Motyle dzienne (Lepidoptera: Hesperioidea, Papilionoidea) okolic Konina (Wielkopolska)

Transkrypt

1 Przegląd Przyrodniczy XXVII, 2 (2016): Sławomir Mielczarek Motyle dzienne (Lepidoptera: Hesperioidea, Papilionoidea) okolic Konina (Wielkopolska) Diurnal butterflies (Lepidoptera: Hesperioidea, Papilionoidea) in the area of Konin (Wielkopolska) ABSTRAKT: W artykule przedstawiono dane o 66 gatunkach motyli dziennych z okolic Konina (E Wielkopolska). Udokumentowano kolejne na obszarze woj. wielkopolskiego stanowiska Euphydryas aurinia i Phengaris alcon. Ponadto stwierdzono występowanie gatunków znajdujących się na czerwonej liście gatunków ginących i zagrożonych w Polsce: Papilio machaon, Lycaena dispar, Phengaris alcon, Boloria euphrosyne, Nymphalis xanthomelas, Euphydryas aurinia, Apatura iris i Apatura ilia. Trzy spośród nich: L. dispar, P. alcon i E. aurinia znajdują się również w polskiej czerwonej księdze zwierząt i podlegają ochronie gatunkowej w Polsce. Słowa kluczowe: motyle dzienne, Lepidoptera, powiat koniński, województwo wielkopolskie. ABSTRACT: The article presents data on 66 species of butterflies from the Konin District (E Wielkopolska). New sites of Euphydryas aurinia and Phengaris alcon in the region were documented. Several species from the Red List of Threatened Animals in Poland were recorded: Papilio machaon, Lycaena dispar, Phengaris alcon, Boloria euphrosyne, Nymphalis xanthomelas, Euphydryas aurinia, Apatura iris and Apatura ilia. Three of them: L. dispar, M. alcon and E. aurinia are also found in the Polish Red Data Book of Animals. Key words: diurnal butterflies, Lepidoptera, District of Konin, Wielkopolska. Wstęp Stan poznania motyli dziennych różnych obszarów Polski jest zadowalający, co jest wynikiem, tego iż badania tej grupy owadów były prowadzone regularnie i z różną intensywnością w poszczególnych regionach kraju. Terenami najlepiej poznanymi pod tym względem są obszary chronione, parki narodowe, krajobrazowe, rezerwaty przyrody oraz góry (Dąbrowski i Krzywicki 1982, Nowacki 1992, Baraniak et al. 1999, Frąckiel 1999, Winiarska 2001, Bąkowski et al. 2003, Sielezniew i Sachanowicz 2003, Baranowski 2006, Brzeg 2007, Kupczyk i Masło 2013). Na terenach nie objętych ochroną najczęściej badane były miasta lub też tereny o silnej antropopresji (Bąk et al. 1990, Walczak 1998, Machnikowski 1999, Kokot 2000, Sielezniew 2001, Sekuła 2004). 63

2 Przegląd Przyrodniczy XXVII, 2 (2016) Są jednak regiony, gdzie stan zbadania tej grupy owadów jest niewielki. Obszarem takim jest Ziemia Konińska, jak do tej pory nie doczekała się szerszego opracowania tej grupy owadów, fragmentaryczne dane zawarte są jedynie w publikacji Żurawlewa et al. (2011). Celem niniejszej pracy jest przedstawienie wyników badań motyli dziennych z tego terenu. Stanowi ona również przyczynek do poznania i uzupełnienia danych na temat występowania motyli w skali kraju. Teren badań Bania były prowadzone na terenie powiatu konińskiego (1. 578,7 km 2 ), który znajduje się we wschodniej części województwa wielkopolskiego. Pod względem fizjograficznym północna część powiatu położona jest na terenie Pojezierza Wielkopolsko-Kujawskiego i obejmuje mezoregion Pojezierze Gnieźnieńskie. Mezoregion cechuje obecność 23 jezior, z których największe to: Ślesińskie (152,3 ha), Wąsosko-Mikorzyńskie (251,8 ha), Pątnowskie (282,6 ha), Licheńskie (147, 6 ha) i Gosławskie (454,5 ha). Na północ od Konina w obrębie pojezierza jest prowadzona wieloodkrywkowa eksploatacja węgla brunatnego. Część powiatu na południe od Konina położona jest na terenie Niziny Południowowielkopolskiej i obejmuje część mezoregionów: Dolina Konińska, Równina Rychwalska i Wysoczyzna Turecka. Dolina Konińska z równoleżnikowym odcinkiem doliny Warty zajmuje przeważnie łąki i niewielkie płaty lasów łęgowych. Na wyższych tarasach piaszczystych występują bory sosnowe i pola uprawne. Równina Rychwalska jest kotlinowatym obniżeniem pomiędzy wysoczyznami: Kaliską i Turecką. Środkową część regionu pokrywają piaski na glinie zwałowej. Występują tu pola wydmowe, a miejscami zabagnienia. Na urozmaicenie krajobrazu wpływa przeplatanie się lasów, łąk i pól uprawnych. Wysoczyzna Turecka wyróżnia się zróżnicowanym ukształtowaniem pionowym, ponieważ występują tu wzgórza dochodzące do 100 m zbudowane prawie wyłącznie z piasków i żwirów warstwowych. Najwyższą grupę wzgórz stanowi obszar Złotej Góry (191 m) rozciągający się na południowy wschód od Konina (Kondracki 2002). Na terenie powiatu lasy zajmują ,0 ha, co stanowi zaledwie około 16,2% powierzchni powiatu. Tereny rolnicze zajmują 70,3% powierzchni powiatu, z czego 22% to użytki zielone (Urząd Statystyczny w Poznaniu 2014). Obszar powiatu konińskiego należy do zlewni Warty i Noteci. Pozostałe większe cieki powiatu to: Topiec, Powa, Czarna Struga, Struga Ostrowiecka (Struga Biskupia) i Struga Kleczewska. Umiarkowany klimat powiatu z łagodnymi zimami cechuje niski roczny poziom opadów atmosferycznych, duża ich intensywność w krótkim czasie oraz niskie temperatury w okresie wczesnowiosennym. Średnio w ciągu roku występuje ok. 50 dni słonecznych i ok. 130 pochmurnych. Średnia temperatura powietrza waha się w okolicy +8 C. Przeciętny okres zalegania pokrywy śnieżnej wynosi dni (Socha i Zdanowski 2001). Powiat charakteryzuje się stosunkowo dużą powierzchnią obszarów objętych ochroną prawną, zajmują one obszar ha, co stanowi 37% powierzchni. Na terenie powiatu znajduje się: sześć rezerwatów przyrody (Mielno, Bieniszew, Sokółki, Pustelnik, Złota Góra i Nadgoplański Park Tysiąclecia), 2 parki krajobrazowe (Powidzki Park Krajobrazowy, Nadwarciański Park Krajobrazowy), 4 obszary chronionego krajobrazu (Powidzko Bieniszewski, Goplańsko Kujawski, Złotogórski i Pyzderski) (Socha i Zdanowski 2001). Materiał i metody Materiały zebrano w latach podczas badań przyrodniczych w różnych środowiskach: w dolinach rzecznych, na tor- 64

3 Mielczarek S. - Motyle dzienne (Lepidoptera: Hesperioidea, Papilionoidea) okolic Konina... fowiskach, polach uprawnych i odłogowanych, łąkach, obszarach leśnych oraz na terenach przemysłowych hałdy i zwałowiska czynnych i wyeksploatowanych odkrywek węgla brunatnego, składowiska odpadów paleniskowych (popioły) oraz na terenach zielonych obszarów miejskich. Poszczególne typy siedlisk badane były z różną częstotliwością w poszczególnych latach. Najwięcej czasu poświęcono na kontrolę transektową dolin rzecznych, torfowisk i terenów leśnych. Pozostałe siedliska kontrolowano punktowo. W terenie notowano dane o łatwych do identyfikacji gatunkach, a wszystkie rzadsze gatunki starano się dokumentować fotograficznie. W nielicznych przypadkach w celu identyfikacji chwytano motyle przeżyciowo siatką entomologiczną. Gatunki oznaczano wyłącznie na podstawie imagines, a w przypadku P. alcon poszukiwano również jaj. W pracy zaprezentowano materiał z 11 kwadratów wg układu UTM: BC98, BC99, CC08, CC09, CC18, CC19, CC28, CC29, CD00, CD10, CD20 (tab. 1). W przeglądzie gatunków omówiono motyle chronione i rzadko spotykane. W kilku przypadkach ze względu na małą liczbę stanowisk, uwzględniono również pospolitsze gatunki. Nazwy gatunkowe oraz układ systematyczny przyjęto za Buszko i Masłowskim ( Tab. 1. Występowanie motyli dziennych w poszczególnych kwadratach UTM w okolicach Konina w latach Table 1. Dystribution of daily butterflies in individual UTM squares near Konin in years Lp. No. Gatunek/UTM BC98 BC99 CC08 CC09 CC18 CC19 CC28 CC29 CD00 CD10 CD20 1 Erynnis tages 2 Carcharodus alceae 3 Pyrgus malvae 4 Carterocephalus palaemon 5 Thymelicus lineola 6 Thymelicus sylvestris 7 Hespera comma 8 Ochlodes sylvanus 9 Papilio machaon 10 Leptidea reali 11 Anthocharis cardamines 12 Pieris brassicae 13 Pieris rapae 14 Pieris napi 15 Pontia edusa 16 Colias croceus 17 Colias hyale 18 Gonepteryx rhamni 19 Lycaena phlaeas 20 Lycaena dispar 21 Lycaena virgaureae 22 Lycaena tityrus 65

4 Przegląd Przyrodniczy XXVII, 2 (2016) 23 Lycaena hippothoe 24 Thecla betulae 25 Callophrys rubi 26 Satyrium w-album 27 Satyrium pruni 28 Cupido argiades 29 Celastrina argiolus 30 Maculinea alcon 31 Plebejus argus 32 Plebejus idas 33 Plebejus argyrognomon 34 Aricia agestis 35 Polyommatus semiargus 36 Polyommatus icarus 37 Polyommatus coridon 38 Argynnis paphia 39 Argynnis aglaja 40 Argynnis adippe 41 Issoria lathonia 42 Brenthis ino 43 Boloria euphrosyne 44 Boloria selene 45 Boloria dia 46 Vanessa atalanta 47 Vanessa cardui 48 Inachis io 49 Aglais urticae 50 Polygonia c-album 51 Araschnia levana 52 Nymphalis antiopa 53 Nymphalis polychloros 54 Nymphalis xanthomelas 55 Euphydryas aurinia 56 Melitaea cinxia 57 Melitaea athalia 58 Apaturia iris 59 Apaturia ilia 60 Pararge aegeria 61 Lasiommata megera 62 Coenonympha arcania 63 Coenonympha pamphilus 64 Aphantopus hyperantus 65 Maniola jurtina 66 Melanargia galathea Razem gatunków / Total species

5 Mielczarek S. - Motyle dzienne (Lepidoptera: Hesperioidea, Papilionoidea) okolic Konina... Przegląd wybranych gatunków HESPERIIDAE Erynnis tages (Linnaeus, 1758) Nieczynna kopalnia Pątnów (CD10), 10 V 2012, 1 ex., 27 VII 2014, 1 ex.; Puszcza Bieniszewska (CC09), 23 IV 2014, 1 ex.; Konin Gosławice (CC19), 14 V 2013, 1 ex., 30 IV 2014, 2 exx., 17 VII 2014, 3 exx., 19 VII 2014, 4 exx., 20 VII 2014, 5 exx. Występuje na terenie całej Polski (Buszko i Masłowski Carcharodus alceae (Esper, 1780) Nieczynna kopalnia Pątnów (CD10), 10 V 2012, 1 ex. W Polsce spotykany nieczęsto, głównie w środkowej i południowej części kraju (Buszko i Masłowski Pyrgus malvae (Linnaeus, 1758) Kolno (CC09), 12 V, 20 V i 14 VI 2009 odpowiednio 5 i 2 exx., 19 V 2015, 2 exx.; Sławsk (CC08), 9 VIII 2009, 1 ex.; Myśliborskie Holendry (CC08), 9 VIII 2009, 2 exx.; Golina (CC09), 2 V 2010, 2 exx., 22 V 2010, 1 ex., 31 V 2015, 4 exx., Kociętowy (CC18), 24 VII 2015, 1 ex., Grabowe (CC29), 3 VIII 2015, 1 ex.; Ksawerów (CC28), 14 VIII 2015, 1 ex. Występuje na terenie całego kraju (Buszko i Masłowski Carterocephalus palaemon (Pallas, 1771) Golina (CC09), 14 V 2009, 3 exx., Kolno (CC09), 20 V 2009, 2 exx. (Żurawlew et al. 2011); Golina (CC09), 23 V 2011, 1 ex. Poza północną częścią kraju, występuje w całej Polsce (Buszko i Masłowski Hesperia comma (Linnaeus, 1758) Kępa (CC19), 15 VII 2012, 1 ex. W ostatnich latach gatunek coraz rzadszy w Polsce (Sielezniew i Dziekańska 2010). PIERIDAE Colias croceus (Fourcroy, 1758) Sławoszewek (CD10), 16 VIII 2011, 1 ; Konin Łężyn (CC19), 6 X 2011, 1. Spotkany na dwóch stanowiskach na rekultywowanych zwałowiskach pokopalnianych obsianych lucerną Medicago spp. Wędrowny, spotykany ze zmienną częstotliwością na terenie całego kraju (Buszko i Masłowski LYCAENIDAE Lycaena dispar (Haworth, 1802) Radolina (BC98), 11 VIII 2008, 1 ; Kolno (CC09), 14 VI 2009, 2,1, 12 VII 2009, 1,1, 9 VIII 2009, 2,1, 21 VIII 2010, 1 ; Konin Chorzeń (CC18), 28 V 2009, 2, 1 VI 2009, 1 ; Kępa (CC19), 6 i 8 VIII 2008, 1, 23 VI 2010, 1 ; Gosławice (CC19), 29 VI 2010, 1 ; Dębicz Bagna Kramskie (CC29), 24 VI 2010, 1 ; Jóźwin (CD10), 7 VI 2008, 1, 21 VI 2009, 1,1 ; Kamienica (CD10), 7 VI 2008, 1, 21 VI 2009, 1,1 (Żurawlew et al. 2011); Konin Maliniec (CC19), 4 VIII 2011, 1, 22 VIII 2014, 1 ; Stogi (CD10), 11 VII 2011, 1 ; Konin Pątnów (CC19), 6 VI 2008, 1, 23 VI 2010, 1,1, 29 VI 2010, 1, 2 VI 2011, 2,4, 3 VIII 2011, 1,1, 25 V 2012, 2, 2 VI 2012, 1,1, 28 VI 2012, 1 ; Kępa (CC19), 14 VI 2011, 1, 3 VIII 2011, 2,1, 6 VI 2012, 1, 1 VIII 2012, 1, 18 VIII 2012, 1 ; Golina (CC09), 21 VIII 2010, 1, 22 VI 2011, 1,1, 28 VI 2011, 7,1, 9 VI 2012, 5,2, 22 VI 2013, 1, 2 VII 2014, 1,1 ; Kolno (CC09), 22 VI 2011, 1, 1 VII 2012, 1,1 ; Stawy Gosławice (CC19), 31 V 2012, 1, 28 VI 2012, 1 ; Konin Gosławice (CC19), 21 VI 2011, 1, 4 VIII 2011, 1, 12 VI 2012, 1, 7 VII 2012, 1, 22 V 2014, 1 ; Nieczynna kopalnia Pątnów (CD10), 21 VI 2009, 1,2, 23 VIII 2009, 1,1, 11 IX 2010, 1, 4 VI 2011, 4,6, 27 VII 2012, 1, 12 VIII 2012, 1, 15 VI 2013, 1,1 ; Osada Wiry (CC19), 9 VI 2013, 1 ; Goranin (CD10), 67

6 Przegląd Przyrodniczy XXVII, 2 (2016) 15 VI 2013, 1 ; Patrzyków (CC18), 2 VII 2013, 1, 6 VI 2014, 1, 12 VI 2015, 1 ; Sługocin (BC98), 18 VIII 2013, 1,1 ; Sługocinek (BC98), 18 VIII 2013, 1 ; Helenów Drugi (CC29), 26 VI 2011, 1, 7 VI 2014, 1,1 ; Myśliborskie Holendry (CC08), 22 VI 2011, 4,1 ; Rudzica (CC19), 18 VIII 2008, 1, 17 VI 2010, 1, 3 VIII 2011, 1 ; Lutnia (CC29), 16 VIII 2009, 1 ; 16 VI 2011, 1,1 ; Konin Kurów (CC18), 6 VI 2014, 1 ; Jabłków (CC29), 7 VI 2014, 1 ; Radolina (BC98), 3 VIII 2014, 2 ; Rumin (CC08), 1 VI 2009, 1, 21 VIII 2014, 1 ; Wieruszew (CC19), 9 IX 2014, 1 ; Bobrowo Łęg (BC98), 11 VIII 2008, 1 ; Wola Podłężna (CC19), 16 VIII 2009, 1 ; Trzy Borki (CC29), 16 VI 2011, 1, 6 VI 2015, 1 ; Izabelin (CC19), 24 VII 2013, 1 ; Święte (CC28), 3 IX 2012, 1 ; Pogorzałki (CC28), 3 IX 2012, 1 ; Stare Drążno (CC28), 3 IX 2012, 1 ; Jóźwin (CD10), 27 VII 2012, 1 ; Konin Łężyn (CC19), 30 V 2011, 1 ; Sławoszewo (CD10), 25 VII 2011, 1 ; Rożek Brzeziński (CC28), 22 VII 2015, 1 ; Golina Kolonia (CC09), 22 VII 2015, 1 ; Olszowe (CC09), 13 VI 2013, 1. Na terenie badań odnotowany na 40 stanowiskach. Spotykany w wilgotnych miejscach pośród łąk, na torfowiskach, wokół starorzeczy, nad rowami, skrajach lasów i na terenach pogórniczych w uprawach lucerny. Szerokie spektrum siedlisk jakie zajmuje ten gatunek, odzwierciedla wysoką liczbę stanowisk. W Polsce prawnie chroniony, ujęty na czerwonej liście zwierząt ginących i zagrożonych z kategorią LC gatunek najmniejszej troski (Buszko i Masłowski Lycaena virgaureae (Linnaeus, 1758) Puszcza Bieniszewska (CC09), 7 VII 2012, 2 exx. (fot. 1). Spotykany w całej Polsce, na ogół pospolity z wyjątkiem środkowej części kraju (Buszko i Masłowski Fot. 1. Czerwończyk dukacik Lycaena virgaureae, Puszcza Bieniszewska (CC09), (fot. S. Mielczarek). Photo 1. Scarce Copper Lycaena virgaureae, Bieniszewska Forest (CC09), (photo by S. Mielczarek). 68

7 Mielczarek S. - Motyle dzienne (Lepidoptera: Hesperioidea, Papilionoidea) okolic Konina... Fot. 2. Pazik brzozowiec Thecla betulae, Gosławice (CC09), (fot. S. Mielczarek). Photo 2. Brown Hairstreak Thecla betulae, Gosławice (CC09), (photo by S. Mielczarek). Lycaena hippothoe (Linnaeus, 1761) Golina (CC08), 28 VI 2009, 1 ex. (Żurawlew et al. 2011). Spotykany w całej Polsce, jednak większość stanowisk znajduje się w górach i we wschodniej części kraju (Buszko i Masłowski Thecla betulae (Linnaeus, 1758) Konin Kurów (CC18), 16 VIII 2008, 1 ex.; Kępa (CC19), 6 VIII 2008, 1 ex. (Żurawlew et al. 2011); Konin Gosławice (CC09), 6 VIII 2014, 1 ex. (fot. 2). Spotykany niezbyt często i przeważnie pojedynczo (Buszko i Masłowski Satyrium w-album (Knoch, 1782) Myśliborskie Holendry (CC08), 28 VI 2009, 1 ex.; Węglewskie Holendry (CC08), 12 VII 2009, 1 ex. (Żurawlew et al. 2011); Anielew (CC19), 11 VI 2011, 1 ex.; Konin Gosławice (CC09), 19 VII 2013, 1 ex. Notowany w całej Polsce, ale jako postać dorosła spotykany niezbyt często (Buszko i Masłowski Satyrium pruni (Linnaeus, 1758) Bieniszew Puszcza Bieniszewska (CC09), 18 VI 2009, 1 ex. (Żurawlew et al. 2011). Na terenie kraju dość pospolity z wyjątkiem północnej części (Buszko i Masłowski Cupido argiades (Pallas, 1771) Myśliborskie Holendry (CC08), 11 VIII 2009, 1 ex.; Myślibórz (CC09), 22 VII 2008, 1 ex.; Jóźwin (nieczynna kopalnia Pątnów ) (CD10), w latach 2009 i 2010 od połowy V do pierwszej dekady IX regularnie obserwowano do 12 exx. i pary in copula; Kleczew (CD10), 29 V 2010, 2 exx., 11 VIII 2010, 1 ex. (Żurawlew et al. 2011); Jóźwin (nieczynna kopalnia Pątnów ) (CD10), 30 IV 2011, 1 ex., 8 VIII 2011, 20 exx., 27 VI 2012, 1 ex., 5 VIII 2012, 4 exx., 12 VIII 2012, 8 exx., 19 VI 2013, 3 exx., 22 VIII 2013, 5 exx., pomiędzy 2 V a 20 VIII 2014, do 15 exx.; Sługocin (BC98), 17 VIII 2013, 1 ex.; Rudzica (CC19), 14 VII 2013, 1 ex., 29 VII 2013, 1 ex.; Myśliborskie Holendry (CC08), 11 VIII 2008, 1 ex., 22 VII 2010, 1 ex.; Konin Gosławice (CC09), 17 VII 2014, 2 exx, 6 VIII 2014, 7 69

8 Przegląd Przyrodniczy XXVII, 2 (2016) exx.; Kraśnica (CC09), 21 VIII 2014, 5 exx.; Węglew (CC09), 28 VIII 2014, 3 exx.; Sławoszewo (CD10), 21 VIII 2011, 1 ex.; Kleczew (CD00), 12 VIII 2012, 2 exx., 5 IX 2015, 1 ex.; Brzezińskie Holendry (CC18), 16 VII 2015, 2 exx., 5 IX 2015, 1 ex.; Konin Morzysław, 13 VII 2013, 1 ex. Stwierdzony na 12 stanowiskach. Nowe dane wraz z wcześniej opublikowanymi (Żurawlew et al. 2011) wskazują na wzrost liczebności. Phengaris alcon (Denis & Schiffermüller, 1775) Golina (CC09), pomiędzy 12 a 26 VII 2009 widywano do 8 exx. i złożone jaja na roślinie żywicielskiej tego gatunku tj. goryczce wąskolistnej Gentiana pneumonanthe L. (Żurawlew et al. 2011) (fot. 3). Pomimo poszukiwań, w roku 2013 i 2014 obecność gatunku nie została potwierdzona na stanowisku. Przypuszcza się, że wpływ na gwałtowne obniżenie liczebności mogło mieć długotrwałe zalanie siedliska podczas powodzi, trwające od maja do lipca 2010 roku. W Polsce spotykany głównie w południowej i wschodniej części kraju. W Wielkopolsce znany współcześnie tylko z Bagna Chlebowo w Puszczy Noteckiej i poligonu Biedrusko (Walczak 2002). Gatunek narażony na wymieranie ze względu na niekorzystne zmiany środowiska, ujęty na czerwonej liście zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce i w polskiej czerwonej księdze zwierząt (Buszko i Masłowski Prawnie chroniony. Plebejus argus (Linnaeus, 1758) Brzezińskie Holendry (CC18), 12 VII 2014, 9 exx., 18 VII 2014, 3 exx., 1 VII 2015, 1 ex.; Bolesławów (CC28), 12 VII 2014, 2 exx. Występuje na terenie całego kraju, częściej spotykany w części południowej (Buszko i Masłowski Fot. 3. Modraszek alkon Phengaris alcon, Kolno (CC09), (fot. S. Mielczarek). Photo 3. Alcon Blue Phengaris alcon, Kolno (CC09), (photo by S. Mielczarek). 70

9 Mielczarek S. - Motyle dzienne (Lepidoptera: Hesperioidea, Papilionoidea) okolic Konina... Plebejus idas (Linnaeus, 1761) Brzezińskie Holendry (CC18), pomiędzy 12 a 20 VII 2014, ok. 35, 10, 1 VII 2015, 4, 1 ; Brzeźno (CC18), 20 VII 2014, 12, 6 ; Bolesławów (CC28), 12 VII 2014, 8. Gatunek zasiedla całą Polskę, na ogół jednak występuje lokalnie (Buszko i Masłowski Plebejus argyrognomon (Bergsträsser, 1779) Honoratka (CD10), 21 VI 2009, para in copula; Jóźwin (CD10), 14 VIII 2010, 2,1 (Żurawlew et al. 2011); Konin Gosławice (CC09), 17 VII 2014, 1,1 ; 6 VIII 2014, 9,5, 8 VI 2015, 12, 3 ; Pomiędzy Jóźwinem a Goraninem (zrekultywowane tereny nieczynnej kopalni Pątnów ) (CD10), 30 VII 2010, 2, 27 VII 2012, 1. W Polsce zwarty zasięg obejmuje pas wyżyn od Opola przez Jurę Krakowsko Częstochowską po Wyżynę Lubelską. Mniejsze skupiska znajdują się w Wielkopolsce, na Kujawach i w zachodniej części Pojezierza Mazurskiego (Buszko i Masłowski Aricia agestis (Denis & Schiffermüller, 1775) Węglewskie Holendry (CC08), 26 VII 2009, 1 ex. (Żurawlew et al. 2011); Bobrowo Kolonia (CC08), 9 VIII 2009, 2 exx.; Myśliborskie Holendry (CC08) 15 VII 2013, 1 ex.; Sławoszewo (CD10), 21 VIII 2011, para in copula. Występuje na terenie całej Polski, jednak liczebność lokalnych populacji jest niewielka (Buszko i Masłowski Polyommatus semiargus (Rottemburg, 1758) Myśliborskie Holendry (CC08), 28 VI 2009, 1 (fot. 4), 12 VII 2009, 1 ; Golina (CC09), Fot. 4. Modraszek semiargus Polyommatus semiargus, , Myśliborskie Holendry (CC08) (fot. S. Mielczarek). Photo 4. Mazarine Blue Polyommatus semiargus, , Myśliborskie Holendry (CC08) (photo by S. Mielczarek). 71

10 Przegląd Przyrodniczy XXVII, 2 (2016) Fot. 5. Modraszek korydon Polyommatus coridon, Gosławice (CC09), (fot. S. Mielczarek). Photo 5. Chalk Hill Blue Polyommatus coridon, Gosławice (CC09), (photo by S. Mielczarek). 12 VII 2009, 1 (Żurawlew et al. 2011). W Polsce spotykany na całym obszarze kraju, ale liczebność populacji przeważnie niewielka, jedynie w wyższych partiach Sudetów występują duże populacje (Buszko i Masłowski W ostatnich latach staje się gatunkiem coraz rzadziej spotykanym (Sielezniew i Dziekańska 2010). Polyommatus coridon (Poda, 1761) Puszcza Bieniszewska (CC09), 27 VII 2012, 1 ; Konin Gosławice (CC09), 17 VII 2014, 7 (fot. 5), 6 VIII 2014, 5,3. Ponadto dwukrotnie widziany przy wschodniej granicy powiatu konińskiego: Budzisław Stary (CC39), 12 VII 2011, 1 ; Koło (CC38), 12 VII 2011, 2. W południowej Polsce pospolity, w północnej części spotykany lokalnie (Buszko i Masłowski NYMPHALIDAE Argynnis aglaja (Linnaeus, 1758) Golina (CC09), 12 VII i 26 VII 2009 do 7 exx. (Żurawlew et al. 2011), 22 VII 2015, 1 ex.; Myśliborskie Holendry (CC08), 12 VI 2009, 1 ex. (Żurawlew et al. 2011); Lutnia (CC29), 10 VII 2008, 1 ex.; Izabelin (CC19), 26 VI 2011, 1 ex., 20 VII 2012, 1 ex.; Sławsk (CC08), 2 VII 2014, 2 exx.; Radolina (BC98), 7 VII 2015, 2 ex.; Trzy Borki (CC29), 3 VIII 2015, 1 ex. Występuje w całej Polsce, ale spotykany pojedynczo i nielicznie (Buszko i Masłowski Argynnis adippe (Denis & Schiffermüller, 1775) Sławsk (CC08), 9 VIII 2009, 1 ex. (Żurawlew et al. 2011); Trzy Borki (CC29), 20 VII 2015, 1 ex. Występuje na terenie całej Polski, w miejscach występowania zwykle nieliczny (Buszko i Masłowski 72

11 Mielczarek S. - Motyle dzienne (Lepidoptera: Hesperioidea, Papilionoidea) okolic Konina... Brenthis ino (Rottemburg, 1775) Pomiędzy Kolnem a Goliną (CC09), 28 VI 2009, 3 exx., 12 VII 2009, 1 ex.; Myślibórz (BC99), 7 VII 2015, 1 ex.; Rożek Brzeziński (CC18), 1 VII 2015, 1 ex. Spotykany w całej Polsce z wyjątkiem wysokich gór, w miejscach występowania bywa liczny (Buszko i Masłowski Boloria euphrosyne (Linnaeus, 1758) Golina (CC09), 12 VII 2009, 1 ex. (Żurawlew et al. 2011). Występuje prawie w całej Polsce z wyjątkiem Dolnego Śląska. Spotykany bardzo lokalnie, a w miejscach występowania nieliczny. Gatunek potencjalnie zagrożony wyginięciem, ujęty na czerwonej liście zwierząt ginących i zagrożonych, jako bliski zagrożenia kategoria NT (Buszko i Masłowski Boloria dia (Linnaeus, 1767) Kramsk Pole (CC29), 16 VIII 2009, 1 ex.; Lutnia (CC29), 16 VIII 2009, 1 ex.; Trzy Borki (CC29), 25 VIII 2012, 1 ex.; Kolno (CC09), 29 VII 2008, 1 ex., 11 VIII 2008, 1 ex., 12 VII 2009, 2 exx., 9 VIII 2009, 6 exx.; Myślibórz (BC99), 7 VII 2015, 3 exx.; Golina (CC09), 19 V 2015, 1 ex. W Polsce występuje na całym obszarze kraju z wyjątkiem wysokich gór (Buszko i Masłowski Nymphalis polychloros (Linnaeus, 1758) Kolno (CC09), 25 IV 2010, 1 ex. (Żurawlew et al. 2011); Myślibórz (BC99), 18 IV 2013, 1 ex.; Konin Gosławice (CC19), 23 IV 2013, 1 ex.; Pomiędzy Lutnią a Lichnowem (CC29), 25 IV 2013, 1 ex. W Polsce spotykany na całym obszarze kraju, jednak nie jest pospolity (Buszko i Masłowski Nymphalis xanthomelas (Esper, 1781) Myślibórz (BC99), 18 IV 2013, 1 ex.; Grąblin (CC19), 26 III 2014 (fot. 6), 1 ex.; Bobrowo (BC98), 1 IV 2014, 1 ex.; Konin Gosławice Fot. 6. Rusałka drzewoszek Nymphalis xanthomelas, Bieniszew (CC09), (fot. S. Mielczarek). Photo 6. Scarce Tortoiseshell Nymphalis xanthomelas, Bieniszew (CC09), (photo by S. Mielczarek). 73

12 Przegląd Przyrodniczy XXVII, 2 (2016) Fot. 7. Przeplatka aurinia Euphydryas aurinia, Golina (CC09), (fot. S. Mielczarek). Photo 7. Marsh Fritillary Euphydryas aurinia, Golina (CC09), (photo by S. Mielczarek). (CC19), 4 IV 2014, 1 ex.; Bieniszew (CC09), 21 III 2015, 1 ex. Występuje w całej Polsce, jednak zdecydowanie częściej w województwach wschodnich i południowych. Wykazuje duże fluktuacje liczebności w poszczególnych latach. Gatunek ujęty na czerwonej liście zwierząt ginących i zagrożonych (Buszko i Masłowski Euphydryas aurinia (Rottemburg, 1775) Golina (CC09), w latach 2008 i 2009, między 14 V a 12 VI obserwowano do 25 exx. na wilgotnych łąkach trzęślicowych (Żurawlew et al. 2011) (fot. 7). Powyższe stanowisko jest więc drugim współcześnie znanym w województwie wielkopolskim. Jednak pomimo kontroli tego stanowiska w roku 2013 i 2014 nie stwierdzono obecności tego gatunku, podobnie jak w przypadku modraszka alkona. W Wielkopolsce dawniej podawany z okolic Kórnika, Nowego Tomyśla, Rawicza i Leszna (Schulz 1887, 1905, Schumann 1902, Vierhub 1915, Benner 1916, za : Walczak 2002). Wykazany również z Darzyborza pod Poznaniem (Klonowski 1975). Do niedawna, jedynym czynnym stanowiskiem tej przeplatki w regionie był teren poligonu Biedrusko (Walczak 2002). W Polsce ściśle chroniony, wymagający ochrony czynnej. Ujęty w polskiej czerwonej księdze zwierząt (Głowaciński ed. 2004), umieszczony na czerwonej liście zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce, kategoria EN zagrożony (Buszko i Masłowski Melitaea cinxia (Linnaeus, 1758) Sławsk (CC08), 14 V 2009, 3 exx., para in copula; Węglewskie Holendry (CC08), 14 V 2009, 2 exx.; Golina (CC09), 20 V 2009, 2 exx. (fot. 8), 14 VI 2009, 8 exx., 28 VI 2008, 3 exx., (Żurawlew et al. 2011); Kolno (CC09), 31V 2015, 2 exx. 74

13 Mielczarek S. - Motyle dzienne (Lepidoptera: Hesperioidea, Papilionoidea) okolic Konina... Fot. 8. Przeplatka cinksia Melitaea cinxia, Kolno (CC09), (fot. S. Mielczarek). Photo 8. Glanville Fritillary Melitaea cinxia, Kolno (CC09), (photo by S. Mielczarek). Występuje w całej Polsce, jednak znacznie częściej spotykany jest w województwach środkowych i południowych. W miejscach występowania niezbyt częsty i zwykle nieliczny (Buszko i Masłowski Melitaea athalia (Rottemburg, 1775) Potażniki (CC18), 29 VI 2007, 2 exx.; Rezerwat Złota Góra (CC18), 6 VII 2009, 4 exx.; Branno (CC08), 10 VII 2010, 8 exx.; pomiędzy Głębockiem Pierwszym a Tokarami (CD10), ok. 40 exx.; Kępa (CC19), 6 VI 2012, 12 exx.; Puszcza Bieniszewska (CC09), 21 VI 2011, 5 exx., 12 VI 2012, ok. 35 exx., 19 VII 2013, ok. 25 exx. Występuje na terenie całego kraju, wszędzie na ogół pospolicie (Buszko i Masłowski Apatura iris (Linnaeus, 1758) Bieniszew Puszcza Bieniszewska (CC09), 30 VI 2010, 1 ex. (fot. 9) (Żurawlew et al. 2011); Rudzica (CC19), 19 VII 2011, 1 ex.; Puszcza Bieniszewska (CC09), 3 VII 2013, 1 ex.; Konin Maliniec (CC19), 16 VI 2014, 1 ex.; Konin Kurów (CC18), 2 VII 2015, 1 ex. W Polsce spotykany na całym obszarze kraju, przeważnie nielicznie. Umieszczony na czerwonej liście zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce kategoria LC gatunek najmniejszej troski (Buszko i Masłowski Apatura ilia (Denis & Schiffermüller, 1775) Węglewskie Holendry (CC08), 21 VI 2008, 1 ex.; Bieniszew Puszcza Bieniszewska (CC09), 30 VI 2010, 1 ex.; Kępa (CC19), 30 VI 2009, 1 ex. (Żurawlew et al. 2011); Konin Zatorze (nad jez. Zatorze) (CC19), 5 VII 2013, 1 ex.; Radolina (BC98), 9 VII 2013, 1 ex.; Konin Chorzeń (CC19), 28 VII 2013, 1 ex.; Myślibórz (BC99), 31 VII 2013, 1 ex.; Kraśnica (CC09), 15 VII 2014, 2 exx.; 75

14 Przegląd Przyrodniczy XXVII, 2 (2016) Fot. 9. Mieniak tęczowiec Apaturia iris, Bieniszew (CC09), (fot. S. Mielczarek). Photo 9. Purple Emperor Apaturia iris, Bieniszew (CC09), (photo by S. Mielczarek). Fot. 10. Mieniak strużnik Apatura ilia, Anielew (CC19), (fot. S. Mielczarek). Photo 10. Lasser Purple Emperor Apaturia ilia, Anielew (CC19), (photo by S. Mielczarek). 76

15 Mielczarek S. - Motyle dzienne (Lepidoptera: Hesperioidea, Papilionoidea) okolic Konina... Anielew (CC19), 28 VI 2012, 3 exx. (fot. 10), 29 VI 2013, 2 exx.; Konin Kurów (CC18), 5 VII 2012, 1 ex.; Puszcza Bieniszewska (CC09), 2 IX 2010, 1 ex.; Trzy Borki (CC29), 26 VI 2011, 1 ex.; Konin Pątnów (CC19), 30 VI 2009, 1 ex.; Konin Czarków (CC18), 6 VII 2015, 1 ex.; Bobrowo Łęg (BC98), 7 VII 2015, 1 ex.; Golina Kolonia (CC09), 22 VII 2015, 1 ex. W Polsce występuje na całym obszarze kraju, częściej na wschodzie i w Karpatach. Umieszczony na czerwonej liście zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce, kategoria LC gatunek najmniejszej troski (Buszko i Masłowski Podsumowanie W okolicach Konina stwierdzono występowanie 66 gatunków motyli dziennych, należących do 5 rodzin (8 Hesperiidae, 1 Papilionidae, 9 Pieridae, 19 Lycaenidae oraz 29 Nymphalidae). Stanowi to 40% gatunków tej grupy występujących w Polsce i 55% gatunków znanych z województwa wielkopolskiego (Buszko i Nowacki 2000, Buszko i Masłowski Stwierdzono trzy gatunki z polskiej czerwonej księgi zwierząt (Głowaciński i Nowacki 2004). Są to: Lycaena dispar zaliczany do kategorii gatunków najmniejszej troski (LC), Phengaris alcon narażony (VU) i Euphydryas aurinia zagrożony (EN). Gatunkami umieszczonymi na czerwonej liście zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce są: Lycaena dispar, Papilio machaon, Apatura iris i Apatura ilia zaliczane do kategorii gatunków najmniejszej troski (LC), Boloria euphrosyne bliski zagrożenia (NT) i Nymphalis xanthomelas o nieokreślonym stopniu zagrożenia (DD). Ważne faunistycznie w skali Wielkopolski było wykrycie stanowisk P. alcon i E. aurinia w okolicach Goliny. Stwierdzono ponadto obecność szeregu gatunków uznawanych za rzadkie i zagrożone w Wielkopolsce (Bąkowski 1996, Baraniak et al. 1999, Walczak 2002, Śliwa 2005, Buszko i Masłowski Są to: Lycaena hippothoe, Callophrys rubi, Argynnis adippe, Melitaea cinxia. Ze względu na brak wcześniejszych informacji o motylach dziennych okolic Konina nie ma możliwości analizy uzyskanych wyników obserwacji. W porównaniu z anologicznymi danymi z innych obszarów Wielkopolski, pod względem liczby występujących tam gatunków, w okolicach Konina stwierdzona liczba gatunków jest wysoka. Na najlepiej zbadanych kwadratach wykazano 39, 42, 45, 45 i 58 gatunków (tab. 1). Średnio 36 gatunków na 1 kwadrat UTM. Dla przykładu w rezerwacie Meteoryt Morasko i jego obrzeżach wykazano 44 gatunki (Bąkowski 1996), w Wielkopolskim Parku Narodowym 62 gatunki (Baraniak et al. 1998), w Parku Krajobrazowym Puszcza Zielonka 61 gatunków (Śliwa 2005), na poligonie wojskowym w Biedrusku 71 gatunków (Walczak 2002), w Parku Krajobrazowym im. D. Chłapowskiego 50 gatunków (Sobczyk 2011), oraz w Nadwarciańskim Parku Krajobrazowym, bezpośrednio graniczącym od zachodu z badanymi kwadratami 67 gatunków (Brzeg 2007). Bogaty skład gatunkowy motyli okolic Konina może wynikać z faktu, iż tereny te są bardzo zróżnicowane siedliskowo: od wodnych i bagiennych po skrajnie suche oraz od bardzo żyznych po wybitnie oligotroficzne. Największe bogactwo gatunkowe wykazują tereny na zachód i północ od Konina, tam też stwierdzono występowanie szeregu cennych gatunków. Zebrane wyniki przypuszczalnie nie odzwierciedlają w pełni różnorodności gatunkowej motyli dziennych okolic Konina, a przeprowadzone badania stanowią punkt wyjścia dla przyszłego szczegółowego opracowania. Wskazane jest wykonanie kompleksowych badań również na innych powierzchniach, co umożliwi uzyskanie pełniejszego obrazu fauny motyli dziennych na tym obszarze. 77

16 Przegląd Przyrodniczy XXVII, 2 (2016) Literatura BARANIAK E., KUBASIK W., SOSIŃSKI J Motyle dzienne (Lepidoptera: Papilionoidea, Hesperioidea) Wielkopolskiego Parku Narodowego. Bad. Fizjogr. Pol. Zach. C, 45: BARANOWSKI A Motyle (Lepidoptera) rezerwatu Jata. Część I. Motyle dzienne (Lepidoptera: Papilionoidea, Hesperioidea). Parki nar. Rez. Przyr. 25, 3: BĄK J., ČMAK J., STAŚKOWIAK A Wyniki badań porównawczych nad fauną motyli dziennych (Rhopalocera) obszaru miejskiego Kielc i okolic. Studia Kieleckie 3-4: BĄKOWSKI M Motyle dzienne (Lepidoptera, Rhopalocera) rezerwatu Meteoryt Morasko. Roczniki Naukowe PTOP Salamandra 1: BĄKOWSKI M., GÓRSKI G., PIĄTEK W Motyle dzienne (Lepidoptera: Hesperioidea, Papilionoidea) Puszczy Kozienickiej. Roczniki Naukowe PTOP Salamandra 7: BRZEG A Motyle dzienne (Zygaenidae, Hesperioidea i Papilionoidea) Nadwarciańskiego Parku Krajobrazowego. Biul. Park. Krajobraz. Wielkopolski 13 (15): BUSZKO J., MASŁOWSKI J Motyle dzienne Polski. Wydawnictwo Koliber, Nowy Sącz. BUSZKO J., NOWACKI J. (Eds.) The Lepidoptera of Poland. A Distributional Checklist. Polish Entomological Monographs 1. Polskie Towarzystwo Entomologiczne, Poznań. DĄBROWSKI J. S., KRZYWICKI M Ginące i zagrożone gatunki motyli w faunie Polski. Studia Naturae 31: FRĄCKIEL K Motyle dzienne (Lepidoptera: Papilionoidea, Hesperioidea) Biebrzańskiego Parku Narodowego. Wiad. Entomol. 18, 2: GŁOWACIŃSKI Z., NOWACKI J (Eds.). Polska czerwona księga zwierząt. Bezkręgowce. Instytut Ochrony Przyrody PAN w Krakowie, Akademia Rolnicza im. A. Cieszkowskiego w Poznaniu, Oficyna Wydawnicza TEXT, Kraków. KLONOWSKI J Materiały do fauny motyli większych Wielkopolski. Bad. Fizjogr. Pol. Zach. C, 28: KOKOT A Motyle większe Macrolepidoptera okolic Pietrzykowa koło Żar (Ziemia Lubuska). Przegl. Przyr. 11, 1: KONDRACKI J Geografia regionalna Polski. Wyd. Nauk. PWN, Warszawa. KUPCZYK M., MASŁO D Motyle dzienne Rhopalocera wzgórza Grójec (Beskid Żywiecki). Wiad. Entomol. 32, 4: MACHNIKOWSKI M.R Zmiany w faunie motyli dziennych (Lepidoptera: Rhopalocera) w zachodniej części Bydgoszczy w latach Wiad. Entomol. 18, 2: NOWACKI J Motyle dzienne Roztoczańskiego Parku Narodowego (Lepidoptera). Wiad. Entomol. 11, 4: SEKUŁA W Motyle Lublina cz. III. Motyle dzienne (Lepidoptera, Rhopalocera) występujące w środowisku miejskim Lublina. In: Indykiewicz P., Barczak T. (Eds.). Fauna miast Europy Środkowej 21 wieku. Wydawnictwo Logo, Bydgoszcz: SIELEZNIEW M Motyle dzienne (Rhopalocera) okolic Skarpy Ursynowskiej w Warszawie: skład gatunkowy i monitoring ilościowy In: Indykiewicz P., Barczak T., Kaczorowski G. (Eds.). Bioróżnorodność i ekologia populacji zwierzęcych w środowiskach zurbanizowanych. Wydawnictwo Nice, Bydgoszcz: SIELEZNIEW M., DZIEKAŃSKA I Motyle dzienne. Fauna Polski. Multico Oficyna Wydawnicza, Warszawa. SIELEZNIEW M., SACHANOWICZ K Motyle dzienne (Lepidoptera: Papilionoidea, Hesperioidea) Puszczy Romnickiej wyniki badań wstępnych. Parki nar. Rez. Przyr. 22, 4: SOBCZYK D Motyle dzienne Parku Krajobrazowego im. Gen. Dezyderego Chłapowskiego. Biul. Park. Krajobraz. Wielkopolski 17 (19): SOCHA D., ZDANOWSKI B Ekosystemy wodne okolic Konina. Biblioteka Monitoringu Środowiska, Poznań. 78

17 Mielczarek S. - Motyle dzienne (Lepidoptera: Hesperioidea, Papilionoidea) okolic Konina... ŚLIWA D., Motyle większe (Macrolepidoptera) wybranych ekosystemów w Nadleśnictwie Zielonka Park Krajobrazowy Puszcza Zielonka. Biul. Park. Krajobraz. Wielkopolski. 11 (13): WALCZAK U Motyle dzienne (Lepidoptera: Papilionoidea, Hesperioidea) Ostrowa Wielkopolskiego i okolic. Bad. Fizjogr. Pol. Zach. C, 45: WALCZAK U Motyle dzienne (Lepidoptera: Papilionoidea, Hesperioidea) poligonu wojskowego w Biedrusku. Roczniki Naukowe PTOP Salamandra 6: WINIARSKA G Butterflies (Lepidoptera: Hesperioidea, Papilionoidea) in Narew National Park. Fragm. Faun. 44: ŻURAWLEW P., MIELCZAREK S., PAWLAK S., BARTUZI J Nowe dane o rzadko spotykanych motylach dziennych (Lepidoptera: Hesperioidea, Papilionoidea) Wielkopolski i Ziemi Wieluńskiej. Przegl. Przyr. 22, 1: Summary The paper presents the results of research on diurnal butterflies in the District of Konin (1 578,7 km 2 ), located in the eastern part of Wielkopolska. The area is dominated by farmland, with ca. 16% share of forests. Meadows and pastures are located mainly in the valleys of Warta and Noteć rivers. Characteristic feature of the district are numerous industrial sites large-pit brown coal-mines, slagheaps, flooded pits, power plants and ash landfills. The material was collected in from 11 UTM squares: BC98, BC99, CC08, CC09, CC18, CC 19, CC28, CC29, CD00, CD10, CD20. A total of 66 species were recorded, including rare and endangered taxa: Papilio machaon, Lycaena dispar, Phengaris alcon, Boloria euphrosyne, Nymphalis xanthomelas, Euphydryas aurinia, Apatura iris and Apatura ilia. Adres autora: Sławomir Mielczarek Konin, ul. Dworcowa 11/17 slawomirm65@gmail.com 79