystą pochodzącym z innego kręgu kulturowego. Tom z założenia jest polifoniczny przynosi spojrzenia z wnętrza sztuki oraz wypowiedzi zdystansowane; badane są, niemal mikrograficznie, detale Kantorowskiej spuścizny oraz pojawiają się spojrzenia ujmujące ją w horyzoncie mechanizmów szeroko pojętej kultury. Być może to przypadek tak ceniony przez Kantora sprawił, że uczestników spotkania w pierwszym rzędzie zainteresowały geneza i perypetie Kantorowskich obrazów i przedmiotów sztuki: w obszarze interpretacji pojawiły się więc rysunki, postać nosorożca, manekin, infantka, Don Kichot, ramy, okna, drzwi, progi... (m.in. w wystąpieniach: Lecha Stangreta, Małgorzaty Paluch-Cybulskiej, Katarzyny Osińskiej, Amosa Fergombe a). Innym zagadnieniem nurtującym badaczy stały się sceny pamięci i repetycji w jego Teatrze Śmierci każące powrócić na różne sposoby, nie-

13 14 Katarzyna Fazan jednokrotnie w oryginalnych kontekstach, do Umarłej klasy widzianej jako moment nie tyle przełomu, ile zahamowania i lęku (w ujęciu Grzegorza Niziołka), Wielopola, Wielopola (poprzez analizę jednej fotografii w eseju Jean- -Pierre a Thibaudata), Maszyny Miłości i Śmierci w interpretacji francuskiej autorki Cécile Coutin czy Nigdy tu już nie powrócę odczytywanego jako wyzwanie dla Kantorowskiej pozycji aktorskiej (Katarzyna Tokarska-Stangret). Z kolei Dziś są moje urodziny to spektakl powracający w najróżniejszych ujęciach jako dzieło artystyczne istniejące w zawieszeniu, oscylujące wokół tajemnicy momentu progowego egzystencji. Być może okoliczność rocznicy śmierci, a więc tajemnicze oddziaływanie Tej Pani, sprawiło, że w zdecydowanej przewadze wystąpiły w polu refleksji późne dokonania Kantora, jego spektakle z okresu Teatru Śmierci. Sam temat późnego stylu artysty (jak go określił Michał Kobiałka, używając pojęć Theodora Adorna i Edwarda Saida) stał się problemem nurtującym uwagę wielu autorów niniejszego tomu, zastanawiających się (jak m.in. Uta Schorlemmer) nad śmiercią jako dziełem sztuki. Złożona w sposobie stawiania kwestii eschatologicznych twórczość staje się obszarem przyciągającym rozmaite układy odniesienia: filozoficzne, historiozoficzne i estetyczne. Trzeba przyznać, że powrotowi do Kantorowskiego dzieła służy renesans współczesnej historiografii, ceniącej indywidualną pamięć, oraz nowoczesne strategie badania teatru jako autonomicznej wypowiedzi aktu twórczego niemającego fundamentu w tekście. Okazuje się, że Kantor w sposób prekursorski wobec założeń teoretycznych i myślowych w praktyce artystycznej posługiwał się formułą fotografii, kliszy, realności czy powtórzenia. Niejednokrotnie wydaje się, że dopiero dziś uzbrojeni w pojęcia teatru postdramatycznego i kategorii postpamięci mamy właściwy dostęp do Kantorowskiej intuicji utrwalonej w sztuce. Z drugiej strony przemijalność jej scenicznych form prowokuje do zadawania pytań, pojawiających się niejednokrotnie w prezentowanych tu wypowiedziach, o sens i pożytek płynący z analizy artefaktów czy struktur pozbawionych żywego scenicznego wymiaru. Wyrażanie niepokoju związanego z przemijającym aspektem teatralnej sztuki nie niweczy jednak woli jej rekonstruowania. Obok analiz skupionych na anatomii Kantorowskiego dzieła zaistniała cała seria wypowiedzi nielegalnych będących swoistym występkiem (wedle własnych określeń artysty), forsujących obwarowania silnego poczucia indywidualizmu twórcy, który nie tolerował porównań i zestawień. Pole konfrontacji jego sztuki z pracami innych autorów pozwoliło zobaczyć ją w zderzeniach z silnymi osobowościami, a także połączyć kwestie dzieł plastycznych i teatru które jak widać ze współczesnej perspektywy (a była to nader silna i wczesna intuicja Kantora) współegzystują z sobą i wzajemnie się napędzają. Twórczość Kantora została więc zestawiona z praktyką takich autorów, jak Władysław Strzemiński, Joseph Beuys, Jerzy Grotowski,

14

15 Notki o autorach Ruggero Bianchi Profesor, zajmuje się literaturą amerykańską, teatrem i performansami awangardowymi, autor prac skupiających się na klasycznym teatrze amerykańskim wieku XIX i XX oraz na eksperymentalnym teatrze współczesnym. Wydał we włoskiej edycji dzieła zebrane Hermanna Melville a, a także przetłumaczył jego najważniejsze utwory. Anna R. Burzyńska Adiunkt Katedry Teatru i Dramatu na Wydziale Polonistyki UJ. Jej zainteresowania badawcze obejmują przede wszystkim najnowszy teatr europejski oraz dramat polski i niemiecki od XIX wieku po współczesność. Zajmuje się także krytyką teatralną. Od 2000 roku współredaguje Gazetę Teatralną Didaskalia, w latach była recenzentką i publicystką Tygodnika Powszechnego. Autorka książek Mechanika cudu (2005), The Classics and the Troublemakers (2008), Maska twarzy (2011) i Małe dramaty (2012). Mateusz Chaberski Urodzony w 1989 stypendysta Krajowego Funduszu na rzecz Dzieci, student Międzywydziałowych Indywidualnych Studiów Humanistycznych Uniwersytetu Jagiellońskiego, członek Collegium Invisibile. Naukowo interesuje się pamięcią kulturową, przedstawieniami site-specific oraz teorią i praktyką tłumaczenia dramatu. Współpracował z ResPubliką Nową. Cécile Coutin Jest głównym kuratorem Narodowej Biblioteki Francuskiej w dziale Sztuk Wizualnych. Zajmuje się oddziałem specjalnym, gromadzącym niepublikowane materiały, takie jak projekty scenograficzne, rysunki i szkice kostiumów. Wcześniej, przez 18 lat, pełniła funkcję kuratora Muzeum Historii Współczesnej (B.D.I.C Uniwersytet Paryski). Swoją pracę doktorską w dziedzinie historii sztuki poświęciła osobie Jeana-Louisa Foraina malarza i twórcy komiksów, napisała także szereg studiów koncentrujących się wokół artystów z czasów I wojny światowej. Jest wykładowcą oraz członkiem Akademii Wersalskiej. Klaus Dermutz Urodzony w roku 1960 w Judenburgu, w Austrii. Studiował teologię, filozofię i socjologię w Grazu oraz Berlinie. W 1992 roku uzyskał tytuł doktora teologii. W 2001

16 414 Notki o autorach roku współredagował wydanie Editio Burgtheater wraz z dyrektorem Burgtheater Klausem Bachlerem. Opublikował książki o Tadeuszu Kantorze (1994), Christopherze Marthalerze (2000), Peterze Zadku (2001), Gercie Voss (2001), Otto Sanderze (2002), Andrei Breth (2004), Ignazu Kirchnerze, Martinie Schwabie (2007), Klausie Grüberze (2008), Jutcie Lampe (2010), jest autorem Das Burgtheater (2005) oraz Next Generation (2009). W 2010 roku wydał wywiady z Anselmem Kieferem pt. Die Kunst geht knapp nicht unter. Mieszka w Berlinie. Katarzyna Fazan Wykładowca w Katedrze Teatru i Dramatu Wydziału Polonistyki Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz profesor na Wydziale Reżyserii Dramatu w Państwowej Wyższej Szkole Teatralnej im. Ludwika Solskiego w Krakowie. Autorka prac poświęconych literaturze modernizmu, teatrowi i dramatowi. Opublikowała Szczerą pozę dekadenta. Kazimierz Tetmajer między epistolografią a sztuką (2001), była współredaktorką dwutomowego wydania pism teatralnych i filmowych Tadeusza Peipera Wśród ludzi na scenach i na ekranie (2000) oraz opracowania edytorskiego i naukowego Utworów wybranych Ludwika Marii Staffa (2004). Ostatnio wydała książkę Projekty intymnego teatru śmierci. Wyspiański Leśmian Kantor (2009). Jako krytyk teatralny współpracuje z Didaskaliami. Amos Fergombe Profesor na Uniwerystecie w Arras, zajmuje się sztukami wizualnymi. Jest członkiem zespołu badawczego pracującego nad tekstami i kulturą oraz kierownikiem zespołu badawczego Praxis et Esthetique. Jego zainteresowania koncentrują się na problematyce pamięci w sztuce i cielesności. Jest autorem wielu publikacji poświęconych Tadeuszowi Kantorowi, współczesnej scenie i artystycznej kreacji. Wydał między innymi: Tadeusz Kantor, de l écriture scénique de la mort à l instauration de la mémoire (1997); Théâtre et arts plastiques, entre chiasmes et confl uences, red. Eric Bonnet, Amos Fergombe and Edmond Nogacki, Presses Universitaires de Valenciennes, Recherches Valenciennes n 10, 2002; Rites et Arts, Presses Universitaires de Valenciennes, ART in n 1, 2005;Théâtre et Fantastique, red. Amos Fergombe and Arnaud Huftier, Revue Otrante n 17(2005). Anna Halczak ur w Słupsku, zm w Krakowie. Absolwentka teatrologii Uniwersytetu Jagiellońskiego, od 1980 współpracowała z Tadeuszem Kantorem przy powstawaniu spektakli Teatru Cricot 2, w których także występowała (Rekrut Wielopole, Wielopole, 1980; Ta Pani Nigdy tu już nie powrócę, 1988), asystowała przy prowadzonych przez niego warsztatach i spektaklach realizowanych poza Cricot 2 (cricotages: Ślub, 1986; Maszyna miłości i śmierci, 1987; Bardzo krótka lekcja, 1988; Cicha noc, 1990), jak też przy realizacjach wystaw, publikacji i filmów poświęconych twórczości artysty. Od początku istnienia Ośrodka Teatru Cricot 2 przy ul. Kanoniczej 5 w Krakowie współtworzyła z Tadeuszem Kantorem Archiwum Cricoteki, od 1986 roku pełniąc rolę jego kierownika. W latach osiemdziesiątych Tadeusz Kantor stworzył kolekcję prawie 300 rysunków, która prezentuje kolejne

17 Notki o autorach 415 etapy rozwoju jego sztuki. Prace te, opatrzone literą A, dedykowane były właśnie jej i powierzone zostały przez artystę jej opiece. Po śmierci Tadeusza Kantora (1990) była autorką wystaw w Cricotece, w kraju i za granicą, a także licznych publikacji na temat jego sztuki, zawsze oddana idei opracowywania spuścizny artysty i upowszechniania rzetelnej wiedzy na jej temat. Jaromir Jedliński, Urodzony w 1955 roku, studiował historię sztuki na Uniwersytecie Adama Mickiewicza w Poznaniu oraz w Courtauld Institute, University of London. Uczestnik ruchu kultury niezależnej w latach 70. i 80. Członek CIMAM (Międzynarodowy Komitet Muzeów Sztuki Nowoczesnej) przy ICOM (Międzynarodowej Radzie Muzeów) UNESCO; członek AICA (Międzynarodowe Stowarzyszenie Krytyków Sztuki); członek Stowarzyszenia Historyków Sztuki. W latach dyrektor Muzeum Sztuki w Łodzi, gdzie pracował od 1980 roku; w latach kierownik Galerii Foksal w Warszawie. Wykładał wiedzę o sztuce oraz wystawiennictwie i muzeologię, między innymi w Państwowej Wyższej Szkole Filmowej, Teatralnej i TV w Łodzi, w Akademii Sztuk Pięknych w Poznaniu i w Instytucie Historii Sztuki UAM w Poznaniu, a także okazjonalnie w licznych instytucjach na świecie. Organizator bądź współorganizator wielu wystaw, autor opracowań, tekstów i rozmów z artystami, a także współautor filmów o sztuce. Obecnie niezależny kurator. Ostatnio opracował i zrealizował między innymi wystawę: Marek Chlanda Beatyfikacje pokazywaną na przełomie 2009 i 2010 roku w Muzeum Narodowym w Poznaniu oraz wystawę Joseph Beuys Tadeusz Kantor. Pamięć (Beuys Kantor: Remembering) prezentowaną w 2012 roku w Israel Museum w Jerozolimie. Jan Kłossowicz Urodzony w 1935, krytyk teatralny, historyk teatru i dramatu. W latach stały recenzent teatralny i kierownik działów w tygodnikach: Przegląd Kulturalny (teatr), Polityka (recenzent), Współczesność (dział sztuki), Literatura (dział sztuki), Spotkania (dział kulturalny). Od roku 1959 stale współpracuje z miesięcznikiem Dialog, a także z innymi periodykami specjalistycznymi i czasopismami kulturalnymi. W latach kierownik redakcji dramatu klasycznego Teatru Telewizji Polskiej. Kierownik literacki w teatrach warszawskich: Dramatycznym, Współczesnym (doradca literacki), Ateneum ( ). Autor wielu recenzji oraz esejów na temat teatru i dramatu publikowanych także za granicą (Wielka Brytania, USA, Francja, Niemcy, Kanada, Jugosławia, Czechosłowacja, Japonia). Członek komitetu naukowego i współtwórca scenariuszy wielkich multidyscyplinarnych wystaw: Présences polonaises (Centre Pompidou, Paryż 1983), Europa, Europa (Kunst-und Ausstellungshalle, Bonn 1994). Publikacje książkowe: Teatr stary i nowy (1973), Mrożek (1980), Mgliste sezony (1981), Tadeusz Kantor (monografia oraz zapisy przedstawień, 1991, przekłady: niemiecki, 1995; arabski, 1996). Michał Kobiałka Jest dziekanem i profesorem teatrologii w Department of Theatre Arts & Dance na Uniwersytecie w Minnesocie w USA. Jego artykuły, eseje, i recenzje na temat tea-

18 416 Notki o autorach tru średniowiecza, teatru XVIII wieku, współczesnego teatru europejskiego, a także historiografii teatru były publikowane w USA, Wielkiej Brytanii, Francji, Izraelu, Rumunii, Hiszpanii, Niemczech, Danii, Brazylii, a także w Polsce. Od 1985 roku tłumaczy teksty teoretyczne i pisze o praktyce teatralnej Tadeusza Kantora. Jest autorem dwóch książek o teatrze Tadeusza Kantora, A Journey Through Other Spaces: Essays and Manifestos, (1993); książka była tłumaczona język rumuński (2010); i Further on, Nothing: Tadeusz Kantor s Theatre (2009); a także książki o teatrze i dramacie wczesnego średniowiecza, This Is My Body: Representational Practices in the Early Middle Ages (1999). Pod jego redakcją ukazał się Of Borders and Thresholds: Theatre History, Practice, and Theory (1999); a także (wspólnie z Barbarą Hanawalt) Medieval Practices of Space (2000). Dominika Łarionow Teatrolog, adiunkt Katedry Historii Sztuki Uniwersytetu Łódzkiego. Jej zainteresowania badawcze dotyczą zagadnień współczesnej scenografii. Od 2006 roku jest przewodniczącą Scenography Working Group, istniejącej w ramach FIRT/IRFT (International Federation for Theater Research). Artykuły publikowała na łamach: Dialogu, Didaskaliów, Opcji, Tygla Kultury, Ligeia, Art Inquiry. Jest również autorką hasła: scenografia w polskiej edycji Encyklopedii Britannica, Poznań Dotychczas opublikowała Przestrzenie obrazów Leszka Mądzika (2008), była także współredaktorem tomu Przestrzenie w dramacie, teatrze i sztukach plastycznych (2006). Krzysztof Miklaszewski Urodzony w 1944 roku pisarz i krytyk sztuki (napisał 15 książek o teatrze, literaturze, filmie i polityce). Komentator i realizator telewizyjny (autor 800 programów o sztuce i kulturze, laureat m.in. dwóch Złotych Ekranów), scenarzysta i reżyser filmowy (twórca 125 dokumentów, laureat m.in. Holywood Eagle Documentary Award) teoretyk i praktyk teatralny (dyrektor artystyczny Teatru Rampa, kierownik literacki 4 polskich teatrów, reżyser i aktor, m.in. Teatru Cricot 2), autor dokumentacji życia i twórczości Tadeusza Kantora (8 książek, w tym 3 wydane w Paryżu, Meksyku, Londynie i Nowym Jorku; 220 publikacji prasowych; 20 programów telewizyjnych; 10 filmów dokumentalnych, w tym pierwszy polski film o Teatrze Cricot 2 zatytułowany Szatnia Tadeusza Kantora) Grzegorz Niziołek Profesor w Katedrze Teatru i Dramatu Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz na Wydziale Reżyserii Dramatu w Państwowej Wyższej Szkole Teatralnej im. Ludwika Solskiego w Krakowie. Krytyk teatralny, współzałożyciel i redaktor naczelny czasopisma teatralnego Didaskalia. Autor książek o współczesnym polskim teatrze: Sobowtór i utopia. Teatr Krystiana Lupy (1997), Ciało i słowo. Szkice o teatrze Tadeusza Różewicza; Warlikowski. Extra ecclesiam (2008). Wspólnie z Tadeuszem Kornasiem wydał antologię Dziady. Od Wyspiańskiego do Grzegorzewskiego (1999). Był kierownikiem literackim Starego Teatru w Krakowie w latach , a także dyrektorem artystycznym dwóch edycji festiwalu re_wizje poświęconych reinterpretacjom we

19 Notki o autorach 417 współczesnym teatrze tekstów antycznych i romantycznych. Dyrektor artystyczny dwóch edycji Festiwalu Dialogu Czterech Kultur w Łodzi. Katarzyna Osińska Profesor w Instytucie Slawistyki Polskiej Akademii Nauk (Warszawa). Zajmuje się teatrem rosyjskim XX wieku, szczególnie jego nurtem studyjnym i laboratoryjnym, widowiskami masowymi, związkami teatru ze sztukami plastycznymi. Interesuje się problematyką transferu kulturowego. Najważniejsze publikacje książkowe: Leksykon teatru rosyjskiego XX wieku (1997); Klasztory i laboratoria. Rosyjskie studia teatralne: Stanisławski, Meyerhold, Sulerżycki, Wachtangow (2003); Jewgienij Wachtangow co zostaje po artyście teatru? (2008); Teatr rosyjski XX wieku wobec tradycji. Kontynuacje, zerwania, transformacje (2009). Publikowała w czasopismach naukowych i tomach zbiorowych w Polsce, Rosji, Bułgarii, Francji, na Węgrzech, a także w polskich czasopismach literackich i teatralnych, m.in. w Dialogu, Didaskaliach, Literaturze na Świecie, Teatrze. Uczestniczyła (jako kuratorka) w programach prezentujących polski teatr za granicą: Dni Tadeusza Kantora w Moskwie (2005), Polski Teatr w Moskwie (2011), South/East Partnership. Madryt Warszawa/Wrocław Moskwa (2011). Zbigniew Osiński Urodzony w 1939 roku w Poznaniu. Teatrolog, profesor zwyczajny (emerytowany) na Wydziale Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego. W 1962 roku ukończył studia polonistyczne na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, gdzie pracował naukowo przez osiem lat. Na Uniwersytecie Warszawskim zatrudniony od 1970 do końca 2009 roku. W latach współpracował z Teatrem Ósmego Dnia w Poznaniu. W latach był kierownikiem literackim Starego Teatru im. Heleny Modrzejewskiej w Krakowie, a w latach towarzyszył Ośrodkowi Praktyk Teatralnych Gardzienice. Projektodawca i pierwszy dyrektor powołanego w 1990 roku Ośrodka Badań Twórczości Jerzego Grotowskiego i Poszukiwań Teatralno-Kulturowych we Wrocławiu, od 1990 do 2004 dyrektor artystyczny i naukowy tej placówki. Autor prac z zakresu historii teatru, teorii i antropologii teatru, teatrografii. Najważniejsze książki: Teatr Dionizosa. Romantyzm w polskim teatrze współczesnym (1972); Grotowski i jego Laboratorium (1980) (także w edycji amerykańskiej); Grotowski wytycza trasy. Studia i szkice (1993); Jerzy Grotowski. Od divadla predstaveni k rituálnym hrám (Jerzy Grotowski. Od teatru przedstawień do sztuk rytualnych) 1995; Jerzy Grotowski. Źródła, inspiracje, konteksty (1998); Pamięć Reduty. Osterwa, Limanowski, Grotowski (2003); Nazywał nas bratnim teatrem. Przyjaźń artystyczna Ireny i Tadeusza Byrskich z Jerzym Grotowskim (2005); Polskie kontakty teatralne z Orientem w XX wieku. Część pierwsza: Kronika. Część druga: Studia (2008); Jerzy Grotowski. Źródła, inspiracje, konteksty, t. I, wydanie drugie zmienione, t. II: Prace z lat (2009), w obu tomach studia porównawcze o Tadeuszu Kantorze i Grotowskim, przetłumaczone na bułgarski, chiński, francuski, rosyjski, węgierski, włoski; Jerzy Grotowski e il suo laboratorio. Dagli spettacoli e L arte come veicolo, Traduzione e cura do Marina Fabbri, Prefazione di Eugenio Barba con una Postfazione di Franco Ruffini, (2011). Wydawca pism Mieczysława Limanowskiego, Juliusza Osterwy, Wacława Radulskiego, Konrada Swinarskiego.

20 418 Notki o autorach Wspólnie z Januszem Deglerem zredagował i opracował jedyną książkę Grotowskiego opublikowaną w Polsce za jego życia: Teksty z lat Wybór (1989). Wojciech Owczarski Urodzony w 1970 roku, profesor w Instytucie Filologii Polskiej Uniwersytetu Gdańskiego, w Katedrze Kultury i Sztuki. Zajmuje się historią literatury (wieku XIX i XX) oraz teatrologią i krytyką teatralną. Jest autorem czterech monografii: Diabeł w dramacie polskim. (Z dziejów motywu) (1996); O bohaterach II części Dziadów (1998); Mickiewiczowskie figury wyobraźni (2002); Miejsca wspólne, miejsca własne. O wyobraźni Leśmiana, Schulza i Kantora (2006). Jest członkiem Stowarzyszenia Pisarzy Polskich oraz Rady Programowej Gdańskiego Teatru Szekspirowskiego. Renato Palazzi Urodził się w Mediolanie w 1947 roku. W latach pracował w Piccolo Teatro di Paolo Grassi, zajmując się przede wszystkim szkolnymi przedstawieniami. Następnie uprawiał krytykę teatralną, współpracując z Avanti, Corriere Della Sera a od roku 1988 z niedzielnym dodatkiem kulturalnym Sole 24 ore. W latach był dyrektorem Civica Scuola D Arte Drammatica Paolo Grassi w Mediolanie, dokąd zaprosił Tadeusza Kantora na cykl wykładów i seminariów. W roku 1987 brał udział jako aktor-maszynista w cricotage u Maszyna miłości i śmierci zrealizowanym przez Kantora. Od 2001 roku uczył w CLEACC, prowadząc zajęcia z ekonomii teatru, kultury i komunikacji na Uniwersytecie Bocconi w Mediolanie. Ostatnio wydał książkę Kantor. La materia e l anima (2010) poświęconą idei materii i kontekstom metafizycznym sztuki Kantora. Małgorzata Paluch-Cybulska Historyk sztuki, od 2003 roku pracownik Archiwum Ośrodka Dokumentacji Sztuki Tadeusza Kantora Cricoteka w Krakowie, doktorant w Instytucie Historii Sztuki na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie (przygotowuje rozprawę doktorską na temat późnej twórczości malarskiej Tadeusza Kantora). Kurator wystaw, autor tekstów i opracowań poświęconych twórczości wizualnej Tadeusza Kantora, koordynator projektów kantorowskich. Marek Pieniążek Urodzony w 1970 roku, doktor nauk humanistycznych, absolwent teatrologii Uniwersytetu Jagiellońskiego, obecnie adiunkt w Instytucie Filologii Polskiej Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie. Pracował w Śródmiejskim Ośrodku Kultury w Krakowie, w Ośrodku Dokumentacji Sztuki Tadeusza Kantora Cricoteka, a także jako dziennikarz i polonista szkolny. Autor książek Akt twórczy jako mimesis. Dziś są moje urodziny ostatni spektakl Tadeusza Kantora (2005), Szkolny teatr przemiany. Dramatyzacja działań twórczych w procesie wychowawczym (2009). Wydał kilka tomików poetyckich (m.in. Zasypiam w twoich oczach (1994), Sen nas owiewa (1995); Dajcie mi ciszę (1998). Opracował wznowienia przedwojennych powieści Jana Waśniewskiego (Ognie w pirytach, Bolesław 2008; Po dniówce, Bolesław 2009). Autor kilkunastu artykułów projektujących antropologiczno-performatywny model dydaktyki polo-

21 Notki o autorach 419 nistycznej. W 2012 roku wydał książkę pt. Uczeń jako aktor kulturowy. Polonistyka szkolna w warunkach płynnej nowoczesności. Juror konkursów poetyckich i teatralnych, opiekun Klubu Literackiego w Miejskim Ośrodku Kultury w Olkuszu. Loriano Della Rocca Rzeźbiarz, ukończył Wydział Scenografii na florenckiej Akademii Sztuk Pięknych, od 1980 do 1992 roku aktor Teatru Cricot 2, odtwórca między innymi Cienia Tadeusza Kantora w ostatnim przedstawieniu Dziś są moje urodziny. W 1990 roku rozpoczął własną działalność sceniczną, inscenizuje spektakle w różnych miastach we Włoszech, w 1992 zagrał Brunona Schulza w filmie Repubblica dei sogni, w latach realizował projekt Kantor 2000 la consegna dell esperienza kantoriana we współpracy z Teatro S. Martin oraz DAMS. Od 1999 roku wykładowca w Bernstein School of Music Theater w Bolonii. Josep Maria de Sagarra Àngel Jest slawistą, publicystą oraz tłumaczem z literatury polskiej i rosyjskiej na języki hiszpański i kataloński. Jako tłumacz specjalizował się w przekładach tekstów Stanisława Ignacego Witkiewicza, Sławomira Mrożka oraz Michaiła Bułhakowa. Opublikował prace publicystyczne o kulturach i literaturach krajów słowiańskich w hiszpańskich mediach jak Avui, El Punt, El País, La Vanguardia lub Revista de Occidente; jego prace zostały także wydane poza granicami Hiszpanii w czasopismach: Rzeczpospolita, Politika (Belgrad), Élet És Irodalom (Budapeszt) lub Teatr. Żurnal o teatre (Moskwa). Od 1997 roku zajmuje się popularyzacją w Hiszpanii spuścizny artystycznej po Tadeuszu Kantorze poprzez organizowanie wystaw, publikowanie albumów, reportaży oraz artykułów przeważnie na temat motywów hiszpańskich w twórczości Kantora. Były dyrektor ośrodków Instytutu Cervantesa w Warszawie i w Budapeszcie, a obecnie dyrektor ośrodka Instytutu Cervantesa w Moskwie. Uta Schorlemmer Urodziła się w 1970 roku w NRD w rodzinie opozycyjnej. Po upadku muru studiowała polonistykę, germanistykę i teatrologię w Berlinie, Paryżu i Krakowie. W 2003 obroniła doktorat o teatrze Krystiana Lupy. Od 2003 do 2006 roku prowadziła projekt badawczy o sztuce Tadeusza Kantora z konferencją i wystawami w Lipsku i Krakowie. W latach była profesorką na Occidental College w Los Angeles. Od 2011 roku nauczycielka teatru i niemieckiego na BIP-Kreativitätsgrundschule Pankow i koordynatorka Bilingiales Gymnasium Weissensee. Publikacje: Magia zbliżenia i tajemnica dystansu. Krystiana Lupy poszukiwania nowych mitów w teatrze (2007), Sztuka jest przestępstwem. Tadeusz Kantor a Niemcy i Szwajcaria. Wspomnienia dokumenty eseje filmy na DVD ( 2007). Rafał Solewski Urodzony w 1969 roku w Krakowie, studiował teatrologię i historię sztuki na Uniwersytecie Jagiellońskim, gdzie się doktoryzował. Habilitowany na Wydziale Filologicznym Uniwersytetu Łódzkiego w 2010 roku (specjalizacja literaturoznawstwo

22 420 Notki o autorach teoria literatury i sztuk audiowizualnych). Pracował w Cricotece ( ) i Międzynarodowym Centrum Kultury w Krakowie. Profesor na Wydziale Sztuki Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie, redaktor naczelny Rocznika Wydziału. Jest autorem książek: Synteza i wypowiedź. Poezja i filozofia w sztukach wizualnych na przełomie XX i XXI wieku oraz Franciszek Mączyński ( ) krakowski architekt, a także licznych artykułów publikowanych w Art Inquiry, Estetyce i Krytyce, Kwartalniku Filozoficznym, Roczniku Krakowskim, Centropie, Dekadzie Literackiej, Kresach i katalogach wystawowych. Był stypendystą Fundacji Z Brzezia Lanckorońskich, Zentralinstitut für Kunstgeschichte, The Tokyo Foundation, Research Support Scheme, programów TEMPUS i Socrates/Erasmus oraz uczestniczył w projektach finansowanych przez Komitet Badań Naukowych i Narodowe Centrum Nauki. Lech Stangret Urodził się w 1959 roku w Warszawie. Ukończył historię sztuki na Uniwersytecie Jagiellońskim i tam też uzyskał doktorat. Był aktorem Teatru Cricot 2. Do 2004 roku pełnił funkcję dyrektora fundacji im. Tadeusza Kantora i wicedyrektora krakowskiej Cricoteki. Opublikował kilkadziesiąt artykułów i esejów na temat twórczości Tadeusza Kantora. Autor programu Festiwalu Tadeusza Kantora podczas Festiwalu Kraków 2000 Europejskie Miasto Kultury oraz kurator wielu ekspozycji w Polsce i za granicą poświęconych sztuce tego artysty, między innymi: w Muzeum Sztuk Pięknych w Pradze, Fundacion Telefonica w Madrycie, Casa Mila w Barcelonie, La Bellone w Brukseli, CEAC w Strasburgu. Wydał między innymi Tadeusz Kantor. Malarski ambalaż totalnego dzieła (2006), a ostatnio Zbigniew Gostomski. Ad rem (2012). Paweł Stangret Urodzony w 1980 roku. Obronił doktorat poświęcony literackiej twórczości Tadeusza Kantora w Instytucie Badań Literackich PAN. Zajmuje się awangardową korespondencją sztuk. Pracownik Uniwersytetu im. Kardynała Stanisława Wyszyńskiego. Stypendysta Polskiej Akademii Nauk. Klaudiusz Święcicki Doktor nauk humanistycznych w zakresie historii, prof. GSW Milenium. Dziekan Wydziału Nauk o Kulturze i Turystyce, prorektor Gnieźnieńskiej Szkoły Wyższej Milenium. Wykładowca na UAM w Poznaniu. Pracował w Ośrodku Dokumentacji Sztuki Tadeusza Kantora Cricoteka w Krakowie. Jego zainteresowania naukowe skupiają się wokół historii kultury, szczególnie historii teatru, antropologii teatru, performatyki widowisk społeczno-kulturowych w ujęciu historycznym, pamięci i dziedzictwa kulturowego oraz oral history. Autor dwóch monografii: Małe ojczyzny Europy w teatrze Tadeusza Kantora (Kraków Gniezno 2002), Historia w teatrze Tadeusza Kantora (Poznań 2007) oraz kilkudziesięciu artykułów poświęconych Tadeuszowi Kantorowi. Redaktor prac zbiorowych: Polacy wobec wielości kultur. Wczoraj dziś jutro (współredaktor G. Pełczyński, Gniezno 2009) oraz Europa Środkowa i Wschodnia jako przestrzeń spotkania. Na szlakach tradycji kultury (2012). Członek

23 Notki o autorach 421 międzynarodowego zespołu badawczego Galicja Prowadzi projekty artystyczne, warsztaty teatralne oraz z dialogu międzykulturowego. Jean-Pierre Thibaudat Pisarz i dziennikarz, obecnie dyrektor Festivalu Passages (Metz, Francja). Autor Bloga theatre et balagan (o teatrze i wschodniej kulturze), powołanego w czasopiśmie elektronicznym Rue.89.com (stworzonym przez byłych dziennikarzy Liberation ). W latach dziennikarz i reporter w Liberation, korespondent w Moskwie w latach Jego najważniejsze prace: Chroniques d un chasseur d oubli (Christian Bourgois); Rien ne sera jamais plus calme à la frontière finno-chinoise (Christian Bourgois); Entretiens avec Krystian Lupa (Actes sud); Le roman de Jean Luc Lagarce (Les Solitaires intempestifs)/ biography. Katarzyna Tokarska-Stangret Urodzona w 1981 roku. Przygotowuje rozprawę doktorską na temat rejestracji wideo prób teatralnych Tadeusza Kantora na Uniwersytecie Jagiellońskim. Sekretarz redakcji pisma Teatr. Jerzy Turowski Historyk sztuki i krytyk; do roku 1983 wykładał w Instytucie Historii i Sztuki Uniwersytetu Poznańskiego. Profesor emerytowany Uniwersytetu Burgundzkiego w Dijon we Francji, wcześniej profesor Uniwersytetu Clermont II w Clermont Ferrand ( ), profesor Ecole d Architecture de La Villette, Paryż. Współdyrektor Galerii Foksal w Warszawie ( ). Doktor honoris causa Akademii im. Strzemińskiego w Łodzi (2004), dyrektor Centre de Recherche Comparative sur les Avant-gardes ( ). Zajmuje się głównie sztuką współczesną. Jego liczne monografie, artykuły (ponad 300) tłumaczone na wiele języków, koncentrują się na tematach związanych z awangardą Europy Środkowej. Wydał między innymi: W kręgu konstruktywizmu 1976 (Exit-t-il un art de l Europe de l Est, 1986); Konstruktywizm polski (1981), Wielka utopia awangardy (1990), Awangardowe marginesy (1998); Budowniczowie świata. Z dziejów radykalnego modernizmu (2000); jest redaktorem wielu tomów poświęconych kulturze oraz sztuce lat 30.: L art. et le discours face à la Révolution (1998) oraz Arts et artistes autor de Zervos (1998), a także zbiorów tekstów twórców awangardowych Między sztuką a komuną (1998). Kurator wielu wystaw, między innymi L Europa dei razionalisti Milano/Como 1989, Europa, Europa, Bonn 1994, ostatnio Powtórka z teorii widzenia, Warszawa Marie-Thérèse Vido-Rzewuska Doktor filologii słowiańskiej, teatrolog, od 1986 roku związana z francuskim laboratorium CNRS/ARIAS. Autorka wielu prac (w języku francuskim) o wybitnych przedstawicielach teatru polskiego w XX i XXI wieku, szczególnie o Stanisławie Wyspiańskim w: L œuvre d art totale, 1995 i T. Kantorze w: Les voies de la création théâtrale, 1993 oraz o teatrach Reduta i Gardzienice. Tłumaczka tekstów Tadeusza Kantora, między innymi Ma Création, mon voyage (1991), Leçons de Milan (1990), L artiste à la fin du XXème siècle (1990), Les classes d Avignon, (1991) i Krzysztofa

24 422 Notki o autorach Warlikowskiego (Théâtre écorché, 2007). Współpracuje z Dictionnaire international du théâtre i Dictionnaire des Créatrices de Michel Corvin oraz z czasopismami specjalistycznymi: La règle du jeu, Internationale de l imaginaire, Alternatives théâtrales. Andrzej Wełmiński Absolwent wydziału grafiki krakowskiej ASP. Zajmuje się rysunkiem, malarstwem, fotografią, tworzy obiekty i instalacje. Brał udział w wystawach, między innymi: Malarze Teatru Cricot 2, Palazzo delle Espozitioni, Rzym 1979; Artyści Galerii, Galeria Foksal, Warszawa 1984; oraz tworzył wystawy indywidualne, między innymi w Galerii Foksal, Galerii Krzysztofory, Starmach Gallery, Warszawa Kraków 1990; ChaOs, Miejska Galeria Sztuki Częstochowa 2002;...cisza, nikt nie woła, Galeria Krzysztofory, Kraków 2004, Galeria Arsenał, Poznań 2004, VITRIOL, Galeria BWA Rzeszów 2006; i tak przeminą wszystkie historie wystawa indywidualna Muzeum Tadeusza Kantora Wielopole Skrzyńskie 2007; przeciągi wystawa indywidualna Villa Decjusza Kraków 2008; i tak przeminą wszystkie historie wystawa indywidualna Olkusz, Aktor, reżyser. Współpracował z Tadeuszem Kantorem, w latach brał udział we wszystkich realizacjach i tournée Teatru Cricot 2. Twórca spektakli: Manjacy, Aktorzy Teatru Cricot 2, 1993; Ameryka czyli nie oglądaj się za siebie, Aktorzy Teatru Cricot 2, 1995; Demon ruchu, Teatr Polski w Bydgoszczy, 1996; Rzeźnia wg Sł. Mrożka spektakl Teatr Polski, Bydgoszcz, 1997; Da liegt der Hund begraben Germanias Halluzinationen spektakl Theater Rampe, Stuttgart 1997; scenografia do spektaklu muzycznego De Dolende Ney Amsterdam Hydromaschinen Prozession teatralna akcja plenerowa w ramach imprezy stadt im fl uss na zamówienie władz miasta Esslingen Esslingen 2005; minęło, minęło, i tak przeminą wszystkie historie..., Aktorzy Teatru Cricot 2, 2007; przeciągi akcja teatralna Willa Decjusza Kraków 2009, Traumatikon Rose Bruford College, Londyn. Prowadzi wykłady i warsztaty dotyczące historii, teorii (filozofii) oraz praktyk scenicznych Teatru Cricot 2 (m.in.: Stuttgart, Romainmotier, Rote Fabryk Zurych, Scuola Teatro Dimitri Verscio, Loughborough University UK, University of Washington USA, Rose Bruford College UK, La MaMa Spoleto).

25 Spis ilustracji K. Miklaszewski, Aktor w teatrze Kantora. Pytania wizjonera, odpowiedzi praktyka i współczesne post scriptum 1. Portret aktora i Tadeusza Kantora (Właściciel Knajpy: Andrzej Wełmiński, Ja we własnej osobie: Tadeusz Kantor) i obiekt Para Młoda ze spektaklu Nigdy tu już nie powrócę, Galeria Krzysztofory, Kraków 1989, fot. K. Pollesch Portret aktora (Apasz z Kochanką: Roman Siwulak, manekin Kurki Wodnej ) i obiekt Szubienica-klozet ze spektaklu Nigdy tu już nie powrócę, Galeria Krzysztofory, Kraków 1987, fot. K. Pollesch Portret aktorów (Księżna Kremlińska: Teresa Wełmińska, Lokaj Księżnej: Bogdan Renczyński) i obiekt Klatka/Kurnik ze spektaklu Nigdy tu już nie powrócę, Galeria Krzysztofory, Kraków 1988, fot. K. Pollesch... 2 A. Wełmiński, Funkcja i znaczenie zespołu w procesie tworzenia spektakli Teatru Cricot 2 4. Andrzej Kowalczyk (jako Pan Green) wykonuje ryzykowną akrobację (bez zabezpieczeń), której z aprobatą przygląda się Pan Poulander (Adam Wojtowicz) w spektaklu Ameryka czyli nie oglądaj się za siebie, w reż. Andrzeja Wełmińskiego Spektakl minęło, minęło i tak przeminą wszystkie historie, w reżyserii Andrzeja Wełmińskiego (z tyłu widoczna instalacja neonowa autorstwa Zbigniewa Gostomskiego) Wernisaż wystawy Przeciągi 2009, Willa Decjusza. Jan Güntner, Katarzyna Wełmińska, Stanisław Michno Akcja teatralna Przeciągi towarzysząca wernisażowi wystawy prac Andrzeja Wełmińskiego Aktorzy WLB z Esslingen ze swoimi aparatami wodnymi i budowlami miejskimi feretronami w Hydromaschinen prozession, w reż. Andrzeja Wełmińskiego... 5

26 424 Spis ilustracji D. Łarionow, Manekin Tadeusza Kantora i nadmarioneta Edwarda G. Craiga. Zarys idei 9. Tadeusz Kantor [Nad-marioneta], projekt scenografii, 1949, monotypia, papier naklejony na karton, 44,2 x 29,5 cm, własność Muzeum Narodowe w Poznaniu, fot. M. Paluch-Cybulska Tadeusz Kantor, [Nad-marioneta], projekt scenografii, 1957, monotypia, papier naklejony na karton, 30 x 42 cm, własność Muzeum Narodowe w Warszawie, fot. P. Ligier Tadeusz Kantor, Tintagiles, rysunek do spektaklu Śmierć Tintagilesa Maurice a Maeterlincka (Teatr Marionetkowy, Bratniak ASP w Krakowie, 1937), 1938, tempera, pastel, papier, 24,5 x 14,5 cm, Kolekcja A, depozyt w Muzeum Narodowym w Krakowie, fot. A. Halczak... 7 A. Burzyńska, Powroty nosorożca 12. Giovanni Giacomo Penni, drzeworyt z ulotki Forma e natura e costumi de lo rinocerote, Rzym Albrecht Dürer, drzeworyt Nosorożec, Norymberga Jan Wandelaar, ilustracja (w tle Clara) w atlasie anatomicznym Bernharda Siegfrieda Albinusa Tabulae sceleti et musculorum corporis humani, Lejda Tadeusz Kantor [Dudard], projekt kostiumu męskiego do spektaklu Nosorożec w reż. Piotra Pawłowskiego (Stary Teatr, Kraków 1961), tempera, akwarela, kredka, tusz, karton, 61,5 x 48,5 cm, Muzeum Teatralne w Warszawie, fot. T. Dobrowolski Tadeusz Kantor, De-amballage. Happening Nürenberg, 1966, 1966, pastel, flamaster, collage, papier, 17 x 26 cm, Kolekcja A, depozyt w Muzeum Narodowym w Krakowie, fot. A. Halczak K. Osińska, Don Kichot według Kantora. Między realnością a fikcją 17. Wojciech Krakowski [Don Kichot], rysunek z programu do Don Kichota Julesa Masseneta (reżyseria Tadeusz Kantor, Jan Biczycki, inscenizacja, scenografia i kostiumy Tadeusz Kantor), Miejski Teatr Muzyczny, Opera i Operetka, Kraków 1962, fot. M. Paluch-Cybulska Fotografia ze spektaklu Don Kichot, Miejski Teatr Muzyczny, Opera i Operetka, Kraków 1962 (reżyseria Tadeusz Kantor, Jan Biczycki, inscenizacja, scenografia i kostiumy Tadeusz Kantor), scena finałowa, fot. W. Nowak Tadeusz Kantor [Bez tytułu], 1. strona szkiców technicznych do spektaklu Don Kichot (Miejski Teatr Muzyczny, Opera i Operetka, Kraków 1962), długopis, flamaster, papier, 30 x 21 cm, Archiwum Opery i Operetki w Krakowie, for. M. Paluch-Cybulska Tadeusz Kantor, [Bez tytułu], projekt postaci Don Kichota do spektaklu Don Kichot Miejski Teatr Muzyczny, Opera i Operetka, Kraków 1962 [długopis, papier], własność prywatna... 13

27 Spis ilustracji 425 M. Paluch-Cybulska,...Infantki Velázqueza jak relikwie lub madonny 21. Diego Velázquez, Las meninas, 1656, olej, płótno, 318 x 276 cm, Museo Nacional del Prado, Madryd Tadeusz Kantor, Relikt nr 2, okres ambalaży, 1963, [torba papierowa, rysunek na papierze, śruby, drewno], 35 x 50 x 7 cm, właściciel nieznany Tadeusz Kantor, Infantka wedle Velázqueza, z cyklu Persyfl aże muzealne, , akryl, drewno, metal, płótno, 170 x 115 cm, Muzeum Sztuki w Łodzi, fot. J. Podlecki Tadeusz Kantor, Pewnej nocy weszła do mego pokoju Infantka Velázqueza / Pewnego wieczoru weszła do mojego pokoju Infantka Velázquez a, z cyklu Dalej już nic, 1988, akryl, płótno, 136 x 180 cm, kolekcja prywatna, depozyt w MNK w Krakowie, fot. J. Podlecki Fotografia ze spektaklu Dziś są moje urodziny, IV AKT Kolejna wizyta Infantki, Théâtre Garonne, Tuluza 1991, Infantka z obrazu Velazqueza: Teresa Wełmińska, Autoportret: Andrzej Wełmiński, fot. C. Rose J.M. de Sagarra Àngel, Teatr emocji Tadeusza Kantora. À propos hiszpańskiej recepcji artysty 26. Tadeusz Kantor [Autoportret, Bilbao], 1987, z cyklu Dziennik z podróży, flamaster, pastel, akryl, papier, 13,5 x 18 cm, kolekcja prywatna, depozyt w Muzeum Narodowym w Krakowie, fot. A. Halczak Tadeusz Kantor, Katedra [X] ostatnia, 1987, z cyklu Katedry barcelońskie, depozyt w Muzeum Narodowym w Krakowie, fot. A. Halczak Tadeusz Kantor, MR. PRADO II, INFANTKA, 1965, technika mieszana, płótno, 162 x 100 cm, Muzeum Narodowe w Krakowie, fot. J. Podlecki Tadeusz Kantor, Ambalaż obrazu Goi Rozstrzelanie powstańców madryckich, 1970, akryl, flamaster, karton, 90 x 100 cm, właściciel nieznany Tadeusz Kantor, Pewnej nocy po raz drugi weszła do mojego pokoju Infantka Velázqueza, 1990, akryl, płótno, 146 x 128 cm, kolekcja prywatna, depozyt w MNK w Krakowie, fot. J. Kubiena Tadeusz Kantor, Powtórnie zaszedł mi drogę napoleoński żołdak z obrazu Goi, 1990, akryl, płótno, konstrukcja metalowa, 146 x 128 cm, kolekcja prywatna, fot. J. Kubiena K. Święcicki, Antropologia historii i pamięci w twórczości teatralnej Tadeusza Kantora 32. Fotografia ze spektaklu Umarła klasa, sekwencja PARADA.UMARŁE DZIE- CIŃSTWO, Recording Hall, Adelaide 1978, scena zbiorowa, fot. J. Dalman Fotografia ze spektaklu Umarła klasa, sekwencja TEATR AUTOMATÓW TRWA, Recording Hall, Adelaide 1978, scena zbiorowa, fot. J. Dalman Tadeusz Kantor na scenie spektaklu Wielopole, Wielopole, fot. J. Borowski... 21

28 426 Spis ilustracji 35. Fotografia ze spektaklu Wielopole, Wielopole, Akt V, 7. Uroczystość pogrzebowa zamącona nieprzewidzianym incydentem: RABINEK, jego TINGEL- -TANGLOWA piosenka żałobna i jego późniejsze (grubo/późniejsze) losy, scena zbiorowa, fot. J. Borowski Stolik artysty, obiekt ze spektaklu Dziś są moje urodziny, fotografia z wystawy obiektów teatralnych, Ośrodek Dokumentacji Sztuki Tadeusza Kantora Cricoteka, fot. M. Gromczakiewicz W. Owczarski, Teatr Snów w Teatrze Śmierci 37. Fotografia ze spektaklu Dziś są moje urodziny, I AKT W DRZWIACH, znajdujących się w obrazie / w głębi sceny, / tych, przez które wchodzą UMARLI, / ukazuje się BIEDNA DZIEWCZYNA, (...), Théâtre Garonne, Tuluza 1991, BIEDNA DZIEWCZYNA, KTÓREJ NIE MA: Marie Vayssière, fot. F. Wolland Fotografia ze spektaklu Dziś są moje urodziny, Théâtre Garonne Tuluza 1991, BIEDNA DZIEWCZYNA, KTÓREJ NIE MA: Marie Vayssière, fot. M. Wolland Fotografia ze spektaklu Dziś są moje urodziny, Théâtre Garonne, Tuluza 1991, Jego AUTOPORTRET: Andrzej Wełmiński BIEDNA DZIEW- CZYNA, KTÓREJ NIE MA: Marie Vayssière, fot. M. Wolland M. Pieniążek, Kantor reaktywacje własnej realności. Ostatnie spektakle Teatru Cricot Fotografia ze spektaklu Nigdy tu już nie powrócę, Klub Studencki Stodoła, Warszawa 1990, sekwencja Lżenie. Mój Monolog Testament, Gracz w karty L. Stangret, T. Kantor, Ona M. Vayssière, Lady Angielska Z. Bednarczyk, fot. S. Arvay Fotografia ze spektaklu Nigdy tu już nie powrócę, Akademie der Künste, Berlin 1988, sekwencja 4,5. Lżenie. / Mój Monolog Testament (pierwsza wersja spektaklu), scena zbiorowa, fot. J. Borowski Fotografia z próby spektaklu Dziś są moje urodziny, Théâtre Garonne, Tuluza 1990, W. Janicki, M. Krasicka, R. Siwulak, Z. Bednarczyk, fot. B. Wagner Próba spektaklu Dziś są moje urodziny, Théâtre Garonne, Tuluza 1990, L. Della Rocca, T. Kantor, L. Ryba, fot. B. Wagner Fotografia ze spektaklu Dziś są moje urodziny, Théâtre Garonne, Tuluza 1991, Autoportret A. Wełmiński, fot. F. Wolland Fotografia ze spektaklu Dziś są moje urodziny, Théâtre Garonne, Tuluza 1991, sekwencja Cyrkowy korowód Ambalaży kalek i rytualna askultacja, Doktor Klein-Jehowa: M. Rychlicka, Ambalaże: A. Kowalczyk, E. Doni, B. Renczyński, fot. B. Wagner... 27