Światłowodowy pomiar temperatury w procesie mrożenia gruntu s.42

Transkrypt

1 ISSN X Wrzesień 2014, wydanie 3. Cena 25zł (w tym VAT) Flaris LAR01 - polski innowacyjny odrzutowiec, którego będzie można zaparkować w garażu s.16 Energetyczne uniezależnienie Polski - sukces technologii zgazowania węgla s.4 Instalacje odpylające oraz centralnego odkurzania dobór zabezpieczeń przeciwwybuchowych s.10 Wywiad: Wypadki się nie zdarzają... wypadki się powoduje - wózki jezdne s.30 Światłowodowy pomiar temperatury w procesie mrożenia gruntu s.42 Albania... wyprawa życia w Góry Przeklęte s.54

2

3 Express Przemysłowy - kilka słów od redakcji... Express z założenia ma promować polskie innowacyjne projekty (na przykład te opisane poniżej). Ma inspirować i pobudzać do działania. Ma pokazywać że Polak potrafi. I choć trzonem naszego magazynu są tematy związane stricte z przemysłem to nie zamykamy się jedynie na ten obszar. Dlaczego? Ponieważ Express to magazyn dla ludzi otwartych na świat. Dla ludzi ciekawskich w pozytywnym tego słowa znaczeniu, których nudzą standardowe czasopisma branżowe. Express nie ma sztywnych ram, może się w nim pojawić artykuł o niemal każdej tematyce. Warunek? Musi być inspirujący. Przykładem na to jest artykuł o polskich marzycielach, którzy postanowili stworzyć... pasażerski, w pełni cywilny odrzutowiec (str. 18). Ten unikalny na skalę światową samolot, którego będzie można parkować w garażu, do startu potrzebuje zaledwie 200m. Można by pomyśleć że niebawem każdy będzie mógł latać odrzutowcem... można by gdyby nie jego cena, która wg różnych źródeł ma się wahać w okolicy 5mln zł. Mimo wszystko i tak trzymamy kciuki za ostatnie testy maszyny. W ostatnich latach przez Europę oraz Polskę przetacza się batalia o to jak powinien wyglądać idealny mix energetyczny, jakie paliwa i technologie powinny stanowić jego trzon. Zagadnienie to, ze względu na wydarzenia za naszą wschodnią granicą, w ostatnim czasie nabrało jeszcze większego znaczenia. Jedno jest pewne, mix z założenie musi zapewnić bezpieczeństwo energetyczne kraju, mieć pozytywny wpływ na środowisko oraz stanowić bodziec do tworzenia nowych technologii, a tym samym wzrostu innowacyjności gospodarki. Zdaje się, iż wszystkie te warunki spełniają opracowane w Polsce technologie przemiany paliw stałych (węgla, biomasy, odpadów gumowych) w gaz. Więcej na ten temat możecie Państwo przeczytać na stronach 6. i 8. W Expressie nie może zabraknąć wiedzy merytorycznej. W obszarze bezpieczeństwa wybuchowego warto zwrócić uwagę na artykuł pt. Instalacje odpylające oraz centralnego odkurzania dobór zabezpieczeń przeciwwybuchowych (str.12). Jest to kompendium wiedzy zarówno dla użytkowników, jak i producentów tego typu instalacji, wskazujące najważniejsze zagadnienia w tym obszarze. Światłowodowy pomiar temperatury to wciąż stosunkowo nowa technologia. W Polsce sensory tego typu najczęściej stosuje się do zabezpieczania przenośników taśmowych przed pożarem (a w pewnych przypadkach, także przed wybuchem). Zastosowań światłowodów jest jednak znacznie więcej. Przykładowo mogą być one wykorzystywane do wykrywania przecieków w instalacjach procesowych oraz tamach, a także do badania poziomu zmrożenia gruntu przy głębieniu szybów. Ten ostatni przypadek został poruszony w artykule na stronie 44, z którego można dowiedzieć się również (a może przede wszystkim) jak ta niezwykła technologia działa. Sebastian Gruszka, Redaktor Naczelny Czy wiesz, że czekamy na Twoje inspiracje, opinie i wskazówki nt. Expressu? Napisz do nas na adres biuro@ex-p.eu Pochwal się osiągnięciami Twojej firmy, napisz do nas na adres biuro@ex-p.eu Czy wiesz, że od kolejnego wydania Expressu treści artykułów będziemy wzbogacać ciekawostkami z cyklu Czy wiesz, że... - poniżej prezentujemy pierwszą z nich. 9 czerwca 2014 roku, w Niemczech został pobity światowy rekord wykorzystania energii słonecznej. 50,6% całej energii zużytej w Niemczech pochodziło z ogniw fotowoltaicznych. Energetyka słoneczna jest w Niemczech bardzo popularna. W przeciwieństwie do innych krajów energia z ogniw nie jest dostarczana głównie przez wielkie farmy. Ponad 90% paneli fotowoltaicznych pracujących w Niemczech znajduje się na dachach domów mieszkalnych czy biurowców. Niedawno pobiły one dwa inne rekordy. Dnia 6 czerwca pomiędzy godziną a panele te dostarczyły 24,24 gigawata mocy, a w ciągu całego tygodnia wyprodukowały 1,26 TWh. Stopka redakcyjna + kontakt Wydawca: TESSA Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością Sp. K., ul. Pasternik 94A, Kraków, tel , biuro@grupa-wolff.eu. Redaktor naczelny: Sebastian Gruszka. Skład i oprawa graficzna: Sebastian Gruszka. Wydruk: AARA & DRUKPLAST Sp. z o.o. wrzesień 2014 PRESS 1

4 Instalacje odpylające oraz centralnego odkurzania dobór zabezpieczeń przeciwwybuchowych s.10 Panel odciążający wybuch Układ bezpłomieniowego odciążania wybuchu System tłumienia wybuchu - HRD Energetyczne uniezależnienie Polski sukces technologii zgazowania węgla s.4 Mieszanie i dyaspersja farb i lakierów s.36 Polska technologia zgazowania paliw stałych w generatorze gazu GazEla czyli unikalny odrzutowiec z Polski s.16 s.6 Wypadki się nie zdarzają... wypadki się powoduje s.30 Inwentaryzacja instalacji procesowych na przykładzie Górażdże Cement S.A. s.68 2 PRESS wrzesień 2014 Na tej stronie znajdziesz artykuły polecane przez redakcję Expressu Przemysłowego - zapraszamy do lektury. Bezpieczeństwo w czasie prac remontowych i konserwacyjnych s.72

5 Spis treści Energetyczne uniezależnienie Polski - sukces technologii zgazowania węgla Polska technologia zgazowania paliw stałych w generatorze gazu GazEla Inwestycje w Polsce Instalacje odpylające oraz centralnego odkurzania dobór zabezpieczeń przeciwwybuchowych FLARIS LAR01 - czyli unikalny odrzutowiec z Polski TARGI 2014 lista targów dla przemysłu do końca 2014 roku Rozwiązania dla stref zagrożonych wybuchem na targach SyMas 2014 Nauka w Polsce cykl mikro artykułów Górnictwo dało początek... historia bezpieczeństwa wybuchowego Wywiad: Wypadki się nie zdarzają... wypadki się powoduje - wywiad nt. bezpieczeństwa eksploatacji wózków jezdnych Mieszanie i dyspersja farb i lakierów Oczyszczania cieczy procesowych z zastosowaniem technologii magnetycznej Światłowodowy pomiar temperatury w procesie mrożenia gruntu Nauka w Polsce cykl mikro artykułów Wzrost wynagrodzenia za prace dodatkowe zamówienia publiczne Zaawansowana technika pomiarowa - czyli jak system ważenia optymalizuje produkcję Inwestycje w Polsce Albania... wyprawa życia w Góry Przeklęte Kierowniku... Kim jest Twój pracownik? Szansą czy ryzykiem? Inwentaryzacja instalacji procesowych na przykładzie Górażdże Cement S.A. Bezpieczeństwo w czasie prac remontowych i konserwacyjnych Inwestycje w Polsce steute Extreme - wyłączniki i czujniki do pracy w ekstremalnych warunkach Zmniejszanie składki na ubezpieczenie jako sposób obniżania kosztów funkcjonowania przedsiębiorstwa - CIOP PIB radzi Zrozumieć EPL - w cieniu walki ATEX i IECEx Zareklamuj się w Expressie Przemysłowym! Prześlij już dziś zapytanie o cennik na adres biuro@ex-p.eu wpisując w tytule EXP1, a otrzymasz specjalną ofertę z 15% rabatem. Nie zwlekaj, ilość reklam w promocyjnej cenie jest ograniczona. Promocja trwa do lub do wyczerpania puli pięciu reklam w promocyjnej cenie. Promocja nie łączy się z innymi promocjami. wrzesień 2014 PRESS 3

6 Energetyczne uniezależnienie Polski sukces technologii zgazowania węgla Prowadzony od końca czerwca w katowickiej kopalni Wieczorek eksperyment podziemnego zgazowania węgla, czyli zamiany węgla w gaz, przebiega zgodnie z planem; można mówić o sukcesie - oceniają prowadzący tę próbę naukowcy z Głównego Instytutu Górnictwa (GIG). Zdaniem ekspertów, zgazowanie węgla może być w przyszłości z powodzeniem stosowane w polskich kopalniach, zwłaszcza tam, gdzie wydobycie jest utrudnione lub pozostały resztki tego surowca. Zamiana węgla w gaz, który na powierzchni posłuży do produkcji energii, może też uczynić węgiel bardziej ekologicznym. Należąca do Katowickiego Holdingu Węglowego kopalnia Wieczorek jest pierwszym w Europie czynnym zakładem górniczym, w którym pracuje instalacja do zgazowania węgla. Eksperyment trwa od 30 czerwca br. Myślę, że możemy już zacząć mówić o sukcesie, ponieważ po siedmiu tygodniach eksperyment nam się udaje. Przebiega zgodnie z naszymi założeniami, zgodnie z tym, co chcieliśmy uzyskać powiedział podczas wtorkowego spotkania z dziennikarzami prof. Krzysztof Stańczyk z GIG. Podziemne zgazowanie węgla polega na doprowadzeniu do zapalonego złoża węgla tzw. czynnika zgazowującego (np. powietrza lub pary wodnej) i odbiorze wytworzonego gazu na powierzchni. Najważniejsze jest umiejętne sterowanie podawaniem czynnika zgazowującego tak, by uzyskać temperaturę umożliwiającą wytwarzanie gazów o określonym składzie. Uzyskiwany w ten sposób gaz można użyć do wytwarzania ciepła i elektryczności w energetyce; może zastąpić gaz ziemny w chemii, można go także użyć do wytwarzania paliw płynnych. Naukowcy próbowali w Wieczorku różnych mediów zgazowujących: powietrza, tlenu, pary wodnej, dwutlenku węgla. Nauczyli się kontrolować proces jak ocenił Stańczyk nawet bardziej, niż się spodziewali. Dyrektor kopalni Wieczorek Marek Pieszczek uważa, że tę technologię można z powodzeniem wykorzystać w zasobach resztkowych i tych, których nie można było wydobyć tradycyjnymi metodami, np. gdy złoża są położone zbyt głęboko. Ocenił, że tego typu instalacja jest bezpieczna dla załogi i środowiska. Podczas eksperymentu zgazowano dotychczas 200 ton węgla. Jestem umiarkowanym optymistą i uważam, że ta technologia może stać się jedną z metod stosowanych w górnictwie powiedział dyrektor. Zaznaczył, że jeszcze nie wiadomo, czy zgazowanie węgla na dużą skalę będzie opłacalne. Według prof. Stańczyka, produkcja gazu z węgla będzie zdecydowanie tańsza niż tradycyjne wydobycie i możliwe, że w dalszej przyszłości właśnie tak będzie wyglądało górnictwo. Przypomniał, że eksploatacja węgla na bardzo dużych głębokościach jest bardzo trudne i nieopłacalne. Instalacja do zgazowania węgla nie wymaga tworzenia aż tak kosztownej infrastruktury. W porównaniu z klasycz- 4 PRESS wrzesień 2014

7 POLSKA TECHNOLOGIA ZGAZOWANIA WĘGLA nym wydobyciem, które polega na tym, że trzeba zbudować kopalnię, później posłać tam tysiące ludzi, żeby wydobyli węgiel, to wydaje się zdecydowanie tańsze ocenił prof. Stańczyk. Według niego technologia zgazowania nie wymaga budowania nowych kopalń, czy nawet wykorzystywania istniejących, wystarczy dostać się do złoża węgla, wydrążyć otwory do podania czynnika zgazowującego i odbioru gazu. Zaznaczył, że węgiel zgazowany daje tyle samo energii co wydobyty. Dużo zależy od sprawności spalania tak uzyskanego gazu zaznaczył. Pilotażowa instalacja składa się z dwóch głównych części. Pierwsza, podziemna, zlokalizowana jest 400 m pod powierzchnią, a jej najważniejszym elementem jest georeaktor zgazowania. W drugiej części, na powierzchni, znajdują się elementy zasilania georeaktora oraz odbioru, oczyszczania i utylizacji gazu. Eksperyment realizowany jest w ramach programu badań naukowych i prac rozwojowych Zaawansowane technologie pozyskiwania energii, finansowanego przez Narodowe Centrum Badań i Rozwoju. Po zakończeniu eksperymentu naukowcy mają zbudować wielokrotnie większą, demonstracyjną instalację zgazowania. Jak to działa? Proces podziemnego zgazowania węgla (PZW) polega na przeprowadzeniu kontrolowanych reakcji pomiędzy węglem pierwiastkowym znajdującym się w pokładzie oraz doprowadzonym z powierzchni czynnikiem zgazowującym. W zależności od czynnika, który stanowi powietrze, tlen, para wodna lub ich mieszanina można uzyskać gaz, którego główne składniki stanowią wodór, tlenek węgla, metan oraz inerty - azot i dwutlenek węgla, o wartości opałowej do MJ/m3 (przy zastosowaniu powietrza), MJ/m3 (przy zastosowaniu tlenu). Uzyskany gaz, w zależności od składu po oczyszczeniu znajduje zastosowanie dla wytwarzania energii lub jako surowiec chemiczny do produkcji metanolu czy paliw płynnych metodą Fischer- Tropscha. Cykl życia instalacji PZW składa się z trzech etapów: Cykl życia instalacji PZW składa się z trzech etapów: 1. budowy generatora w pokładzie węgla, która polega na wykonaniu otworów (kanałów), którymi doprowadza się czynniki zgazowujące i odbiera produkt gazowy, 2. eksploatacji generatora, którego pierwszym elementem jest zapalenie węgla w określonym miejscu sieci kanałów. Prowadzenie procesu polega na kontrolowanym podawaniu czynników zgazowujących i odbiorze wytworzonego gazu, 3. wygaszania generatora polega na zaprzestaniu podawania czynnika zgazowującego, inertyzacji gazem niepalnym (np. azot), chłodzenie (np. wodą) i ewentualnym wypełnieniu powstałej pustki. x PAP Opracowanie: Pilotowa instalacja podziemnego zgazowania węgla. wrzesień 2014 PRESS 5

8 Polska technologia zgazowania paliw stałych w generatorze gazu GazEla tekst Aleksander Sobolewski Sławomir Stelmach Tomasz Iluk IChPW Zabrze, office@ichpw.zabrze.pl Produkcja energii elektrycznej oraz ciepła w kogeneracji z wykorzystaniem technologii zgazowania wraca do łask przemysłu. Polska nie pozostaje w tyle i opracowuje własną technologię 6 PRESS wrzesień 2014

9 polskia technologia zgazowania paliw stałych W ostatnich latach wiele ośrodków badawczych oraz przedsiębiorstw podejmuje intensywne działania mające na celu opracowanie nowoczesnych technologii energetycznych. W Polsce realizowane są obecnie projekty badawczo-rozwojowe w zakresie wdrożenia nowoczesnych technologii energetycznych zmniejszających negatywne oddziaływania przemysłu energetycznego na środowisko naturalne człowieka (m.in. poprzez zwiększenie sprawności bloków węglowych, a także zwiększenie ilości wytwarzanej energii elektrycznej oraz ciepła z odnawialnych źródeł energii). Działania te są powodowane m.in. nowymi regulacjami prawnymi, a także rosnącą troską o środowisko naturalne człowieka. Ważny aspekt stanowi również zagadnienie wykorzystania i zagospodarowania lokalnych zasobów biomasy odpadowej, pozostałości oraz odpadów poprodukcyjnych, jako użytecznego paliwa. Technologia zgazowania umożliwia wytworzenie w generatorze palnego gazu z biomasy, pozostałości poprocesowych, a także odpadów, który po oczyszczeniu może zasilać np. jednostkę kogeneracyjną wyposażoną w silnik tłokowy. GAZELA - POLSKI INNOWACYJNY GENERATOR GAZU Prowadzone od wielu lat w Instytucie Chemicznej Przeróbki Węgla prace z zakresu zgazowania paliw stałych zaowocowały opracowaniem innowacyjnej konstrukcji generatora gazu ze złożem stałym, nazywanym GazElą. Rozwiązanie to jest dedykowane dla układów zgazowania charakteryzujących się małą oraz średnią mocą. Ponadto, IChPW wraz z partnerem komercyjnym (firmą Syngaz Sp. z o.o.) prowadzi aktualnie działania mające na celu dostosowanie technologii zgazowania biomasy dla komercyjnych potrzeb wytwarzania energii elektrycznej oraz ciepła. Rozwiązanie to zostanie oparte właśnie o GazElę innowacyjny generator gazu. Proces rozwoju technologii kontynuowany jest przez obie firmy, m.in. poprzez wspólną realizację zadania badawczego nr 4,,Opracowanie zintegrowanych technologii wytwarzania paliw i energii z biomasy, odpadów rolniczych i innych, które prowadzone jest w ramach strategicznego programu badań naukowych i prac rozwojowych Narodowego Centrum Badań i Rozwoju pt.,,zaawansowane technologie pozyskiwania energii. Do głównych zalet układów kogeneracyjnych opartych na technologii zgazowania można zaliczyć: rozproszonej: rozwój energetyki ڼڼ lokalny wytwórca lokalny odbiorca, wykorzystanie lokalnych zasobów ڼڼ biomasy oraz odpadów poprodukcyjnych jako paliwa, bilan- zwiększenie udziału OZE w ڼڼ sie energetycznym kraju. CHARAKTERYSTYKA GAZELI Proces rozwoju technologii zgazowania rozpoczęto od skali pilotowej. Instalacja zgazowania biomasy zlokalizowana została w Instutucie Chemicznej Przeróbki Węgla. Podczas opracowywania założeń dla generatora za główny cel obrano wytwarzanie gazu procesowego o wysokich parametrach energetycznych oraz o niskiej zawartości substancji smolistych. Wynikiem tych prac jest konstrukcja reaktora GazEla, której zadaniem jest generowanie gazu procesowego na potrzeby wytwarzania ciepła i energii elektrycznej w zespole prądotwórczym opartym na silniku tłokowym. Reaktor stanowi integralną część instalacji zgazowania, w skład której wchodzą: układ podawania oraz dozowania paliwa, układ suchego oczyszczania gazu procesowego oraz układ kogeneracyjny. Schemat ideowy generatora gazu został przedstawiony na rys. 1. Innowacyjną cechą reaktora jest centralnie umieszczona (w pionowej osi urządzenia) rura wznośna. Dzięki regulowanej wysokości H r między rurą wznośną, a dystrybutorem powietrza (rusztem) możliwe jest pozyskiwanie gazu o minimalnej ilości zanieczyszczeń smolistych oraz o stosunkowo wysokiej temperaturze. Ponadto regulacja natężenia poszczególnych strumieni powietrza umożliwia optymalizację pracy reaktora dla danego rodzaju paliwa. Pozwala to zminimalizować ilość powstających zanieczyszczeń organicznych oraz wytwarzać gaz procesowy o optymalnym składzie. Opracowane urządzenie łączy > Rys. 1. Schemat ideowy generatora gazu GazEla Gaz Paliwo Paliwo Powietrze Powietrze Powietrze Powietrze Popiół Powietrze Suszenie Pyroliza Spalanie Zgazowanie Spalanie wrzesień 2014 PRESS 7

10 polskia technologia zgazowania paliw stałych zalety zarówno reaktora przeciwprądowego, jak i współprądowego, a także daje możliwość stosowania paliwa o różnej granulacji oraz o wysokiej wilgotności. BEZPIECZEŃSTWO PRACY UKŁADU W trakcie prac technologicznych szczególnej analizie poddano również zagadnienie związane z bezpieczeństwem pracy instalacji zgazowania. Przeprowadzono identyfikację i ocenę zagrożeń stwarzanych przez urządzenia, procesy technologiczne oraz gazy procesowe, określono prawdopodobieństwo wystąpienia i trwałości atmosfer wybuchowych, sklasyfikowano także możliwe do wystąpienia strefy zagrożenia wybuchem oraz ich zasięg. Analizę wykonano w celu wyeliminowania wszystkich zagrożeń związanych z pracą generatora gazu oraz całej instalacji. Opracowanie to wykonała firma ATEX Wolff i Wspólnicy Sp. J. z Krakowa. WYNIKI TESTÓW Końcowa konfiguracja instalacji zgazowania, w skład której wchodzi generatora gazu GazEla, pozwala na wytwarzanie ok. 15,5 kw energii elektrycznej w zespole prądotwórczym opartym na dwupaliwowym silniku tłokowym. Dotychczasowe testy doświadczalne prowadzono z użyciem biomasy (zrębki drzewnej i peletów drzewnych), a także z wykorzystaniem paliw odpadowych (SRF oraz drewna impregnowanego olejem kreozotowym). Aktualnie podjęto działania mające na celu przeprowadzenie badań nad procesem zgazowania osadów ściekowych oraz innych odpadów organicznych. BUDOWA INSTALACJI DEMONSTRACYJNEJ Na podstawie pozytywnych wyników prac eksperymentalnych przeprowadzonych w skali pilotowej opracowano koncepcję oraz założenia dla demonstracyjnego układu zgazowania biomasy o mocy 1,5 MWt. Instalacja demonstracyjna o takiej mocy została wybudowana w zakładzie przetwórstwa drzewnego przez firmę Syngaz Sp. z o.o., która wspólnie z Instytutem Chemicznej Przeróbki Węgla prowadzi działania mające na celu dopracowanie technologii zgazowania dla potrzeb wytwarzania energii elektrycznej oraz ciepła. Pod koniec roku 2013 przeprowadzono wstępne prace rozruchowe i udany ruch technologiczny demonstracyjnej instalacji zgazowania biomasy (rys. 2). Podczas rozruchu technologicznego instalacji zgazowania generowano energię elektryczną w zespole prądotwórczym (ok. 150 kw), a także ciepło (ok. 750 kw). Przeprowadzone testy spalania gazu procesowego w gazowym silniku tłokowym potwierdzają słuszność koncepcji wykorzystania gazu procesowego jako paliwa w celu produkcji w kogeneracji energii elektrycznej oraz ciepła. Rozpoczęty proces badawczy technologii zgazowania biomasy i odpadów palnych w skali pilotowej oraz demonstracyjnej przyczyni się do rozwoju i komercjalizacji takich instalacji. Pozwoli na rozpoznanie i wyeliminowanie słabych punktów układu oraz sprawdzenie nowych rozwiązań. Zdobyte doświadczenie oraz wyniki z prac eksperymentalnych będą kluczowe dla dalszego rozwoju technologii. Instalacje zgazowania przyczynią się do rozwoju energetyki rozproszonej bazującej na biomasie, a także paliwach stanowiących często odpady, które mogą zostać efektywnie wykorzystane do produkcji energii elektrycznej oraz ciepła. x Rys. 2. Zdjęcia pierwszej demonstracyjnej instalacji zgazowania biomasy z generatorem gazu GazEla. Od prawej: gazowy silnik tłokowy o mocy 350 kw el, instalacja zgazowania biomasy o mocy 1,5 MW t (nocą oraz za dnia), spalanie gazu procesowego w komorze spalania. GazEla już pracuje Pierwsza demonstracyjna gazela ruszyła: Pierwsza demonstracyjna instalacja zgazowania biomasy została zbudowana i uruchomiona w zakładzie przetwórstwa drzewnego Galaxia Ltd. rozruch technologiczny zakończył się pełnym sukcesem. Instalacja ta wytwarza energię elektryczną oraz ciepło technologiczne z biomasy na drodze zgazowania, oczyszczania gazu procesowego i spalania gazu w silniku tłokowym połączonym z generatorem elektrycznym. Układ został zaprojektowany na podstawie rozwiązań technologicznych Instytutu Chemicznej Przeróbki Węgla w Zabrzu. W ten sposób potwierdzono wyniki prac badawczych prowadzonych na pilotowej instalacji zgazowania biomasy o mocy 60 kw t, które były realizowane w ostatnich 3-4 latach w IChPW. 8 PRESS wrzesień 2014

11 inwestycje w polsce Inwestycje za 70 mln zł i 280 miejsc pracy w Mieleckiej SSE Cerrad rozbuduje zakład produkcji ceramiki Blisko 70 mln zł i co najmniej 280 miejsc pracy deklarują trzy firmy w Mieleckiej Specjalnej Strefie Ekonomicznej. Firma Aliplast Extrusion, wchodząca w skład koncernu Corialis, zainwestuje 36 mln zł w zakup linii technologicznej do produkcji profili aluminiowych wykorzystywanych w branży motoryzacyjnej oraz kolejnictwie. Uruchomienie produkcji pozwoli zwiększyć zatrudnienie o co najmniej 30 pracowników. Aesculap Chifa (producent sprzętu medycznego) zainwestuje 20 mln zł w budowę nowoczesnego zakładu produkcyjnego, w którym zatrudnienie znajdzie co najmniej 200 pracowników. Cyfrowa Foto, za kwotę 12,1 mln zł, zakupi nieruchomości oraz wybuduje halę produkcyjną, którą wyposaży w specjalistyczny sprzęt, potrzebny do produkcji fotoksiążek, produktów poligraficznych oraz fotoproduktów. Dzięki tej inwestycji zatrudnienie znajdzie co najmniej 50 osób. (ARP) kolejny inwestor zainwestuje w starachowickiej strefie. Firma CERRAD kosztem 70 mln zł rozbuduje zakład produkcyjny oraz utworzy 10 nowych miejsc pracy. Inwestycja będzie polegała na rozbudowie zakładu produkującego płytki ceramiczne. Zakończenie inwestycji planowane jest w połowie 2018 roku. (SSE Starachowice ) Zakład stolarki aluminiowej i PCV w Legnickiej SSE Kamienna Góra: 109. zezwolenie dla Autocam Poland Autocam Poland specjalizująca się w produkcji wałków napędowych wycieraczek, elementów do przesuwania foteli samochodowych i części układów kierowniczych zainwestuje 12 mln zł w rozwój zakładu. Firma Schweiker otrzymała pozwolenie na prowadzenie działalności gospodarczej. Przedsiębiorca zainwestuje 25,5 mln zł oraz utworzy 20 nowych miejsc pracy. Inwestycja polegać będzie na zakupie działki oraz budowie hali produkcyjnej. Przedmiotem działalności będzie produkcja okien, drzwi i rolet z PCV i aluminium. Przedsiębiorca planuje nawiązać współpracę ze szkołami zawodowymi i technicznymi w regionie. (LSSE) Na terenie specjalnej strefy ekonomicznej zmodernizowane zostaną obiekty i park maszynowy. Przedsiębiorca zakupi urządzenia pomiarowe do laboratorium jakościowego, dzięki czemu spółka uruchomi produkcję elementów systemów paliwowych. ( Mo-Ja Multimedia) Inwestycje za 185 mln zł w Wałbrzyskiej SSE Trzy firmy, w tym dwie z polskim kapitałem, zainwestują na terenie WSSE 185 mln zł i utworzą 98 miejsc pracy. Firma z polskim kapitałem Vasco Doors wybuduje halę produkcyjną i wyposaży ją w linie technologiczne do produkcji ościeżnic drzwiowych oraz komponentów meblowych. Wartość inwestycji wyniesie 10 mln zł oraz zostanie utworzonych 8 nowych miejsc pracy. Libra, kolejna firma z polskim kapitałem zainwestuje 15 mln zł oraz utworzy 10 nowych miejsc pracy. Przedsiębiorca rozbuduje istniejące i zbuduje nowe hale produkcyjne, dzięki czemu możliwe będzie zwiększenie aktualnej produkcji i rozwój nowych produktów z branży chemii budowlanej. Umicore Autocat Poland zbuduje zakład, w którym produkować będzie m.in. katalizatory samochodowe. Belgijski przedsiębiorca stworzy co najmniej 80 miejsc pracy. Nakłady inwestycyjne szacowane są na 160 mln zł. (WSSE Invest-Park ) Warmińsko-Mazurska SSE rośnie i przyciąga polskie inwestycje 3 czerwca Rada Ministrów zadecydowała o poszerzeniu Warmińsko-Mazurskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej o ponad 30 ha gruntów pod trzy polskie inwestycje. Łącznie przedsiębiorcy zainwestują 435 mln zł oraz utworzą 360 nowych miejsc pracy. Największa spółdzielnia mleczarska w Polsce MLEKPOL w Mrągowie zamierza uruchomić nowy zakład przetwórstwa mleka i serwatki z wykorzystaniem nowych, wydajnych technologii. Przedsiębiorca zainwestuje 130 mln zł oraz zatrudni 90 osób. Z kolei w Lidzbarku Warmińskim firma POLMLEK zrealizuje projekt inwestycyjny polegający na zakupie i instalacji najnowocześniejszych linii technologicznych do suszenia serwatki. Przedsiębiorca zainwestuje co najmniej 150 mln zł oraz utworzy 70 nowych miejsc pracy. Firma ILS, należąca do grupy Inter Cars, planuje stworzenie nowoczesnego, europejskiego centrum logistycznego. Ma ono przejąć większość operacji logistycznych grupy w Polsce i Europie. Nakłady inwestycyjne wyniosą 155 mln zł, a zatrudnienie znajdzie 200 osób. ( wrzesień 2014 PRESS 9

12 Instalacje odpylające oraz centralnego odkurzania dobór zabezpieczeń przeciwwybuchowych Instalacje odpylające, centralnego odkurzania, jak i aspiracyjne występują praktycznie w każdym zakładzie przemysłowym. W wielu przypadkach zasysane do instalacji pyły mają charakter wybuchowy, a w pewnych gałęziach przemysłu wraz z pyłami do instalacji trafiają wybuchowe gazy lub pary. Jak w takich przypadkach poradzić sobie z gąszczem zapisów normatywnych obowiązujących w obszarze bezpieczeństwa wybuchowego? tekst Zbigniew Wolff biuro@grupa-wolff.eu Konieczność należytej ochrony instalacji zagrożonych wybuchem wynika bezpośrednio z dyrektywy ATEX 137 i odpowiednich rozporządzeń polskich. W praktyce, działania w tym zakresie realizowane są na podstawie odpowiednich norm PN-EN oraz EN. Ponieważ jednak sprawne poruszanie się w gąszczu skomplikowanych zapisów nie jest zadaniem prostym, w niniejszym artykule przedstawione zostało praktyczne podejście do prawidłowego zabezpieczenia instalacji odpylania, centralnego odkurzania oraz aspiracyjnych przed skutkami wybuchu. Pomimo, iż budowa powszechnie stosowanych jednostek filtracyjnych przynajmniej w zakresie podstawowych założeń jest zbliżona, to podejście do ich właściwego zabezpieczenia przed skutkami wybuchu może się diametralnie różnić. Do czynników, które w głównej mierze o tym decydują należy zaliczyć: wy- parametry odpylanej atmosfery ڼڼ buchowej, urzą- wytrzymałość konstrukcyjną ڼڼ dzenia oraz, lokalizację urządzenia (wewnątrz lub ڼڼ na zewnętrza budynku). ATMOSFERA WYBUCHOWA Z punktu widzenia bezpieczeństwa wybuchowego, kluczowym zagadnieniem przy doborze jednostki filtracyjnej jest określenie parametrów atmosfery wybuchowej, która może się pojawić w komorze filtracyjnej oraz w kanałach brudnego, a w pewnych przypadkach również w kanale czystego powietrza. Do podstawowych parametrów, których znajomość jest niezbędna do prawidłowego zaprojektowania systemu przeciwwybuchowego, należą: K st ڼڼ [bar x m/s] maksymalna wartość przyrostu ciśnienia w danej objętości i w jednostce czasu wywołanego wybuchem atmosfery wybuchowej, P max ڼڼ [bar] maksymalne ciśnienie jakie może zostać osiągnięte w chwili wybuchu danej atmosfery wybuchowej w jednostce filtracyjnej (lub innym zamkniętym aparacie). JEDNOSTKA FILTRACYJNA Konieczność należytej ochrony instalacji zagrożonych wybuchem wynika bezpośrednio z dyrektywy ATEX 137 i odpowiednich rozporządzeń polskich. Do wykonania niezbędnych obliczeń niezbędne są również dane techniczne dotyczące konkretnej jednostki filtracyjnej, która została dobrana ze względu na wymaganą wydajność i jakość oczyszczonego powietrza. Koniecznym minimum w tym zakresie są: fil- podstawowe wymiary jednostki ڼڼ tracyjnej, ilość, rodzaj oraz wymiary wkładów ڼڼ filtracyjnych, średnice oraz przebieg kanałów ڼڼ brudnego oraz czystego powietrza, urzą- wytrzymałość konstrukcyjna ڼڼ dzenia wyrażona poprzez maksymalne ciśnienie P stat [bar] na jakie dane urządzenie jest odporne, tj. nie ulegnie rozerwaniu (a w pewnych przypadkach również odkształceniu). 10 PRESS wrzesień 2014

13 Panel odciążający wybuch Układ bezpłomieniowego odciążania wybuchu System tłumienia wybuchu - HRD WYTRZYMAŁOŚĆ KONSTRUKCYJNA Zasadniczym zadaniem systemów przeciwwybuchowych jest obniżenie maksymalnego ciśnienia wybuchu P max do wartości tzw. zredukowanego ciśnienia wybuchu P red, którego wartość musi być niższa od wytrzymałości konstrukcyjnej urządzenia P stat. Innymi słowy, zabezpieczenia przeciwwybuchowe mają ograniczyć nadmierny przyrost ciśnienia we wnętrzu urządzenia po wybuchu, do bezpiecznego poziomu, a tym samym przeciwdziałać jego zniszczeniu (rozerwaniu) lub poważnemu uszkodzeniu (odkształceniu). W przypadku prawidłowo zabezpieczonej instalacji musi więc być spełniony warunek: P red < P stat < P max Należy również pamiętać, że wartość P stat musi być zachowana także dla kanałów łączących dane urządzenie z pozostałą częścią instalacji. Warunek ten dotyczy odcinków kanałów na długości od aparatu do układów odsprzęgania (izolacji) wybuchu zamontowanych na tych kanałach (układy odsprzęgania chronią przed przebiciem się skutków wybuchu, w tym ciśnienia i ognia na pozostałą część instalacji). Wytrzymałość konstrukcyjna aparatu P stat może zostać określona na podstawie dwóch parametrów, tj. granicy sprężystości lub granicy plastyczności materiału z jakiego zostało wykonane dane urządzenie. Oba podejścia są prawidłowe, niemniej zastosowanie granicy sprężystości gwarantuje, iż urządzenie w wyniku wybuchu nie ulegnie trwałym odkształceniom, a tym samym będzie zdolne do dalszej pracy. W przypadku zastosowania do obliczeń granicy plastyczności mamy jednie gwarancję, iż nie zostanie ono rozerwane, może natomiast ulec odkształceniom, które wyeliminuje je z dalszej pracy. Wyższa odporność konstrukcyjna generuje wyższą cenę urządzenia. Doświadczenie pokazuje jednak, że w wielu przypadkach różnica ta jest stosunkowo niewielka. Warto podkreślić, że obliczenie wytrzymałości konstrukcyjne P stat jest możliwe także w przypadku urządzeń pracujących od lat, a działania w tym zakresie zyskują w ostatnim czasie na znaczeniu. Dzieje się tak ponieważ na podstawie przeprowadzonych obliczeń i analiz możliwe jest odpowiednie wzmocnienie urządzeń, co pozwala ograniczyć koszty związane z ich ewentualną wymianą. Przykładem zakładu, który zdecydował się na takie rozwiązanie może być Cementownia Górażdże, gdzie inżynierowie GRUPY WOLFF opracowali inwentaryzację instalacji mielenia i odpylania paliw alternatywnych, a następnie wykonali obliczenia wytrzymałości konstrukcyjnej poszczególnych urządzeń. ZABEZPIECZENIA PRZECIWWYBUCHOWE Na rynku dostępne są obecnie cztery rozwiązania techniczne, które zgodnie z dyrektywą ATEX 95 są dopuszczone przez polskie i europejskie prawo do zabudowy m.in. na jednostkach filtracyjnych. Są to układy odciążenia (odpowietrzania) wybuchu, układy bezpłomieniowego odpowietrzania wybuchu, systemy tłumienia wybuchu oraz konstrukcje odporne na maksymalne ciśnienie wybuchu. Służą one jednak wyłącznie do ochrony aparatu > wrzesień 2014 PRESS 11

14 Ochrona filtrów przed wybuchem - przykład rozwiązania błędnego i akceptowalnego 1 strefa czysta strefa brudna Zabezpieczenie filtra: nieprawidłowe Poziom bezpieczeństwa: niedopuszczalny strefa czysta 3 (1) Brak odsprzęgania wybuchu na kanale brudnego powietrza umożliwi rozprzestrzenienie się wybuchu na pozostałą część instalacji. (2) Wkłady filtracyjne zamontowane na wysokości panelu odciążającego uniemożliwią skuteczne odprowadzenie skutków wybuchu poza chronione urządzenie. (3) Na wylocie z filtra zastosowano zawór celkowy w standardowym wykonaniu (bez certyfikatu ATEX potwierdzającego odporność na uderzenie ciśnienia i przebicie się ognia). Może to skutkować rozprzestrzenieniem się wybuchu na pozostałą część instalacji. strefa brudna Zabezpieczenie filtra: prawidłowe Poziom bezpieczeństwa: dopuszczalny 3 (1) Na kanale brudnego powietrza zastosowano certyfikowany system odsprzęgający (bariera proszkowa HRD/klapa zwrotna). (2) Wkłady filtracyjne odsunięto od ściany filtra, na której zamontowano panel odciążajcy wybuch. Szczególną uwagę należy zwrócić na wymiary powstałego w ten sposób kanału. - W przypadku ich nieprawidłowego doboru, filtr może wymagać zastosowania dodatkowych środków ochronnych. (3) Na wylocie z filtra zastosowano certyfikowany zawór dozując przed skutkami wybuchu. Podstawowym czynnikiem oraz klap przeciwwybu- Co ważne, paneli mającym wpływ chowych zasadniczo nie na wybór zabezpieczenia prze- urządzeń zlokalizowanych stosuje się w przypadku ciwwybuchowe- go jest lokalizacja w obiektach zamkniętych. jednostki filtracyjnej (budynek/hala lub teren otwarty) oraz wartości parametrów atmosfery wybuchowej. ODCIĄŻĄNIE WYBUCHU Decydując się na układ odciążenia wybuchu, czyli na odprowadzanie skutków wybuchu (ciśnienia, płomienia, palących się cząstek oraz niespalonego produktu) poza urządzenie do atmosfery należy pamiętać o kilku kluczowych zasadach. Niezbędne jest wyznaczenie strefy zagrożenia, do której kierowana będzie fala wybuchu. Jest to konieczne ponieważ zasadniczo zabrania się kierować skutki wybuchu w stronę budynków, innych aparatów i instalacji, traktów pieszych i drogowych, parkingów, miejsc składowania produktów oraz w stronę gdzie mogą wystąpić inne atmosfery wybuchowe. Strefa ta, której zasięg należy obliczyć, może mieć do kilkudziesięciu metrów. Zaleca się również jej wygrodzenie. Działania te powinni zostać wykonane w ramach Oceny Ryzyka Wybuchu. Odciążenie wybuchu, którego elementem wykonawczym są panele lub klapy przeciwwybuchowe montowane są na bocznej lub górnej ścianie jednostki filtracyjnej. Przykładowo w przypadku jednostek z rękawami filtracyjnymi, jedyną dopuszczalną możliwością jest montaż układu odciążającego na bocznej stronie urządzenia, powyżej leja, w taki sposób by rękawy filtracyjne nie przysłaniały otworu dekompresyjnego. Natomiast w przypadku prostokątnych wkładów filtracyjnych (płyty lub kieszenie filtracyjne) zabudowa paneli lub klap dekompresyjnych na górnej części jest możliwa tylko, gdy część czysta filtra znajduje się na jego bocznej ścianie. W przypadku układów odciążania wybuchu należy również pamiętać, iż rozwiązania tego typu każdorazowo montuje się po tzw. brudnej stronie jednostki filtracyjnej. Co ważne, paneli oraz klap przeciwwybuchowych zasadniczo nie stosuje się w przypadku urządzeń zlokalizowanych w obiektach zamkniętych. W przypadku tych pierwszych, odstępstwo od tej reguły stanowią nieliczne przypadki pozwalające na zastosowanie tzw. kanałów dekompresyjnych, które umożliwią wyprowadzenie skutków wybuchu do otwartej przestrzeni poza halę lub budynek. Zastosowanie tego rozwiązani ma jednak szereg technicznych ograniczeń. Zastosowanie kanału dekompresyjnego każdorazowo wymaga indywidualnego podejścia. Dzieje się tak ponie- 12 PRESS wrzesień 2014

15 Odpylanie, a bezpieczeństwo wybuchowe waż, wraz ze wzrostem długości kanału rośnie minimalna wymagana powierzchnia dekompresyjnej i/lub wartość zredukowanego ciśnienia wybuchu P red. Należy również pamiętać, że kanał dekompresyjny powinien być poprowadzony najlepiej pod kątem prostym do powierzchni panelu, a jego długość z reguły nie powinna przekroczyć 3-4 metrów. Inne rozwiązania są również możliwe, wymagają jednak przeprowadzenia dodatkowych, nierzadko skomplikowanych analiz i obliczeń. BEZPŁOMIENIOWE ODCIĄŻANIE WYBUCHU W praktyce, w wielu przypadkach okazuje się, iż kanał dekompresyjny tak znacząco wpływa na rozmiar wymaganej powierzchni odciążenia i/lub zredukowane ciśnienie wybuchu, że jego zastosowanie jest fizycznie niemożliwe. Przyczyny te sprawiają, iż stosowanie standardowych paneli dekompresyjnych w pomieszczeniach zamkniętych jest bardzo trudne, a w wielu sytuacjach wręcz niemożliwe. Alternatywne rozwiązanie stanowi bezpłomieniowy układu odciążania wybuchu. Jest to połączenie panelu dekompresyjnego z perforowanym, wydajnym wymiennikiem ciepła, który stanowi barierę dla płomienia oraz palącego się i niespalonego produktu, pozwalając jednocześnie odprowadzić ciśnienie wybuchu (gazy spalinowe) do otoczenia. Pomimo wielu zalet bezpłomieniowego odciążania wybuchu należy pamiętać, iż podobnie jak w przypadku paneli dekompresyjnych, w chwili wybuchu, nadmierne ciśnienie oraz gazy powstające w wyniku spalania produktu wyprowadzane są z urządzenia do otaczającej go atmosfery. Dlatego też przed wyborem tego rozwiązania należy się upewnić czy stosunek kubatury pomieszczenia do kubatury chronionego urządzenia jest zgodny z normą. W wielu przypadkach można przyjąć, że ten stosunek powinien być nie mniejszy jak 1:15. Zgodnie z dyrektywą ATEX układy odciążania wybuchu nie mogą być stosowane w tych przypadkach gdy produkt lub produkty jego spalania mają charakter toksyczny lub szkodliwy dla zdrowia (do produktów tego typu można zaliczyć np. mączkę kostną, suszone osady ściekowe, rożne substancje chemiczne itp.). TŁUMIENIE WYBUCHU Gdy ze względu na wyżej wymienione ograniczenia, nie jest możliwe zastosowanie układu odciążającego, z pomocą przychodzi system tłumienia wybuchu. Jest to najbardziej zaawansowane technicznie rozwiązanie służące do ochrony urządzeń procesowych przed wybuchem. Jego zadanie, w odróżnieniu od odciążania wybuchu, polega na niedopuszczeniu do rozwoju wybuchu, który zostaje stłumiony już w zarzewiu. System ten składa się z elementów detekcyjnych, sterujących i wykonawczych. Element wykonawczy stanowią butle typu HRD (ang. High Rate Discharge) wypełnione specjalnym proszkiem tłumiącym wybuch. Jednostka filtracyjna monitorowana jest poprzez czujnik, który w sposób ciągły mierzy zmiany ciśnienia wewnątrz urządzenia w czasie. W pewnych przypadkach, gdy wymagane jest skrócenie czasu reakcji układu, stosowane są dodatkowo czujniki podczerwieni. Za weryfikację sygnałów płynących z czujników oraz aktywację systemu odpowiada centrala sterująca. W przypadku układów opartych na dynamicznym czujniku ciśnienia, aktywacja butli HRD następuje tylko wtedy gdy zmiana ciśnienia w czasie odpowiada charakterystyce wybuchu danego produktu. Wtrysk środka tłumiącego do wnętrza chronionego urządzenia nie dopuszcza do propagacji wybuchu poprzez stłumienie tworzącego się płomienia, wychłodzenie produktu i inertyzację układu. Należy pamiętać, iż system tłumienia projektowany jest z uwzględnieniem indywidualnych wymogów konkretnej instalacji oraz ograniczeń wynikających z certyfikatu ATEX (systemy różnych producentów posiadają odmienne ograniczenia). W zależności od parametrów wybuchowości produktu oraz kubatury zabezpieczanego urządzenia czas mierzony od wykrycia za- > Bezpieczeństwo w skrócie PRAWIDŁOWA OCHRONA URZĄDZEŃ I APARATÓW PRZED WYBUCHEM: 1. Prawidłowo zaprojektowany system przeciwwybuchowy powinien zapewniać: obniżenie ciśnienia wybuchu do bezpiecznego poziomu P red oraz izolację urządzenia/aparatu, w którym doszło do wybuchu od pozostałej części instalacji. 2. Urządzenia ochronne wchodzące w skład systemu przeciwwybuchowego powinny posiadać certyfikat ATEX potwierdzający dopuszczenie ich do pracy jako urządzenie ochronne oraz certyfikat ATEX lub oświadczenie producenta potwierdzające dopuszczenie do pracy w odpowiedniej strefie zagrożonej wybuchem. 3. W obrębie paneli odciążających należy wyznaczyć strefę zagrożenia do której zostaną wyprowadzone skutki wybuchu. W strefie tej nie mogą znajdować się ludzie, urządzenia oraz inne elementy instalacji. Paneli odciążających wybuch nie należy stosować w przypadku gdy wyznaczenie strefy zagrożenia jest niemożliwe (np. ze względu na istniejące w pobliżu trakty piesze/drogowe lub inne elementy instalacji). W takich sytuacjach należy rozważyć zastosowanie panelu odciążającego z kanałem dekompresyjnym, układ bezpłomieniowego odciążania wybuchu lub systemu tłumienia wybuchu. 4. Urządzenia ochronne powinny być dobierana z uwzględnieniem parametrów chronionego urządzenia oraz atmosfery wybuchowej. Podstawowe parametry jakie powinny być brane pod uwagę to: kubatura oraz kształt chronionego urządzenia, szybkość przyrostu ciśnienia wybuchu K st, maksymalne ciśnienie wybuchu P max, wytrzymałość konstrukcyjna urządzenia wyrażona poprzez maksymalne ciśnienie P stat [bar] na jakie dane urządzenie jest odporne. wrzesień 2014 PRESS 13

16 Ochrona filtrów przed wybuchem - przykład rozwiązań prawidłowych strefa czysta rzewia wybuchu do jego całkowitego stłumienia wynosi od kilkudziesięciu do kilkuset milisekund. Podstawową zaletę opisanego systemu jest możliwość zabudowy jednostki filtracyjnej w dowolnym miejscu w budynku lub hali, na dachu, w pobliżu traktów pieszych lub dróg, w obrębie gęsto zabudowanej instalacji itp. Zabudowanie systemu tłumienia wybuchu HRD eliminuje konieczność wyznaczania jakichkolwiek stref zagrożenia. System HRD jest dopuszczony do stosowania podczas obecności zdecydowanej większości pyłów i gazów. 1 strefa brudna Zabezpieczenie filtra: prawidłowe Poziom bezpieczeństwa: wysoki 3 (1) Na kanale brudnego powietrza zastosowano certyfikowany system odsprzęgający (tłumienie wybuchu/klapa zwrotna), co w przypadku wybuchu skutecznie odizoluje chroniony filtr od pozostałej części instalacji. (2) Wkłady filtracyjne zostały podniesione względem panelu odciążającego, co umożliwia ich prawidłowe zadziałanie w przypadku wybuchu. (3) Na wylocie z filtra zastosowano certyfikowany zawór dozując, co w przypadku wybuchu skutecznie odseparuje chronione urządzenie od pozostałej części instalacji. strefa czysta 2 KONSTRUKCJA ODPORNA NA MAKSYMALNE CIŚNIENIE WYBUCHU W tych rzadkich przypadkach gdy zastosowanie wyżej wymienionych rozwiązań nie jest możliwe pozostaje wykonanie jednostki filtracyjnej odpornej na maksymalne ciśnienie wybuchu P max. Konsekwencją takiego rozwiązania jest duży ciężar urządzenia, który w wielu przypadkach powoduje konieczność wzmocnienia podłoża lub konstrukcji budynku, na której jest ono posadowione. Oznacza to także poważny wzrost kosztów. ODSPRZĘGANIE (IZOLACJA) WYBUCHU Niezależnie od zastosowanej metody ochrony aparatu procesowego (w tym jednostek filtracyjnych) przed wybuchem, konieczne jest jej uzupełnienie o układ odprzęgania (izolacji) wybuchu co wynika bezpośrednio z zapisów dyrektywy Atex 137. Zastosowanie układów odsprzęgania wybuchu na kanałach wchodzących i w pewnych przypadkach wychodzących z jednostki filtracyjnej oraz wysypie z komory odbieranego pyłu, ma na celu niedopuszczenie do przebicia się skutków wybuchu (ciśnienie, płomień) na inne części instalacji. Tak więc podstawową rolą odsprzęgania wybuchu jest ochrona instalacji procesowej przed przeniesieniem się wybuchu z zagrożonego aparatu. 1 strefa brudna 3 2 Na rynku dostępnych jest kilka rozwiązań zgodnych z dyrektywą ATEX 95 oraz polskimi i europejskimi przepisami. W zależności od parametrów pracy instalacji, przebiegu kanałów i parametrów wybuchowości pyłów możliwe jest np. zastosowanie śluz celkowych (zaworów celkowych, śluz obrotowych), specjalnych zaworów zaciskowych, klap zwrotnych, układów podwójnych przepustnic, zasuw szybkiego zadziałania, zaworów typu Ventex oraz barier ogniowych typu HRD. Zabezpieczenie filtra: prawidłowe Poziom bezpieczeństwa: wysoki (1) Na kanale brudnego powietrza zastosowano certyfikowany system odsprzęgający (tłumienie wybuchu/klapa zwrotna). (2) Skutki wybuchu w filtrze zostaną zminimalizowane do bezpiecznego poziomu poprzez system tłumienia wybuchu. (3) Na wylocie z stożkowej części filtra zastosowano certyfikowany zawór dozując, co w przypadku wybuchu skutecznie odseparuje chronione urządzenie od pozostałej części instalacji. Więcej informacji dotyczących układów odsprzęgania wybuchu przedstawimy w kolejnym wydaniu Expressu Przemysłowego. x 14 PRESS wrzesień 2014

17 SAFETY AND INNOVATIONS Instalacje odpylania i centralnego odkurzania w wykonaniu przeciwwybuchowym zapytania ofertowe: biuro@grupa-wolff.eu wiecej na: kontakt: Projekt instalacji - produkcja kluczowych elementów - dobór zabezpieczeń przeciwwybuchowych - dostawa i montaż - uruchomienie i serwis

18 tekst Grzegorz Baran GRUPA WOLFF czyli unikalny odrzutowiec z Polski Polski odrzutowiec... Co jest w nim takiego niezwykłego? Jakie będą koszty lotu? Czy latanie samolotem Flaris Lar 1 będzie bezpieczne? Czy z biznesowego punktu widzenia taki projekt ma szansę się zwrócić? Odrzutowce kojarzą się nam z wielkimi, ciężkimi maszynami, z rzędami siedzeń po obu stronach wąskiego, ciasnego korytarza biegnącego wzdłuż samolotu. Koncepcja Flarisa Lar 1 jest zupełnie inna samolot ma pięcioosobową kabinę przypominającą wnętrze bardzo nowoczesnego samochodu sportowego typu coupé, wygodnie się do niego wsiada, nie wymaga żadnych schodków. Pomysł prywatnego samolotu odrzutowego powstał w odpowiedzi na komunikacyjne wyzwanie naszych czasów. Zrodził się podczas mojej podróży, w korku na niemieckiej autostradzie. Obecna rzeczywistość wymaga od nas pracy mobilnej. Trzeba dotrzeć szybko na spotkanie z klientem, kontrahentem czy partnerem biznesowym. Mając zaplecze konstrukcyjno-technologiczne, postanowiliśmy wypowiedzieć wojnę autostradowym korkom i zatłoczonym portom lotniczym. W 2009 roku w naszym zespole konstruktorskim powstała idea stworzenia samolotu idealnego-szybkiego, lekkiego, niedrogiego, mogącego startować prawie spod domu i lądującego na niewielkich lotniskach, jak najbliżej celu podróży - mówi Rafał Ładziński współwłaściciel firmy Metal-Master, kierownik zespołu badawczo -rozwojowego oraz dyrektor projektu Flaris. Prognozowane koszty paliwa będą wynosić ok. 1 zł na kilometr. Podróż z Warszawy do Paryża będzie więc kosztowała ok zł. Niskie będą też opłaty lotniskowe, bo dzięki zastosowaniu technologii preimpregnatów węglowych samolot jest bardzo lekki. Jego masa startowa (z paliwem i pasażerami) wynosi około 1500 kg, więc mieści się w najniższej kategorii wagowej samolotów do 2 ton. Dodatkowo, maszyna ta charakteryzuje się wyjątkowo krótkim startem i lądowaniem. Wystarczy 200 m trawy, by oderwać go od ziemi. Prędkość przelotowa samolotu wynosi 700 km/h na pułapie 9 tys. m. Rys. 1. FLARIS LAR01 w pełnej okazałości. 16 PRESS wrzesień 2014

19 Zgodnie z założeniami konstruktorów, samolot ma wybaczać pilotowi wiele błędów oraz pozwalać operować nawet z trawiastych lotnisk. Dzięki wyjątkowej doskonałości aerodynamicznej (L/D=18) i jednobryłowemu kadłubowi w kształcie kropli, FLARIS LAR 1 będzie mógł przy wyłączonym napędzie pokonywać lotem ślizgowym 18 km na każdy kilometr utraty wysokości. W wyjątkowych sytuacjach zagrożenia będzie mógł zostać uruchomiony spadochronowy system ratunkowy. Pomimo niewielkich rozmiarów Flaris został wyposażony w systemy nawigacji i bezpieczeństwa, takie jak w dużych rejsowych odrzutowcach, glaskokpit, ILS i TAWS. Samolot został poddany badaniom wytrzymałościowym oraz sztywnościowym. Prace w tym zakresie zostały przeprowadzone w laboratorium WAT w Warszawie oraz w fabryce producenta, gdzie ILOT przeprowadził próby rezonansowe. Rys. 2. Planowany zasięg FLARIS LAR01 w zależności od ilości osób na pokładzie. > Twórcami samolotu są inż. Andrzej Frydrychewicz i inż. Rafał Ładziński. Na stanowisko głównego konstruktora maszyny został powołany Andrzej Frydrychewicz, konstruktor Wilgi i Orlika. Flaris ma 8,3 m długości i liczącą 8,7 m rozpiętość skrzydeł. Płaty nie są jednak przytwierdzone do kadłuba na stałe. Jeden z 8 patentów, które już zastrzegli Polacy to unikalne mocowanie skrzydeł, które po locie są składane i przytwierdzane pod odrzutowcem. Umożliwia to garażowanie odrzutowca pod domem i transportowanie go na lotnisko na przyczepce. Rozkładanie skrzydeł trwa kilka minut. Z kolei umieszczony na górze kadłuba silnik odrzutowy nie zasysa ziemi czy brudów. Dzięki temu maszyna będzie mogła startować także z nieutwardzonych trawiastych lotnisk, a do jej pilotowania wystarcza coraz bardziej popularna licencja pilota turystycznego. Jedyny na świecie wyjątkowo lekki samolot odrzutowy o właściwościach szybowca, przechodzi pomyślnie kolejne testy. To następny krok zbliżający go do pierwszego lotu, który ma odbyć się jeszcze w tym roku. wrzesień 2014 PRESS 17

20 Jestem bardzo zadowolony z wyników testów, bo potwierdziły po raz kolejny nasze założenia. Jesteśmy spokojni o to, że samolot będzie niezawodny w użytkowaniu nie kryje dumy Rafał Ładziński. Czy z biznesowego punktu widzenia projekt może się zwrócić? Oczywiście, że tak i to w kilku aspektach. Przeprowadzone przez nas badania rynku wskazują na ogromne zapotrzebowanie powstania setek sztuk tego typu samolotów w najbliższych dwóch dekadach. Widzimy dla nas ogromną szansę zaistnienia w obszarze małych szybkich samolotów prywatnych. Flaris może stać się polskim hitem eksportowym. Polska, dawna potęga przemysłu lotniczego, poniosła ogromne koszty transformacji ustrojowej, niestety nie udało się utrzymać w naszych rękach kluczowych zakładów lotniczych. W program Flaris zaangażowane są czołowe polskie uczelnie i instytuty: Wojskowa Akademia Techniczna, Politechnika Warszawska, Instytut Lotnictwa, Politechnika Wrocławska, a także Instytut Techniczny Wojsk Lotniczych. Dzięki wsparciu klastrów: pod patronatem WAT Klaster GA oraz ILOT Klaster: Technologiczne wsparcie innowacyjnych projektów lotniczych, Flaris ma szansę kontynuować polskie tradycje lotnicze, polskich naukowców, konstruktorów i lotników. Dziś młodzi, ambitni konstruktorzy działający w zespole Metal-Master projektując pod okiem doświadczonych konstruktorów, mają ostatnią szansę nabrać szlifu, by w przyszłości kontynuować nie mniej ambitne projekty - mówi Rafał Ładziński. Przewidywana cena samolotu wynosić będzie ok. 1,5 mln euro. Zdaniem ekspertów samolot ma szansę stać się sprzedażowym hitem. x FLARIS w skrócie Podstawowe dane techniczne polskiego odrzutowca: ff 5-osobowa (1 pilot + 4 pasażerów) kabina samochodowa z drzwiami po obu stronach kadłuba, ff rozpiętość skrzydeł 8,68 m; całkowita długość 8,32 m; całkowita wysokość 2,43 m, ff duża rozpiętość prędkości (prędkość przelotowa 700 km/h, a przeciągnięcia 115km/h), ff zasięg 2500 km; ciąg statyczny 6,5 kn, ff rewolucyjnie niska masa własna (zaledwie 700 kg) oraz niewielka masa startowa 1500kg, ff nowoczesny napęd (1 x PWC PW615F) oraz spadochronowy system bezpieczeństwa, ff wyjątkowa aerodynamika D=18 oraz niskie zużycie paliwa, ff zaawansowany system radiowo-nawigacyjny Garmin G600 przejmujący funkcje copilota, ff ograniczenie do minimum ilości urządzeń skupiających uwagę pilota, ff szybki demontaż skrzydeł (5 minut) oraz brak konieczności hangarowania - wystarczy większy garaż, ff zdolność operowania z krótkich (250 m), trawiastych pasów lub małych lotnisk, ff cena ok. 1,5 mln euro. 18 PRESS wrzesień 2014

21

22 Targi 2014 Targi to wciąż jedna z najbardziej popularnych form nawizywania kontaktów bieznesowych. Poniżej prezentujemy 28 imprez dla sektora przemysłowego, które odbędą się do końca 2014 roku. ENERGETAB XXVII Międzynarodowe Energetyczne Targi Bielskie r. Bielsko-Biała Bielsko-Biała, al. Armii Krajowej ZIAD Bielsko-Biała SA RECYKLING - Targi Recyklingu Metali Nieżelaznych r. Kielce Kielce, ul. Zakładowa 1 - TARGI KIELCE S.A. CONTROL-TECH - XX Targi Przemysłowej Techniki Pomiarowej oraz Badań Nieniszczących r. Kielce Kielce, ul. Zakładowa 1 - TARGI KIELCE S.A. ALUMINIUM & NONFERMET - XIII Międzynarodowe Targi Aluminium i Technologii, Materiałów i Produktów Metali Nieżelaznych r. Kielce Kielce, ul. Zakładowa 1 - TARGI KIELCE S.A. EXPOCHEM - VII Międzynarodowych Targów Przemysłu Chemicznego r. Warszawa Warszawa, Plac Defilad 1 - Pałac Kultury i Nauki NAFTA I GAZ - Międzynarodowe Targi Przemysłu Naftowego i Gazownictwa r. Warszawa Warszawa, Plac Defilad 1 - Pałac Kultury i Nauki RENEXPO Poland - IV Międzynarodowe Targi Energii Odnawialnej i Efektywności Energetycznej r. Warszawa Warszawa, Ignacego Prądzyńskiego - Warszawskie Centrum EXPO XXI POLAGRA-TECH - Międzynarodowe Targi Technologii Spożywczych r. Poznań Poznań, ul. Głogowska 14 - Międzynarodowe Targi Poznańskie sp. z o.o. TAROPAK - Międzynarodowe Targi Techniki Pakowania i Logistyki ( r., Poznań) Poznań, ul. Głogowska 14 - Międzynarodowe Targi Poznańskie sp. z o.o. TOOLEX - VII Targi Obrabiarek, Narzędzi i Technologii Obróbki r. Sosonowie Sosnowiec, ul. Braci Mieroszewskich 124, Centrum Wystawienniczo-Targowe Expo Silesia LASERexpo - Targi Techniki Laserowej r. Sosonowie Sosnowiec, ul. Braci Mieroszewskich 124, Centrum Wystawienniczo-Targowe Expo Silesia WIRTOTECHNOLOGIA - VII Międzynarodowe Targi Metod i Narzędzi do Wirtualizacji Procesów r. Sosonowie Sosnowiec, ul. Braci Mieroszewskich 124, Centrum Wystawienniczo-Targowe Expo Silesia BLACH-TECH-EXPO - Targi Obróbki, Łączenia i Powlekania Blach r. Kraków Kraków. ul. Galicyjska 9, Tereny Targowe TwK EUROTOOL - Targi Obrabiarek, Narzędzi i Urządzeń do Obróbki Materiałów r. Kraków Kraków. ul. Galicyjska 9, Tereny Targowe TwK 20 PRESS wrzesień 2014

23 Szczególnie polecane Gwiazdką oznaczyliśmy szczególnie polecane wydarzenia. POLEKO - Międzynarodowe Targi Ochrony Środowiska r. Poznań Poznań, ul. Głogowska 14 - Międzynarodowe Targi Poznańskie sp. z o.o. INNO-TECH EXPO - II Międzynarodowe Targi Innowacji i Nowych Technologii r. Kielce Kielce, ul. Zakładowa 1 - TARGI KIELCE S.A. HaPeS - X Międzynarodowe Targi Hydrauliki, Pneumatyki, Sterowania i Napędów r. Katowice Katowice, ul. Bytkowska 1B - Centrum Targowe FairExpo Sp. z o.o. SURFPROTECT - Międzynarodowe Targi Zabezpieczeń Powierzchni r. Sosonowiec Sosnowiec, ul. Braci Mieroszewskich 124, Centrum Wystawienniczo-Targowe Expo Silesia COATING EXPO - Targi Farb, Lakierów i Produktów Pokrewnych r. Sosonowiec Sosnowiec, ul. Braci Mieroszewskich 124, Centrum Wystawienniczo-Targowe Expo Silesia ExpoLAB - VI Targi Analityki, Technik i Wyposażenia Laboratoriów r. Sosonowiec Sosnowiec, ul. Braci Mieroszewskich 124, Centrum Wystawienniczo-Targowe Expo Silesia SyMas - VI Targi Obróbki, Magazynowania, Przeładunku, Transportu i Logistyki Materiałów Sypkich i Masowych r. Kraków Kraków. ul. Galicyjska 9, Tereny Targowe TwK MAINTENANCE - V Targi Utrzymania Ruchu, Planowania i Optymalizacji Produkcji r. Kraków Kraków. ul. Galicyjska 9, Tereny Targowe TwK Silesia Power Meeting - Targi Energetyki r. Sosnowiec Sosnowiec, ul. Braci Mieroszewskich 124, Centrum Wystawienniczo-Targowe Expo Silesia OILexpo - Targi Olejów, Smarów i Płynów Technologicznych dla Przemysłu r. Sosnowiec Sosnowiec, ul. Braci Mieroszewskich 124, Centrum Wystawienniczo-Targowe Expo Silesia HAPexpo - VI Targi Hydrauliki, Automatyki i Pneumatyki r. Sosnowiec Sosnowiec, ul. Braci Mieroszewskich 124, Centrum Wystawienniczo-Targowe Expo Silesia SilesiaRUBBER - Targi Przemysłu Gumowego, Silikonu i Kauczuku r. Sosnowiec Sosnowiec, ul. Braci Mieroszewskich 124, Centrum Wystawienniczo-Targowe Expo Silesia ENERGETICS - Lubelskie Targi Energetyczne r. Lublin Lublin, ul. Dworcowa 11 (Park Ludowy): Centrum Targowo - Wystawiennicze MTL KOMPOZYT-EXPO - VI Targi kompozytów, Technologii i Maszyn do Produkcji Materiałów Kompozytowych r. Kraków Kraków. ul. Galicyjska 9, Tereny Targowe TwK Fot.: wrzesień 2014 PRESS 21

24 Rozwiązania dla stref zagrożonych wybuchem na targach SyMas SyMas 2014 Z pewnością jednym z poważniejszych zagrożeń jakie dotyczy instalacji oraz nierzadko całych zakładów, które w procesie produkcyjnym przerabiają materiały sypkie, jest zagrożenie wybuchem atmosfery pyłowo-powietrznej. Do najbardziej zagrożonych należą instalacje magazynowania (w tym silosy); odpylania i centralnego odkurzania; instalacje mielenia, suszenia, transportu. Mając na uwadze powyższe zagrożenia firma easyfairs w ramach organizowanej przez nią VI edycji Targów Obróbki, Magazynowania, Transportu i Logistyki Materiałów Sypkich i Masowych SyMas, które odbędą się w Krakowie już 29 i 30 października zorganizowała tzw. strefę ATEX. W jej ramach wystawcy zaprezentują urządzenia i rozwiązania przeznaczone do pracy w strefach zagrożonych wybuchem (w tym instalacje odpylania i centralnego odkurzania, urządzenia do przeróbki, transportu i magazynowania materiałów sypkich), jak również pełną gamę zabezpieczeń przeciwwybuchowych oraz procesowych. Podczas targów będzie można także wysłuchać prezentacji technicznych, w ramach których wystawcy przedstawią m.in. swoje doświadczenia w projektowaniu i montażu instalacji w wykonaniu ATEX dla pyłów wybuchowych, środki gaśnicze wykorzystywane w systemach HRD do tłumienia i izolacji wybuchu, zastosowanie systemów ochrony kabli do stref zagrożonych wybuchem oraz poruszą kwestię zagrożenia wybuchem podczas składowania materiałów niebezpiecznych. Wystawcy targów SyMas zaprezentują jednak nie tylko rozwiązania dla stref zagrożonych wybuchem zostanie na nich bowiem zaprezentowana pełna gama maszyn i urządzeń powszechnie stosowanych w zakładach przemysłowych, które w procesie produkcji przetwarzają materiały sypkie, czyli różnego rodzaju proszki, pyły, granulaty, kruszywa. Warto podkreślić, że będą to zarówno polskie firmy, jak i zagraniczni liderzy rynku m.in. z Danii, Włoch, Francji, Czech, Belgii, Finlandii, Stanów Zjednoczonych, Szwecji i Wielkiej Brytanii. Nowością tegorocznej edycji będzie pawilon przeznaczony dla wystawców z Niemiec i Holandii. Należy również wspomnieć, że jednocześnie z targami SyMas odbędzie się V edycja targów Utrzymania Ruchu Maintenance. Targi SyMas i Maintenance co roku odwiedzają przedstawiciele niemal każdej gałęzi przemysłu: od spożywczej, poprzez chemiczną, budowlaną, rolniczą, przetwórczą, aż do wydobywczej i wielu innych. Niewątpliwym atutem tej imprezy są branżowi goście, profesjonaliści, którzy wiedzą jakich produktów i rozwiązań szukają oraz w jakim celu odwiedzają targi. Targom towarzyszyć będzie również konferencja organizowana przez redakcję magazynu Powder & Bulk - Nowoczesne Technologie w branży materiałów sypkich, a także III edycja cyklu szkoleniowego - Jesienna Szkoła Utrzymania Ruchu organizowana w ramach Targów Maintenance. Więcej informacji o targach na stronie: kontakt: Karol Miernikiewicz - Specjalista ds. Organizacji Targów Tel , kom karol.miernikiewicz@easyfairs.com Katarzyna Banach - Kierownik Działu Organizacji Targów Tel , kom katarzyna.banach@easyfairs.com organizator targów: easyfairs Poland Sp. z o. o. poland@easyfairs.com 22 PRESS wrzesień 2014

25 29-30 października 2014, Kraków SyMas Targi Obróbki, Magazynowania, Transportu i Logistyki Materiałów Sypkich i Masowych Urządzenia weryfikujące, filtrujące i separujące. Logistyka i transport. Transport wewnątrzzakładowy (taśmy i przenośniki). Aparatura kontrolno-pomiarowa (detektory, czujniki, wagi). Magazynowanie i przechowywanie (silosy). Maszyny mielące, kruszące, mieszające. Maszyny osuszające. Pakowanie produktów sypkich. Oprogramowanie. Strefa Atex. MAINTENANCE Targi Utrzymania Ruchu, Planowania i Optymalizacji Produkcji Konserwacja maszyn i urządzeń. Automatyka, robotyka, diagnostyka. Mechanika i narzędzia. Pneumatyka i hydraulika. Infrastruktura energetyczna. Logistyka produkcji. Kontrola jakości i monitorowanie. BHP i ochrona przeciwpożarowa. Serwisowanie infrastruktury okołoprodukcyjnej. Outsourcing Utrzymania Ruchu. JESIENNA SZKOŁA UTRZYMANIA RUCHU ZAPRASZAMY DO NOWEGO OBIEKTU! Tegoroczne targi odbędą się w nowoczesnym Międzynarodowym Centrum Targowo-Kongresowym EXPO Kraków, gdzie do Państwa dyspozycji będą: Przestronne lobby Klimatyzowane sale konferencyjne Ponad 700 miejsc parkingowych Restauracja Teren pod ekspozycję zewnętrzną Więcej informacji o nowym obiekcie na stronie: Miejsce targów: ul. Galicyjska 9, Kraków ORGANIZATOR: easyfairs Poland ul. Galicyjska 9, Kraków tel poland@easyfairs.com KONTAKT Karol Miernikiewicz Specjalista ds. Organizacji Targów Tel Kom karol.miernikiewicz@easyfairs.com Katarzyna Banach Kierownik Działu Organizacji Targów Tel Kom katarzyna.banach@easyfairs.com

26 nauka w polsce AGH prężnie współpracuje z przemysłem Jesteśmy przedsiębiorstwem wiedzy, które prężnie współpracuje z przemysłem. Ceramika i nowe materiały to ogromne pole do badań i innowacji a niemal od 65 lat istnienia wydziału wyniki naszych prac znajdują zastosowanie w praktyce. Z tego można się utrzymać! twierdzi prof. dr hab. inż. Jerzy Lis, dziekan WIMiC AGH i prezes zarządu Krakowskiego Centrum Innowacyjnych Technologii INNOAGH Sp. z o.o. Razem z partnerami komercyjnymi WIMiC realizuje prawie 200 projektów badawczych i wdrożeniowych finansowanych głownie przez Narodowe Centrum Badań i Rozwoju. Fundusze na badania zdobywane są także wprost od firm, ponieważ uczeni realizują zlecenia na wykonanie prac B+R i wykonując ekspertyzy. Przygotowują też propozycje na konkursy w ramach perspektywy Horyzont We współczesnych firmach produkujących płytki trudno rozpoznać dawne fabryki. Paradyż, Tubądzin czy Opoczno bardziej przypominają futurystyczne zakłady, gdzie wszystko jest zautomatyzowane. Te firmy współpracują z nami na podstawie umów, wspólnie też prowadzimy projekty badawcze i wdrożeniowe mówi prof. Lis. W obszarze materiałów ogniotrwałych w kraju liderami są zakłady w Ropczycach k/rzeszowa, Żarowie, Krakowie i Skawinie. Profesor Jan Wasylak z zespołem z Katedry Szkła i Powłok Amorficznych opracował materiał wzmacniany powierzchniowo nanoproszkami. Dzięki tej technologii można produkować lżejsze szkło, a także lżejsze butelki. Jest to jeden z ok. 200 projektów, jakie prowadzi 120 pracowników WIMiC. Propozycje, jakie opracowujecie na AGH, kierowane są zarówno do zakładów polskich, jak i firm zagranicznych. Nie różnicujemy partnerów i w naszych kontaktach obowiązują naukowe zasady rynkowe. Nie widzę żadnej różnicy między współpracą z firmami o czystym kapitale krajowym, a zakładami w kraju, które mają kapitał zagraniczny lub bezpośrednio z firmami zagranicznymi zapewnia prof. Lis. Zaznacza, że czołowym partnerem strategicznym wydziału jest niemiecka firma SGL Carbon Group produkująca materiały węglowe. Grupa ma w Polsce dwa zakłady w Raciborzu i Nowym Sączu. AGH razem z tym partnerem uruchamia Światowe Centrum Badania Materiałów Węglowych. Wspólnie prowadzone są badania nad produktami węglowymi. Węgiel to perspektywiczna i modna grupa tworzyw, która obejmuje także włókna węglowe, nanorurki i grafen. Szukamy zastosowań grafenu w materiałach dla elektroniki. Grafen może być też używany w biomateriałach, bo ma także właściwości bakteriobójcze. Powłoki grafenowe służą do pokrywania implantów. Próbujemy też stosować grafen w materiałach konstrukcyjnych, od których wymaga się wyjątkowej wytrzymałości tłumaczy prof. Lis. Takie prace prowadzone są w ramach projektu grafenowego finansowanego przez NCBR koordynowanego przez Instytut Technologii Materiałów Elektronowych z Warszawy. Prof. Lis ocenia, że współpraca z przemysłem od wielu lat układa się bardzo dobrze. Czy firmy są równie zadowolone z uczonych? Nasz wydział, tradycyjnie zwany ceramicznym, od 65 lat kształci specjalistów dla przemysłu, a przemysł zatrudnia absolwentów i weryfikuje ich kompetencje. Obecnie mamy szczególne nowe możliwości kształcenia i prowadzenia badań, bo dzięki funduszom unijnym oddaliśmy nowy budynek i zmodernizowaliśmy pozostałe. Dzięki współpracy z uczelnią firmy nie tylko mogą wdrażać innowacyjne technologie, ale i aplikować o fundusze na innowacje stwierdza dziekan WIMiC. Dodaje, że NCBR, które finansuje projekty ze środków krajowych, wymaga, aby w konsorcjum byli przedstawiciele zarówno nauki, jak i przemysłu. Nie jesteśmy po dwóch stronach barykady. Wspólnie dużo sobie obiecujemy po funduszach unijnego Horyzontu Mamy już kilkanaście umów z firmami, które razem z nami planują zawalczyć o te fundusze. Wspólne pomysły mają duże szanse w konkursach ocenia prof. Lis. Z drugiej strony sami badacze wychodzą na rynek, tworząc własne firmy innowacyjne. Na krakowskiej uczelni powstała INNOAGH Sp. z o.o. Jest to spółka celowa - podmiot gospodarczy będący własnością AGH, który reprezentuje prawa autorskie uczelni i jej pracowników m.in. zakładając spółki spin off. INNOAGH, której jestem prezesem, reprezentuje także uczelnię, kiedy przemysł kupuje od nas patenty, licencje, know-how. Profesorowie czy doktorzy tworzą technologię w ramach pracy naukowej, a następnie zatrudniają, już przez spółkę, pracowników na potrzeby jej komercjalizacji. Mamy już 12 spółek tego typu z różnych wydziałów AGH. Planujemy, że pierwsze spin -offy, jakie wyjdą z naszego wydziału będą wprowadzać na rynek biomateriały - m.in. do zastosowania w stomatologii zdradza rozmówca PAP. NCBR i KGHM przeznaczą 65 mln zł na prace B+R dot. metali nieżelaznych Narodowe Centrum Badań i Rozwoju oraz KGHM Polska Miedź S.A. uruchamiają drugi nabór wniosków w programie CuBR. Środki w tym programie przeznaczone będą na badania i rozwój w przemyśle metali nieżelaznych. Nabór wniosków rozpocznie się 24 lipca i potrwa 60 dni. Przemysł metali nieżelaznych jest potencjalnie jednym z fundamentalnych sektorów polskiej gospodarki podkreśla dyrektor NCBR prof. Krzysztof Jan Kurzydłowski. - Chcemy skutecznie rywalizować z innymi krajami, ale dla zdobycia przewagi konkurencyjnej potrzebna jest inwestycja w nowoczesne technologie. CuBR to program, w którym z inicjatywą prowadzenia prac nad takimi technologiami wychodzi KGHM. Daje to ogromne szanse na wdrożenie nowych technologii, które powstaną w trakcie jego realizacji. Przedsięwzięcie Zrównoważony rozwój przemysłu metali nieżelaznych z wykorzystaniem innowacyjnych technologii CuBR powstało dzięki zawarciu porozumienia pomiędzy Narodowym Centrum Badań i Rozwoju oraz KGHM Polska Miedź S.A. Każdy z partnerów przeznaczył na nie w sumie po 100 mln zł. 24 PRESS wrzesień 2014

27 Sosnowiec 5 7 listopada 2014 Targi Hydrauliki, Automatyki i Pneumatyki SilesiaRUBBER 5 7 listopada 2014 Targi Przemysłu Gumowego, Silikonu i Kauczuku OILexpo 5 7 listopada 2014 Targi Olejów, Smarów i Płynów Technologicznych dla Przemysłu CzasOpIsmO ExprEss przemysłowy jest partnerem medialnym targów. BEzpłatny wstęp na targi po rejestracji On-LInE! kontakt: Małgorzata Mazur Menedżer Projektu tel , fax tel. kom malgorzata.mazur@exposilesia.pl tereny targowe: Expo Silesia Centrum Targowo-Konferencyjne Braci Mieroszewskich Sosnowiec

28 Górnictwo dało początek tekst prof. dr hab. Kazimierz Lebecki Wyższa Szkoła Zarządzania Ochroną Pracy - Katowice Wprawdzie pierwszy wybuch na stanowisku pracy opisany jako wybuch pyłu (mąki) miał miejsce w turyńskiej piekarni w 1785 roku [1], ale przemysłem w którym bezpieczeństwo przeciwwybuchowe stało się warunkiem jego istnienia było podziemne górnictwo węgla kamiennego. Bardzo szybko przekonano się, że powietrze w kopalni podziemnej nie jest dokładnie takie jak na powierzchni że zawiera palny, niebezpieczny gaz wydzielający się z pokładu węgla (nazwany gazem kopalnianym). 26 PRESS wrzesień 2014

29 bezpieczeństwo wybuchowe - początki Wynalazek W 1816 roku Humphry Davy (z udziałem swojego asystenta, młodego Michela Faradaya), na zamówienie jednego z towarzystw węglowych skonstruował lampę mającą oświetlać wyrobiska podziemne bez obawy zapłonu i wybuchu gazu kopalnianego. Były to czasy, gdy jedynym źródłem światła był płomień świec woskowych lub lamp oliwnych. Lampa Davy ego, obecnie nazywana lampą benzynową (oryginalnie była oliwną) stała się szybko nie tylko źródłem światła, ale również detektorem metanu płomień otoczony siatką metalową w obecności metanu w powietrzu był intensywniejszy, a w zmniejszonej zawartości tlenu przygasał lub gasł całkowicie. Najważniejszym atutem lampy było nieprzenoszenie płomienia do zewnętrznej atmosfery, co zapewniała właśnie metalowa siatka otaczająca płomień. Lampa, stosowana jeszcze do połowy 20-tego wieku była więc wskaźnikiem zagrożenia wybuchowego. Dlatego też jest również nazywana lampą wskaźnikową. Jej wdrożenie poprawiło bezpieczeństwo pracy w podziemnych kopalniach węgla, ale wybuchy metanu zdarzały się nadal. pył węglowy nie wybucha Początkowo, do roku 1882, uważano, że jedynym paliwem wybuchów kopalnianych jest metan; w 1844 Michel Faraday wyraził pogląd że wybuch w kopalni Haswell przebiegł z aktywnym udziałem pyłu węglowego. Pogląd przyjęty z niedowierzaniem, ewoluował w drugiej połowie XIX wieku od przekonania, że pył nie wybucha do wersji owszem, ale tylko jako konsekwencja wybuchu metanu. Oznaczało to, że w kopalni, w której metanu nie ma, wybuchu być nie może [2]. To przekonanie legło w gruzach 20 marca 1906 roku w niemetanowej kopalni Courrieres w Północnej Francji, gdzie doszło do wybuchu pyłu węglowego, najprawdopodobniej zapoczątkowanego materiałami wybuchowymi. Liczba ofiar śmiertelnych wyniosła Był to wstrząs dla całego państwa i społeczeństwa powodując trzy konsekwencje: dostrzeżono niebezpieczeństwo, jakie niesie pył węglowy, niezależnie od obecności metanu, uznano, iż potrzebna jest zmiana organizacji oraz wyposażenia technicznego ratownictwa górniczego, utworzono ośrodki badawcze z zadaniem rozpoznania zjawiska wybuchu pyłu i metanu oraz opracowania środków zapobiegających ich powstawaniu i rozwoju. Ośrodki takie, nazywane od początku stacjami badawczymi, wyposażone w instalacje symulujące wyrobiska górnicze w skali 1:1 powstały już przed 1914 rokiem we Francji, Niemczech, Wielkiej Brytanii, USA (rys. 2). W późniejszych latach powstawały w innych krajach w Polsce w 1925 roku Kopalnia Doświadczalna Barbara. W ośrodkach tych wykonywano doświadczalne wybuchy w sztolniach na po- > Lampa Davy ego jeszcze do połowy 20. wieku stosowana była jako wskaźnik zagrożenia wybuchowego. rys. 1. Lampa Davy ego nazywana również wskaźnikową, stosowana w górnictwie wrzesień 2014 PRESS 27

30 bezpieczeństwo wybuchowe - początki Stacje badawcze, wyposażone w instalacje symulujące wyrobiska górnicze w skali 1:1 powstały już przed 1914 rokiem we Francji, Niemczech, Wielkiej Brytanii oraz USA. w Polsce pierwszy ośrodek tego typu powstał w 1925 roku Kopalnia Doświadczalna Barbara. rys. 2. Wejście do amerykańskiej Kopalni Doświadczalnej założonej w 1910 roku. (foto z roku 2010) Intensywne badania zjawiska wybuchów gazów i pyłów, wdrożenie do praktyki ich wyników były dla górnictwa egzystencjalną koniecznością w przeciwieństwie do przemysłów procesowych, wydzielanie gazu palnego do środowiska pracy jest procesem naturalnym, niemożliwym do zatrzymania uszczelnieniami i zaworami, tworzenie pyłu, jego przenoszenie do wszystkich pomieszczeń jest nieodłącznym elementem urabiania pokładów węgla. Ale górnictwo dostarczyło przemysłom procesowym podstawowej wiedzy o wybuchach gazów i pyłów, zarówno w dużej skali (z zastosowaniem do kilkuset metrów sześciennych metanu i setek kilogramów pyłu), jak i w skali laboratoryjnej do oznaczania podstawowych własności palnych i wybuchowych. Dało też podstawy certyfikacji urządzeń przeznaczonych do pracy w atmosferach zagrożonych wybuchem. Wysoce aktywny był udział specjalistów ośrodków górniczych w tworzeniu podstaw dyrektyw ATEX. wierzchni lub wyrobiskach podziemnych opracowując systemy zapór przeciwwybuchowych, neutralizacji osiadłego pyłu węglowego pyłami niepalnymi lub wodą. Jeszcze w latach 30-tych zaczęto stawiać wymagania urządzeniom elektrycznym przeznaczonym do pracy w warunkach zagrożenia metanowego i pyłowego, opracowując przepisy ich stosowania. Od lat 60-tych 20-tego wieku rozpoczęto również intensywne badania laboratoryjne nad parametrami wybuchowości pyłów, gazów oraz mieszanin hybrydowych. Nabyte doświadczenia, a także wyspecjalizowana kadra zaczęły służyć również przemysłowi chemicznemu, spożywczemu i gazownictwu. Wiele rozwiązań opracowanych w górniczych zakładach badawczych znajduje zastosowania i jest uwzględnianych w normach europejskich jak np. rura Hartmana w aparaturze do oznaczania minimalnej energii zapłonu, czy piec Godberga Greenwalda do oznaczanie temperatury zapłonu obłoku pyłu. Rozwiązania te zostały opracowane w latach 40 tych i 50- tych w ośrodku badawczym ówczesnego US Bureau of Mines k. Pittsburga. BADANIA WARUNKIEM PRZETRWANIA GÓRNICTWO ZANIKA, OŚRODKI BADAWCZE POZOSTAJĄ W Europie, w szczególności jej zachodniej części, podziemne górnictwo węgla kamiennego zanika, jednak ośrodki badawcze pozostają na usługach przemysłów procesowych. Francuskie Centrum Badawcze Górnictwa Węglowego CERCHAR zostało przekształcone w INERIS Państwowy Instytut Zagrożeń Środowiska Pracy (wolny przekład nazwy). Natomiast brytyjskie centrum badawcze bezpieczeństwa w górnictwie stało się fundamentem Health and Safety Executive. Również Kopalnia Doświadczalna Barbara od lat 60-tych XIX w. intensywnie współpracuje z przemysłem procesowym w sferze badawczej, eksperckiej, normalizacyjnej oraz certyfikacji. Tak pozostanie. Przemysł wciąż dostarcza nowych problemów wybuchowo-pożarowych, których rozwiązywanie wymaga doświadczonej, kadry i nowoczesnej bazy badawczej. Górnicze ośrodki wymogi te spełniały zarówno w przeszłości, jak i dziś. x Literatura: 1. Eckhoff R.K. Explosion Hazards in the Process Industries ; Gulf Publishing Company, Cybulski w. Wybuchy pyłu węglowego I ich zwalczanie; Wydawnictwo Śląsk PRESS wrzesień 2014

31

32 Wypadki się nie zdarzają... wypadki się powoduje Wózki jezdniowe podnośnikowe to grupa urządzeń, w której najczęściej dochodzi do wypadków spowodowanych niewłaściwą eksploatacją. W 2013 r. przy obsłudze tych urządzeń, z przyczyn innych niż czynniki zewnętrzne, doszło do 53 nieszczęśliwych wypadków i 12 niebezpiecznych uszkodzeń. Siedem osób poniosło śmierć, 46 odniosło obrażenia ciała. uszkodzenia osłony (szyby) dachu ochronnego operatora uszkodzenia fotela, przygniecenie układu wydechowego niedostateczny poziom elektrolitu, uszkodzenia cel, korozja elementów akumulatora uszkodzenia opon, felg, zużycie bieżnika 30 PRESS wrzesień 2014

33 czytaj dalej wydłużenie łańcucha powyżej dopuszczalnej wartości określonej przez producenta (z reguły 2-3 proc.) popękane przewody hydrauliczne zużyte rolki i elementy prowadzące masztu, przekraczające wartości określone przez producenta zużyte, urwane zaczepy wideł zużycie wideł, zmniejszenie grubości o ponad 10 proc. wartości nominalnej nadmierne rozgięcie wideł, tzn. różnica wysokości końców wideł przekracza wartość 3 proc. ich długości wrzesień 2014 PRESS 31

34 cd. Jak wykazują coroczne analizy opracowywane przez Urząd Dozoru Technicznego, ok. 94 proc. nieszczęśliwych wypadków i niebezpiecznych uszkodzeń jest spowodowanych przez czynnik ludzki. Z reguły jest to rezultat złej organizacji pracy i lekceważenia zasad BHP. Wypadki się nie zdarzają... wypadki się powoduje Z Robertem Chudzikiem, ekspertem w Zespole Koordynacji Inspekcji UDT, o bezpiecznej eksploatacji wózków jezdniowych, rozmawiał red. Kamil Jach z Centralnego Instytutu Ochrony Pracy Jak stary jest przeciętnie park maszynowy wózków jezdniowych podnośnikowych w Polsce? W prowadzonej przez UDT ewidencji wózków, które podlegają dozorowi technicznemu, jest ich aktualnie ok. 130 tys. To najliczniejsza obecnie grupa urządzeń transportu bliskiego podlegających dozorowi technicznemu. Średnia wieku wózków to ok. 10 lat. W porównaniu z innymi urządzeniami to nie najgorszy wynik, jeśli wziąć pod uwagę fakt, że wózki są urządzeniami intensywnie eksploatowanymi. Kiedy można uznać, że wózek jest stary i zacząć myśleć o jego wymianie? Z wózkami jest podobnie jak z samochodami. Jeżeli są prawidłowo konserwowane, zgodnie z wytycznymi producenta i przez osoby kompetentne, mogą służyć długo, nawet kilkadziesiąt lat. Wymiana wózka na nowszy zazwyczaj nie jest podyktowana względami bezpieczeństwa, ale np. jego niezawodnością, funkcjonalnością, dostępem do części zamiennych i serwisu. Jak często w wózkach stosuje się aktywne systemy bezpieczeństwa, takie jak czujniki odległości, skanery bezpieczeństwa, systemy ograniczające prędkość na zakrętach? Czy to już standard w produkcji wózków? Przedsiębiorcy w Polsce starają się kupować nowe wózki, po możliwie niskiej cenie. Naturalnie taki wózek musi spełniać standardy określone w dyrektywach europejskich, innej możliwości nie ma. Normy zharmonizowane czy też uszczegóławiające te regulacje dodają pewne możliwości jako opcjonalne i w nich właśnie znajdują się systemy bezpieczeństwa, o których mowa. Co ciekawe, stają się one powoli standardem, i to nie ze względu na istnienie takich, a nie innych regulacji prawnych, ale raczej w efekcie wymagań stawianych przez klientów. Działając w warunkach presji ze strony konkurencji, producenci wózków coraz częściej oferują tego rodzaju systemy jako wyposażenie standardowe, czego przykładem mogą być systemy kontroli i ograniczenia prędkości podczas jazdy po łuku. Czy Pana zdaniem każdy wózek powinien mieć klatkę bezpieczeństwa? Zanim odpowiem, chciałbym uszczegółowić kilka terminów, które mają tutaj odniesienie: FOPS, czyli konstrukcja zabezpieczająca przed spadającymi przedmiotami, ROPS, czyli konstrukcja zabezpieczająca przed skutkami przewrócenia, stosowana w maszynach do robót ziemnych, oraz tzw. daszki ochronne, które są przywołane w normie zharmonizowanej ISO 6055 dotyczącej wózków jezdniowych podnośnikowych. Jakiś czas temu na Forum Jednostek Notyfikowanych w zakresie dyrektywy maszynowej pojawiła się rekomendacja mówiąca o tym, że daszek ochronny jest od- 32 PRESS wrzesień 2014

35 Wywiad - eksploatacja wózków jezdnych powiednikiem konstrukcji zabezpieczającej przed spadającymi przedmiotami. Pytanie brzmi: czy każdy wózek powinien mieć taki daszek? Moim zdaniem daszki tego rodzaju powinny być instalowane w tych wózkach, których operatorzy są eksponowani na zagrożenie spadającymi przedmiotami. Z praktycznego punktu widzenia z takim zagrożeniem należy się liczyć wtedy, kiedy operator wózka podnosi za jego pomocą ładunki na wysokość powyżej 1,8 m. Należy również zauważyć, że operatorzy wózków narażeni są na ryzyko zgniecenia między konstrukcją wózka a podłożem na skutek przewrócenia wózka. Skuteczne zabezpieczenia, ograniczające to ryzyko, wymienione są w rozporządzeniu ministra gospodarki z dnia 30 października 2002 r., które wdraża postanowienia tzw. dyrektywy narzędziowej i ma zastosowanie do wózków starszych generacji, nieposiadających oznakowania CE. Rozporządzenie określa cztery środki zabezpieczające przed skutkami wspomnianego zdarzenia wypadkowego i jednym z nich są pasy bezpieczeństwa. Na co w trakcie badania wózków zwracają Państwo szczególną uwagę? Metodologia prowadzenia badań okresowych wózków opisana jest w technicznych dokumentach systemowych UDT, które są dobrą praktyką inżynierską w tym zakresie. Kontrole dokonywane przez inspektorów UDT mają na celu po pierwsze: potwierdzenie, że zostały wykonane ewentualne zalecenia z poprzedniego badania, po drugie: że stan techniczny wózka jest właściwy, przez co rozumiemy sprawdzenie dopuszczalnego zużycia poszczególnych elementów, oraz że stan ten utrzyma się do następnego badania. Ważnym elementem są próby funkcjonalne, które mają na celu potwierdzenie, że wózek prawidłowo realizuje swoje funkcje i utrzymuje odpowiedni poziom bezpieczeństwa. Ważne W trakcie tych prób sprawdzane są wszystkie elementy funkcjonalne, zabezpieczające i ochronne oraz sposób ich działania, jak skuteczność działania układu hamulcowego oraz hamulca postojowego. Jakie są najczęstsze techniczne przyczyny wypadków z udziałem wózków w Polsce w ostatnich latach? Wypadki spowodowane wadami projektowymi lub materiałowymi to ułamek procenta, absolutny margines. Błędy konserwacji to mniejszość ok. 10 proc. ogółu. Za to ponad 90 proc. to szeroko pojęte błędy eksploatacyjne. Wśród nich zdecydowaną większość stanowią błędy popełnione przez operatorów, część z nich jest z kolei efektem błędów popełnionych przez pracodawcę, a polegających na niewłaściwej organizacji miejsca pracy. Te dwie kategorie są ze sobą często skorelowane, kiedy błędy operatora są pochodną błędów pracodawcy, np. niedostatków szkoleniowych skutkujących dopuszczaniem do eksploatacji wózka osób niekompetentnych. Na wypadki z winy operatora składają się, moim zdaniem, głównie trzy elementy. Po pierwsze, wózek jezdniowy podnośnikowy jest urządzeniem specyficznym na tle innych urządzeń transportu bliskiego. Strefa zagrożenia występuje właściwie wszędzie tam, gdzie wózek się pojawia. To o tyle ważne, że wózek sam w sobie nie posiada zabezpieczeń, które uniemożliwiałyby jego pojawienie się w konkretnym miejscu na terenie zakładu pracy. Ograniczenia może wprowadzić pracodawca metodami organizacyjnymi, wyznaczając drogi, którymi można poruszać się wózkiem. Drugim elementem, niestety występującym nagminnie, jest brawura. Zbyt szybka jazda, gwałtowne manewry, ładunek źle umieszczony na widłach. Lekceważenie podstawowych zasad bezpieczeństwa i właściwej eksploatacji to prosta droga do wypadku. Po trzecie wózek nie posiada systemów zabezpieczających, które uniemożliwią np. podnoszenie ładunków ponadwymiarowych. W 2013 r. przy obsłudze wózków jezdniowych doszło do 53 nieszczęśliwych wypadków i 12 niebezpiecznych uszkodzeń. Aż 46 osób odniosło obrażenia ciała, 7 osób poniosło śmierć. Zgodnie z rozporządzeniem ministra gospodarki z 10 maja 2002 r. W pomieszczeniach pracy dopuszczalne jest używanie wózków z silnikiem spalinowym z zastrzeżeniem ust. 2, pod warunkiem że substancje szkodliwe wydalane z silnika i hałas związany z jego pracą nie powodują przekroczenia wartości najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń, określonych w odrębnych przepisach. Niedopuszczalne jest używanie w pomieszczeniach pracy wózków z silnikami spalinowymi zasilanymi benzyną etylizowaną lub zawierającą inne substancje toksyczne. Czy ten zapis należy interpretować w ten sposób, że nie jest dozwolone używanie wózków napędzanych benzyną, ale jest dozwolone używanie wózków napędzanych ropą? I jeżeli tak, to dlaczego zabrania się używania wózków benzynowych? Przez lata mieliśmy w Polsce do czynienia z benzyną etylizowaną, a więc taką, do której dodawane są związki ołowiu. Związki te podnoszą liczbę oktanową paliwa określającą odporność na niepożądane w silniku spalinowym spalanie stukowe. Niestety, to rozwiązanie ma wadę: w procesie spalania produkowane są związki toksyczne, które przedostają się do powietrza w spalinach. To substancje na tyle szkodliwe, że w niektórych krajach europejskich stosowanie paliw etylizowanych zostało zakazane. > Wózek jezdny to nie wyścigówka......ani taksówka......ani ciężarówka. wrzesień 2014 PRESS 33

36 Wywiad - eksploatacja wózków jezdnych Co do wózków zasilanych olejem napędowym ich używanie jest dozwolone, ale wiąże się z koniecznością monitorowania najwyższych dopuszczalnych stężeń zanieczyszczenia powietrza w zakładzie, w którym są wykorzystywane. Obecnie eksploatowanych jest niewiele wózków wyposażonych w silniki na benzynę i często są one przerabiane na zasilanie gazem przez producenta lub użytkownika. Jak podchodzą Państwo do wózków z napędem gazowym? W jaki sposób regulowane są kwestie montażu instalacji gazowych, butli z gazem? Kto odpowiada za bezpieczeństwo w tym aspekcie? Ważny cytat Rzeczywiście jest to problem, ponieważ ten obszar nie jest w Polsce uregulowany. Są regulacje dotyczące montażu instalacji gazowych w pojazdach samochodowych, a wózki nimi nie są. Montaż takiej instalacji trudno również uznać za modernizację w rozumieniu UDT, jako że taka zmiana nie ma nic wspólnego z podniesieniem poziomu bezpieczeństwa, a tak definiujemy ten termin z braku ustawowej wykładni. Odpowiedzialność za bezpieczeństwo instalacji ponosi oczywiście pracodawca, który jej wykonanie powinien powierzyć osobom kompetentnym. Tutaj pojawia się kolejny problem, ponieważ przepisy nie mówią również, kto jest osobą kompetentną w tym zakresie. Powiem tak gdybym był pracodawcą i zamierzał przeprowadzić tego rodzaju modyfikacje w swoich wózkach, wybrałbym przedsiębiorcę, który montuje takie instalacje w samochodach osobowych, oraz upewniłbym się, że posiada w tym duże doświadczenie i, co bardzo istotne, do montażu używa elementów homologowanych. Elementy instalacji gazowej podlegają homologacji, co daje możliwość wprowadzenia do tego procesu pewnej oceny jakości podzespołów. Ryzyko, które zachodzi w odniesieniu do eksploatacji takich instalacji, jest tożsame w stosunku do samochodów osobowych i wózków widłowych. x Wypadki spowodowane wadami projektowymi lub materiałowymi to ułamek procenta, absolutny margines. Błędy konserwacji to mniejszość ok. 10 proc. ogółu. Za to ponad 90 proc. to szeroko pojęte błędy eksploatacyjne. Wśród nich zdecydowaną większość stanowią błędy popełnione przez operatorów, część z nich jest z kolei efektem błędów popełnionych przez pracodawcę, a polegających na niewłaściwej organizacji miejsca pracy. Te dwie kategorie są ze sobą często skorelowane, kiedy błędy operatora są pochodną błędów pracodawcy, np. niedostatków szkoleniowych skutkujących dopuszczaniem do eksploatacji wózka osób niekompetentnych. It s Time to Know... reklama SECOMY 50-S Fine Cutting Mill without screen insert, but with integrated dynamic classifier Micronising of fibrous products Patented cutting-/ classifying system Unique system in the world 34 PRESS wrzesień

37

38 Mieszanie i dyaspersja farb i lakierów W produkcji farb i lakierów ważną rolę odgrywa powtarzalność procesu. Jednym z etapów produkcji jest mieszanie i dyspersja pigmentów w wodzie lub rozpuszczalniku. Istotny jest czas mieszania i dyspersji, od którego zależy całkowita wydajność oraz koszt procesu produkcji. Dodatkowo, ze względu na wymogi ochrony środowiska, coraz większą wagę przywiązuje się do zmniejszenia emisji rozpuszczalników i pyłów. tekst Anna Drabik biuro@grupa-wolff.eu W produkcji farb dyspersja polega na rozproszeniu cząstek stałych (pigmentów) w płynie (wodzie, rozpuszczalniku). Cząstki te nie rozpuszczają się w cieczy, a jedynie tworzą stabilną, dwufazową mieszaninę koloidalną. W idealnym przypadku pojedyncze cząstki proszku są oddzielone od siebie warstwą cieczy. Ponieważ jednak cząstki o rozmiarze poniżej 10 µm, za sprawą oddziaływań powierzchniowych, tworzą trwałe aglomeraty, osiągnięcie takiego stanu nie jest zadaniem łatwym. W zakładach przemysłowych dyspersja proszków w cieczach prowadzona jest z reguły w disolwerach specjalnych mieszalnikach z szybkobieżnym mieszadłem w formie odpowiednio wyprofilowanej tarczy. Generowane przez nie siły umożliwiają rozbicie aglomeratów proszku oraz dyspersję cząstek w płynie. Ponieważ proces ten realizowany jest w dużej objętości, disolwery charakteryzują się wysoką energochłonnością. To właśnie ten aspekt skłonił producentów urządzeń do poszukiwania nowych, bardziej efektywnych rozwiązań. Większość z nich skupiła się jednak na modyfikacjach poszczególnych elementów disolwera (np. kształtu tarcz dyspersyjnych) lub wdrażaniu nowych, aczkolwiek drobnych ulepszeń (np. wdrożenie kosza mielącego). Inni natomiast postanowili opracować zupełnie nową, efektywniejszą koncepcję urządzenia. Przykładowo inżynierowie firmy Netzsch zaproponowali, aby proces deaglomeracji prowadzony był poza fazą ciekłą, a sama dyspersja w ograniczonej ilości płynu. W konsekwencji opracowano mieszalnik, którego parametry zaskoczyły wszystkich. Jak pokazały testy porównawcze, nowe urządzenie zużywa o 86% mniej energii w porównaniu do standardowego disolwera. Mieszalnik PSI-MIX Zasadę działania mieszalnika PSI-MIX prezentuje Rys. 1. Serce urządzenia stanowią dwie połączone ze sobą komory: komora deaglomeracji wraz z śrubą (1), gdzie następuje ڼڼ rozbicie aglomeratów, rozpro- komora dyspersji (2), gdzie cząstki stałe zostają ڼڼ szone w cieczy. W początkowej fazie procesu pompa (3) transportuje ciecz ze zbiornika (4) do komory dyspersji (2). Obracający się w komorze rotor wytwarza podciśnienie, które powoduje zassanie proszku z komory deaglomeracji (1). To samo podciśnienie zapobiega transportowi cieczy w kierunku odwrotnym, tj. z komory dyspersji do komory deaglomeracji. Na styku obu komór znajduje się łączące je przewężenie, gdzie dochodzi do wstępnego zwilżenia cząstek stałych. Tak przygotowana mieszanina trafia do komory dyspersji (2), gdzie następuje proces zasadniczego rozproszenia cząstek w cieczy. Otrzymany w ten sposób płyn zostaje zawrócony do zbiornika z mieszadłem (4), a proces jest kontynuowany do wyczerpania produktu sypkiego lub osiągnięcia pożądanej dyspersji. Zastosowanie Mieszalnik PSI-MIX stosowany jest dla produktów charakteryzujących się zarówno niską, jak i wysoka lepkością. Co ważne, urządzenie może pracować w strefach zagrożenia wybuchem oraz wszędzie tam, gdzie konieczne jest ograniczenie emisji szkodliwych substancji. 36 PRESS wrzesień 2014

39 Mieszanie i dyspersja Tab. 1. Porównanie parametrów mieszalnika PSI-MIX oraz disolwera na przykładzie dyspersji 10 ton białej farby (65% TiO 2 ) Parametr Dyspersja z zastosowaniem mieszalnika PSI-MIX Dyspersja z zastosowaniem disolwera Moc 55 kw 200 kw Tryb pracy Cyrkulacyjny Okresowy Czas dyspersji 1 godz. 10 minut 1 godz. 30 minut Zużycie energii 42 kwh 300 kwh Zużycie energii na 4,2 kwh/t 30 kwh/t tonę produktu Końcowa temperatura 28 o C 73 o C Disolwer kontra mieszalnik W porównaniu do disolwera, mieszalnik PSI-MIX Inline charakteryzuje się znacznie niższym zużyciem energii. Wynika to przede wszystkim z faktu, iż w przypadku disolwerów procesy rozbicia aglomeratów oraz rozproszenia cząstek stałych, realizowane są w dużej ilości fazy ciekłej, co wymaga zastosowania napędów o dużej mocy. W przypadku mieszalnika oba procesy zostały rozdzielone, a dyspersja odbywa się w ograniczonej ilości płynu. W tabeli 1 przedstawiono wyniki testów, w których porównano charakterystykę pracy standardowego disolwera oraz mieszalnika PSI-MIX. Oba urządzenia miały za zadanie wyprodukować 10 ton białej farby (pigment 65% TiO2). Zużycie energii przez mieszalnik okazało się ponad siedem razy niższe. Dodatkowo oprócz dyspersji, mieszalnik PSI-MIX zapewnił odpowietrzenie produktu, co wpłynęło na poprawę jego jakości i trwałości. Ważną cechą mieszalnika jest również jego uniwersalność jedno urządzenie daje możliwość dyspersji partii produkcyjnych w zakresie od 100 do litrów. x Rys. 1. Podstawowe elementy mieszalnika PSI-MIX Mieszalnik PSI-MIX Najważniejsze obszary zastosowania ff dyspersja produktów wrażliwych na wzrost temperatury, ff dyspersja dużej ilości proszku w stosunku do objętości płynu, ff dyspersja małej ilości proszku w stosunku do objętości płynu, ff dyspersja proszków o bardzo małych rozmiarach cząstek, ff dyspersja produktów, których lepkość bardzo wzrasta podczas procesu, ff procesy wymagające dużej elastyczności w zakresie objętości produkowanych szarż. wrzesień 2014 PRESS 37

40 Oczyszczania cieczy procesowych z zastosowaniem technologii magnetycznej Filtracja magnetyczna to stosunkowo nowa koncepcja oczyszczania cieczy procesowych z drobin ferro- i paramagnetycznych. Standardowo rozwiązanie to stosuje się do olei oraz płynów chłodzących. W porównaniu do tradycyjnych metod filtracji, posiada ona szereg zalet - jest ekonomiczna, ekologiczna i bardzo skuteczna - także w przypadku zanieczyszczeń o wielkości poniżej jednego mikrona. Element roboczy filtrów magnetycznych stanowi stalowy pręt, w rdzeniu którego zabudowane są neodymowe magnesy wysokiej mocy. Natężenie pola magnetycznego mierzone na powierzchni pręta wynosi od 8000 do Gs. Jest to od 6 do 7 razy więcej niż w przypadku standardowych magnesów ceramicznych. Ilość oraz moc prętów każdorazowo dobierana jest pod kątem danej aplikacji. Podczas procesu filtracji pręty magnetyczne zabudowane są wewnątrz specjalnego zbiornika, przez który przepływa zanieczyszczona ciecz. W wyniku oddziaływania silnego pola magnetycznego cząstki ferro- i paramagnetyczne zostają wyłapane na powierzchni prętów, a następnie usunięte z układu w procesie okresowego czyszczenia. Przy doborze filtrów magnetycznych należy uwzględnić takie parametry procesowe, jak: charakter cieczy procesowej, rodzaj, ilość oraz wielkość zanieczyszczeń, pożądana wydajność oraz skuteczność filtracji. W celu lepszego zrozumienia, jak filtracja magnetyczna wpływa na poprawę efektywności produkcji, poniżej zestawiono ją z klasyczną filtracją membranową. FILTRACJA MEMBRANOWA Klasyczna filtracja polega na mechanicznym oddzieleniu cieczy od niepożądanych zanieczyszczeń przy użyciu membran o odpowiedniej porowatości. Podczas filtracji zanieczyszczenia o wielkości przekraczającej wielkość porów zostają zatrzymane na tkaninie filtracyjnej. Jej struktura wykonana jest najczęściej z polipropylenu, poliestru lub celulozy. Filtracja membranowa powoduje spadek ciśnienia filtrowanej cieczy. Początkowo różnica ciśnień po obu stronach filtra jest niewielka. Z czasem tkanina filtracyjna ulega zapchaniu co zwiększa opory przepływu, a tym samym generuje wzrost różnicy ciśnień po obu stronach membrany. W skrajnych przypadkach może Porównanie Typowe filtry membranowe są wstanie wyłapać cząstki o rozmiarze wiekszym niż 40 μm, co wynika w głównej mierze z kompromisu pomiędzy skutecznością, a oporem przepływu na filtrze. Problem ten nie występuje w przypadku filtrów magnetycznych, które są wstanie oczyszczać ciecze z cząstek o rozmiarze poniżej 1 μm. VS filtracja cząstek poniżej 1 μm filtracja cząstek powyżej 40 μm 38 PRESS wrzesień 2014

41 filtracja magnetyczna - oczyszczanie płynów dojść do całkowitego zapchania filtra, a tym samym zatrzymania obiegu cieczy procesowej. Z tego względu, po przekroczeniu pewnej granicznej różnicy ciśnień, filtr klasyczny musi zostać wymieniony. FILTRACJA MEMBRANOWA - ZALETY Łatwa kontrola kondycji filtra - poprzez prosty pomiar ciśnienia przed i za filtrem, w każdej chwili otrzymujemy informacje o stopniu zanieczyszczenia filtra. Daje to dokładny pogląd na to, kiedy filtr należy wymienić. Niskie koszty inwestycyjne - stosunkowo niewielkie koszty zakupu. FILTRACJA MEMBRANOWA - WADY Koszty eksploatacyjne - przy znacznym spadku ciśnienia materiał filtrujący należy wymienić na nowy. Oprócz zakupu nowego wkładu filtra, trzeba ponieść dodatkowe koszty związane z utylizacją zanieczyszczonego wkładu oraz stratą pewnej ilości filtrowanej cieczy, która zawsze zostaje na materiale filtrującym. Ograniczona efektywność - w związku ze stratami ciśnienia na filtrze, proces filtracji barierowej jest kompromisem pomiędzy skutecznością oczyszczania, a wydajnością przepływu cieczy. Typowe filtry membranowe mają zdolność do oczyszczania cieczy z cząstek o wielkości większej niż 40 mikronów. Rozwiązanie to z jednej strony pozwala utrzymać opory przepływu w filtrze na dopuszczalnym poziomie, z drugie nie zapewnia właściwej skuteczności filtracji. Zjawisko to znacząco przyczynia się do skrócenia żywotności cieczy procesowej. FILTRACJA MAGNETYCZNA - ZALETY Koszty eksploatacyjne - brak materiałów zużywających się oraz możliwość czyszczenia elementów roboczych filtra. Ponadto filtry magnetyczne charakteryzują się znikomo niskim oporem przepływu. Wysoka dokładność - filtracja cząsteczek o wielkości poniżej 5 mikronów znacznie poprawia żywotność zarówno filtrowanych cieczy, jak i urządzeń, w których są one stosowane. W sytuacji, gdy wymaga tego dana aplikacja, możliwe jest wyłapywanie cząstek o wymiarach poniżej 1 mikrona. Minimalne straty cieczy - zanieczyszczenia są usuwane z filtra w postaci półsuchej. Ubytek cieczy jest znacznie mniejszy, niż przy tradycyjnych sposobach filtracji. Walory ekologiczne - minimalna ilość odpadów do recyklingu (brak zużytych materiałów filtracyjnych). Skuteczna filtracja zapewnia dłuższą żywotność cieczy. FILTRACJA MAGNETYCZNA WADY Wyższe koszty inwestycyjne - koszt zakupu filtrów magnetycznych jest wyższy w porównaniu ze standardowymi filtrami membranowymi. Jest to praktycznie jedyna wada magnetycznych filtrów cieczy, która jednak jest szybko niwelowana poprzez ograniczenie kosztów eksploatacyjnych. > Rys. 1. Samooczyszczający się, w pełni zautomatyzowany filtr magnetyczny wrzesień 2014 PRESS 39

42 Filtracja magnetyczna - oczyszczanie płynów FILTRY MAGNETYCZNE - DOSTĘPNE ROZWIĄZANIA Kompaktowe filtry magnetyczne - najprostsze i najtańsze rozwiązanie. Ciecz przepływa wokół centralnie umieszczonego rdzenia magnetycznego. Geometria przepływu oraz magnesy neodymowe wysokiej mocy zapewniają niezwykle skuteczne usuwanie wszystkich cząstek ferro- i paramagnetycznych o wielkości nawet kilku mikronów. Odpowiednia konstrukcja obwodu pola magnetycznego nie blokuje przepływu cieczy i nie powoduje znaczących spadków ciśnienia nawet wtedy, gdy filtr jest pełen zanieczyszczeń. Przykładem filtra magnetycznego o prostej, kompaktowej konstrukcji może jest Micromag. Urządzenie dostępne jest w trzech rozmiarach (5, 10 i 20 ) z maksymalną przepustowością do 150 litrów na minutę (wersja 20 ) i pojemności do 3,8 kg zebranych zanieczyszczeń. W tym przypadku czyszczenie odbywa się ręcznie, mimo to jest bardzo proste i trwa zaledwie 2-3 minuty. Dostępna jest również wersja wysokociśnieniowa, która może pracować z ciśnieniem do 80 bar. Podstawowe obszary zastosowania tego typu filtrów to: układy chłodzenia przy wszelkiego rodzaju maszynach do precyzyjnej obróbki metali, przemysłowe mycie części, wstępna filtracja, układy hydrauliczne, zabezpieczenie pomp. Uniwersalne filtry magnetyczne z mechanizmem ułatwiającym czyszczenie - przeznaczone dla aplikacji wymagających wyższych wydajności, krótkich przestojów związanych z czyszczeniem. Przykładowo, filtry Filtromag zawierają nie jeden, a 3 lub 6 prętów magnetycznych ze stali nierdzewnej. Ręczny proces czyszczenia prętów może zostać wsparty systemem Easy Clean, który umożliwia wyjęcie rdzeni magnetycznych ze stalowych prętów, co z kolei powoduje natychmiastowe opadnięcie cząstek do zbiornika na zanieczyszczenia. System Easy Clean pozwala skrócić czas niezbędny na czyszczenie filtra do zaledwie kilku minut. Natężenie pola magnetycznego na powierzchni prętów wynosi do Gs. Ten typ filtrów stosuje się w analogicznych aplikacjach, jak filtry kompaktowe, z tym że wymagających wyższych wydajności, a także dla cieczy agresywnych chemicznie oraz w produkcji farb i pigmentów. Do najbardziej zaawansowanych urządzeń tego typu należą w pełni zautomatyzowane filtry magnetyczne. Rozwiązania takie posiadają funkcję auto-czyszczenia prętów magnetycznych oraz układ minimalizujący straty cieczy procesowej. Podstawowa zasada działania układu czyszczącego jest analogiczna do wcześniejszego przypadku, tj. zanieczyszczenia są zbierane na prętach, we wnętrzu których znajdują się tzw. rdzenie magnetyczne. Podczas czyszczenia rdzenie są automatycznie wysuwane z prętów, co powoduje opadnięcie zanieczyszczeń. Jednocześnie zawór trójdrożny zamontowany bezpośrednio za filtrem kieruje przepływającą ciecz razem z uwolnionymi zanieczyszczeniami do osobnego zbiornika. Po wypłukaniu komory filtra z zanieczyszczeń, rdzenie magnetyczne oraz zawór trójdrożny powracają do pierwotnego położenia. Cały cykl czyszczenia trwa zaledwie kilka sekund. W osobnym zbiorniku zanieczyszczenia są oddzielane od cieczy na rolce magnetycznej. W ten sposób powstaje rodzaj półsuchego placka oraz czysta ciecz, która ponownie zostaje zawrócona do układu. Dla przykładu, filtr typu Automag może pracować z przepustowością do 900 litrów na minutę, jednak możliwość równoległego łączenia ze sobą filtrów pozwala na efektywne oczyszczanie cieczy o wielokrotnie większym natężeniu przepływu. Po ustawieniu odpowiedniej częstotliwości czyszczenia, filtr może pracować 24h na dobę, bez dodatkowej ingerencji personelu. Rys. 2. Mechanizm automatycznego czyszczenia filtra magnetycznego Przefiltrowana ciecz zawrócona do procesu Ciecz zanieczyszczona kierowana do rozdziału Rys. 3. Zanieczyszczony pręt magnetyczny 40 PRESS wrzesień 2014

43 Filtracja magnetyczna - oczyszczanie płynów PODSUMOWANIE W dobie dążenia do minimalizowania kosztów produkcji i poprawy jakości wyrobów, filtracja magnetyczna jest znakomitą alternatywą lub uzupełnieniem standardowych filtrów barierowych (membranowych). Może być wykorzystywana w szerokim zakresie natężenia przepływu cieczy, z czyszczeniem zarówno ręcznym, jak i automatycznym. Filtrację magnetyczną cechuje brak materiałów eksploatacyjnych, mniejsze straty filtrowanej cieczy, brak znaczących oporów przepływu na filtrze oraz wyłapywanie cząstek o wielkości poniżej jednego mikrona, co jest nie do osiągnięcia przy standardowej filtracji membranowej. Nowoczesne filtry magnetyczne mogą być stosowane zarówno samodzielnie, jak i w połączeniu ze standardowymi filtrami membranowymi. Drugie z rozwiązań pozwala znacząco obniżyć koszty związane z wymianą membran; wydłużyć czas pracy filtrów barierowych, a tym samym zmniejszyć ilość przestojów instalacji; obniżyć straty cieczy procesowej; zapewnić filtrację cząstek o rozmiarach poniżej 1 μm oraz materiałów nie wykazujących właściwości magnetycznych. x Rys. 4. Przykład w peni automatycznej instalacji do oczyszczania cieczy procesowych Filtr magnetyczny Automag 2-stopniowy filtr magnetyczny, usuwa zanieczyszczenia o rozmiarach nawet poniżej mikrona. Zautomatyzowany proces czyszczenia. Zbiornik buforowy Stanowi miejsce zatrzymania cieczy wraz z zanieczyszczeniami przed jej podaniem do magnetycznej rolki do oczyszczania chłodziwa. Zawór rozdzielczy Automatycznie przełączany w trakcie procesu oczyszczania filtra, co umożliwia przesłanie cieczy wraz z zanieczyszczeniami do zbiornika buforowego. Rolka magnetyczna Oddziela zanieczyszczenia od cieczy użytej podczas oczyszczania. Oczyszczona ciecz jest podawana z powrotem do obiegu. Zanieczyszczenia są usuwane w postaci półsuchego placka, który można poddać później recyklingowi. wrzesień 2014 PRESS 41

44 Światłowodowy pomiar temperatury w procesie mrożenia gruntu Technologia światłowodowego pomiaru temperatury może służyć m.in. do wykrywania pożarów, wycieków czy przegrzanych elementów instalacji procesowych. Przykłady te stanowią jednak niewielki ułamek wszystkich możliwych zastosowań tej unikalnej technologii. W niniejszym artykule przedstawiono kolejny z nich pomiar temperatury w procesie głębienia szybów metodą zamrażania gruntu. Światłowody znajdują wiele zastosowań. Są one powszechnie używane w telekomunikacji, ponieważ nie ulegają łatwo interferencjom. Czujniki na bazie światłowodów wykazują bardzo niską stratę sygnału na włóknie (0,2 db/km). Tym samym monitorowanie przestrzeni o dużych gabarytach wymaga niewielkiej ilości kabli światłowodowych. Z kolei analogiczne systemy wykonane z klasycznymi czujnikami elektrycznymi wymagają wielu długich i ciężkich kabli. Rys. 1. przedstawia porównanie kabli elektrycznych i światłowodowych w identycznej instalacji. Światłowody są ponadto niewrażliwe naciepło i oddziaływanie chemiczne. Światłowodowe kable sensoryczne można produkować bez udziału części metalowych przez co mogą być one stosowane w strefach zagrożenia wybuchem lub oddziaływania elektromagnetycznego. Znoszą one również duże obciążenia mechaniczne. Rozproszone pomiary temperatury Podstawą działania światłowodowych kabli sensorycznych są włókna światłowodowe umożliwiające transmisję danych. Włókna te tworzą wiązki światłowodowe, które zostają zabudowane w płaszczu chroniącym je przed wpływem czynników mechanicznych oraz chemicznych. Sensory światłowodowe należą do grupy czujników rozproszonych, które są w stanie realizować pomiar na całej długości przewodu. Rys. 2. przedstawia ogólną zasadę pomiaru temperatury światłowodami. Urządzenie pomiarowe emituje impulsy światła laserowego poprzez światłowód. Niewielka część światła lasera, na skutek zmian gęstości optycznej wewnątrz włókien światłowodu ulega rozproszeniu wstecznemu. Rozproszenie to składa się z rozproszenia Rayleigha, Brillouina i Ramana. Pierwsze z nich jest podstawą techniki reflektometrii optycznej w domenie czasowej (OTDR), używanej do kontroli jakości połączeń w sieciach teletechnicznych. Rozproszenie Brillouina natomiast służy do pomiaru temperatury i naprężeń, zaś rozproszenie Ramana wyłącznie do pomiarów temperatury. Ponadto widmo światła rozproszonego zawiera pasma stokesowskie i antystokesow- Rys. 1. Porównanie tradycyjnych sensorów elektrycznych i światłowodowych w identycznej instalacji 42 PRESS wrzesień 2014

45 Światłowodowy pomiar temperatury skie, które są symetryczne względem siebie. Natężenie pasma antystokesowskiego rozproszenia Ramana zależy zasadniczo od temperatury. Z kolei natężenie pasma stokesowskiego jest niemal niewrażliwe na temperaturę. Tym samym, aby obliczyć temperaturę kabla sensorycznego należy podzielić wartość natężenia pasma antystokesowskiego rozproszenia Ramana przez natężenie pasma stokesowskiego. Z drugiej strony pomiar temperatury powiązany jest z pomiarem czasu, co umożliwia precyzyjne określenie miejsca pomiaru. Jak zostało przedstawione na przykładzie (Rys. 2), 10ns odpowiada pomiarowi temperatury na odcinku 1m kabla sensorycznego. Współczesne przyrządy pomiarowe pozwalają dokonywać pomiaru co 12,5cm z rozdzielczością 0,1 o C. Podsumowując pomiar temperatury światłowodem polega na pomiarze natężenia światła w rozproszeniu wstecznym Ramana oraz pomiarze czasu przebiegu światła. Na podstawie tych pomiarów obliczony zostaje rozkład temperatur wzdłuż kabla światłowodowego. Inteligentny kompleksowy system modułowy Podstawową zaletą systemu modułowego jest jego elastyczność, która pozwala dostosowywać go do potrzeb konkretnych projektów i zastosowań. Technika pomiaru temperatury z zastosowaniem sensorycznych przewodów światłowodowych pozwala uniknąć wielu różnych problemów. Jednym z ważniejszych składników systemu jest kabel pomiarowy. Jego konstrukcja każdorazowo dobierana jest do wymogów konkretnej aplikacji - przykładowo, zupełnie inne przewody zostaną zastosowane do pracy w odwiertach czy też w skrajnie wysokich lub niskich temperaturach. Kabel pomiarowy podłączony jest do urządzenia pomiarowego za pomocą specjalnej skrzynki przyłączeniowej oraz złącza optycznego. Rodzaj urządzenia pomiarowego zależy od typu instalacji, długości kabla oraz samego obiektu, dla którego przewidu- > Rys. 2. Ogólna zasada pomiaru temperatury światłowodem 1 I [cd] natężenie 2 impulsy światła laserowego Pasma antystokesowskie Pasma stokesowskie rozproszenie wsteczne 3 rozproszenie wsteczne Ramana rozproszenie wsteczne Brillouina rozproszenie wsteczne Rayleigha długość fali [nm] Zasada działania czas [ns] odległość [m] wprowadzenie regularnych impulsów światła laserowego do wnętrza światłowodu analiza rozproszenia wstecznego, które składa się z rozproszenia: Rayleigha, Brillouina i Ramana konwersja danych nt. rozproszenia wstecznego Ramana na informację o temperaturze obiektu Pytanie do specjalisty: O rozwój światłowodowej techniki pomiaru temperatury w Polsce zapytaliśmy dr. Stephan Großwiga, uznanego specjalistę w dziedzinie liniowego pomiaru rozkładu temperatury: na podstawie obecnej wiedzy na temat polskiego przemysłu oraz własnych doświadczeń, widzę ogromny potencjał do zastosowania takich rozwiązań w Polsce. Z mojego punktu widzenia priorytetowa jest implementacja systemów dla polskiego górnictwa między innymi do monitorowania taśmociągów pod kątem wykrywania pożarów, oraz dla przemysłu wydobywczego ropy i gazu w aspekcie ich transportu i przechowywania. Ponadto widzę również ich zastosowanie w przemyśle chemicznym i logistyce. wrzesień 2014 PRESS 43

46 Światłowodowy pomiar temperatury Rys. 3. Mapa rozkładu temperatury w dwóch otworach na jednym szybie w Rosji. Odwiert S1 47 znajdujący się przy otworach mrożeniowych sygnalizuje silne schłodzenie. Z kolei odwiert S1 48, znajdujący się poza strefą zamrażania, sygnalizuje jedynie słabe schłodzenie Głębokość [m] odwiert S1 47 Głębokość [m] odwiert S Czas [dni] Czas [dni] o Temperatura [ C] je się pomiar temperatury. Szczególnie ważnymi czynnikami determinującymi wybór urządzenia pomiarowego są: długość kabla i pożądana rozdzielczość przestrzenna. Poniżej wyszczególniono wybrane typowe parametry techniczne urządzenia pomiarowego. Komputer jest odpowiedzialny za sterowanie urządzeniem pomiarowym oraz zapis danych. Dane są wyświetlane na ekranie w formie wykresu lub poddawane automatycznej analizie w celu określenia czy badany system działa prawidłowo. Wszystkie składniki systemu są połączone z bazą danych SQL, dzięki czemu w razie usterki jednego z nich można go łatwo wymienić. Skuteczne monitorowanie dwóch szybów głębionych metodą zamrażania górotworu w Rosji Dobrym przykładem zastosowanie techniki światłowodowej jest projekt zrealizowany przez firmę GESO GmbH (patrz niżej) w Rosji. W tym przypadku światłowody zastosowano do pomiaru temperatury dwóch 250 m szybów głębionych metodą zamrażania górotworu. Pomiar z dokładnością 0,2 o C odbywał się poprzez 8 otworów (po 4 na szyb), do których wprowadzono przewody światłowodowe. Osiągnięcie wymaganej dokładności pomiaru temperatury w połączeniu z wysoką jakością sterowania procesem zamrażania zapewniły optymalizację kosztów inwestycji. Oznacza to, iż schładzanie realizowane było w minimalnym wymaganym stopniu. Pakiet usług dla rosyjskiego projektu pogłębiania szybów techniką zamrażania górotworu obejmuje: Szczegółowy projekt inżynierski ڼڼ obejmu- Koncepcję kompletnego systemu ڼڼ jącego oprogramowanie oraz urządzenia oka- Instalację komponentów systemu: ڼڼ blowanie, komputer i oprogramowanie mo- Obserwację procesu zamrażania, ڼڼ nitoringiem on-line oraz całodobową obsługą techniczną Dyspozytor w stacji pomiarowej może obserwować rozkład temperatur wzdłuż każdego otworu pomiarowego, a na jego monitorze widnieje wykres dla stanu początkowego - natychmiast po ułożeniu kabla sensorycznego, jak i stanu aktualnego. Tym samym zna przebieg temperatur i procesu zamrażania górotworu. Kolorowa wizualizacja zmian mierzonej temperatury w czasie z uwzględnieniem głębokości umożliwia ocenę przebiegu procesu zamrażania górotworu. Dyspozytor widzi, które partie gleby zostały zamrożone i może ocenić ich rozmiary. Podczas pogłębiania szybu w zmrożonym górotworze można sprawdzać czy gleba jest odpowiednio zamrożona, zbyt zimna lub zbyt ciepła. Jeżeli gleba jest już za zimna, to pobór energii do chłodzenia będzie nadmiernie duży, jeżeli zaś jest za ciepła, może zaistnieć niebezpieczeństwo osuwania się ścian szybu. x reklama

47 nauka w polsce Ponad 100 mln w programie GEKON na innowacje ekologiczne Ponad 100 mln zł na badania naukowe, prace rozwojowe oraz wdrożenie innowacyjnych technologii ekologicznych mogą uzyskać przedsiębiorcy i konsorcja naukowo-przemysłowe w ramach ogłoszonego właśnie konkursu GEKON - Generator Koncepcji Ekologicznych. Organizują go Narodowe Centrum Badań i Rozwoju oraz Narodowy Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. W lipcu instytucje poinformowały we wspólnym komunikacie, że ogłaszają drugi konkurs w ramach tego partnerskiego programu. Jak wyjaśniają jest to pierwsze w Polsce wspólne przedsięwzięcie, które kompleksowo finansuje rozwój technologii przyjaznych środowisku od koncepcji badawczej do ich wdrożenia. Rozwój nowoczesnych technologii proekologicznych jest jedną z podstawowych dziedzin gospodarki rozwiniętych państw świata. Dlatego wsparcie dla polskiego przemysłu opartego na wiedzy w tej dziedzinie jest szansą na budowanie przewagi konkurencyjnej w Europie i na świecie podkreślił cytowany w komunikacie zastępca dyrektora Narodowego Centrum Badań i Rozwoju Leszek Grabarczyk. Program powstał m.in. w odpowiedzi na zaostrzające się przepisy Unii Europejskiej, które wymuszają na państwach członkowskich stałe rozwijanie technologii zagospodarowania odpadów oraz pozyskiwania energii odnawialnej. Dzięki podpisanemu przez NCBR i NFOŚiGW porozumieniu możliwe stało się finansowanie rozwiązań, które pozwolą także polskim firmom na skuteczną rywalizację w obszarze ekoinnowacji na arenie międzynarodowej. Budżet całego programu, który będzie realizowany do 2019 roku, to 400 mln zł. W ramach konkursu przedsiębiorcy i konsorcja naukowo-przemysłowe mogą się ubiegać o dofinansowanie fazy badawczo-rozwojowej oraz fazy wdrożeniowej. Budżet drugiego konkursu na fazę badawczo-rozwojową wyniesie co najmniej 36 mln zł, natomiast na fazę wdrożeniową w całym programie zostało przeznaczonych 160 mln zł (kwota na oba konkursy). Jak wyjaśniono zakres tematyczny konkursu obejmuje 5 obszarów związanych z pozyskiwaniem gazu niekonwencjonalnego, efektywnością energetyczną i magazynowaniem energii, ochroną i racjonalizacją wykorzystania wód, pozyskiwaniem energii z czystych źródeł, a także nowatorskimi metodami otrzymywania paliw, energii i materiałów z odpadów oraz recyklingu odpadów. W tym roku Narodowe Centrum Badań i Rozwoju rozstrzygnęło już pierwszy konkurs w programie GEKON. Wyłonione 24 projekty na fazę badawczo-rozwojową otrzymały łącznie 77 mln zł. Wśród zwycięskich projektów znalazły się m.in.: inteligentne gniazdo energetyczne, wykorzystujące innowacyjne technologie pozyskiwania i przetwarzania energii ze źródeł odnawialnych, projekt inteligentnego systemu sterowania oświetleniem ulicznym oraz opracowanie i wdrożenie nowych technologii tzw. małych elektrowni wiatrowych, które znajdą zastosowanie w instalacjach przydomowych. FoodSniffer wywęszy niebezpieczne związki w jedzeniu Wywęszy pleśń w piwie i produktach zbożowych, alergeny w mleku, pestycydy w winogronach i winie. Niewielkiej przystawce do smartfonu, nad którą pracują m.in. naukowcy z Krakowa, wystarczy kilka sekund, aby sprawdzić czy nasze jedzenie i picie są bezpieczne. Obecnie badania nad obecnością niebezpiecznych związków przeprowadza się niemal wyłącznie w specjalistycznych laboratoriach, są one kosztowne i trwają zwykle kilka dni. Sposobem na błyskawiczną analizę artykułów spożywczych może być FoodSniffer - urządzenie, nad którym pracuje międzynarodowy zespół naukowców. Uczestniczą w nich również badacze z Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie. Foodsniffer to niewielka przystawka do smartfonu, do której będzie można nakropić niewielką ilość płynu: soku, piwa, albo wody służącej do przepłukiwania linii technologicznych. Po nawet kilku sekundach - maksymalnie kilku minutach - poda ona wynik, wyjaśniający czy w naszym jedzeniu znajdują się szkodliwe substancje powiedział PAP dr hab. Jakub Rysz z Instytutu Fizyki im. Mariana Smoluchowskiego Uniwersytetu Jagiellońskiego. Najpierw naukowcy chcą przetestować urządzenie na kilku rodzajach produktów i substancji chemicznych o różnym pochodzeniu. Mogą to być resztki pestycydów w winogronach i winie, toksyny produkowane przez grzyby w zbożu i piwie, alergeny w wodzie do płukania żywności, wywołująca alergię kazeina w mleku krowim. Zgodnie z założeniami ma wykrywać dowolne związki, nawet w bardzo niewielkim stężeniu, które mogą stanowić zagrożenie dla człowieka. Urządzenie będzie można wykorzystywać zarówno na polach uprawnych, w procesie produkcji, aż po ostatni etap, czyli w sklepach. Będzie służyło także służbom, które sprawują nadzór nad żywnością. To nie jest produkt, który ma trafić do wysoko wyspecjalizowanych laboratoriów, tylko dla każdego. Chcemy, aby aplikacja w smartfonie podawała wynik badania w sposób jasny, prosty i czytelny, informując czy dana substancja występuje w danym produkcie wyjaśnił rozmówca PAP. Urządzenie będzie przesyłało dane do specjalistów, którzy będą mogli potwierdzić czy dane stężenie substancji powoduje, że produkt powinien być np. usunięty z rynku. Planowane jest też stworzenie centralnej europejskiej bazy danych, do której będą trafiały informacje zebrane za pomocą urządzenia. FoodSniffer ma trzy elementy. Jego sercem jest malutki chip - optoelektroniczny układ scalony, pokrywany specjalnymi związkami, które mają zdolność wychwytywania szkodliwych substancji. Właśnie nad takimi związkami pracują naukowcy z Krakowa. Taki chip będzie wkładany do trochę większego urządzenia podpinanego do smartfonu. Ostatnim elementem będzie aplikacja, obsługująca cały system. Już teraz współpracujemy z instytutami, które zajmują się bezpośrednio badaniami żywności oraz organizacjami zrzeszającymi dystrybutorów żywności. One wśród swoich klientów rozpowszechniają informacje o naszych pracach. Ostatecznego użytkownika na razie nie mamy wyjaśnił dr Rysz. wrzesień 2014 PRESS 45

48 Wzrost wynagrodzenia za prace dodatkowe tekst Dariusz Ziembiński ZAMÓWIENIA PUBLICZNE Przy zamówieniach publicznych na roboty budowlane cena oferty obejmuje wykonanie prac, które Zamawiający wskazał w Specyfikacji Istotnych Warunków Zamówienia (SIWZ) oraz w załączonych dokumentach, tj. w dokumentacji projektowej, specyfikacji technicznej wykonania i odbioru robót budowlanych, a przy zamówieniach typu zaprojektuj i wybuduj, w programie funkcjonalno-użytkowym. Ponieważ wykonawca na etapie składania oferty nie zna zakresu ewentualnych prac dodatkowych, uzupełniających czy zamiennych to nie jest w stanie realnie ich wycenić, a tym samym uwzględnić w swojej ofercie. To oczywiste stwierdzenie nie zawsze jest dostrzegane przez Zamawiających, którzy nader często to, iż wynagrodzenie wykonawcy ma charakter ryczałtowy, wykorzystują do formułowania żądań wykraczających poza zakres opisany w SIWZ oraz załącznikach. Sytuacja ta może prowadzić do sporów sądowych. SPÓR WYKONAWCA-ZAMAWIAJĄCY W przypadku sporu Wykonawcy z Zamawiającym organizatora przetargu obowiązują trzy fundamentalne przepisy: opi- Art Przedmiot zamówienia ڼڼ suje się w sposób jednoznaczny i wyczerpujący, za pomocą dostatecznie 46 PRESS wrzesień 2014

49 ZAMÓWIENIA PUBLICZNE dokładnych i zrozumiałych określeń, uwzględniając wszystkie wymagania i okoliczności mogące mieć wpływ na sporządzenie oferty. opisu- Art Zamawiający ڼڼ je przedmiot zamówienia na roboty budowlane za pomocą dokumentacji projektowej oraz specyfikacji technicznej wykonania i odbioru robót budowlanych. 2. Jeżeli przedmiotem zamówienia jest zaprojektowanie i wykonanie robót budowlanych w rozumieniu ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. - Prawo budowlane, zamawiający opisuje przedmiot zamówienia za pomocą programu funkcjonalno-użytkowego. wy- Art Zakres świadczenia ڼڼ konawcy wynikający z umowy jest tożsamy z jego zobowiązaniem zawartym w ofercie. 2. (uchylony) 3. Umowa podlega unieważnieniu w części wykraczającej poza określenie przedmiotu zamówienia zawarte w specyfikacji istotnych warunków zamówienia. Opierając się na SIWZ i opisanym w nim zakresie zamówienia wykonawca przedstawia ofertę, która następnie podlega ocenie zamawiającego pod kątem przesłanek do jej odrzucenia, o których mowa w art. 89 ust. 1 Pzp. SIWZ - PODSTAWA ROSZCZEŃ Jeżeli więc zaistniała potrzeba wykonania dodatkowych prac, wykonawca powinien w pierwszym rzędzie ustalić, czy prace te zostały przewidziane w opisie przedmiotu zamówienia (zawartym w SIWZ, dokumentacji projektowej lub specyfikacji technicznej wykonania i odbioru robót budowlanych, a przy zamówieniach typu zaprojektuj i wybuduj w programie funkcjonalno-użytkowym). Jeżeli nie, to ich wykonanie nie jest objęte ofertą wykonawcy i zgodnie z art. 140 ust. 1 i 3 ustawy Pzp wykonawca nie jest zobowiązany do ich wykonania w ramach umowy. Z inną sytuacją mamy do czynienia, gdy wykonanie dodatkowych prac mieści się w zakresie zamówienia - wówczas Wykonawca będzie zobowiązany do ich wykonania. Do rozstrzygnięcia pozostaje kwestia czy ustalone wcześniej wynagrodzenie ryczałtowe powinno ulec podwyższeniu. ODMOWA ZAWARCIA ANEKSU W większości przypadków strona publiczna doskonale zdaje sobie sprawę z faktu, iż brak płatności za prace dodatkowe grozi Wykonawcy stratą. Mimo to, w wielu przypadkach odmawia zawarcia aneksu regulującego kwestię podwyższenia wynagrodzenia. W takiej sytuacji konieczne i uzasadnione staje się wystąpienie z odpowiednim powództwem do sądu. Podstawą są tutaj art k.c. dotyczący nadzwyczajnej zmiany stosunków lub art k.c. dotyczący podwyższenia wynagrodzenia ryczałtowego, gdy na skutek zmiany stosunków, której nie można było przewidzieć, wykonanie dzieła za umówionym wynagrodzeniem, groziłoby wykonawcy rażącą stratą. W tym miejscu należy jednak zastrzec, że ingerencja sądu w wynagrodzenie ryczałtowe jest ingerencją w tzw. sferę stosunku zobowiązaniowego. Należy więc liczyć się z tym, iż przesłanki zastosowania ww. przepisów będą przez sąd drobiazgowo weryfikowane, tak w zakresie wystąpienia okoliczności, których nie można było przewidzieć w chwili zawarcia umowy, jak i wystąpienia rażącej straty w razie wykonania umowy. Co ważne, udowodnienie wystąpienia rażącej straty spoczywa na powodzie, którym w tym przypadku będzie Wykonawca. ORZECZNICTWO SĄDU Pamiętać należy, że orzecznictwo Sądu Najwyższego wyraźnie wskazuje, iż w takich przypadkach przedmiotem sporu nie jest utrata spodziewanego dochodu czy ogólny stan prowadzonego przez wykonawcę przedsiębiorstwa, ale rażąca strata Wykonawcy powstała w ramach konkretnego stosunku prawnego. Z uwagi na powyższe wykonawca jest zobowiązany udowodnić, że nastąpiła zmiana stosunków, której nie można było przewidzieć w chwili zawarcia umowy, przez co realizacja zamówienia powoduje wystąpienie rażącej straty, mającej istotny wpływ na wykonawcę także z uwagi na jego wielkość i dochody. Podstawę do wysuwania roszczeń stanowi sam koszt prac dodatkowych, jak i koszty związane np. z kredytem zaciągniętym na sfinansowanie tych prac. W praktyce, z takim roszczeniem można wystąpić dopiero po zrealizowaniu zamówienia, bowiem zatrzymanie prac może w przyszłości skutkować kolejnymi konfliktami z Zamawiającym oraz wykluczaniem z przetargów. Podkreślić należy, że modyfikacja wynagrodzenia wykonawcy będzie tutaj możliwa mimo kategorycznego brzmienia art. 144 ust. 1 Pzp. Przepis ten, pomimo iż zakazuje zmiany umowy w sprawie zamówienia publicznego samym zainteresowanym stronom (Wykonawcy i Zamawiającemu), to nie stoi na drodze do sądowej waloryzacji wynagrodzenia na podstawie art k.c. lub art k.c. x Nadużycia ze strony publicznej FIRMY PUBLICZNE CZĘSTO SĄ ŚWIADOME TEGO, IŻ NADUŻYWAJĄ SWOJEJ POZYCJI, A ICH DZIAŁANIE MOŻE PROWADZIĆ DO UPADKU WYKONAWCY W większości przypadków strona publiczna doskonale zdaje sobie sprawę z faktu, iż brak płatności za prace dodatkowe grozi Wykonawcy stratą. Mimo to, w wielu przypadkach odmawia zawarcia aneksu regulującego kwestię podwyższenia wynagrodzenia. W takiej sytuacji konieczne i uzasadnione staje się wystąpienie z odpowiednim powództwem do sądu. Podstawą są tutaj art k.c. dotyczący nadzwyczajnej zmiany stosunków lub art k.c. dotyczący podwyższenia wynagrodzenia ryczałtowego, gdy na skutek zmiany stosunków, której nie można było przewidzieć, wykonanie dzieła za umówionym wynagrodzeniem, groziłoby wykonawcy rażącą stratą. wrzesień 2014 PRESS 47

50 Zaawansowana technika pomiarowa - czyli jak system ważenia optymalizuje produkcję Skuteczny system ważenia to coś więcej niż precyzyjny pomiar. Równie ważna jest efektywność systemu oraz łatwość jego implementacji do istniejących układów sterowania. To właśnie te argumenty przyczyniły się do zastosowania w przepływowych wagach C-LEVER direckt firmy REMBE nowego, uniwersalnego sterownika pozwalającego ograniczyć koszty montażu oraz późniejszej eksploatacji. tekst Markus Schulz sales@rembe.de Od początku roku przepływowa waga materiałów sypkich typu C-LEVER direct korzysta z nowej jednostki sterującej: EVA HighEnd. Sterownik ten, w porównaniu do poprzedniego rozwiązania, umożliwia jeszcze lepszą adaptację systemu ważenia do potrzeb klienta. Problematyczna intergracja Kiedy zakład produkcyjny decyduje się na system ważenia, często napotyka problem integracji zakupionego rozwiązania z istniejącą infrastrukturą. Wyzwaniem jest wówczas połączenie systemu ważenia z pracującymi w zakładzie sterownikami i oprogramowaniem. Często oprogramowanie samego sterownika wymaga zmian lub aktualizacji, co z kolei powoduje zaangażowanie wyspecjalizowanych techników oraz wzrost kosztów. Kiedy system zostanie już zainstalowany i uruchomiony, jego obsługa, kolejne aktualizacje oraz modyfikacje mogą również wymagać dalszego wsparcia technicznego. Rozwiązaniem tych problemów jest sterownik, który w standardzie zawiera wszystkie popularne przyłącza (Ethernet, Profibus, Canbus itp.), dzięki czemu podłączenie go do istniejących instalacji jest możliwe bez dodatkowych nakładów finansowych. Sterownik może być konserwowany, aktualizowany i modyfikowany przez producenta zdalnie w trybie on-line zapobiegając tym samym kosztownym wizytom techników. Sterownik EVA HighEnd (lewa) oraz waga przepływowac C-Lever direct (prawa). 48 PRESS wrzesień 2014

51 Przepływowy Pomiar wagi materiałów sypkich EVA HighEnd produkcji REMBE posiada wszystkie wymienione wcześniej właściwości. Dodatkowo, dzięki rejestratorowi danych, możliwy jest zapis różnych ustawień urządzenia. Aktualizacje, uruchomienie i usuwanie błędów mogą być realizowane w trybie on-line. W ten sposób użytkownik instalacji zyskuje znaczne oszczędności. Kolorowy wyświetlacz 5,7 cala TT z ekranem dotykowym i intuicyjne menu sprawiają, że obsługa jest dziecinnie prosta. zastosowanie Przepływowe urządzenie C-LEVER direct umożliwia pomiar wagi produktów sypkich o różnej gęstości. Co ważne, zmienne natężenie przepływu oraz zjawisko tarcia nie mają wpływu na dokładność pomiaru, a różne wersje wagi mogą być stosowane dla produktów gorących, agresywnych lub w przypadkach, gdzie konieczne jest zapewnienie wysokich standardów w zakresie higieny. Dzięki materiałom wysokiej jakości waga charakteryzuje się wysoką trwałością i niezawodnością. Ponadto, producent, oprócz standardowych przyłączy i rozmiarów umożliwia wykonanie urządzenia wg specyficznych wymogów klienta. jak to działa? Opatentowana technologia C-LEVER direct wykorzystuje do pomiaru wagi siłę odśrodkową, jaką generuje strumień produktu przepływającego przez odpowiednio zakrzywioną powierzchnię rynny. W zależności od charakterystyki produktu oraz warunków pracy urządzenia, rozwiązanie to pozwala obliczyć wagę produktu z dokładnością do ok. 0,2%. Przedstawione rozwiązanie, którego głównymi elementami są: układ ważący C-LEVER direct oraz jednostka sterująca EVA HighEnd, stanowi najbardziej zaawansowaną technikę pomiaru wagi, która umożliwia efektywną gospodarkę zasobami w postaci produktów sypkich. Wszystko to, w połączeniu z możliwością zdalnego zarządzania oraz aktualizowania sterownika EVA HighEnd, gwarantuje użytkownikowi niezmienny i wydajny proces produkcji. O REMBE Firma REMBE specjalizuje się w technice pomiarowej, ochronie przeciwwybuchowej i bezpieczeństwie procesowym. Swoim klientom na całym świecie dostarcza międzybranżowe rozwiązania w zakresie opomiarowania oraz bezpieczeństwa instalacji procesowych. Wszystkie produkty firmy wytwarzane są w Niemczech i są zgodne z krajowymi oraz międzynarodowymi regulacjami. Odbiorcami firmy są liderzy z różnych gałęzi przemysłu, w tym m.in. branży drzewnej, spożywczej, chemicznej i farmaceutycznej. Podstawą technicznego know-how firmy REMBE jest 40 letnie doświadczenie oraz, liczne zrealizowane wdrożenia i projekty. Ta niezależna, rodzinna firma łączy w sobie ducha innowacyjności z najwyższą jakością wytwarzanych produktów. Krótki proces decyzyjny umożliwia szybkie reagowanie i tworzenie indywidualnych rozwiązań do różnego typu zastosowań: od standardowego produktu, po wyspecjalizowaną, zaawansowaną technicznie konstrukcję. x Ważne cechy pomiar wagi produktów sypkich o różnej gęstości oraz zmiennym natężeniu przepływu. Różne wersje wagi mogą być stosowane dla produktów gorących, agresywnych lub w zastosowaniach higienicznych. Charakterystyka EVA HighEnd zestawienie właściwości produktu i korzyści jego zastosowania: ff ff ff ff ff EVA HighEnd zestawienie właściwości produktu i korzyści jego zastosowania: dostępność wszystkich popularnych przyłączy (Ethernet, Profibus, Canbus itp.), serwis online, także związany z uruchomieniem systemu, funkcja update online zapewnia aktualizację oprogramowania sterownika, ekran dotykowy, kolorowy wyświetlacz i intuicyjne menu upraszczają obsługę. wrzesień 2014 PRESS 49

52 Pomiar wagi i przepływu produktów sypkich C-LEVER direct» Precyzyjna» Kompaktowa» Solidna» Bezpieczna dla procesu» Ekonomiczna REMBE GmbH Safety+Control Gallbergweg Brilon T info@rembe.de CLD1D4C TESSA spółka z ograniczoną odpowiedzialnością sp. k Kraków ul. Pasternik 94A NIP: T tessa@tessa.eu

53 inwestycje w polsce Inwestycje za 200 mln zł i 80 miejsc pracy w Tarnobrzeskiej SSE Heli-One w podrzeszowskiej Jasionce W Tarnobrzeskiej Specjalnej Strefie Ekonomicznej EURO-PARK WISŁOSAN inwestorzy uruchomią projekty o wartości blisko 200 mln zł oraz utworzą 80 nowych miejsc pracy. Agencja Rozwoju Przemysłu wydała 5 pozwoleń na prowadzenie działalności gospodarczej. ATI ZKM Forging i ALSECO łącznie zainwestują 159 mln zł i zatrudnią co najmniej 60 osób. ATI ZKM Forging zmodernizuje i rozbuduje linię technologiczną do produkcji m.in. elementów do podwozi, silników lotniczych, systemów przepływowych instalacji gazowych i naftowych, silników lokomotyw. Firma ALSECO z kolei zbuduje zakład odlewni elementów metalowych. Marma Plast zainwestuje 24 mln zł w budowę hali produkcyjnej i magazynowej oraz zmodernizuje istniejące budynki. Zatrudnienie znajdzie 10 osób. Alumetal Poland i Danpol Danielak zainwestują ok. 13,5 mln zł oraz utworzą 6 nowych miejsc pracy. Alumetal Poland uruchomi produkcję stopów wstępnych (tzw. zapraw). Danpol Danielak będzie produkował nakrętki z tworzyw sztucznych, m.in. dla przemysłu farmaceutycznego. (ARP) Inwestycje w Krakowskim Parku Technologicznym Krakowski Park Technologiczny wydał kolejne pozwolenia na prowadzenie działalności gospodarczej na terenie Krakowskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej. Łącznie firmy zainwestują 46 mln zł oraz utworzą 39 nowych miejsc pracy. Firma PROTECH otrzymała drugie zezwolenie na prowadzenie działalności gospodarczej. Przedmiotem inwestycji będzie budowa hali i wyposażenie w urządzenia do obróbki metalu. Przedsiębiorca poniesie nakłady inwestycyjne w wysokości 20 mln zł oraz stworzy 2 nowe miejsca pracy. Dwie firmy - Frapol oraz Allpro zainwestują w przemysłowej podstrefie Niepołomice. Firma Frapol wybuduje halę produkcyjną i wyposaży ją w nowoczesne maszyny i urządzenia produkcyjne. Przedsiębiorca planuje produkować osprzęt systemów wentylacji i klimatyzacji. Nakłady inwestycyjne szacowane są na 15 mln zł oraz zostanie stworzonych 10 nowych miejsc pracy. Spółka Allpro wybuduje pomieszczenia o przeznaczeniu produkcyjnym, magazynowym oraz biurowym, które zostaną wyposażone w nowoczesny park maszynowy oraz zmodernizowaną linię technologiczną. Firma poniesie nakłady inwestycyjne w wysokości 6 mln zł oraz zatrudni 12 nowych pracowników. Działalność firmy Unimetal Recykling polega na odzysku metali szlachetnych używanych do produkcji katalizatorów samochodowych. Firma poniesie nakłady inwestycyjne w wysokości 3 mln zł oraz utworzy 10 nowych miejsc pracy. Przedsiębiorstwo Strobos rozpocznie budowę nowego zakładu, w którym produkowane będą lampy ostrzegawcze. Koszt inwestycji szacowany jest na 2 mln zł, zatrudnienie znajdzie 5 nowych pracowników. Od początku roku Krakowski Park Technologiczny wydał 14 pozwoleń na prowadzenie działalności gospodarczej. (KPT) Kanadyjska firma Heli-One oficjalnie rozpoczęła działalność w nowym zakładzie w podrzeszowskiej Jasionce. Należąca do koncernu CHC Helikopter firma zajmuje się konserwacją i remontem kadłubów ciężkich helikopterów o dużej ładowności i dalekim zasięgu. Rzeszów jest jednym z czterech miejsc na świecie, gdzie Heli-One ma centrale obsługi śmigłowców. Nowy zakład w Jasionce ma obsługiwać klientów z Europy Centralnej i Bliskiego Wschodu. Klientami są m.in. niemiecka policja, marynarka wojenna Tajlandii. Kanadyjczycy chcą też obsługiwać helikoptery polskiej armii. O wyborze Podkarpacia zadecydował przede wszystkim klaster lotniczy w regionie or a z uc zelnie k s z t ałcące specjalis tów w br anż y lotnic zej. (SSE Euro-Park Mielec) Uroczyste otwarcie Alteams Poland w Lęborku Alteams Group uroczyście inauguruje działalność nowego zakładu produkcyjnego w Lęborku. Czynniki, które zadecydowały o lokalizacji firmy na Pomorzu to położenie umożliwiające obsługę kluczowych klientów w czasie 48 godzin. Jest to największa inwestycja zagraniczna w województwie pomorskim w sektorze produkcyjnym w ostatnich latach. Do końca roku Alteams planuje zwiększyć zatrudnienie do 100 osób. W firmie uruchomione zostały kluczowe procesy produkcyjne: odlewy wysokociśnieniowe, obróbka powierzchniowa, montaż i zarządzanie łańcuchami dostaw. Większość produkcji pochodzącej z Lęborka będzie eksportowana, cześć trafi do firm z sektora EMS (electronics manufacturing services) w Polsce. Regionalnym odbiorcą produktów Alteams jest amerykański kontraktor z zakresu zaawansowanych technologii - Flextronics, którego zakłady zlokalizowane są w Tczewie. Globalnie Alteams jest największym dostawcą komponentów z metali lekkich dla przemysłu telekomunikacyjnego. (Invest in Pomerania) Polsko-włoski kapitał W ostatnim czasie wydano kolejne pozwolenie na inwestycje w Starachowickiej Specjalnej Strefie Ekonomicznej. Po raz drugi otrzymała go firma z polsko-włoskim kapitałem Orizzonte Polska. W ramach pozwolenia przedsiębiorca wybuduje nowy zakład produkcji i regeneracji oprzyrządowania dla producentów płytek ceramicznych. Łączne nakłady inwestycyjne wyniosą 5,5 mln zł oraz zostanie utworzonych 5 nowych miejsc pracy. (SSE Starachowice) wrzesień 2014 PRESS 51

54 INSTALACJA NISKOCIŚNIENIOWEJ MGŁY WODNEJ (4-10 bar) NAJLEPSZA ALTERNATYWA DLA SYSTEMÓW TRYSKACZY, ZAPEWNIAJĄCA ZNACZNĄ REDUKCJĘ KOSZTÓW I INNE ISTOTNE KORZYŚCI Niskoprężna mgła wodna to zdaniem inżynierów i instalatorów prawdziwy przełom w zakresie technologii ochrony przeciwpożarowej. Dlatego też technologia ta zdobyła powszechne uznanie jako najbardziej skuteczny i niezawodny środek gaśniczy spośród dostępnych obecnie na rynku. Źródło sukcesu tego rozwiązania to między innymi instalacja rurowa ze stali nierdzewnej lekka i łatwa w montażu, zmniejszone zużycia wody o ok. jedną trzecią w porównaniu z tradycyjnymi systemami tryskaczowymi, mniejsze zbiorniki wody oraz możliwość podłączenia bezpośrednio do sieci gaśniczej (bez instalowania stacji pomp), a w konsekwencji znaczne korzyści ekonomiczne.

55 PODSTAWOWE ZALETY: System niskoprężnej mgły wodnej ETEA łączy zalety gaśniczych systemów tryskaczowych z instalacjami wysokoprężnej mgły wodnej. W instalacji niskoprężnej mgły wodnej ETEA wykorzystano komponenty stosowane powszechnie w zwykłych systemach tryskaczowych, zapewniając zarazem parametry eksploatacji i korzyści porównywalne z systemami mgły wysokoprężnej. Dozowanie wody w postaci małych kropelek (o średnicy zaledwie kilku mikronów) pozwala przyspieszyć proces schładzania płomienia i wykorzystać zjawisko wysycenia ognia, w którym woda wypiera tlen potrzebny do podtrzymania spalania. Instalacja niskoprężnej mgły wodnej ETEA została zatwierdzona jako zgodna z normą CEN / TS (2011). MOŻLIWE ZASTOSOWANIA: ZASTOSOWANE TECHNOLOGIE: Technologia zalewowa składająca się z takich komponentów jak: układ wykrywania pożarów (układ ڼڼ zasysania dymu lub czujniki punktowe) zbiornik wody ڼڼ stacja pomp Etea ڼڼ zawory Etea ڼڼ dysze otwarte Etea ڼڼ Technologia mokra składająca się z takich komponentów jak: zbiornik wody ڼڼ atacja pomp Etea ڼڼ zawory Etea ڼڼ dysze kulowe Etea ڼڼ przestrzeń publiczna ڼڼ hotele ڼڼ tunele kolejowe i drogowe ڼڼ obiekty budowlane i rekreacyjne ڼڼ budynki przemysłowe ڼڼ podziemne parkingi ڼڼ powierzchnie magazynowe ڼڼ itp. muzea, biblioteki, szkoły, szpitale ڼڼ PODSTAWOWE WŁAŚCIWOŚCI: niskie ciśnienie na dyszach ڼڼ (od 3,5 do 6 barów) łatwość instalacji ڼڼ niskie zużycie wody ڼڼ niskie zużycie energii ڼڼ niewielka przestrzeń potrzebna ڼڼ do zainstalowania systemu instalacja rurowa ze stali nierdzewnej ڼڼ lekka, o małej średnicy wysoka sprawność gaszenia pożarów ڼڼ ETEA Sicurezza s.r.l. Via Monviso SALUZZO WŁOCHY Tel Fax P.IVA info@eteasicurezza.it

56 Albania... wyprawa życia w Góry Przeklęte tekst Endurak 54 PRESS wrzesień 2014

57 W Albanii do tej pory spędziłem zaledwie jeden dzień. Było to latem 2009 roku kiedy to wybrałem się z Czarnogóry tylko po to by zobaczyć słynne Góry Przeklęte. Ta jednodniowa wycieczka zrobiła na mnie ogromne wrażenie. Już wtedy postanowiłem, że jeszcze tu wrócę. Udało mi się, i to w ekipie o dużych doświadczeniach albańskich. Wierzę też, że nie była to dla mnie ostatnia albańska wyprawa. Pozostało jeszcze wiele miejsc, które chciałbym zobaczyć. wrzesień 2014 PRESS 55

58 56 PRESS wrzesień 2014

59 ZAKAMARKI ŚWIATA Do rzeczy Tym razem jadę z Wojtkiem i Bartkiem. Chłopaki to endurowi, starzy wyjadacze, jeżdżą na Hondach XR650R sprzęt sportowy, lub co najmniej półsportowy, a po przeróbkach na wersję adventure zdecydowanie unikalny na skalę co najmniej Europy. Ja jestem Katem LC4 Adventure bez przeróbek. Dzień pierwszy Dystans: 999 km Trasa: Kraków -> Hyżne -> Bańska Bystrica -> Sahy -> Budapeszt -> Szeged -> Novi Sad -> Beograd -> Nisz Z Krakowa wyruszamy wczesnym rankiem. Przed nami długa i nudna droga po autostradach. Zakładamy więc korki w uszy i jazda! Planu konkretnego nie mamy jedziemy przed siebie ile się da. Jest to moja pierwsza wyprawa KTM em ciekawy jestem wrażeń z jazdy oraz tego jak sprawdzi sprzęt. Większość trasy pokonujemy z prędkością km/h. Na granicy węgiersko-serbskiej mijamy sznur samochodów. Ostatecznie udaje się nam dotrzeć do Niszu, trzeciego co do wielkości miasta Serbii, gdzie śpimy w pensjonacie. Motory wprowadzamy do restauracji na parterze. Ja spostrzegam, że wyrwało mi jedną kostkę w tylnej oponie. Dzień drugi Dystans: 376 km Trasa: Nisz -> Kumanovo -> Skopje -> Gostivar -> Cerowo -> Nikiforovo -> Mavrovo -> Galicnik -> Skudrinje -> Debar -> granica Macedonia Albania Rano szybko się pakujemy i ruszamy dalej. Po kilku godzinach przejeżdżamy obwodnicą Skopje stolicy Macedonii, gdzie podczas tankowania udaje nam się zaopatrzyć w mapy Albanii. Z końcem autostrady wszyscy mają tak dość asfaltu, że w Parku Narodowym Mavrovo leżącym w Macedonii niedaleko granicy z Albanią zjeżdżamy na boczną drogę. Ta prowadzi wzdłuż wschodniej części jeziora o tej samej nazwie. Niedługo potem ponownie odbijamy, już na całkiem wąską, aczkolwiek jeszcze asfaltową drogę w kierunku Galicnika jednej z kilku wiosek zlokalizowanych na terenie parku, która wyróżnia się niezwykle bogatym folklorem. Droga pnie się mocno w górę wjeżdżamy w typowo bałkański, górzysty krajobraz. Po pewnym czasie udaje nam się dotrzeć do sporego płaskowyżu, gdzie... zaskoczenie namioty, tłum ludzi, sprzęt nagłaśniający, scena wszystko co jest potrzebne do organizacji sporej wielkości imprezy. To nie dla nas, nie tego szukaliśmy, jedziemy dalej. W Galicniku okazuje się jednak, że drogę tarasują samochody, a gęsty tłum napiera z każdej strony, przez co jazda nawet motorami jest niemożliwa. Po kilku chwilach w tłumie pojawia się swojego rodzaju dyrygent, któremu jakimś cudem udaje się zapanować nad całym zamieszaniem możemy ruszać dalej do wyczekiwanego przez wszystkich punktu docelowego punktu gdzie będziemy sam na sam z dziką naturą. Udało się, zmęczeni ale szczęśliwi dojechaliśmy. Wystarczył jedynie rzut oka na okolice aby w naszych głowach zaczęło kiełkować niepokojące pytanie... co do cholery robią tu te wszystkie namioty i grille? Pierwsza myśl uciekamy stąd. Tylko dokąd, skoro dalej > wrzesień 2014 PRESS 57

60 58 PRESS wrzesień 2014

61 ZAKAMARKI ŚWIATA była już tylko sporej wielkości skarpa. Jesteśmy zmuszeni zawrócić. Zaraz za Galicnikiem odbijamy w pierwszą szutrówkę w prawo. Droga wiedzie przez las, jest zaskakująco mokra i zniszczona. Do tego dochodzą ogromne kałuże i koleiny. Po kilku kilometrach dojeżdżamy jednak do urokliwego miejsca jest tam kapliczka, źródlana woda, ławeczki... ale nie ma drogi. Kolejny raz jesteśmy zmuszeni zawrócić. Po kolejnych kilku kilometrach odbijamy na mocno zniszczoną, rzadko uczęszczaną drogę. Pomimo iż wije się ona przez las, jest sucho co zawdzięczamy południowej ekspozycji zbocza. W zamian, aby nie było zbyt łatwo, trasa jest stroma i mocno porośnięta różnego rodzaju krzewami pomimo skupienia i ostrożnej jazdy nie udaje nam się unikać kolejnych ciosów wymierzonych przez liczne gałęzie. W końcu lądujemy na asfalcie w okolicach Skudrinje kolejnej urokliwej wioski zlokalizowanej w Parku Mavrovo. Dalej to już prosta droga do Albanii. Śpimy w niewielkim pensjonacie kilkaset metrów od granicy z Macedonią. To baza znana bliźniakom tj. Bartkowi i Wojtkowi z poprzednich lat. Gwoli wyjaśnienia Bartek i Wojtek, którzy towarzyszą mi w wyprawie, nie są bliźniakami nazywam ich tak ze względy na ich bardzo długą przyjaźń. Przyszedł czas na chwilę odpoczynku przed telewizorem. W międzyczasie sprawdzam sprzęt przed dalszą podróżą. Okazuje się że na moim GPS ie brakuje map Albanii, które wcześniej wgrałem to moje pierwsze doświadczenia z tym drewnianym urządzeniem. Dopiero Wojtek wytłumaczył mi na spokojnie że podczas wgrywania map należy zaznaczyć pozycję wszystkie, ponieważ z jakiś powodów wgranie pojedynczej mapy jest niemożliwe. Dlaczego? Tego nie wiedzą najstarsi górale. Dzień trzeci Dystans: 171 km Trasa: Maquellare -> Pershopi -> Fushe Muhurr -> Cidhen -> Fushe Lure -> Liqeni Madhe -> Liqeni Hotit -> Liqeni Zi -> guma -> Lis -> Burgajet -> Burrel -> Burgajet -> Lis -> guma Poprzedniego dnia, jeszcze na macedońskich autostradach, moja tylna opona straciła kolejne dwie kostki. Na szczęście, w ciągu następnych dni nie będziemy drzeć po asfalcie, a tym samym wierzę, że nie dojdą nowe wyrwy w bieżniku. Pech jednak chciał, że wszystkie klocki zostały wyrwane z tego samego miejsca, muszę się więc liczyć z tym, że prędzej czy później ostre albańskie kamienie, skutecznie ją wykończą. Dziś planujemy przejechać część ulubionego odcinak specjalnego bliźniaków, a jeżeli szczęście pozwoli, dotrzeć także do Parku Narodowego Lurë niezwykłego miejsca słynącego z siedemnastu jezior położonych na rożnych wysokościach, które łączą niewielkie strumyki. Zapowiada się ostra jazda i wiele przygód. I rzeczywiście Za Pershopi zjeżdżamy w dół w kierunku rzeki, nad którą straszy mocno prowizoryczny most. Zaraz za mostem trzeba zdecydować gdzie w którą stronę się kierujemy. OS bliźniaków prowadzi w prawo więc podjęcie decyzji nie jest zbyt skomplikowane. Zaczyna się ostra szutrowa jazda. Początkowo jedziemy wzdłuż rzeki, aby wreszcie odbić w lewo. Następnie czeka nas kilkukilometrowy podjazd i krótki odpoczynek. Po męczącym lawirowaniu krętymi drogami wreszcie docieramy na płaskowyż. Droga prosta, po bokach łąki, a w oddali góry. Jednym słowem bajka. Szybo jednak pokonujemy płaski teren by znów wjechać na zbocze, które tym razem kieruje w dół. > wrzesień 2014 PRESS 59

62 Wjeżdżamy na polankę. Podczas trawersowania Wojtek łapie gumę. Jak się okaże później, kolejne kapcie będą naszą zmorą jeszcze przez kilka dni, a Wojtek stanie się naszym wycieczkowym pechowcem pod tym względem. Wymiana dętki nie zajmuje dużo czasu, widać, że chłopak jest wprawiony. Niestety, pompowanie nie przynosi oczekiwanego rezultatu dętka została przyszczypnięta. Po burzy mózgów i przeanalizowaniu szeregu możliwości stwierdziliśmy co następuje: jesteśmy na głębokim odludziu (aż cisną się na usta bardziej dosadne słowa), na domiar złego jest niedziela, a Wojtek nie jest wstanie jechać ładujemy koło wraz z obiema dziurawymi dętkami i ruszamy w poszukać wulkanizatora to jedyne rozsądne rozwiązanie. Wg nawigacji do cywilizacji jest niedaleko czy już mówiłem że nienawidzę tego urządze- ZAKAMARKI zakamarki ŚWIATA świata Dojeżdżamy do Fushe Lure małej wioski znajdującej się w masywie górskim Kunora e Lures. Niedługo potem odbijamy ostro w lewo na, pnącą się w górę, kamienistą drogę. Wciąż mamy nadzieję dotrzeć do jezior Lure. Droga z każdym metrem robi się coraz bardziej wymagająca. Kamienie osiągają rozmiary zmuszające nas do mocnego manewrowania. Dodatkowo, często napotykamy ostre poprzeczne uskoki. Momentami jesteśmy zmuszeniu do jazdy na najniższym biegu. Bliźniacy coraz mocniej dumają czy to właściwa droga... a właściwie czy to po czym jedziemy w ogóle jest jakąś drogą i dokądś zmierza. Trasa, nawet jak na warunki albańskie, jest niezwykle ciężka. Po chwili spotykamy Albańczyków piekących właśnie rybę - pytamy o drogę - OK? Albańczycy: OK, OK. Uspokoili nas teraz już jesteśmy pewni że damy radę! W końcu wyłania się jakieś jezioro, a w zasadzie jeziorko! Mnie osobiście nie zwala z nóg, ot taki sobie stawek. Dalej mijamy kolejne jeziora, chyba bardziej okazałe. Korzystając z chwili odpoczynku, Wojtek postanowił w jednym z nich się schłodzić. Ruszamy dalej, droga z każdym metrem robi się jakby bardziej mokra, aż w pewnym momencie napotkamy sporej wielkości kałużę. Zastanawiamy czy warto ją omijać, prawdopodobnie jednak byłoby to gorsze rozwiązanie woda wypływająca ze źródełka skutecznie namoczyła teren tworząc dookoła niewielkie bagno. W tym samym czasie gdy dumaliśmy z naprzeciwka nadjechała ciężarówka, która, mówiąc szczerze, dodała nam otuchy. Po pierwsze, skoro wielka ciężarówka dała radę to my też damy. Po drugie, to był sygnał że ta droga jednak dokądś prowadzi. Ciekawostki Średnia długość życia w Albani wynosi 77,6 lat. Gęstość zaludnienia wynosi 99 osób/km2. Najwyższy szczyt Korab, 2764 m n.p.m. Najdłuższa rzeka Drin, 285 km. Narodowym sportem jest piłka nożna. Narodową potrawą jest qofte. Narodowym napojem jest rakija. Kraj ten zamieszkuje około 50 Polaków. Główna religią jest Islam, 38%. Albania jest około 11 razy mniejsza od Polski. Ciekawostki pochodzą z: 60 PRESS wrzesień 2014

63 zakamarki świata nia okazało się że urządzenie się myli było daleko, a nawet bardzo daleko ok. 100km po trudnym, wymagającym terenie. Najpierw w dół, potem trochę zakrętów, następnie krótki, ostry podjazd do góry, hopka i potężna kałuża i znów zjazd w dół. Dla mnie był to najbardziej stromy zjazd w życiu. Zresztą trudno to nazwać zjazdem. Motor, na zblokowanych hamulcach po prostu ześlizgiwał się po kamieniach i szutrze, konieczne więc było hamowanie nogami. Udało się. Jakimś cudem udało nam się zjechać z tej ściany. Po 13 km dojeżdżamy do kilku domów i czegoś w rodzaju wypalarni. Bartek zauważa ciężarówkę i niezwłocznie proponuje aby zaangażować ją w akcję ratunkową. Czasu było coraz mniej, powoli zbliżał się zmierzch. Plan był prosty: ciężarówka jedzie po Wojtka i zwozi go wraz z motorem co najmniej do naszej aktualnej pozycji, a jeśli będzie to możliwe to jeszcze dalej do gumitieri, czyli wulkanizatora. Negocjacje z kierowcą są trudne. Tłumaczy się że coś tam wypił, że chce 100 euro (w Albanii jest to bardzo wysoka kwota). Poza tym ogólnie był mało chętny do współpracy. Po niemal godzinie dyskusji składamy broń i zgadzamy się na stówę. Facet jednak wymięka i nie decyduje się jechać. Cholera, skoro lokalni boją się tej drogi Straciliśmy godzinę, pędzimy z Bartkiem w dół tak szybko jak tylko się da. Droga trochę lepsza. Ostatecznie docieramy do Burrel ponad 50 km od miejsca gdzie Wojtek złapał gumę. Pierwszy gumitieri świętuje, drugi nasz zbawca robi fatalne wrażenie, ale i tak nie mamy wielkiego wyboru. Przy okazji, wyciągam kasę i robię dla nas zakupy. Wracamy przy pięknym zachodzie słońca, aż prosi się aby zrobić zdjęcia. Nie robię jednak żadnego, przeciwnie drę ile tylko się da, aby jak najmniej jechać po nocy. Rozmyślam przy tym jak ja wyjadę pod tą, niemal pionową, ścianę? Niebawem stajemy u jej podnóża konsternacja. Bartek startuje pierwszy, ja zaraz za nim. Motory krzyczą, plują, my lawirujemy między głazami, dbając jednocześnie o to, aby nie stracić pędu, a tym bardziej, aby nie zgasły silniki. To zdecydowanie mój najbardziej stromy podjazd. Sypkie podłoże nie pomaga. Ostatnie kilka kilometrów pokonujemy w mroku. Ostatecznie udaje nam się stanąć na szczycie. Nieco dalej na polanie czeka na nas Wojtek z... rozbitymi namiotami. Jesteśmy szczęśliwi. Rozpalamy ognisko zapowiada się piękna noc. Kocham takie biwaki. x W wyprawie uczestniczyli: Endurak, Bartosz Wolff, Wojciech Kowalski wrzesień 2014 PRESS 61

64 Kierowniku... Kim jest Twój pracownik? Szansą czy ryzykiem? tekst Paulina Wichniarek Biuro Doboru i Rozwoju Kadr EH Ergo Hestia Poniedziałkowy poranek, 17 listopada 2013 roku, nie należał do najprzyjemniejszych dla 20 tys. mieszkańców Ozorkowa. To waśnie tego dnia miasto położone 20km od Łodzi pozbawione zostało ogrzewania oraz ciepłej wody. W mieszkaniach temperatura spadła do 10 o C. Jak się niebawem okazało, winowajcą całej sytuacji był 37-letni Robert W., który wtargnął na teren ciepłowni w Ozorkowie, sterroryzował dyżurującego w zakładzie pracownika, siekierą zniszczył urządzenia sterujące centralnym ogrzewaniem, a następnie oblał pomieszczenie benzyną i je podpalił. Powstałe koszty oszacowano na 2 mln. zł. 62 PRESS wrzesień 2014

65 Co kierowało sprawcą z Ozorkowa? Najprawdopodobniej chęć zemsty. Jeszcze trzy miesiące wcześniej mężczyzna był pracownikiem ciepłowni. Został jednak zwolniony w związku z podejrzeniami o okradanie współpracowników. Utrata pracy załamała 37-latka. Policja zatrzymała go w momencie, kiedy miał zamiar wyskoczyć z czwartego piętra swojego mieszkania. Aresztowanemu mężczyźnie grozi do 10 lat więzienia. Zatrudnienie niewłaściwej osoby nie zawsze kończy się tak dramatycznie, jednak zawsze wiąże się dużymi kosztami. Jak więc unikać takich sytuacji? 50 tys. $ na tyle co czwarta firma w USA wycenia roczny koszt zatrudnienia niewłaściwego pracownika Jak unikać ryzyka związanego z zatrudnianiem nieodpowiednich pracowników? Przede wszystkim poprzez odpowiedni dobór przyszłych pracowników, zgodnie z oczekiwanym profilem. Określenie wymagań wobec kandydatów oraz zakresu zadań, jakie obowiązują na stanowisku pracy, pozwolą osobom prowadzącym rekrutację na zastosowanie optymalnej metody selekcji. W dużych organizacjach sięga się po zaawansowane rozwiązania umożliwiające najdokładniejszą ocenę kompetencji kandydatów i ich motywacji. Najczęściej wykorzystuje się testy zdolności i kwestionariusze osobowości badające predyspozycje kandydatów do przyjmowania określonych zachowań w miejscu pracy. Metody te, oparte na wiedzy i metodologii psychologicznej, pozwalają określić, jakie czynniki mogą wpływać na sukces na danym stanowisku. Ponadto umożliwiają zdefiniowanie stylu zachowania się i myślenia w środowisku zawodowym. Najpopularniejszą metodą weryfikacji kandydatów jest rozmowa kwalifikacyjna. Podczas takiego spotkania zarówno rekruter, jak i osoba reprezentująca biznes i weryfikująca umiejętności merytoryczne kandydatów, potrafią ocenić przydatność kandydata do pracy. W mniejszych organizacjach, które nie mają odrębnego działu HR, korzysta się z usług wyspecjalizowanych firm rekrutacyjnych. Jednak tego typu rozwiązania nie sprawdzają się u pracodawców, którzy dużo i często rekrutują. Wówczas dobrze polegać na wsparciu pracowników HR. W przypadku rekrutacji na wysoce specjalistyczne stanowisko, gdzie dysponujemy skomplikowanym profilem stanowiska i wymagamy niszowych kompetencji oraz doświadczenia, warto skorzystać z profesjonalnego wsparcia. Dobrze sprawdza się również narzędzie typu Assessment Center (ośrodek oceny), które pozwala zweryfikować wielu kandydatów jednocześnie podczas symulowanych zadań grupowych i indywidualnych. Wybór najlepszej metody rekrutacji minimalizuje ryzyko związane z zatrudnieniem nieodpowiednich pracowników. Warto przy tym zaznaczyć, że koszty poniesione przy zatrudnieniu nieodpowiedniej osoby zdecydowanie przekraczają koszty, jakie pracodawca ponosi z tytułu wypłacanego pracownikowi wynagrodzenia. Jak podaje serwis CareerBuilder, przeszło jedna czwarta ankietowanych firm w USA wyceniła koszty zatrudnienia jednego nieodpowiedniego pracownika na ponad 50 tys. dol. rocznie. Wiążą się one nie tylko z bezpośrednim wynagrodzeniem pracownika, ale również z jego przystosowaniem, zaangażowaniem w proces rekrutacji i wdrożeniem innych pracowników, szkoleniami i wyposażeniem stanowiska pracy. Dobry rekruter, dzięki wykorzystaniu odpowiednich narzędzi, może znacznie zmniejszyć ryzyko związane z zatrudnieniem w firmie osoby, która się nie sprawdzi. (NIE)TRUDNE POCZĄTKI Kiedy pracownik zaczyna swoje życie w firmie, należy dostrzegać jego potencjał i poprowadzić go odpowiednio pod kątem rozwojowym. Dobrze przygotowane wdrożenie w zakres zadań, przeszkolenie i jasne określenie odpowiedzialności ułatwiają dalszą pracę. Każdy rodzaj zaangażowania musi znaleźć potwierdzenie w ofercie szkoleniowej skierowanej do pracownika. Nie może to być nieuzasadnione zarządzanie jego umiejętnościami czy predyspozycjami. Dobry menedżer powinien wiedzieć, w jaki sposób poprowadzić pracownika, aby był jak najbardziej efektywny dla organizacji. Dlatego na kadrze zarządzającej spoczywa umiejętne kierowanie pracą zespołu, wyznaczanie celów i strategii zgodnie z polityką firmy, w którą pracownik będzie mógł się wpisać. Istotne jest również przekazywanie pracownikom informacji zwrotnej o ich pracy, docenianie osiągnięć i inicjatyw. Dzięki wprowadzeniu systemu ocen pracowniczych każda osoba zatrudniona w firmie otrzymuje informacje ze strony menedżera na temat swojej pracy. > Ważny cytat Ile kosztuje niewłaściwy pracownik:...koszty poniesione przy zatrudnieniu nieodpowiedniej osoby zdecydowanie przekraczają koszty, jakie pracodawca ponosi z tytułu wypłacanego pracownikowi wynagrodzenia. Jak podaje serwis CareerBuilder, przeszło jedna czwarta ankietowanych firm w USA wyceniła koszty zatrudnienia jednego nieodpowiedniego pracownika na ponad 50 tys. dol. rocznie. Wiążą się one nie tylko z bezpośrednim wynagrodzeniem pracownika, ale również z jego przystosowaniem, zaangażowaniem w proces rekrutacji i wdrożeniem innych pracowników, szkoleniami i wyposażeniem stanowiska pracy. Dobry rekruter, dzięki wykorzystaniu odpowiednich narzędzi, może znacznie zmniejszyć ryzyko związane z zatrudnieniem w firmie osoby, która się nie sprawdzi. wrzesień 2014 PRESS 63

66 2,5 mln. $ na tyle oszacowano straty wynikające z nieporozumienia między pracownikiem firmy architektonicznej, a pracodawcą WYZWANIA MŁODOŚCI W dużych organizacjach można zastosować i przygotować programy rozwojowe wspierające pracowników, którzy wyróżniają się w firmie. W Grupie Ergo Hestia z powodzeniem od wielu lat działa Hestyjna Akademia Rozwoju Talentów, czyli elitarny program szkoleniowy kierowany do firmowych talentów osób, które wyróżniają się zaangażowaniem w pracę, twórczym podejściem do swoich zadań, nastawieniem na sukces własny i zespołu, a także predyspozycjami do zarządzania pracą innych. Tej grupie pracowników dedykowane są nie tylko szkolenia pogłębiające wiedzę czy umiejętności na wybranym stanowisku pracy, ale również szkolenia, które potrafią poszerzyć horyzonty. Elementem motywacji pracowników jest docenianie ich kreatywności i wykorzystanie proponowanych przez nich rozwiązań. Zaangażowanie pracownika powinno zostać dostrzeżone w miarę szybko, aby nie zaprzepaścić jego chęci do dalszego rozwoju w firmie. Pracownik chce widzieć uzasadnienie swojej pracy, chce dostrzegać korzyści, jakie daje mu jego wkład w pracę. Jest to bardzo istotne w dobie wchodzących na rynek nowych pokoleń. Osoby młode inaczej artykułują swoje potrzeby, bywają niecierpliwe i nastawione na szybki awans. Cechują się przy tym stosunkowo małą lojalnością wobec miejsca pracy, jeśli nie spełnia ono ich oczekiwań. Oczekują od pracodawcy, że zapewni im ciekawą, pełną wyzwań ścieżkę kariery. Jednocześnie są często dobrze wykwalifikowane, kreatywne i żądne sukcesu, co może być ogromnym atutem dla organizacji. Znalezienie odpowiedniego modelu zarządzania nowym pokoleniem pracowników jest obecnie jednym z najważniejszych wyzwań HR-owców i menedżerów w organizacjach. PIENIĄDZE TO NIE WSZYSTKO W zarządzaniu zasobami ludzkimi bardzo istotne jest również odpowiednie motywowanie pracowników. Nie tylko poprzez odpowiednie wynagrodzenie czy wysokość premii. Liczy się również poczucie, że ich praca wnosi coś do organizacji, że mogą współuczestniczyć w tworzeniu sukcesu firmy. Ważną rolę odgrywają tutaj menedżerowie niższego szczebla, którzy bezpośrednio zarządzają pracownikami. Zatrzymywanie najbardziej utalentowanych osób w firmie w trudniejszych czasach koniunktury gospodarczej może odbywać się poprzez pokazanie im pozapłacowych korzyści z pozostania w strukturach firmy. Świadoma i jasna komunikacja z pracownikami pozwala uniknąć odchodzenia od pracodawcy tylko z powodów finansowych. Oczywiście, pracodawca musi dostosowywać strukturę wynagrodzenia do zmieniającej się sytuacji na rynku pracy, ale musi robić to w sposób przemyślany i uzależniony od sytuacji finansowej firmy. Związanie pracownika z firmą może przybierać również inne formy dofinansowania do posiłków, rozwoju dodatkowych umiejętności, udziału w szkoleniach, otwartości na potrzeby i inicjatywy wychodzące od pracowników. KOSZTOWNE NIEPOROZUMIENIE Zniechęceni, wypaleni pracownicy najczęściej wysyłają sygnały ostrzegawcze. Ostentacyjnie lekceważą swoje obowiązki lub jawnie pokazują brak zaangażowania w pracę. Czasami jest to tylko sygnał, że warto z pracownikiem porozmawiać, zmienić zakres jego obowiązków, zaangażować w nowe wyzwania lub po prostu jasno komunikować planowane zmiany. Być może nie doszłoby do tak tragicznych skutków dla pewnej firmy architektonicznej w USA, gdyby pracownica na bieżąco otrzymywała informację zwrotną na temat swojej roli w firmie i planowanych zmianach... Pewnego dnia pracownica dużego biura architektonicznego na Florydzie znalazła w lokalnej gazecie ogłoszenie, pod którym widniał numer jej pracodawcy. Firma poszukiwała pracownika na stanowisko do złudzenia przypominające jej pozycję. Kobieta była przekonana, że lada dzień zostanie zwolniona i postanowiła się zemścić... Przyszła do biura w niedzielę wieczorem, gdy w firmie nie było już nikogo. Z firmowych komputerów wykasowała wszystkie dane, rysunki i projekty gromadzone przez siedem lat. Utracone prace warte były ok. 2,5 mln dolarów! Na szczęście nie było problemów ze znalezieniem sprawcy. Nieograniczony dostęp do archiwum miały tylko dwie osoby w firmie: właściciel oraz pracownica. Okazało się także, że pracodawca nie zamierzał zwolnić kobiety, a poszukiwał pracownika do spółki córki. Zarządzanie ryzykiem POTENCJALNE KOSZTY ZATRUDNIENIA: Najważniejszym zadaniem zarządzania ryzykiem jest eliminacja zagrożeń i negatywnych skutków, zanim one nastąpią. W przypadku zarządzania kapitałem ludzkim tylko niektóre przedsiębiorstwa szacują ryzyka. Zapewne dlatego, że nie jest łatwo określić negatywne skutki w odniesieniu do działań ludzkich. Trudno na przykład ocenić możliwe konsekwencje zatrudnienia nieodpowiedniego pracownika. Dlatego kompleksowe zarządzanie ryzykiem w odniesieniu do HRM (Human Resources Management) powinno zyskiwać na znaczeniu i popularności. Należy pamiętać o tym, że błąd wynikający z niewłaściwie przeprowadzonej rekrutacji bądź złego zarządzania potencjałem pracowników oznacza dla organizacji bardzo wysokie koszty. Unikanie ich powinno stać się jednym z celów działań menedżerów HR i kierownictwa w firmie. Opisane poniżej metody mogą w znaczny sposób niwelować nieodpowiednie wykorzystanie zasobów ludzkich w organizacji. Warto po nie sięgnąć zarówno w celu zredukowania ryzyka, jak również dla promocji kultury organizacyjnej opartej na jasnych, merytorycznych zasadach zatrudniania, oceniania i rozwijania ludzi w firmie. 64 PRESS wrzesień 2014

67 ROZSTANIE Z KLASĄ W organizacji potrzebne są procedury umożliwiające interwencję pracownikom, którzy uważają, że zostali niesprawiedliwie potraktowani przez pracodawcę. W dużych firmach funkcjonują stanowiska Compliance Officer, które mają za zadanie stać na straży przestrzegania zasad, wewnętrznych regulacji i przepisów prawnych. Bez względu na to, czy pracownik odchodzi z pracy z własnej inicjatywy czy też nie, warto w uporządkowany sposób się z nim rozliczyć. Należy uporządkować procedury związane ze zwolnieniem pracownika. Trzeba np. jasno określić, do jakich firmowych zasobów ma on dostęp, tak by w chwili zwolnienia móc je zablokować. Rozwiązanie umowy o pracę to trudny moment dla obu stron. Nie można jednak zapominać o wzajemnym szacunku. Jako pracodawcy zwalniajmy kulturalnie i oczywiście zgodnie z literą prawa. Ważna jest przejrzystość regulaminów i zasad obowiązujących w organizacji. Reguły zatrudniania i wynagradzania pracowników, jasna komunikacja, szczerość i otwartość wobec pracowników rzutują na jakość rozstawania się z nimi. W OGNIU ROZCZAROWAŃ Sabotaże, strajki, ataki, dewastacje mienia pracodawcy mogą mieć miejsce w sytuacjach, kiedy pracownicy nie chcą wykonywać pracy w godzinach nadliczbowych, za które nie otrzymają wynagrodzenia. W 2010 r. Juan wraz z innymi robotnikami fabryki Foxconn (największy producent elektroniki i komponentów komputerowych na świecie, współpracujący m.in. z firmami Dell, Apple i Sony) był rozwścieczony postępowaniem kadry zarządzającej zakładu, w którym pracował od kilku lat. Od przełożonych pracownicy otrzymali informację, że ciężarówki odwożące ich co dzień do domu zostały zatrzymane w punkcie kontroli przez wojsko, więc będą musieli przez cały weekend zostać w zakładzie, a za pracę w nadgodzinach nie dostaną wynagrodzenia. W niedzielę wieczorem wyczerpany pracą Juan zauważył ciężarówki na parkingu za drugą halą produkcyjną. Okazało się, że zarządzający nie byli gotowi na zamknięcie produkcji na weekend i postanowili nie zatrzymywać linii przez dwa dni. Po odkryciu prawdy wściekli robotnicy podpalili część hali produkcyjnej. Na rodzimym podwórku w 2011 r. pracownicy tyskiego Fiat Auto Poland S.A., tuż po odebraniu informacji o wysokości wynagrodzenia za styczeń, uszkodzili ok. 300 nowych pojazdów znajdujących się w hali produkcyjnej. Samochody miały porysowaną karoserię, powyrywane przewody i podziurawioną tapicerkę. Sabotaż dokonany przez pracowników Fiata był odpowiedzią na zbyt niskie pensje. BEZPIECZEŃSTWO NA ŚWIECZNIKU Pracownicy, szczególnie w firmach produkcyjnych, powinni być dobrze przeszkoleni w zakresie zasad bezpieczeństwa i higieny pracy (BHP). Wypadki spowodowane brakiem uwagi i refleksji pracownika wykonującego niebezpieczne zadania, awariami maszyn czy brawurą stanowią nie tylko ryzyko finansowe, ale również zagrażają utratą zdrowia lub życia pracownika. Należy odpowiednio przeszkolić ludzi, zapewnić im właściwe wyposażenie (ubrania, sprzęt), a także wypracować procedury i regulacje, które zapewnią bezpieczeństwo pracy. Proponowanymi rozwiązaniami mogą być cykliczne szkolenia prowadzone przez uprawnione do tego osoby w firmie, jak również budowanie świadomości u każdego z pracowników przez bezpośrednich przełożonych i ogólnie kultywowanie kultury opartej na przestrzeganiu zasad BHP. Nierzadko byłym pracownikom nagle przypomina się, że w firmie oznakowanie przeciwpożarowe jest nieprawidłowe i nie przestrzega się zasad BHP. Podpalona hala oraz 300 zniszczonych aut RYZYKO KONTROLOWANE To efekt rozgoryczenia pracowników w Chinach oraz Polsce Zarządzanie zasobami ludzkimi, jak każdymi innymi zasobami w firmie, niesie za sobą różne ryzyka, ale można je minimalizować. Najlepiej poprzez dobre dopasowanie pracownika do stanowiska pracy, jasną komunikację i przejrzyste zasady obowiązujące w organizacji. Pracownicy i pracodawcy wiele zyskują we wzajemnych relacjach. Warto więc pracować nad wspólnymi celami i dobrą współpracą. Dla pracownika w idealnym miejscu pracy istotne są nie tylko komfortowe warunki pracy, ale również możliwości rozwoju, dobre wynagrodzenie i docenienie jego osiągnięć oraz możliwości przez pracodawcę. Nie należy dopuszczać do sytuacji, kiedy pracownicy są po innej stronie barykady niż pracodawca, ponieważ podstawą funkcjonowania firmy są zatrudnieni w niej ludzie i to właśnie na nich powinien opierać się sukces firmy. Traktujmy swoich pracowników z szacunkiem jako partnerów, z którymi można i warto współpracować, tworząc dobra materialne czy usługi oferowane przez naszą firmę. Należy pamiętać, że to ludzie tworzą organizację i są niewątpliwie jej największą szansą na sukces, dlatego odpowiadając na początkowe pytanie pracownik to na pewno szansa dla pracodawcy. x Źródła: tvn24.pl, erecruiter/grupa, Pracuj SA, deser.pl, evertiq.pl, wolne media.net.pl, Nadmorski24.pl, Polska The Times O autorze Paulina Wichniarek Biuro Doboru i Rozwoju Kadr EH, HR Biznes Partner. Absolwentka socjologii na Uniwersytecie Gdańskim i zarządzania zasobami ludzkimi na Politechnice Gdańskiej. Z obszarem HR związana od 10 lat, w Grupie Ergo Hestia od 2011 roku. wrzesień 2014 PRESS 65

68 excom stacje I/O dla stref Ex Excom to nowoczesne stacje rozproszonych I/O przeznaczone do aplikacji procesowych, zarówno w strefach Ex, jak i obszarach bezpiecznych Bezpieczeństwo excom może być montowany bezpośrednio w 1 oraz 2 strefie EX z możliwością obsługi sygnałów ze strefy 0 tekst Andrzej Dwojak poland@turck.pl Uniwersalność excom umożliwia transmisję danych poprzez tradycyjny kabel jak i przewód światłowodowy Seria excom to jedne z najnowocześniejszych na rynku iskrobezpiecznych stacji rozproszonych I/O opracowanych specjalnie z myślą o spełnieniu wymagań użytkowników w przemyśle procesowym. Stacje te oferują funkcje i własności niezwykle istotne w kontrolowaniu procesów ciągłych: ob- montaż bezpośrednio w strefach Ex 1 lub 2 z możliwością ڼڼ sługi sygnałów, także ze strefy 0, pełny hot swapping czyli możliwość wymiany wszystkich ڼڼ modułów (łącznie z zasilaczem) w trakcie pracy, nie powodując przy tym zatrzymania systemu, run, hot configuration in ڼڼ redundancja zasilania i komunikacji Profibus-DP ڼڼ światłwoodowym, transmisja kablem tradycyjnym, jak i ڼڼ łatwa konfiguracja, parametryzacja i diagnostyka dzięki ڼڼ technologii FDT/DTM, parametryza- HART over Profibus zachowanie możliwości ڼڼ cji urządzeń obiektowych po HART. excom to nie tylko zalety funkcjonalne, ale sporo argumentów związanych z redukcją kosztów na różnych etapach projektu: oszczęd- sama koncepcja zdalnych I/O z natury pozwala na ڼڼ ności w okablowaniu i nakładach pracy potrzebnej do jego wykonania, duża gęstość upakowania modułów i kompaktowe ڼڼ wymiary pozwalają na znaczne zmniejszenie ilości potrzebnych szaf, dokumentacji, łatwość w projektowaniu i redukcja ilości ڼڼ TURCK oferuje także kompletne systemy, czyli szafki obiektowe wraz z zamontowanym już systemem excom i niezbędnym wyposażeniem (listwy, dławiki kablowe itd.) oraz niezbędnymi certyfikatami ATEX na kompletne rozwiązanie, co skraca proces odbioru. Z punktu widzenia użytkownika i jego służb utrzymania ruchu niewiele się zmienia: stosuje te same urządzenia obiektowe których problemy ڼڼ mogą być diagnozowane tradycyjnie (miernikiem, analizując pętlę ma), HART a, może korzystać z ڼڼ tra- może wreszcie wymieniać uszkodzone moduły, takie jak ڼڼ dycyjne separatory bez zatrzymywania instalacji. Przy zachowaniu takiej samej funkcjonalności co tradycyjne, systemy oparte o separatory Ex, stacje I/O oferują dużo więcej, m.in.: zaawansowaną diagnostykę czy oszczędność miejsca w sterowni. Stacje I/O do stref zagrożenia wybuchem znajdują zastosowanie w wielu średnich i dużych aplikacjach w przemyśle chemicznym, farmaceutycznym, spirytusowym czy energetycznym. Są idealnym połączeniem tradycji i nowoczesności. 66 PRESS wrzesień 2014

69 automatyzacja procesów przemysłowych Remote I/O do stref Ex Komponenty FOUNDATION / Profibus-PA Infrastruktura sieci komunikacyjnych Iskrobezpieczeństwo Identyfikacja RFID Sense it! Connect it! Bus it! Solve it! Turck sp. z o.o. ul. Wrocławska Opole Tel , Fax 01 poland@turck.com Internet:

70 Inwentaryzacja instalacji procesowych na przykładzie Górażdże Cement S.A. tekst inż. Mariusz Ledwig dr hab. inż. Andrzej Wolff Nie wszyscy zdają sobie sprawę z przewagi cyfrowego modelu instalacji procesowej nad dokumentacją papierową. Nie każdy również wie, że inwentaryzację można wykonać praktycznie dla każdej instalacji. Prace te, choć złożone, przynoszą wiele korzyści dla użytkownika. 68 PRESS wrzesień 2014

71 INWENTARYZACJA INSTALACJI - CZYLI WIEM CO MAM Stwierdzenie świat idzie do przodu jest znane dobrze każdemu z nas. Nie trzeba oglądać telewizji, by się o tym przekonać. Każdy w swojej działalności zawodowej znajdzie potwierdzenie tej tezy, szczególnie firmy produkcyjne. Chęć rozwoju wynikać może bezpośrednio z polityki wewnętrznej firmy, która przykładowo pragnie zwiększyć bezpieczeństwo procesowe na liniach produkcyjnych lub podnieść jakość produktu, czy też zmniejszyć nakłady energetyczne i wdrożyć nowe technologie. Bodźcem do rozwoju może być także konieczność dostosowania się do nowych regulacji prawnych, czy też nowych trendów na rynku. Mechanizmów postępu jest wiele i jest to ciągły proces, leżący u podstaw gospodarki. Wielokrotnie producenci stają przed wyzwaniem w postaci modernizacji istniejących już linii produkcyjnych. W przypadku, gdy linia produkcyjna jest stosunkowo nowa lub posiada pełną dokumentację techniczną, to nie ma większych problemów z przygotowaniem założeń technicznych planowanej modernizacji. Problem pojawia się, gdy urządzenia, które służą nam od lat posiadają - z różnych powodów - niepełną dokumentację techniczną lub też nie odpowiada ona rzeczywistości. Okazuje się, że dobrze nam znana linia technologiczna skrywa wiele tajemnic i nie chce się dać łatwo zmodernizować. W takim przypadku jedynym rozwiązaniem jest inwentaryzacja, czyli wiesz co masz. Inwentaryzację linii produkcyjnej można, zależnie od warunków i dostępnych środków, wykonać we własnym zakresie lub też zlecić firmie zewnętrznej, która specjalizuje się na tym polu. Podstawą przystąpienia do procesu inwentaryzacji jest jednak dobre i przemyślane określenie jej zakresu i celu. Ponieważ odtworzenie pełnej dokumentacji rysunkowej i technicznej, dla poszczególnych urządzeń, może być kosztowne i czasochłonne. Pierwszy krok Wszystko zaczęło się w kwietniu 2013 roku, gdy Cementownia Górażdże S.A. zwróciła się do GRUPY WOLFF z zaproszeniem do złożenia oferty, a ostatecznie do wykonania audytu młynowni węgla w obszarze zagrożenia wybuchem wywołanego obecnością pyłów węgla. Był to pierwszy krok na drodze do celu, jaki postawiła sobie Cementownia określenie rozwiązań technicznych, które zapewnią oczekiwaną minimalizację ryzyka zagrożenia wybuchem. Postępowanie audytowe wymagało m.in., zgromadzenia i sprawdzania posiadanej przez Zleceniodawcę dokumentacji aparatów i urządzeń. W międzyczasie pojawiło się wiele pytań i problemów, na które uzyskano, pośrednio lub bezpośrednio, odpowiedź na podstawie aktualnej dokumentacji, i przeprowadzonych > Wyniki analizy MES na przykładzie filtra powietrza (obciążenie 0,1 bar, grubość płaszcza s=3 mm) 245,7 203,4 161,0 118,6 76,2 33,9 Gradient przemieszczeń [mm] - wizualizacja obrazuje sztywność konstrukcji na zadane obciążenie. Poszczególne kolory obrazują przesunięcie danej płaszczyzny względem położenia początkowego. 400,0 320,0 240,0 160,0 80,0 0,0 Gradient naprężeń Von Mises a [MPa] - wizualizacja wytrzymałości konstrukcji na zadane obciążenie. Na grafice można dostrzec strefy, w których wartości naprężeń przekraczają wartość naprężenia niebezpiecznego dla stali σ nieb = 235 MPa 15,0 12,0 W skrócie Co to jest analiza mes: 9,0 Analiza MES (metoda elementów skończonych) to zaawansowana metoda rozwiązywania układów równań różniczkowych, która pozwala badać m.in. wytrzymałość różnego typu konstrukcji oraz symulować odkształcenia, naprężenia czy przemieszczenia wynikające z działania na badany element sił. Narzędzie to stosowane jest również do przewidywania przepływu ciepła i cieczy, a także do badań w zakresie dynamiki, kinematyki i statyki maszyn. 6,0 3,0 0,14 Współczynnik bezpieczeństwa - wizualizacja obszarów bezpiecznych i zagrożonych na podstawie współczynnika bezpieczeństwa (obszar zagrożony występuje dla wartości poniżej 1). wrzesień 2014 PRESS 69

72 INWENTARYZACJA INSTALACJI - CZYLI WIEM CO MAM rozmów w zakładzie. Jednakże na jedno pytanie nie można było znaleźć odpowiedzi jaka jest aktualna wytrzymałość konstrukcyjna poszczególnych aparatów i urządzeń na wydziale przemiału węgla, po wieloletniej ich eksploatacji. Znajomość wytrzymałości konstrukcyjnej aparatów jest niezbędna do prawidłowego doboru zabezpieczeń przeciwwybuchowych. Bezpośrednio wpływa zarówno na rodzaj dobranego zabezpieczenia, jak i jego parametry. Przykładowo, silos o wytrzymałości konstrukcyjnej 10 bar g nie wymaga stosowania dodatkowo żadnych zabezpieczeń przeciwwybuchowych. Wymagane są natomiast zabezpieczenia chroniące przed możliwym przeniesieniem się tak wysokiego ciśnienia wybuchu na aparaty współpracujące z silosem (połączone orurowaniem). Ze względu na powyższe, w kolejnym kroku Cementowania zleciła GRUPIE WOLFF przeprowadzenie inwentaryzacji aparatów i urządzeń znajdujących się na wydziale przemiału węgla, jak i na wydziale paliw alternatywnych, stawiając za cel inwentaryzacji określenie wytrzymałości konstrukcyjnej poszczególnych aparatów na drodze analizy metodą elementów skończonych (MES). Zakres inwentaryzacji obejmował w przypadku wydziału przemiału węgla praktycznie wszystkie zainstalowane tam urządzenia i aparaty. Natomiast w przypadku wydziału paliw alternatywnych inwentaryzacja została ograniczona jedynie do układu odpylania. Sumarycznie objętych inwentaryzacją zostało dziesiątki aparatów. Tak postawione zadanie, mimo szczegółowo określonego celu i zakresu, było dużym przedsięwzięciem, wymagającym poważnego nakładu pracy (w tym obliczeniowej) i czasu. Jak to wygląda w praktyce? W praktyce realizacja zadania przebiegała w kilku etapach. Pierwszy z nich to pomiar z natury konstrukcji aparatów i urządzeń. Polegały one na badaniu grubości blach aparatów oraz określeniu przekrojów i rozmieszczenia żebrowań. Poza aparatami obmierzono przynależne instalacje rurowe. Drugi etap polegał na modelowaniu 3D, czyli przeniesieniu wszystkich poczynionych pomiarów i szkiców, do przestrzeni wirtualnej komputera. Trzecim etapem inwentaryzacji była analiza wytrzymałościowa otrzymanych modeli 3D metodą elementów skończonych i opracowanie wyników obliczeń w postaci raportów końcowych. Po co to wszystko...? Główny cel inwentaryzacji znany był od początku i został osiągnięty. Nie wszyscy jednak mogą zdawać sobie sprawę z tego, że mając dostęp do modelu cyfrowego posiadanych urządzeń mamy ogromną przewagę nad dokumentacją papierową. Będzie to procentować w przyszłości. Posiadany model znacząco ułatwi zabudowę przestrzenną nowych urządzeń (eliminacja kolizji), posłuży do wizualizacji i dokładnej identyfikacji konkretnego urządzenia (eliminacja pomyłek). Najważniejsze jest jednak, z punktu widzenia doboru zabezpieczeń przed wybuchem, że przeprowadzona inwentaryzacja pozwoliła określić, czy konieczna jest wymiana aparatu na nowy, czy też wystarczy go wzmocnić, tak aby spełniał warunek minimalnej wytrzymałości konstrukcyjnej. x Chcesz się pochwalić osiągnięciami Twojej firmy? Napisz do nas w celu przygotowania i publikacji artykułu: biuro@ex-p.eu 70 PRESS wrzesień 2014

73

74 Bezpieczeństwo w czasie prac remontowych i konserwacyjnych tekst Daniel Betlej Lockout Tagout Systemy LOTO stosowane są głównie w czasie napraw i postojów remontowych, a ich zadanie polega na ochronie zarówno pracowników przed wypadkiem, jak również maszyn i urządzeń przed uszkodzeniem i ewentualnym zatrzymaniem produkcji. 72 PRESS wrzesień 2014

75 LOTO - ochrona w czasie remontów i konserwacji Coraz więcej zakładów produkcyjnych w Polsce decyduje się na wdrożenie systemu LOTO, co poprzez eliminację błędów ludzkich znacząco wpływa na poprawę poziomu bezpieczeństwa pracy. LOTO to skróty od anielskich terminów Lockout / Tagout. LOC- KOUT (czyli blokada) to planowo prowadzone działania, które obejmują odłączanie i zabezpieczenie wszelkich energii zasilających maszyny podczas ich remontów lub prac konserwacyjnych. Dopóki zabezpieczenie nie zostanie zdjęte, LOCKOUT chroni pracowników Działu Utrzymania Ruchu przed ponownym załączeniem maszyn. Z kolei TAGOUT (czyli oznaczenie) to przywieszka (tag) ostrzegająca i informująca pracowników, iż dana maszyna jest wyłączona z eksploatacji. W praktyce, dopóki zawieszki te nie zostaną zdjęte przez osobę, która je założyła, nie jest możliwe uruchomienie maszyny. Zawieszki stosuje się razem z fizycznymi blokadami zakładanymi na punktach odcięcia niebezpiecznych energii. Kompletna gama fizycznych zabezpieczeń typu Lockout obejmuje: zagrożenia elektryczne specjalne zabezpieczenia Lockout ڼڼ dla każdego rodzaju wyłączników elektrycznych chroniących pracowników przed nieoczekiwanym załączeniem maszyn; to m.in. zabezpieczenia na wyłączniki prądu, przełączniki, wyłączniki remontowe, miniaturowe bezpieczniki esy, bezpieczniki topikowe, bezpieczniki mocy, zabezpieczenia wtyczek, złączy przemysłowych i gniazd elektrycznych, zagrożenia mechaniczne blokady, które są podstawą systemu ڼڼ Lockout. Umożliwiają zablokowanie każdego rodzaju energii doprowadzanej do maszyn. Energia zgromadzona w maszynach, np. ciśnienie oleju w instalacji hydraulicznej, może wprowadzić maszynę w ruch. Dlatego też oprócz blokad wyłączników elektrycznych i zaworów na rurociągach stosowane są blokady pneumatyki i hydrauliki, zagrożenia chemiczne wszelkie substancje doprowadzane do ڼڼ maszyn za pomocą rurociągów stanowią potencjalne zagrożenie dla pracowników remontujących maszyny. Dlatego stosuje się blokady zaworów kulowych, zasuw z pokrętłem, zaworów motylkowych, blokady linkowe i inne. Co na to prawo? Polskie i europejskie przepisy nie zobowiązują do stosowania systemu LOTO, jednak dyrektywa Unii Europejskiej (89/655 CEE) zobowiązuje do zabezpieczania źródeł energii. Paragraf 2.14 mówi o tym, że sprzęt roboczy musi być wyposażony w łatwo odróżniające się środki, służące do odłączania wszystkich źródeł energii. Kolejny punkt (czyli paragraf 2.15) dodaje, że sprzęt roboczy musi być wyposażony w znaki ostrzegawcze i oznakowanie, mające zasadnicze znaczenie dla poprawy bezpieczeństwa pracowników. Polskie przepisy i kodeks pracy również nie wskazują na konieczność stosowania tego systemu, mimo to wiele firm decyduje się na jego wdrożenie, aby poprawić bezpieczeństwo pracy w zakładzie. Warto dodać, że dobrze wdrożony system podnosi również prestiż firmy oraz często wpływa na zmianę stawek ubezpieczenia. > wrzesień 2014 PRESS 73

76 LOTO - ochrona w czasie remontów i konserwacji Po co mi LOTO? Wypadki mogą mieć duży wpływ na planowanie działań oraz produktywność w miejscu pracy. Nieoczekiwane uruchomienie urządzeń może również spowodować ich istotne uszkodzenie, co zwiększa kwotę łącznych kosztów o wydatki na naprawę lub wymianę wyposażenia. Program Lockout/Tagout, który stał się częścią globalnie uznawanych najlepszych praktyk w dziedzinie bezpieczeństwa wielu branż, a w Stanach Zjednoczonych zyskał status wymogu usankcjonowanego prawnie, minimalizuje prawdopodobieństwo wypadku oraz niweluje koszty związane z ewentualnymi obrażeniami pracowników i uszkodzeniami maszyn. Ponadto redukuje on czas przestojów oraz zwiększa produktywność. Jak to się robi? System LOTO należy wprowadzać z konsultantem lub firmą posiadającą referencje oraz doświadczenie. Pozwoli to na sprawne wdrożenie systemu, który będzie funkcjonalny i jednocześnie przyjazny użytkownikowi. Co ważne, umiejętny dobór blokad i oznaczeń, a także ich właściwe rozmieszczenie pozwoli ograniczyć ilość blokowanych punktów, a tym samym uprości system. Nie należy zapominać, że system Lockout często budzi niechęć pracowników, więc uświadomienie i pełne szkolenie wyjaśniające cel i zasady blokowania niebezpiecznej energii wraz z praktycznymi ćwiczeniami są bardzo istotnym punktem całego wdrożenia. Prawidłowo wdrożony system LO / TO z pewnością będzie stanowił istotny element podnoszący bezpieczeństwo pracy w zakładzie. x Prezentacja Światowy lider rodem z Ameryki w Polsce: Firma BRADY jest światowym liderem m.in. we wdrażaniu systemów zarządzania i kontroli niebezpiecznych energii podczas prac serwisowych oraz remontów. Dokładnie od 100 lat ta amerykańska firma oferuje innowacyjne rozwiązania przeznaczone dla wszystkich gałęzi przemysłu. BRADY jest producentem kompletnych systemów identyfikacji, zabezpieczeń hal produkcyjnych, wyrobów przemysłowych, a także pracowników. Jej produkty podwyższają poziom bezpieczeństwa oraz wydajność produkcji. Z kolei rozwiązania dla Działu Utrzymania Ruchu i BHP to m.in. znaki bezpieczeństwa, oznaczenia hal produkcyjnych, taśmy antypoślizgowe, odbojniki oraz przede wszystkim tzw. systemy LOTO - Lockout / Tagout, czyli blokady, kłódki, tagi, przywieszki oraz serwis związany z wdrożeniem systemu. Produkty BRADY dostępne są także w Polsce, a więcej szczegółów w tym zakresie można znaleźć pod adresem strony reklama Pomyśl o bezpieczeństwie. Pomyśl o BRADY! Spotkaj się ze specjalistami BRADY na targach ENERGETAB 2014 Sprawdź naszą ofertę z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy. Lockout/Tagout: Zapobiegaj wypadkom i urazom w Twojej firmie. Oznaczenia dla systemów bezpieczeństwa: Poinformuj o potencjalnym niebezpieczeństwie i ryzyku Rozwiązania informacyjne w przypadku śliskich powierzchni: Wyeliminuj poślizgi, upadki i ich następstwa Oznaczenia środowiska pracy: Zwiększ bezpieczeństwo i efektywność pracy, zmniejszając ryzyko wypadku Spytaj o darmową broszurę w języku angielskim: 50 Lean Visuals Zadzwoń: Strona: central_europe@bradycorp.com

77 inwestycje w polsce Decyzja w sprawie kompleksu petrochemicznego w 2-3 miesiące Kosmetyki Made in Poland 3 grudnia ubiegłego roku Grupa LOTOS S.A. i Grupa Azoty S.A. podpisały porozumienie przyszłych wspólników w sprawie powołania spółki celowej i wykonania pełnego studium wykonalności kompleksu petrochemicznego, zlokalizowanego przy obecnych instalacjach LOTOSU i Grupy Azoty. Zgodnie ze słowami Krzysztofa Jałosińskiego prezesa Grupy Azoty decyzja w sprawie wartej 12 mld zł inwestycji ma zapaść w przeciągu najbliższych 2-3 miesięcy. W przypadku pozytywnego rozstrzygnięcia będzie to rekordowa inwestycja w polskim przemyśle ostatnich lat. Nowy kompleks pozwoli obniżyć deficyt Polski w handlu chemikaliami, a także zapewni 5-7 tys. miejsc pracy w czasie jego budowy oraz ok. 2 tys. po oddaniu instalacji do użytku. Szacuje się, iż budowa nowego zakładu, który miałby być zlokalizowany w Gdańsku powinna nastąpić w latach , a jego uruchomienie w roku Nowa instalacja w Lotosie - rozpoczęcie budowy w 2015 Lotos inwestuje w innowacyjną instalację do produkcji LPG (100 tys. ton rocznie), benzyny (25 tys. ton rocznie), wodoru (9 tys. ton rocznie). Budowa instalacji ma rozpocząć się wiosną 2015 roku. Węzeł Odzysku Wodoru to innowacyjne rozwiązanie, które do rozdziału gazu wsadowego na wodór oraz węglowodory wykorzystuje technologie kriogeniczną wsad składający się z gazów wodorowych pochodzących z różnych instalacji gdańskiej rafinerii schładzany jest do niskiej temperatury, w której ulega skropleniu. Sercem nowej instalacji, która zapewni 95% odzysk wodoru oraz produkty o wysokiej czystości, będzie tzw. coldblox. Obecnie gazy wodorowe spalane są w sieci gazu opałowego. Nowe rozwiązanie pozwoli lepiej wykorzystać ich potencjał. Jak szacują władze rafinerii, m.in. dzięki wprowadzeniu na rynek dodatkowej ilości gazu płynnego LPG, nowa instalacja szybko się zwróci. Branża kosmetyczna w Polsce rozkwita nieprzerwanie od kilku lat. Produkty polskich marek, takich jak Irena Eris, Dax Cosmetics czy Inglot można znaleźć na drogeryjnych półkach na całym świecie. Ministerstwo Gospodarki nie pozostało obojętne na rozwój tego sektora uznając go za jedną z 15 flagowych gałęzi polskiego przemysłu. Polska jest jednym z największych rynków kosmetycznych w Europie. Jego wartość opiewa na kwotę 2,86 mld euro, co daje 6. miejsce na Starym Kontynencie. Kosmetyki Made in Polska są eksportowane do ponad 130 państw na całym świecie. Dochód z eksportu w 2013 roku wyniósł ponad 2,13 mld euro. Polscy producenci dobrze radzą sobie również na rodzimym rynku. Podczas gdy światowe koncerny przejmują kontrolę w pozostałych państwach europejskich, w rękach polskich producentów wciąż pozostaje ponad 50% udziału na krajowym rynku w segmencie produktów przeznaczonych do pielęgnacji skóry. Przemysł kosmetyczny zapewnia ponad 19 tys. miejsc pracy. Atrakcyjność polskiej branży kosmetycznej wzmacnia Ministerstwo Gospodarki specjalnym trzyletnim programem promocyjnym. W program zaangażowanych jest ponad 100 firm, które m.in. prezentują się w Polskim Pawilonie Narodowym na najważniejszych targach kosmetycznych na świecie. Na wsparcie branży dotychczas przeznaczono ponad 25 mln zł. (Polish Cosmetics Industry) Irlandczycy inwestują w Gliwicach. W przyszłym roku w Gliwicach zacznie działać nowa fabryka opakowań. Inwestycja jest warta ponad 200 mln zł. Swój zakład w Gliwicach chce wybudować firma Delta Packaging. Dzięki temu ma się poprawić jej dostęp do krajów nadbałtyckich. Będą tu produkowane ekologiczne opakowania na napoje, słodycze i drobny sprzęt gospodarstwa domowego. Fabryka ma być gotowa w czerwcu 2015 roku. reklama Polsko-włoski kapitał W ostatnim czasie wydano kolejne pozwolenie na inwestycje w Starachowickiej Specjalnej Strefie Ekonomicznej. Po raz drugi otrzymała go firma z polsko-włoskim kapitałem Orizzonte Polska. W ramach pozwolenia przedsiębiorca wybuduje nowy zakład produkcji i regeneracji oprzyrządowania dla producentów płytek ceramicznych. Łączne nakłady inwestycyjne wyniosą 5,5 mln zł oraz zostanie utworzonych 5 nowych miejsc pracy. (SSE Starachowice)

78 steute Extreme - wyłączniki i czujniki do pracy w ekstremalnych warunkach tekst Adam Więch info@steute.pl Inżynierowie-projektanci często mają duży problem ze znalezieniem niezawodnych wyłączników czy czujników, przeznaczonych do pracy w ekstremalnych warunkach. Żeby wyjść im naprzeciw, firma steute stworzyła nowy dział Extreme oferujący aparaturę łączeniową, opracowywaną z myślą o trudnych aplikacjach. Punktem wyjścia do stworzenia nowej dywizji biznesowej było opracowanie listy cech, którymi powinny się charakteryzować urządzenia przeznaczone do zadań specjalnych. Lista objęła m.in. zwiększoną odporność na uszkodzenia mechaniczne i korozję, wysoki stopień ochrony (co gwarantuje zabezpieczenie przed wniknięciem wody i zanieczyszczeń do środka obudowy), przystosowanie do pracy w wysokiej bądź niskiej temperaturze, odporność na udary i wibracje oraz w przypadku niektórych zastosowań możliwość pracy w strefach zagrożonych wybuchem gazów lub pyłów. W oparciu o te kryteria rozpoczęto pracę nad nowymi projektami, a w niektórych przypadkach poprzestano na modyfikacji dotychczas oferowanych urządzeń. fot. 1. Czujnik i wyłącznik serii ZS 91 S(R) -40 C +85 C IP66 Extreme do pracy w niskich i wysokich temperaturach 76 PRESS wrzesień 2014

79 PREZENTACJA - WYŁĄCZNIKI I CZUJNIKI DO ZADAŃ SPECJALNYCH fot. 2. Hallotronowy czujnik magnetyczny bezpieczeństwa serii HS Si 4-40 C IP69K Extreme, odporny na wibracje fot. 3. Przeciwwybuchowe kasety sterujące serii Ex BF 80 (ATEX) W czasach, kiedy wykorzystanie myjek ciśnieniowych przy czyszczeniu instalacji przemysłowych, maszyn i urządzeń jest już standardem (szczególnie w branżach z wysokimi wymaganiami w zakresie higieny), popularność zdobywają czujniki i wyłączniki o stopniu ochrony IP69K, które bez problemu są w stanie znieść strumień gorącej wody pod ciśnieniem 100 bar. W tej grupie urządzeń steute ma do zaoferowania wyłączniki nożne i linkowe, czujniki zbiegania taśmy przenośników oraz czujniki indukcyjne i magnetyczne lub magnetyczne bezpieczeństwa. W przypadku zastosowań morskich, tj. na statkach, farmach wiatrowych, platformach naftowych i na nabrzeżach przeładunkowych, aparatura elektryczna musi charakteryzować się stopniem ochrony IP66. Aby sprostać tym wymaganiom firma steute opracowała m.in. wyłączniki krańcowe i pozycyjne serii ES 95 IP66 Niro Extreme,wykonane z materiałów odpornych na oddziaływanie morskiej, słonej wody, oraz ES/EM C IP66 Extreme. steute rozszerza także ofertę urządzeń o stopniu ochrony IP68. Dobrym przykładem jest nowy, niezwykle solidny czujnik magnetyczny RC C IP68 Niro Extreme. Wysokie i niskie temperatury Firmy z całej Europy próbują ekspansji na rynkach krajów dawnego Związku Radzieckiego oraz w Afryce i Ameryce Południowej, gdzie można się spotkać z ekstremalnie niską bądź wysoką temperaturą, często w połączeniu ze 100% wilgotnością powietrza. Urządzenia w wykonaniu standardowym zwykle nie mogą pracować w takich warunkach. I tutaj ponownie z pomocą przychodzi firma steute, oferując czujniki magnetyczne i indukcyjne, wyłączniki krańcowe/pozycyjne, wyłączniki linkowe, nożne i czujniki zbiegania taśmy przenośników taśmowych, przystosowane w zależności od typu do pracy w zakresie temperatur od -60 o C do +180 o C. Odporność na temperaturę w tak szerokim zakresie umożliwia pracę urządzeń niemal w każdym zakątku globu oraz w takich branżach, jak hutnictwo czy chłodnictwo. Przykładem mogą być wprowadzone dwa lata temu do oferty i zdobywające w Polsce coraz większą popularność wyłączniki linkowe i czujniki zbiegania taśmy przenośników serii ZS 91 S(R) -40 C +85 C IP66 Extreme (Fot. 1). > > Firma steute wyłączniki do złożonych zastosowań: Firma steute Schaltgeräte GmbH & Co. KG, mieszcząca się w miejscowości Löhne w Niemczech, wyspecjalizowała się w projektowaniu i produkcji bezpiecznej aparatury łączeniowej do złożonych i krytycznych zastosowań, koncentrując się obecnie na czterech głównych dziedzinach: technice sterownia (Automation), ochronie przeciwwybuchowej i aparaturze do pracy w ekstremalnych warunkach (Extreme), technice bezprzewodowej (Wireless) oraz technice medycznej (Meditech). Oferta obejmuje m.in. wyłączniki krańcowe, wyłączniki bezpieczeństwa, systemy zatrzymania awaryjnego oparte na wyłącznikach linkowych, klamki drzwiowe z przyciskami sterującymi, czujniki bezpieczeństwa, wyłączniki nożne oraz złożone urządzenia sterujące wykorzystywane w technice medycznej. Firma steute wdraża innowacyjne technologie, do których należy zaliczyć m.in. bezpieczne systemy transmisji radiowej. Od czasu wprowadzenia do oferty wyłączników całkowicie niezależnych od zewnętrznych źródeł zasilania, steute należy do ścisłej czołówki firm opracowujących innowacyjne rozwiązania z dziedziny automatyki i sterowania, zajmuje też ważne miejsce na rynku związanym z ochroną przeciwwybuchową. wrzesień 2014 PRESS 77

80 steute Extreme // APARATURA ŁĄCZENIOWA DO PRACY W EKSTREMALNYCH WARUNKACH Piekło na ziemi Odporność na korozję Firma steute na stałe zagościła ze swoimi produktami w branżach, w których styczność z agresywną atmosferą czy agresywnymi substancjami jest na porządku dziennym. Przemysł nawozowy, chemiczny, cukrowniczy, wydobywczy, energetyczny, morski i pokrewne wymagają urządzeń, które charakteryzują się wysoką odpornością na korozję. Specjalne tworzywa, takie jak np. Duroplast oraz aluminium, poddawane specjalnym procesom zabezpieczania powierzchni, a także wykorzystanie stali nierdzewnej bądź kwasoodpornej i specjalnych uszczelek, pozwoliło firmie steute stworzyć szeroką gamę produktów przeznaczonych do pracy w agresywnym środowisku. Do grupy tej zalicza się m.in. wyłączniki linkowe zatrzymania awaryjnego serii Extreme, czujniki zbiegania taśmy przenośników, czujniki magnetyczne (np. RC C IP68 Niro Extreme) i indukcyjne, jak również wyłączniki krańcowe i pozycyjne. Czujniki magnetyczne odporne na wibracje W razie konieczności zastosowania czujnika bezpieczeństwa w warunkach silnych wibracji lub w przypadku możliwości wystąpienia silnych udarów mechanicznych z powodzeniem można stosować urządzenia serii HS Si 4-40 C IP69K Extreme (fot. 2) i BZ 16 IP69K Extreme. Są one pozbawione kontaktronów i wykorzystują efekt Halla, a w przypadku BZ 16 także indukcję. Ich dodatkowe zalety to wysoki stopień ochrony i możliwość pracy w niskiej temperaturze (HS Si 4). Zgodnie z oczekiwaniami klienta: Specjalne wersje czujników i wyłączników Firma steute jest też dobrze znana na całym świecie z opracowywania i produkcji wyłączników i czujników, zgodnie z konkretnymi wymaganiami klienta. Tak powstał m.in. specjalny czujnik kontrolujący pozycję zaworów, o odporności na wstrząsy rzędu 400 g. Znalazł on zastosowanie na podwodnych okrętach wojennych. - Czujniki magnetyczne serii RC Extreme - Wyłączniki pozycyjne serii 12, 13, 14 Extreme oraz serii 98 Extreme - Zakres temperatury pracy, zależnie od serii, od -60 C do +90 C - Wysoka odporność na korozję - Stopień ochrony do IP69K - Dostępne wersje przeciwwybuchowe do stref Ex 1, 2, 21 i 22 Więcej informacji: info@steute.pl Innym przykładem są opracowane specjalnie dla polskiego rynku wyłączniki linkowe, czujniki zbiegania taśmy i wyłączniki grzybkowe, przystosowane do pracy w kopalniach metanowych. Ze względu na szczególne wymagania, ich obudowy zostały wykonane z odlewów cynkowych. Przykładem jest czujnik zbiegania taśmy serii Ex ZS 75 S Mining. Aparatura łączeniowa do pracy w strefach zagrożonych wybuchem Firma steute zajmuje ważne miejsce wśród dostawców różnego rodzaju urządzeń w wykonaniu przeciwwybuchowym (ATEX). W ofercie można znaleźć kilkaset typów czujników magnetycznych i indukcyjnych, wyłączników krańcowych, kaset sterowniczych (Fot. 3), wyłączników nożnych i linkowych, blokad elektromagnetycznych i skrzynek rozgałęźnych, przeznaczonych do pracy w strefach zagrożonych wybuchem gazów i/lub pyłów. Oferta obejmuje także szereg unikatowych urządzeń bezprzewodowych, niewymagających zewnętrznych źródeł zasilania. Montaż w strefie sprowadza się do ich mechanicznego zamocowania. Przykładem mogą być bezprzewodowe kasety sterownicze. Obecnie zasięg wyłączników bezprzewodowych steute sięga nawet 700 metrów w terenie otwartym. x 78 PRESS wrzesień 2014

81 Podróż SŁUŻBOWA - I NIE TYLKO zapięta na ostatni guzik! Przy czołowym zderzeniu niezapięty pasażer siedzący z tyłu może przełamać oparcie przedniego fotela i zmiażdżyć osobę na nim siedzącą. Jadąc 50 km/h w chwili zderzenia z nieruchomą przeszkodą masa zderzeniowa pasażera wzrasta 50 razy! Jak się zabezpieczyć? Zanim ruszysz upewnij się, że wszyscy pasażerowie zapięli pasy Pamiętaj aby górna krawędź zagłówka sięgała przynajmniej czubka głowy rozmieszczenie przedmiotów aż tylu pasażerów nie zapina pasów bezpieczeństwa na tylnych siedzeniach, urazami TYLKO,, Ponadto niezapięty pasażer na tylnej kanapie stanowi duże zagrożenie 4 tony Najczęstsze urazy po wypadku bez zapiętych pasów Najcięższe bagaże przesuń jak najbliżej oparcia tylnej kanapy rozmieszczenie Zwiększ bezpieczeństwo swoje oraz pasażerów! Zapnij pasy, unikniesz mandatu! Wyobraź sobie jesteś kierowcą, bezpieczeństwa, które powinny: płasko przylegać do ciała,, 50 tyle razy wrasta masa pasażera w chwili zderzenia przy prędkości 50 km/h. Od 1991 r. obowiązek zapinania pasów obowiązuje również na tylnych siedzeniach oraz wszystkich rodzajach dróg 100 zł Nie kładź ciężkich przedmiotów (np. torby) na siedzeniu pasażera tyle zapłaci kierowca za niezapięcie pasów bezpieczeństwa. Tyle samo zapłacimy przewożąc pasażerów bez zapiętych pasów. poduszkę powietrzną pasażera 150 zł przebiegać nad środkiem barku,. Nie kładź parasola lub innych przedmiotów na tylnej półce taki mandat otrzymają przewożący dzieci poza fotelikiem ale tyłem do kierunku jazdy na przednim siedzeniu pojazdu wyposażonego źródło:

82 CIOP PIB - radzi Zmniejszanie składki na ubezpieczenie jako sposób obniżania kosztów funkcjonowania przedsiębiorstwa tekst Jan Rzepecki, Alfred Brzozowski Centralny Instytut Ochrony Pracy Państwowy Instytut Badawczy Wg danych GUS koszty pracodawców związane z bezpieczeństwem pracy wynoszą w Polsce niespełna 1 % (2013) i niestety ciągle maleją. Dane te sugerują, iż wciąż zbyt rzadko dostrzegane są korzyści wynikające z inwestycji w poprawę bezpieczeństwa. Prócz tych oczywistych, związanych ze zmniejszeniem liczby wypadków oraz osób zapadających na choroby zawodowe, należy również pamiętać o wpływie poziomu bezpieczeństwa na wysokość składki na ubezpieczenie wypadkowe płaconej przez przedsiębiorstwo. Aktualna sytuacja gospodarcza w Polsce nastraja umiarkowanym optymizmem. Już w poszczególnych kwartałach 2013 r. obserwowany był stopniowy wzrost aktywności przedsiębiorstw w kraju. Wg wstępnego szacunku GUS wartość produktu krajowego brutto w 2013 r. wzrosła realnie o 1,6% rok do roku, a wstępny szacunek GUS wskazuje, że w pierwszym kwartale 2014 r. odnotowano wzrost PKB 3,3%. [1] Wygląda na to, że rośnie produkcja budowlano-montażowa, maleje stopa bezrobocia, rośnie sprzedaż detaliczna. Jednak w ślad za tymi pozytywnymi tendencjami gospodarczymi należałoby się spodziewać również poprawy innych wskaźników, które mają bezpośredni wpływ na stan gospodarki. Do nich należy m.in. stan środowiska pracy i bezpieczeństwo w nim pracujących. Jest to istotne chociażby dlatego, że koszty związane z niewłaściwym stanem środowiska pracy 1 obciążają bezpośrednio nie tylko pracodawcę, zmniejszając rentowność jego firmy, ale też pracowników pośrednio zmniejszając popyt wewnętrzny, który w I kwartale 2014 r. pełnił rolę stymulatora wzrostu gospodarczego Polski [1]. Jednoczesny obserwowany wzrost wydajności pracy w Polsce (np. wydajność pracy w przemyśle, mierzona produkcją na 1 zatrudnionego, w I kw. tego roku była wyższa o 4,3% r/r [1]) może powodować powstawanie dodatkowych zagrożeń w środowisku pracy, powodowanych wzrostem tempa pracy. Dlatego szczególnie ważne jest, aby doprowadzić do stałego zwiększenia nakładów pracodawców na poprawę warunków pracy. Wg danych GUS koszty pracodawców związane z bezpieczeństwem pracy wynoszą w Polsce w granicach 1 % (Tab. 1) i niestety ciągle maleją [2]. Wydatki te rozkładają się różnie w różnych działach gospodarki (Tab. 2) im trudniejsze warunki pracy, a więc im większa kategoria ryzyka i wskaźnik wypadków na 1000 pracujących, tym większe wydatki. Wydatki związane z bezpieczeństwem pracy różnią się także w zależności od wielkości przedsiębiorstwa. I tak, w 2012 r. stanowiły odpowiednio 0,8% kosztów prac w przypadku przedsiębiorstw dużych i tylko 0,5% w przypadku średnich. Analizy przeprowadzone w CIOP-PIB wskazują jednak, że dane GUS prezentowane na podstawie przeprowadzanych co 4 lata badań kosztów pracy nie uwzględniają bardzo wielu składników związanych z bezpieczeństwem pracy, takich jak np. koszty szkoleń bhp, koszty badań lekarskich, koszty oceny ryzyka zawodowego, zakupu znaków bezpieczeństwa, promocji bhp czy też kosztów zatrudnienia pracowników bhp lub zlecania ich zadań firmie zewnętrznej. Z badań CIOP-PIB wynika że łączne koszty bhp ponoszone przez przedsiębiorstwa są od 3 do 4 razy wyższe niż dane podawane przez GUS. Wbrew pozorom, zwiększenie wydatków na bezpieczeństwo pracy w ostatecznym bilansie prowadzi do oszczędności, a tym samym wzrostu konkurencyjności przedsiębiorstwa. Oszczędności te wynikają z wielu czynników, jednak jeden z nich jest zbyt często pomijany przez przedsiębiorstwa obniżanie obciążeń wynikających ze składki ubezpieczeniowej. 1 Patrz artykuł: Koszty wypadków przy pracy, Express Przemysłowy, czerwiec PRESS wrzesień 2014

83 Wydatki pracodawców związane z BHP to tylko niecały 1% kosztów pracy. Tab. 1. Koszty ponoszone przez pracodawcę w Polsce na poprawę bezpieczeństwa pracy wg GUS Tab. 2. Koszty ponoszone przez poszczególne działy gospodarki w Polsce na poprawę bezpieczeństwa pracy wg GUS Rok Wydatki w strukturze kosztów pracy Dział gospodarki Wydatki w strukturze kosztów pracy ,4 % ,0 % ,0 % ,8 % Administracja 0,2 % Przetwórstwo przemysłowe 1,4 % Budownictwo 1,6 % Górnictwo 4,0 % Zróżnicowana składka ubezpieczeniowa W Polsce od kilku lat funkcjonuje system uzależniający wysokość składki ubezpieczeniowej upraszczając od stanu bezpieczeństwa pracy w przedsiębiorstwie. Oczywiście podstawowym celem wprowadzania takich instrumentów ekonomicznych, jak system zróżnicowanej składki na ubezpieczenie wypadkowe, jest ograniczanie liczby wypadków przy pracy i chorób zawodowych. Systemy takie są od wielu lat stosowane z powodzeniem m.in. w USA, Kanadzie i Australii oraz w większości krajów Unii Europejskiej. Tam, gdzie są stosowane, liczba wypadków przy pracy i chorób zawodowych się obniża. Nie jest tajemnicą, że w gospodarce, oprócz budowania świadomości uczestników rynku pracy, niemniej ważne są bodźce ekonomiczne. Dowodzą tego badania przeprowadzone w latach wśród kanadyjskich przedsiębiorstw uczestniczących w specjalnym programie, które wykazały, że bodźce ekonomiczne w postaci dodatkowych obniżek składek ubezpieczeniowych wpłynęły na intensyfikację działań prewencyjnych, a w konsekwencji na znaczne zmniejszenie wypłaty odszkodowań dla pracowników. Dlatego też, już ponad 10 lat temu również w Polsce powstał system zróżnicowanej stopy procentowej składki na społeczne ubezpieczenie wypadkowe, (jego zasady zostały opracowane w CIOP-PIB). System ten został wprowadzony 1 stycznia 2003 r. ustawą z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu wypadkowym [3] (rozporządzenie ministra pracy i polityki społecznej z dnia 29 listopada 2002 r. w sprawie różnicowania stopy procentowej składki na to ubezpieczenie). Zadaniem ustawy, oprócz wprowadzenia zróżnicowanej składki, było uregulowanie kwestii ubezpieczeń społecznych od wypadków i chorób zawodowych dotychczas rozproszonych po różnych ustawach oraz dostosowanie ich do nowych zasad gospodarki rynkowej. Dlatego też w ustawie zostały określone: za- rodzaje świadczeń z tytułu wypadków przy pracy i chorób ڼڼ wodowych oraz warunki nabywania prawa do tych świadczeń, zasady i tryb przyznawania świadczeń, ustalania ich wysokości ڼڼ oraz zasady ich wypłaty, wypadkowej. zasady finansowania prewencji ڼڼ Jednak przede wszystkim został określony system różnicowania stopy procentowej składki na ubezpieczenie społeczne z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych w zależności od zagrożeń zawodowych i ich skutków. Wprowadzenie tego systemu odbyło się w 3 etapach: 1. na poziomie grup działalności (od 1 stycznia 2003 r.) - o zakwalifikowaniu płatnika do określonej grupy decydował jedynie rodzaj prowadzonej przez niego działalności (wg PKD), 2. na poziomie przedsiębiorstw (od 1 kwietnia 2006 r.) wprowadzono możliwość obniżenia lub podwyższenia składki (o 20%) dla konkretnego zakładu, w stosunku do składki ustalonej dla grupy działalności, do której należy zakład, 3. zwiększono zakres obniżania lub podwyższania składek do ±50% w stosunku do składki ustalonej dla danej grupy działalności (od 1 kwietnia 2009 r.) czyli wskaźnik korygujący zmienia się w zakresie od 0,5 do 1,5. W trakcie wdrażania systemu prowadzono badania, których celem było sprawdzenie, na ile mobilizuje on ekonomicznie do działań zmierzających do poprawy warunków pracy. Kategorie ryzyka Płatnicy składek są przyporządkowani do określonych grup działalności, w zależności od rodzaju działalności wg Polskiej Klasyfikacji Działalności (PKD), ujętej w rejestrze REGON podmiotów gospodarki narodowej. W celu ustalenia zasad różnicowania stopy procentowej składki na ubezpieczenie wypadkowe w Polsce, dla poszczególnych grup działalności ustala się kategorie ryzyka wraz z odpowiadającymi im stopami procentowymi składki na ubezpieczenie wypadkowe. Kategoria ryzyka dla każdej grupy działalności zależy od wskaźników częstości 2 : 2 Wskaźniki częstości dot. osób poszkodowanych w wypadkach przy pracy ogółem oraz w wypadkach przy pracy śmiertelnych i ciężkich są obliczane na umowną liczbę pracujących. Wskaźniki dot. osób zatrudnionych w warunkach zagrożenia w razie przekroczenia najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy oraz stwierdzonych chorób zawodowych są obliczane na umowną liczbę zatrudnionych. Wskaźniki ustalane są odrębnie za pełen rok kalendarzowy dla grup działalności. > wrzesień 2014 PRESS 81

84 CIOP PIB - radzi ڼڼ ڼڼ ڼڼ ڼڼ poszkodowanych w wypadkach przy pracy ogółem, poszkodowanych w śmiertelnych i ciężkich wypadkach przy pracy, stwierdzonych chorób zawodowych, zatrudnionych w warunkach zagrożenia (w razie przekroczenia najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy). Kategorię ryzyka dla grupy działalności ustala się na okres nie dłuższy niż 3 lata składkowe na podstawie danych Głównego Urzędu Statystycznego za trzy ostatnie lata kalendarzowe, dostępnych 31 stycznia każdego roku (aktualne kategorie ryzyka razem ze stopami procentowymi składek dla 64 grup działalności można znaleźć w załączniku do rozporządzenia ministra pracy i polityki społecznej w sprawie różnicowania stopy procentowej składki [4]). Kategoria ryzyka dla płatników składek ustalana jest na podstawie danych przekazywanych przez płatników składek do oddziałów ZUS za trzy kolejne lata kalendarzowe. W danych tych nie uwzględnia się już chorób zawodowych. Dane niezbędne do ustalenia przez ZUS kategorii ryzyka płatnicy składek przekazują do dnia 31 stycznia danego roku za poprzedni rok kalendarzowy, w informacji o symbolu ZUS IWA [3]. Informację ZUS IWA zobowiązani są przekazywać płatnicy, którzy: byli zgłoszeni nieprzerwanie 3 do ZUS jako płatnicy składek na ڼڼ ubezpieczenie wypadkowe od dnia 1 stycznia do 31 grudnia roku, za który jest składana informacja i co najmniej 1 dzień w styczniu następnego roku, ubez- zgłaszali do ubezpieczenia wypadkowego co najmniej 10 ڼڼ pieczonych w roku, za który jest składana informacja. W ciągu ostatnich 2 lat informację ZUS IWA o danych do ustalenia składki na ubezpieczenie wypadkowe złożyło po ok. 160 tys. płatników, co oznacza, że tyle przedsiębiorstw zgłosiło do ubezpieczenia wypadkowego co najmniej 10 ubezpieczonych i zostało objętych zróżnicowaną składką. Liczba ta się utrzymuje [5]. Składki na ubezpieczenie Składka na ubezpieczenie wypadkowe jest ustalana na rok składkowy obejmujący okres od 1 kwietnia danego roku do 31 marca roku następnego odrębnie dla płatników zgłaszających do ubezpieczenia wypadkowego do 9 ubezpieczonych i powyżej tej liczby ubezpieczonych. Dla wszystkich płatników składek zgłaszających do 9 ubezpieczonych, stopa procentowa składki na ubezpieczenie wypadkowe jest taka sama i wynosi 50% najwyższej stopy procentowej ustalonej na dany rok składkowy dla danej grupy działalności. Najwyższa stopa procentowa składki wynosi obecnie 3,86%, w związku z czym płatnicy składek zgłaszający do ubezpieczenia społecznego nie więcej niż 9 ubezpieczonych opłacają składkę w wysokości 1,93% podstawy wymiaru składek. 3 Przez nieprzerwane zgłoszenie w ZUS, jako płatnika składek na ubezpieczenie wypadkowe należy rozumieć, iż w każdym miesiącu roku, za który składana jest informacja, co najmniej jeden ubezpieczony podlegał ubezpieczeniu wypadkowemu. Dla płatników składek zgłaszających do ubezpieczenia wypadkowego co najmniej 10 ubezpieczonych stopa procentowa składki na ubezpieczenie wypadkowe jest zróżnicowana. Podstawę zróżnicowania stanowi kategoria ryzyka ustalana zarówno na poziomie grup działalności, jak i płatników składek. Przepis dotyczący różnicowania stopy procentowej składki na poziomie płatnika składek obowiązuje od 1 kwietnia 2006 r. Podstawę ustalania wysokości stopy procentowej składki stanowi kategoria ryzyka ustalana dla poszczególnych płatników składek w zależności od ryzyka określonego następującymi wskaźnikami częstości 4 : ogółem, poszkodowanych w wypadkach przy pracy ڼڼ pracy, poszkodowanych w śmiertelnych i ciężkich wypadkach przy ڼڼ zatrudnionych w warunkach zagrożenia, które występują w razie ڼڼ przekroczenia najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy. Wpływ wskaźników dot. osób poszkodowanych w wypadkach przy pracy ogółem oraz poszkodowanych w wypadkach przy pracy śmiertelnych i ciężkich, na ustalenie kategorii ryzyka dla grupy działalności jest równy i wynosi po 25%, natomiast wpływ wskaźnika dotyczącego zatrudnionych w warunkach zagrożenia wynosi 50%. Oznacza to, że niezmiernie istotne jest utrzymanie warunków środowiska pracy w przedsiębiorstwie w stanie bez przekroczeń najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia. Podstawę ustalenia stopy procentowej dla płatnika składki stanowi wskaźnik korygujący, na podstawie którego płatnikowi składek ZUS ustala na rok składkowy stopę procentową składki w wysokości średniej dla działalności lub też odpowiednio obniżonej albo podwyższonej. Dla każdego płatnika składek objętego zróżnicowaną składką wskaźnik korygujący jest obliczany przez porównanie jego kategorii ryzyka, obliczonej z 3 lat poprzedzających z kategorią ryzyka ustaloną dla grupy działalności, do której dany płatnik został zaliczony. Od 1 kwietnia 2009 r. rozpiętość wskaźnika korygującego wynosi od 0,5 do 1,5 (a więc ±50%) w stosunku do stopy procentowej składki ustalonej dla danej grupy działalności. Stopy procentowe składek dla płatników ustalane są jako iloczyn stopy procentowej składki ustalonej dla grupy działalności, do której został zakwalifikowany płatnik oraz indywidualnego wskaźnika korygującego wg poniższych tabel. Jeśli kategoria ryzyka ustalona dla płatnika składek jest taka sama, jak kategoria ryzyka ustalona dla grupy działalności albo niższa lub wyższa o 1 kategorię od kategorii ryzyka ustalonej dla grupy działalności, wskaźnik jest równy 1. Należy jednocześnie pamiętać, że podwyższenie składki może nastąpić też na wniosek inspektora pracy, który może wystąpić do ZUS z wnioskiem o podwyższenie zakładowi składki o 100 %, jeżeli w czasie dwóch kolejnych kontroli stwierdzi rażące naruszenie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy. 4 Wskaźniki częstości dla płatników składek są obliczane na umowną liczbę ubezpieczonych oraz ustalane odrębnie za pełny rok kalendarzowy dla płatników składek. 82 PRESS wrzesień 2014

85 W zależności od poziomu bezpieczeństwa w przedsiębiorstwie składka na ubezpieczenie wypadkowe może zostać podniesiona lub obniżona nawet o 50% w stosunku do wartości bazowej. Podsumowanie Podstawowym celem wprowadzenia zróżnicowanej składki na ubezpieczenie wypadkowe było zachęcenie przedsiębiorstw do prowadzenia działań prewencyjnych. Przeprowadzone przez CIOP - PIB (2009) badania potwierdziły, iż polski system zróżnicowanej składki oddziałuje stymulująco na przedsiębiorstwa zachęcając je do działań w kierunku poprawy warunków pracy. Dotyczy to szczególnie przedsiębiorstw dużych (szczególnie tych zatrudniających co najmniej 1000 pracowników). Analizy odpowiedzi badanych przedsiębiorstw wykazały, iż 46% przedstawicieli przedsiębiorstw pozytywnie oceniło wprowadzone zmiany wskazując, iż wpłynęły one na zwiększenie zakresu i/lub kosztów działań prewencyjnych w przedsiębiorstwie. Jednocześnie przeprowadzono badania dotyczące chęci podejmowania przez przedsiębiorstwa w przyszłości dodatkowych działań prewencyjnych w celu obniżenia składki. Badania wykazały, że przedsiębiorstwa małe i średnie są nimi znacznie mniej zainteresowane (odpowiednio 24% i 20%), niż przedsiębiorstwa duże i bardzo duże (odpowiednio 59% i 65%) Rys.1. Wynika to niewątpliwie ze skali opłat ponoszonych na ubezpieczenie przez te przedsiębiorstwa, ale też z ich świadomości i możliwości. 0 37% wszystkich przedsiębiorstw 24% małych przedsiębiorstw 20% średnich przedsiębiorstw 59% dużych przedsiębiorstw 65% b. dużych przedsiębiorstw 20% 40% 60% 80% 100% Rys. 1. Odsetek przedsiębiorstw (wg wielkości) planujących realizację działań prewencyjnych w celu uzyskania obniżenia składki Co jest oczywiste, najbardziej zainteresowane obniżaniem składki były przedsiębiorstwa o składce wysokiej (Rys.2). 0 5% płacących niską składkę 37% wszystkich przedsiębiorstw 35% płacących średnią składkę 67% płacących wysoką składkę 20% 40% 60% 80% 100% Rys. 2. odesetek przedsiębiorstw (wg składki) planujących realizację działań prewencyjnych w celu uzyskania obniżenia składki Składka na ubezpieczenie wypadkowe nie jest jednakowa dla wszystkich pracodawców. Stopa procentowa dla poszczególnych płatników składek na ubezpieczenie wypadkowe jest zróżnicowana i ustalana jest w zależności od poziomu zagrożeń zawodowych i skutków tych zagrożeń w ich przedsiębiorstwie. W przypadku firm dużych zadbanie o obniżenie tej stopy to zadbanie o oszczędności milionów złotych, które można przeznaczyć na rozwój firmy i bezpieczeństwo pracy. Jak wynika z powyższych badań, ale też twardych danych statystycznych, wiele firm zrozumiało, iż jest to prosta metoda obniżania kosztów działalności przedsiębiorstwa. W 2013 r. dla 66% płatników składek na ubezpieczenie wypadkowe obniżono stopę składki (w 10% przypadków podwyższono, w 24% utrzymano). [5] Poświęcając ten artykuł jedynie zróżnicowanej składce na ubezpieczenie wypadkowe można mieć nadzieję, że podejście holistyczne do poprawy warunków pracy w przedsiębiorstwach, a więc zarówno dbałość o dobrostan człowieka, jak i kondycję finansową przedsiębiorstwa, przyniesie odpowiedni skutek, wzmacniając rolę budowania kultury bezpieczeństwa w oparciu o prewencję. x 1. Analiza sytuacji gospodarczej Polski w I kwartale 2014 r.; Departament Strategii i Analiz, Ministerstwo Gospodarki Warszawa, maj 2014 r. 2. Koszty pracy w gospodarce narodowej w 2012 r., GUS, Warszawa Ustawa z 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz.U. z 2002 r., nr 199, poz. 1673). 4. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 29 listopada 2002 r. w sprawie różnicowania stopy procentowej składki na ubezpieczenie społeczne z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych w zależności od zagrożeń zawodowych i ich skutków (Dz.U. nr 200, poz z późn. zm.). 5. Płatnicy składek na ubezpieczenie wypadkowe, którzy za 2013 rok złożyli Informację ZUS IWA; Zakład Ubezpieczeń Społecznych, Departament Statystyki I Prognoz Aktuarialnych, Warszawa, 2014 Publikacja przygotowana na podstawie wyników II etapu programu wieloletniego pn. Poprawa bezpieczeństwa i warunków pracy finansowanego w latach w zakresie służb państwowych przez Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej. Koordynator programu Centralny Instytut Ochrony Pracy - Państwowy Instytut Badawczy. wrzesień 2014 PRESS 83

86 Zrozumieć EPL w cieniu walki ATEX i IECEx tekst Sebastian Słaboszewski biuro@grupa-wolff.eu Pomimo wprowadzenia w roku 2009 poziomu zabezpieczenia urządzeń (EPL), do dnia dzisiejszego sporo osób zastanawia się nad celowością i zasadnością stosowania nowego oznaczenia. Aby uchwycić sens EPL i w pełni zrozumieć jego możliwości, należy prześledzić historię wybranych organizacji standaryzacyjnych oraz wdrożonych przez nie systemów oceny zgodności. ATEX vs. IECEx W 1996 roku w Londynie, podczas posiedzenia komisji zarządzającej Międzynarodowej Komisji Elektrotechnicznej IEC 1 powstaje koncepcja jednolitego międzynarodowego systemu oceny zgodności dla wszystkich elektrycznych urządzeń pracujących w strefach zagrożenia wybuchem gazów, par, mgieł czy pyłów palnych. System ten, zwany schematem IECEx, opracowany został na podstawie norm IEC wydawanych przez komitet techniczny TC31 2. Dwa lata wcześniej Parlament Europejski i Rada UE przyjmują dyrektywę 94/9/WE ATEX 3 w sprawie zasadniczych wymagań dla urządzeń i systemów ochronnych produkowanych na rynek Unii Europejskiej, przeznaczonych do użytku w przestrzeniach zagrożonych wybuchem. Aby sprostać tym wymaganiom Europejski Komitet Normalizacji Elektrotechnicznej CENELEC przy ścisłej współpracy z Europejskim Instytutem Norm Telekomunikacyjnych ETSI oraz Europejskim Komitetem Normalizacyjnym 4 opracowuje i publikuje normy techniczne obejmujące zagadnienia dotyczące m.in. prawidłowej konstrukcji urządzeń oraz systemów ochronnych przeznaczonych do stosowania w strefach zagrożenia wybuchem. Istnienie dwóch systemów oceny zgodności sprawiało, iż producenci oraz eksporterzy urządzeń w wykonaniu przeciwwybuchowym napotykali wiele problemów. W związku z powyższym, stało się konieczne zintegrowanie europejskich i międzynarodowych standardów, a początkiem tych działań unifikacyjnych była zawarta w 1996 roku umowa o wzajemnej współpracy między 1 Międzynarodowa Komisja Elektrotechniczna IEC - organizacja powołana w 1906 roku, zajmuje się opracowaniem i publikowaniem międzynarodowych norm w zakresie wyrobów elektrycznych, elektronicznych oraz innych z pokrewnych dziedzin. 2 Komitet techniczny IEC TC31 zajmuje się przygotowaniem i utrzymaniem standardów międzynarodowych odnoszących się do urządzeń eksploatowanych w obszarach występowania atmosfer wybuchowych. 3 Uwaga - od dnia 20 kwietnia 2016 r. obecną dyrektywę zastąpi nowa dyrektywa ATEX 2014/34/UE 4 Instytucje odpowiedzialne za tworzenie europejskiego systemu normalizacji technicznej obydwoma organizacjami normalizacyjnymi. Schemat IECEx Od początku zasadniczym celem schematu IECEx było wprowadzenie jednego ogólnoświatowego certyfikatu dla wyrobów i usług przeznaczonych do stref zagrożenia wybuchem, przy zachowaniu wymaganego poziomu bezpieczeństwa. Określenie w schemacie identycznych kryteriów oceny, metodyki badań oraz jawność wydanych dokumentów (certyfikatów zgodności IECEx CoC, raportów z badań ExTR, oceny systemu zapewnienia jakości QAR) eliminuje bariery w handlu i zwykle pozwala wprowadzać wyrób do międzynarodowego obrotu bez konieczności dodatkowych badań (Certyfikat zgodności IECEx jest akceptowany obecnie tylko w kilku krajach, m.in. w Australii i Nowej Zelandii, jednak pojedyncze raporty z badań ExTR wydane przez zatwierdzone jednostki certyfikujące IECEx pozwalają uzyskać lokalnie akceptowany certyfikat). Zaletą schematu IECEx w stosunku do ATEX jest ograniczenie wydatków na badania i certyfikację oraz krótszy czas potrzebny do wytworzenia urządzenia przeznaczonego do międzynarodowego obrotu. Warto tutaj podkreślić, że schemat działania IECEx jest procedurą dobrowolną zapewniającą producentowi uznanie jego wyrobów i usług na rynku międzynarodowym za zgodne z normami IEC. System oceny zgodności wg ATEX Głównym celem systemu opartego na dyrektywie 94/9/WE jest wprowadzenie jednolitych procedur oceny zgodności urządzeń 84 PRESS wrzesień 2014

87 zrozumieć EPL, ATEX, IECEx oraz systemów ochronnych przeznaczonych do stosowania w strefach zagrożenia wybuchem w celu zagwarantowania swobodnego ich przepływ na terenie UE 5. Zakresem stosowania niniejszej dyrektywy objęte są wszystkie urządzenia elektryczne i nieelektryczne oraz systemy ochronne przeznaczone do pracy w przestrzeniach zagrożonych wybuchem, z wyłączeniem m.in. certyfikacji usług oraz osób. Dyrektywa obejmuje również urządzenia zabezpieczające, sterujące i regulacyjne przeznaczone do użytku poza przestrzeniami zagrożonymi wybuchem, które nie posiadają funkcji samodzielnych, ale przyczyniają się do bezpiecznego funkcjonowania urządzeń i systemów ochronnych tam eksploatowanych. Dyrektywa 94/9/WE (ATEX) określa przede wszystkim sposób wykazywania zgodności wyrobu z jej zasadniczymi wymaganiami. Domniemywa się, że wyroby spełniające wymagania norm zharmonizowanych z dyrektywą, spełniają również jej wymagania zasadnicze. Należy jednak podkreślić, że zastosowanie norm zharmonizowanych w procedurze oceny zgodności nie jest obowiązkowe. Obowiązkowa jest jedynie sama procedura oceny zgodności, która co do zasady dokonywana jest przez jednostkę notyfikowaną działającą na podstawie notyfikacji udzielonej przez Komisję Europejską. Odstępstwo od tej zasady obowiązuje jedynie w przypadku urządzeń elektrycznych kategorii 3 (oraz urządzeń nieelektrycznych kategorii 2 i 3). W tych przypadkach deklarację zgodności może wystawić sam producent urządzenia, bez udziału jednostki notyfikowanej, będąc w pełni odpowiedzialny za wprowadzenie wyrobu na rynek (tylko na podstawie wewnętrznej kontroli produkcji, a dla kategorii 2 urządzeń nieelektrycznych również po przekazaniu dokumentacji technicznej jednostce notyfikowanej). 5 Dotyczy również Europejskiego Stowarzyszenia Wolnego Handlu EFTA i Szwajcarii. Porównanie oceny zgodności wg IECEx oraz ATEX Porównując te dwa systemy należy zwrócić uwagę, że pomimo bardzo zbliżonych cech w obszarze wymagań normalizacyjnych (obecnie oba systemy bazują na identycznych normach z bardzo nielicznymi wyjątkami), metodyki badań, zasad raportowania i oceny zgodności, wymagań co do dokumentacji, informacji zawartych w wydawanym certyfikacie, każdy z nich ma swoje silne i słabsze strony. Najważniejsze z nich zostały przedstawione w poniższej tabeli 1. W zakresie bezpieczeństwa wybuchowego, dyrektywa ATEX (94/9/ WE) jest dokumentem nadrzędnym w Unii Europejskiej, ale jej obligatoryjne stosowanie ogranicza się tylko do jej obszaru. W związku z tym wszystkie wprowadzane na rynek europejski urządzenia przeznaczone do pracy w strefach zagrożonych wybuchem muszą posiadać deklarację zgodności producenta potwierdzającą wypełnienie zasadniczych wymagań powyższej dyrektywy (w deklaracji zgodności, producent odwołuje się do norm zharmonizowanych, a w stosownych przypadkach do dokumentów wydawanych przez jednostki notyfikowane, w tym również certyfikatu badań typu WE) Poza UE, każdy kraj we własnym zakresie reguluje kwestie dopuszczeń urządzeń przeciwwybuchowych na swój rynek wewnętrzny. Te z nich, które przystąpiły do schematu IECEx, przy braku własnego kompletnego systemu oceny zgodności, dopuszczają potwierdzanie poprawności konstrukcji urządzeń przeciwwybuchowych według standardów tam określonych. Warto zaznaczyć, że mimo to, że schemat IECEx nie jest obowiązkowy w UE, to może znacznie ułatwić opracowanie odpowiednich procedur (np. w zakresie konserwacji urządzeń w wykonaniu przeciwwybuchowym), czy pomóc w wypracowaniu skutecznego > CECHA IECEx ATEX Obejmuje certyfikację urządzeń elektrycznych Tak Tak Obejmuje certyfikację urządzeń nieelektrycznych Nie Tak Obejmuje certyfikację usług z sektora remontowego Tak Nie Obejmuje certyfikację kompetencji personelu Tak Nie Obligatoryjna zgodność z normami Tak Nie Oparcie zarówno na raportach badań ExTR jak i oceny QAR Tak Nie Dopuszcza samocertyfikację Nie Tak Określa wymagania dotyczące miejsc pracy Nie Tak Posiada wspólny system oceny jednostek certyfikujących Tak Nie Udostępnia elektroniczną bazę certyfikatów oraz sprawozdań z badań Tak Nie Na terenie UE jest obligatoryjny i ma charakter nadrzędny Nie Tak Wprowadzenie wyrobów do obrotu na podstawie wydanego certyfikatu Tak Nie Tab. 1. Porównanie oceny zgodności wg systemu IECEx oraz ATEX - wskazanie najważniejszych zalet i ograniczeń. wrzesień 2014 PRESS 85

88 zrozumieć EPL, ATEX, IECEx programu szkoleń dla pracowników. Może również wypełnić luki europejskiego systemu, w przypadku gdy dana norma zharmonizowana nie obejmuje wszystkich zagadnień pozwalających spełnić zasadnicze wymagania domniemania zgodności z dyrektywą ATEX (dopuszczalne jest wtedy użycie krajowych, zagranicznych lub międzynarodowych norm). Dzięki wspólnym działaniom europejskich oraz międzynarodowych organizacji nastąpiło znaczne zbliżenie obu standardów. W konsekwencji, jednoczesna certyfikacja urządzenia wg ATEX oraz IECEx wymaga niewiele większego nakładu czasu i środków finansowych, niż certyfikacja tylko wg jednego z opisywanych standardów. Zasadne wydaje się więc korzystanie z zalet obu systemów równocześnie. Poziom zabezpieczenia urządzenia EPL według IEC oraz ATEX Przechodząc do problematyki poziomu zabezpieczenia urządzeń, to zgodnie z ATEX, rodzaj strefy zagrożenia determinuje wybór odpowiedniej kategorii urządzenia. Czyli, im większe jest prawdopodobieństwo i częstotliwość występowania atmosfery wybuchowej, tym wyższy poziom ochrony urządzenia jest brany pod uwagę. Choć teoretycznie dyrektywa 1999/92/WE (ATEX USER) dopuszcza weryfikację kategorii oraz strefy przez działania oparte na przeprowadzonej ocenie ryzyka, to generalnie określając poziom zabezpieczenia wybranego urządzenia nie bierze się pod uwagę skutków wystąpienia wybuchu oraz innych istotnych niebezpiecznych czynników wynikających z fizycznej i chemicznej właściwości materiałów, takich jak: ich toksyczność i wpływ na otaczające ich środowisko itd. Z oczywistych również względów poziom bezpieczeństwa urządzenia, które nie zostało zaprojektowane dla konkretnej instalacji, wyznaczany jest przez jego producenta z wyłączeniem rzeczywistych wymagań technicznych i miejsca jego montażu. Koncepcja oceny ryzyka podczas doboru urządzeń zaczęła coraz częściej pojawiać się w wielu aspektach związanych z bezpieczeństwem instalacji przemysłowych i ludzi tam pracujących. Uznano, że właściwa jej metodyka i idące za tym odpowiednie działania mogą uchronić użytkowników instalacji od poważnych konsekwencji. Komitet IEC TC 31 dostrzegł korzyści płynące z metody weryfikacji stref i doboru urządzeń opartej na ocenie ryzyka. Stworzył więc grupę roboczą ad hoc by sprawdzić, czy przepisy zawarte w dyrektywie ATEX USER można przenieść na grunt międzynarodowy i opracował normy w zakresie oceny ryzyka związanej z wprowadzeniem poziomów ochrony urządzeń (EPL). Equipment Level Protection (EPL) miał zintegrować obydwa omawiane tutaj systemy. Ze względu na zbyt dużą kombinację różnych rodzajów zabezpieczeń, niezbędne było oznaczenie poziomu ochrony w sposób zrozumiały dla odbiorców na całym świecie. Odpowiedni dobór urządzenia przeznaczonego do eksploatacji w strefie zagrożonej wybuchem musiał uwzględniać pełną jego funkcjonalność, wszystkie przewidywane warunki otoczenia i odpowiednie warunki wynikające z normalnej pracy oraz spodziewanych stanów awaryjnych. Termin EPL został więc wprowadzony do normy IEC :2007 jako nowa metoda oceny ryzyka, umożliwiająca wszystkim użytkownikom spoza Europy dobrać urządzeń Ex europejskich producentów w sposób zdecydowanie łatwiejszy. Wprowadzenie EPL nie jest całkowicie nowym pomysłem, ponieważ już wcześniej normy IEC rozróżniały poziomy zabezpieczeń urządzeń iskrobezpiecznych: Ex ia i Ex ib, a w późniejszym czasie również hermetyzowanych: Ex ma i Ex mb. W szczególności dotyczy to urządzeń spełniających wymagania normy IEC/EN i przeznaczonych do instalacji w strefie 0. Jednak w wyniku prowadzonych dyskusji i konsultacji postanowiono, że oznaczenia zgodne z IEC zostaną rozszerzone o poziom c, który będzie równoznaczny z kategorią 3 wg dyrektywy ATEX. W zasadzie definicje i kategorie EPL IEC oraz ATEX są nieco inne, ale dla większości zastosowań mogą być uznane za równoważne. Norma IEC w części 14 w pkt 5.3 opisuje relacje między EPL i różnymi strefami zagrożenia wybuchem. Zawiera informacje wykazujące bezpośredni związek między tymi strefami, a EPL (patrz: Tab. 1). Należy jednak zwrócić uwagę, że zależność między EPL, a kategorią wg ATEX nie jest bezwzględnie stała, ponieważ poziom zabezpieczenia urządzeń może być określony również na podstawie oceny ryzyka przy nieodzownym uwzględnieniu skutków zapłonu atmosfery wybuchowej. Może to w pewnych okolicznościach wskazać konieczność zastosowania urządzenia o wyższym stopniu ochrony EPL lub wskazać możliwość zastosowania urządzenia o niższym stopniu ochrony. Przykładem może być konieczność zastosowania w strefie pierwszej, w wyniku przeprowadzonej oceny ryzyka, urządzenia o wyższym stopniu ochrony (Ga), które normalnie stosowane jest w strefie 0. Dlaczego więc ATEX i IECEx nie są zamienne? Te dwie metody zostały ustanowione dla zupełnie innych celów. Jest to fundamentalne znaczenie dla ich dokładnego zrozumienia. Certyfikat ATEX nie potwierdza bezpośredniej zgodności danego urządzenia z normami, ale potwierdza zgodność z zasadniczymi wymaganiami bezpieczeństwa wyszczególnionymi w dyrektywie, które mogą (ale nie muszą) być identyczne z tymi normami. Teoretycznie każda uznana norma 7 może być stosowana, jeśli spełnia jej wymogi. W praktyce, istnieje jednak zatwierdzona lista norm zharmonizowanych, które określają zasadnicze wymagania w zakresie projektowania, produkcji i kontroli wyrobu przeznaczonego do stref zagrożenia wybuchem. Ich spełnienie pozwala przyjąć założenie domniemania zgodności i wypełnienia wymagań tej dyrektywy. Warto pamiętać, że zastosowanie norm zharmonizowanych jest dobrowolne. Producent może sam zdecydować, czy warto odwołać się do norm zharmonizowanych, czy też nie. Jeśli zdecyduje się ich nie stosować, zobowiązany jest udowodnić, że jego wyroby są zgodne z wymaganiami zasadniczymi dyrektywy, korzystając np. z dostępnych specyfikacji technicznych. W przypadku systemu IECEx, wydany certyfikat potwierdza zgodność tylko z normami IEC i nie ma odstępstwa od tej reguły. Dlaczego EPL? EPL został uwzględniony w ogólnych wymaganiach normy IEC :2007. Standard ten wprowadza ocenę ryzyka jako alterna- 6 W normie opisano wymagania dotyczące budowy, badań i znakowania urzadzeń elektrycznych grupy II przeznaczonych do stosowania w strefie 0 oraz urządzeń zamontowanych na granicy strefy 0 i strefy 1, a także urządzeń znajdujących się poza strefą 0 lecz połączonych elektrycznie z urządzeniami znajdującymi się w strefie 0 7 Wprowadzenie do regulacji krajowych metodą uznania podlegają normy europejskich organizacji normalizacyjnych CEN, CENELEC i ETSI, w stosunku do których organizacje te określiły obowiązek ich wprowadzenia na szczeblu krajowym i wycofania sprzecznych norm krajowych. 86 PRESS wrzesień 2014

89 zrozumieć EPL, ATEX, IECEx tywną, ale nie zamienną metodę doboru urządzeń pod kątem poziomu ich zabezpieczeń. W przeciwieństwie do tradycyjnych oznaczeń zgodnych z ATEX, które oparte są na prawdopodobieństwie i częstotliwości występowania atmosfery wybuchowej wyraźnie wskazuje nieodłączne ryzyko zapłonu atmosfery wybuchowej, niezależnie od rodzaju zastosowanej ochrony przeciwwybuchowej. Wprowadzenie EPL miało rozerwać nieodłączność rodzajów ochrony oraz kategorii i w ramach oceny ryzyka określić zasadność stosowania urządzeń w zależności od konkretnej sytuacji. IEC ( pkt 4.2 ) w sprawie klasyfikacji w przestrzeniach gazowych zagrożonych wybuchem opisuje sytuację w następujący sposób: Przeprowadzona ocena ryzyka określająca prawdopodobieństwo oraz konsekwencje wynikające z zapłonu atmosfery wybuchowej może wymagać podjęcia odpowiednich działań. Mogą się one wiązać z użyciem urządzeń o wyższym lub niższym poziomie zabezpieczenia (EPL), niż jest to wskazane w normie. Wymagania EPL mogą być opisane w dokumencie sporządzonym dla celów klasyfikacji stref w celu umożliwienia właściwego doboru urządzeń. Podsumowanie: Chciałbym tutaj przytoczyć przykład omawiany przez Ron'a Sinclair'a, przewodniczącego Komitetu technicznego TC31. Uważał, że należy się zastanowić nad tym, czy zastosowanie w krótkim czasie urządzeń przenośnych o poziomie ochrony EPL Gb w strefie 0 jest bardziej niebezpieczne niż instalowanie ich na stałe w strefie 1. Nawiązał do sytuacji, w której w pewnych stanach awaryjnych w strefie 1 lub 2 może dojść do formowania się atmosfery wybuchowej, przy której nie staje się ona automatycznie strefą 0, ale warunki chwilowo tam panujące mogą być do niej mocno zbliżone. Takie rozważania sprawiają, że alternatywna metoda oceny ryzyka wydaje się niezwykle potrzebna, a w wielu przypadkach nawet niezbędna. Dlatego przy braku odpowiednich rozwiązań technologicznych (np. przed pojawieniem się lamp przenośnych LED Ex ia), powszechną praktyką było stosowanie lamp przenośnych Ex-e. Jej użytkowanie w określonych miejscach podyktowane było wyższą koniecznością, ponieważ bezpieczniejsze dla zdrowia i życia pracownika było oświetlenie miejsc nieoświetlonych. - W związku z powyższym alternatywna ocena ryzyka EPL pozwala nam oszacować np. ryzyko krótkotrwałego stosowania lub pozostawienia pod napięciem w strefie "0" lampy o poziomie EPL: Gb. x Bibliografia: 1. Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 22 grudnia 2005 r. w sprawie zasadniczych wymagań dla urządzeń i systemów ochronnych przeznaczonych do użytku w przestrzeniach zagrożonych wybuchem (Dz. U. Nr 263 poz. 2203). Wprowadzające Dyrektywę 94/9/WE 2. Norma IEC Atmosfery wybuchowe - Część 0 : Wymagania ogólne - Sprzęt 3. Norma IEC Atmosfery wybuchowe - Część 10-1 : Klasyfikacja obszarów - atmosfera gazów wybuchowych 4. Norma IEC Atmosfery wybuchowe - Część 14: Instalacje elektryczne projekt, wybór i montaż IECEx 01 - IEC System for Certification to Standards relating to Equipment for use in Explosive Atmospheres (IECEx System) - Basic Rules 8. IECEx 02 - IEC System for Certification to Standards relating to Equipment for use in Explosive Atmospheres (IECEx System). IECEx Certified Equipment Scheme covering equipment for use in explosive atmospheres Rules of Procedure reklama NIEZAWODNA OCHRONA Zaufanie zdobywa się solidnością i niezawodnością Zaufanie i uznanie w świecie przemysłu dla wyrobów Pepperl+Fuchs zbudowało firmie pozycję lidera rozwiązań dla obszarów zagrożonych wybuchem. Ponad 60 lat działalności w obszarze automatyzacji procesów dało naszej firmie pozycję godnego zaufania partnera. Od barier iskrobezpiecznych, przez sieci przemysłowe, HMI, systemy rozproszonych we/wy, pomiary poziomu, po obudowy ognioszczelne dostarczamy rozwiązania niezbędne do działania w strefie zagrożonej wybuchem. Dzięki naszym oddziałom i partnerom na całym świecie, jesteśmy wszędzie tam, gdzie nas potrzebujesz. Pepperl+Fuchs Sp. z o.o. ul. Marsa 56B Warszawa tel.: fax: info@pl.pepperl-fuchs.com

90 29 października 2014, Kraków 29 października 2014 K r a k ó w VI Konferencja Nowoczesne technologie w przemyśle materiałów sypkich. Harmonogram konferencji dostępny na stronie Organizator: M A T E R I A ŁY S Y P K I E I M A S O W E Miejsce konferencji: Międzynarodowe Centrum Targowo-Kongresowe EXPO Kraków ul. Galicyjska 9, Kraków Kontakt Redakcja Powder&Bulk ul. Elizy Orzeszkowej 11, Dąbrowa Górnicza tel.: , redakcja@powderandbulk.com.pl

91 * 95% ankietowanych czytelników uznało, iż Express Energetyka, Przemysłowy to czasopismo dla chemia i przemysł spożywczy - to nasze nich, z kolei 94% ankietowanych główne grupy docelowny artykułów oraz oprawa graficzna stwierdziło, że poziom merytorycz- stoją na wysokim lub bardzo wysokim poziomie. PRECYZJA Dziękujemy! Miejsce na Twoją reklamę tel biuro@ex-p.eu - 15% na hasło EXP1 Express jest czytany przez inżynierów i kadrę zarządzającą polskim przemysłem. Co ważne, robią to nie tylko w pracy ale także i w domu. SKUTECZNOŚĆ * Skąd te dane? prezentowane opinie pochodzą z anonimowej ankiety przeprowadzonej przez Express Przemysłowy w marcu 2014 r. Docieramy do największych zakładów przemysłowych w Polsce (w tym m.in. PGE, EDF, ORLEN, GRUPY AZOTY, KGHM, MASPEXU, MONDELEZ, NESTLE, KOMPANI PIWOWARSKIEJ, KRA- JOWEJ SPÓŁKI CUKROWNICZEJ, MOSTOSTALU, FLUORU oraz wielu innych).

92 SAFETY AND INNOVATIONS Zabezpieczenia przeciwwybuchowe To i wiele więcej......grupa WOLFF Instalacje odpylania/centralnego odkurzania Projektowanie instalacji procesowych Przesiewanie, granulacja, transport materiałów sypkich Projektowanie, montaże, demontaże Mielenie do skali mikro i nano