POWIAT NOWOSĄDECKI PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOSĄDECKIEGO NA LATA Nowy Sącz, 2004r.

Transkrypt

1 POWIAT NOWOSĄDECKI PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU NOWOSĄDECKIEGO NA LATA Nowy Sącz, 2004r.

2 Wykonano na zlecenie: ZARZĄDU POWIATU NOWOSĄDECKIEGO Nadzór merytoryczny WYDZIAŁ OCHRONY ŚRODOWISKA, ROLNICTWA I LEŚNICTWA STAROSTWA POWIATOWEGO W NOWYM SĄCZU Autorzy projektu składają serdeczne podziękowania wszystkim uczestnikom procesu opracowywania Programu ochrony środowiska dla powiatu nowosądeckiego na lata Zespół projektowy ARCADIS Ekokonrem. Wykonawca: Główni autorzy opracowania: Arcadis Ekokonrem Sp. z o.o. Wanda Zaworska-Matuga Wrocław Katarzyna Kobiela ul. Tarnogajska 18 Magdalena Kosiba Marcin Moczulski Magdalena Wilk Jarosław Zarzycki Elżbieta Klimkiewicz Zdjęcia: Dla potrzeb niniejszego opracowania wykorzystano zdjęcia pochodzące z zasobów Starostwa Powiatowego w Nowym Sączu oraz własnych.

3

4

5 SPIS TREŚCI 1. WSTĘP Podstawa prawna opracowania Ogólna charakterystyka obszaru objętego Programem Struktura Programu Ochrony Środowiska Metodyka tworzenia Programu Zawartość dokumentu "Programu..." ZAŁOŻENIA WYJŚCIOWE PROGRAMU Uwarunkowania zewnętrzne wynikające z polityki ekologicznej województwa małopolskiego Zasady polityki ekologicznej Uwarunkowania wynikające ze "Strategii rozwoju województwa małopolskiego" i wojewódzkiego programu ochrony środowiska Uwarunkowania wewnętrzne wynikające z "Programu rozwoju gospodarczego Sądecczyzny" Podstawowe założenia polityki ekologicznej powiatu nowosądeckiego Nadrzędny cel "Programu..." i jego znaczenie dla rozwoju powiatu CELE I ZADANIA O CHARAKTERZE SYSTEMOWYM Integracja aspektów ekologicznych z rozwojem społeczno-gospodarczym Turystyka i rekreacja Rolnictwo System transportowy Przemysł Aktywizacja rynku na rzecz ochrony środowiska Edukacja ekologiczna mieszkańców Stan wyjściowy Cele średniookresowe do 2011 roku i strategia ich realizacji Cele krótkoterminowe do 2007 roku i przedsięwzięcia przewidziane do realizacji w latach Wskaźniki monitorowania celów POPRAWA JAKOŚCI ŚRODOWISKA I BEZPIECZEŃSTWA EKOLOGICZNEGO Jakość wód i stosunki wodne (W) Cele średniookresowe do 2011 roku i strategia ich realizacji Cele krótkoterminowe do 2007 roku i przedsięwzięcia przewidziane do realizacji w latach Wskaźniki monitorowania celów Ochrona powietrza atmosferycznego (OP) Cele średniookresowe do 2011 roku i strategia ich realizacji Cele krótkoterminowe do 2007 roku i przedsięwzięcia przewidziane do realizacji w latach Wskaźniki monitorowania celów 63 1

6 4.3. Ochrona przed hałasem (OH) Cele średniookresowe do 2011 roku i strategia ich realizacji Cele krótkoterminowe do 2007 roku i przedsięwzięcia przewidziane do realizacji w latach Wskaźniki monitorowania celów Pola elektromagnetyczne (PE) Cele średniookresowe do 2011 roku i strategia ich realizacji Cele krótkoterminowe do 2007 roku i przedsięwzięcia przewidziane 66 do realizacji w latach Wskaźniki monitorowania celów Awarie przemysłowe (AW) Cele średniokresowe do 2011 roku i strategia ich realizacji Cele krótkoterminowe do 2007 roku i przedsięwzięcia przewidziane do realizacji w latach Wskaźniki monitorowania celów OCHRONA DZIEDZICTWA PRZYRODNICZEGO I RACJONALNE UŻYTKOWANIE ZASOBÓW PRZYRODY Ochrona przyrody i krajobrazu (PK) Cele średniookresowe do 2011 roku i strategia ich realizacji Cele krótkoterminowe do 2007 roku i przedsięwzięcia przewidziane do realizacji w latach Wskaźniki monitorowania celów Ochrona i zrównoważony rozwój lasów (L) Cele średniookresowe do 2011 roku i strategia ich realizacji Cel krótkoterminowy do 2007 roku i przedsięwzięcia przewidziane do realizacji w latach Wskaźniki monitorowania celów Ochrona gleb Cel średniookresowy do 2011 roku i strategia jego realizacji Cele krótkoterminowe do 2007 roku i przedsięwzięcia przewidziane do realizacji w latach Wskaźniki monitorowania celów Osuwiska (OS) Cel średniookresowy do 2011 roku i strategia jego realizacji Cel krótkoterminowy do 2007 roku i przedsięwzięcia przewidziane do realizacji w latach Wskaźniki monitorowania celów Ochrona zasobów kopalin (ZK) Cel średniookresowy do 2011 roku i strategia jego realizacji Cel krótkoterminowy do 2007 roku i przedsięwzięcia przewidziane do realizacji w latach MONITORING REALIZACJI ROGRAMU Wprowadzenie Instrumenty polityki ochrony środowiska Instrumenty prawne nstrumenty finansowe Instrumenty społeczne Instrumenty strukturalne Kompetencje organów powiatowych w zakresie ochrony środowiska 111 2

7 6.3. Program monitoringu środowiska w powiecie nowosądeckim Wprowadzenie Badania jakości powietrza Monitoring chemizmu opadów atmosferycznych oraz depozycji do podłoża Badania i ocena jakości wód Badania jakości gleb użytkowanych rolniczo Pomiary hałasu w środowisku oraz ocena klimatu akustycznego Monitoring emisji zanieczyszczeń Upowszechnianie informacji o środowisku Organizacja zarządzania środowiskiem Wprowadzenie Ogólne zasady zarządzania środowiskiem Zarządzanie Programem ochrony środowiska Monitoring wdrażania Programu Harmonogram wdrażania Programu Współpraca w ramach wdrażania Programu Wprowadzenie Współpraca z jednostkami szczebla wojewódzkiego Współpraca międzynarodowa i z sąsiednimi powiatami Współpraca z samorządami gminnymi i związkami gmin Inspekcja Ochrony Środowiska - Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska Fundusze Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej Współpraca z pozarządowymi organizacjami ekologicznymi (POE) Inne instytucje i organizacje Główne działania w ramach zarządzania Programem ASPEKTY FINANSOWE WDRAŻANIA PROGRAMU Wprowadzenie Ramy finansowe wdrażania "Programu ochrony środowiska" Potencjalne źródła finansowania przedsięwzięć Programu Oszacowanie wielkości środków możliwych do zaangażowania Koszty realizacji przedsięwzięć w latach Wprowadzenie Koszty realizacji przedsięwzięć w latach Prognoza podziału kosztów wg źródeł finansowania WYTYCZNE DO SPORZĄDZANIA GMINNYCH PROGRAMÓW OCHRONY ŚRODOWISKA Wprowadzenie Zasady ogólne Struktura gminnego programu ochrony środowiska Sposób uwzględniania zapisów powiatowego programu w gminnych programach Źródła informacji wymagane przy sporządzaniu gminnych programów Podsumowanie 141 STRESZCZENIE 122 SPIS SKRÓTÓW 123 SPIS LITERATURY 124 ZAŁĄCZNIK - Stan środowiska powiatu nowosądeckiego w 2002 roku 3

8 4

9 1. WSTĘP 5

10 6

11 1.1. Podstawa prawna opracowania Ustawa "Prawo ochrony środowiska" z dnia 27 kwietnia 2001 r.(art. 17.1) i ustawa o odpadach z 27 kwietnia 2001r. (art. 14.) obligują Zarząd Powiatu do sporządzenia powiatowego programu ochrony środowiska, którego częścią składową jest powiatowy plan gospodarki odpadami. Zarząd Powiatu Nowosądeckiego, w oparciu o przetarg nieograniczony, dokonał wyboru wykonawcy "Programu ochrony środowiska i planu gospodarki odpadami dla powiatu nowosądeckiego", czego rezultatem była umowa z dnia 16 września 2003 r., zawarta pomiędzy: Zarządem Powiatu Nowosądeckiego a ARCADIS Ekokonrem Sp. z o.o. z siedzibą we Wrocławiu. Zamówienie zrealizowano w postaci dwóch odrębnych dokumentów. Są to: Program 1 ochrony środowiska dla powiatu nowosądeckiego na lata Plan 2 gospodarki odpadami dla powiatu nowosądeckiego na lata Dalsza część niniejszego dokumentu dotyczy "Programu ochrony środowiska dla powiatu nowosądeckiego na lata " Ogólna charakterystyka obszaru objętego Programem Powiat nowosądecki położony jest w południowo-wschodniej części województwa małopolskiego. Od południa graniczy z Republiką Słowacką (granica państwa), od wschodu z powiatem gorlickim, od północy z tarnowskim i brzeskim, a od zachodu z limanowskim i nowotarskim. Pod względem wielkości (1 550 km 2 ) jest największym powiatem w województwie małopolskim, zajmując ok. 10,26% jego powierzchni. Powiat nowosądecki zamieszkuje osób (ok. 6% ludności województwa), w tym w miastach ok. 19,5% ogółu ludności powiatu. W skład powiatu wchodzi 16 gmin, w tym jedna gmina miejska (Grybów), cztery miejsko-wiejskie (Krynica - Zdrój, Muszyna, Piwniczna - Zdrój, Stary Sącz) i 11 wiejskich (Chełmiec, Gródek n/dunajcem, Grybów, Kamionka Wielka, Korzenna, Łabowa, Łącko, Łososina Dolna, Nawojowa, Podegrodzie, Rytro). Większość powierzchni powiatu zajmują tereny górskie i wyżynne (pogórza), a także doliny rzeczne Dunajca z jego głównymi dopływami Popradem i Kamienicą. Rzeki te rozdzielają główne pasma górskie Sądecczyzny: Beskid Sądecki, Beskid Niski i Beskid Wyspowy otaczające Kotlinę Sądecką, która stanowi główne skupienie osadnicze regionu. W jej centrum, na 49 o 37 szerokości geograficznej północnej i 20 o 42 długości geograficznej wschodniej leży Nowy Sącz (miasto na prawach powiatu) - siedziba Starostwa Powiatowego. Sytuację powiatu w pewnym stopniu determinuje specyficzne położenie geograficzne i wynikające z niego zależności przekładające się m.in. na kwestię rozwoju komunikacji, turystyki, zjawisk demograficznych i społecznych, a także ekologii. 1 W dalszej części dokumentu mówiąc o Programie mamy na myśli Program ochrony środowiska 2 W dalszej części dokumentu mówiąc o Planie mamy na myśli Plan gospodarki odpadami 3 Stan w dniu rok (wg. Rocznik Statystyczny Województwa Małopolskiego, Urząd Statystyczny w Krakowie, Kraków 2003) 7

12 Zasadnicze znaczenie dla ruchu komunikacyjnego w powiecie ma droga krajowa nr 75 Brzesko- Nowy Sącz-Krynica z połączeniami do przejść granicznych w Mniszku nad Popradem, Leluchowie i Muszynce. Niewielką rolę dla komunikacji miejscowej odgrywa kolej. Jest ona jednak ważna z uwagi na połączenia w skali ponadlokalnej. Powiat nowosądecki jest powiatem o charakterze turystyczno-rolniczym z niewielkim udziałem przemysłu. Turystyka w ostatnich latach staje się motorem rozwoju Sądecczyzny. Jej wyznacznikami są m.in. liczba turystycznych miejsc noclegowych oraz ogół korzystających z nich turystów, pod względem których powiat nowosądecki ustępuje jedynie powiatowi tatrzańskiemu. Wciąż jednak wyraźna jest dysproporcja pomiędzy nie w pełni rozwiniętym socjalnym i technicznym zapleczem turystyki oraz jej wpływem na rozwój gospodarczy powiatu. Bardzo duże możliwości stwarzają w tej dziedzinie naturalne uwarunkowania środowiskowe. Obfitość wód mineralnych, w tym zaliczonych do wód leczniczych oraz znakomite warunki klimatyczne, krajobrazowe, duże zalesienie oraz budowa geologiczna terenu powiatu nowosądeckiego sprzyjają rozwojowi działalności uzdrowiskowej tego rejonu. Zarówno miejscowości uzdrowiskowe jak i potencjalnie uznane za uzdrowiskowe znajdują się w Dolinie Popradu pomiędzy Tyliczem, Krynicą, Muszyną, Żegiestowem, Wierchomlą, Łomnicą, Piwniczną i Głębokiem. Obszar powiatu nowosądeckiego leży w zasięgu sześciu Głównych Zbiorników Wód Podziemnych, ale istotne znaczenie w skali powiatu ma GZWP nr 437 Dolina rzeki Dunajec- Nowy Sącz. Sądecczyzna charakteryzuje się gęstą siecią hydrograficzną. Łączna długość rzek i potoków wynosi około 1900 km, z czego większość przypada na dorzecze Dunajca. W Kotlinie Sądeckiej do Dunajca uchodzi druga ważna rzeka Sądecczyzny Poprad. Trzecią co do wielkości rzeką jest Kamienica Nawojowska, uchodząca również do Dunajca. We wschodniej części powiatu płynie Biała Tarnowska uchodząca do Dunajca na terenie powiatu tarnowskiego. Powiat nowosądecki skupia w swych granicach niezwykle cenne na tle krajowym, a nawet ogólnoeuropejskim, elementy naturalnego środowiska, współtworzone przez ogół funkcjonujących na tym terenie biocenoz i bogate, a zarazem unikatowe w szerokiej skali zasoby przyrody nieożywionej; cały obszar powiatu został uznany za obszar chronionego krajobrazu. Na terenie powiatu zlokalizowany jest Popradzki Park Krajobrazowy. Ponadto znajduje się tutaj 14 rezerwatów i 171 pomników przyrody. Pod względem wskaźników stanu środowiska naturalnego powiat nowosądecki zajmuje dobrą lokatę w województwie małopolskim: - lesistość powiatu wynosi ok. 43,3% (dla woj. małopolskiego ok. 28,7%) a lasy charakteryzują się dobrym stanem zdrowotnym i sanitarnym. Największe skupiska lasów znajdują się w południowej części powiatu, - jest jednym z trzech powiatów województwa małopolskiego o najmniejszej rocznej emisji zanieczyszczeń pyłowych i gazowych z zakładów przemysłowych i przedsiębiorstw energetyki cieplnej; zgodnie z klasyfikacją jakości powietrza w strefach - powiat nowosądecki został zaliczony do klasy A (stężenia badanych substancji poniżej wartości dopuszczalnych). Mieszkańcy powiatu nowosądeckiego zaopatrywani są w wodę z sieci wodociągowej i studni indywidualnych. Z sieci wodociągowej korzysta ok. 40,2% ogółu mieszkańców powiatu. Systemem kanalizacyjnym objęte jest ok. 27,5% mieszkańców, a z oczyszczalni korzysta ok. 22,4 % ogółu mieszkańców powiatu. Zagrożenie powodziowe jest jednym z najpoważniejszych zagrożeń w powiecie nowosądeckim. Ponadto, powiat nowosądecki jest obok powiatów; nowotarskiego, limanowskiego, a także żywieckiego i cieszyńskiego położonych w województwie śląskim, jednym z obszarów największej koncentracji osuwisk w Polsce. 8

13 1.3. Struktura Programu Ochrony Środowiska Koncepcja Programu oparta jest głównie o zapisy dwóch dokumentów, którymi są: 1. Prawo ochrony środowiska z 27 kwietnia 2001 roku. Definiuje ono ogólne wymagania w odniesieniu do programów ochrony środowiska opracowywanych dla potrzeb województw, powiatów i gmin. Zgodnie z ustawą (Art.14 ust.1 poś), program ochrony środowiska, na podstawie aktualnego stanu środowiska, określa w szczególności: - cele ekologiczne, - priorytety ekologiczne, - rodzaj i harmonogram działań proekologicznych, środki niezbędne do osiągnięcia celów, w tym mechanizmy prawno-ekonomiczne i środki finansowe. 2. Polityka ekologiczna państwa na lata z uwzględnieniem perspektywy na lata , dostosowana do wymagań ustawy Prawo ochrony środowiska. Zgodnie z zapisami tego dokumentu Program winien definiować cele średniookresowe (dla okresu 8-letniego) i zadania na okres najbliższych czterech lat oraz monitoring realizacji Programu i nakłady finansowe na jego wdrożenie. Cele i zadania ujęte w kilku blokach tematycznych: a). cele i zadania o charakterze systemowym b). ochrona dziedzictwa przyrodniczego i racjonalne użytkowanie zasobów przyrody c). jakość środowiska i bezpieczeństwo ekologiczne d). zrównoważone wykorzystanie surowców, materiałów, wody i energii W Programie uwzględniono także zapisy poś (Art.14 ust.2, art. 18 ust.2) wskazujące, że program ochrony środowiska przyjmuje się na 4 lata a zarząd powiatu zobowiązany jest do sporządzania co 2 lata raportów o wykonaniu Programu i przedstawiania ich radzie powiatu. W pracach nad Programem wzięto również pod uwagę "Wytyczne do sporządzania programów ochrony środowiska na szczeblu regionalnym i lokalnym", które podają sposób i zakres uwzględniania polityki ekologicznej państwa w programach ochrony środowiska oraz wskazówki co do zawartości programów. Kierując się powyższymi zapisami, niniejszy Program zawiera: Cele ekologiczne średniookresowe do 2011 roku wraz z kierunkami działań, ujęte w trzech blokach tematycznych (patrz powyżej: pkt.2.a,b,c), bowiem zagadnienia mieszczące się w bloku "d", dotyczącym zrównoważonego wykorzystania surowców (np. energia odnawialna, stosunki wodne, racjonalne wykorzystanie zasobów wodnych) zostały uwzględnione w bloku jakość środowiska (c) Cele krótkoterminowe do 2007 roku oraz przedsięwzięcia przewidziane do realizacji w latach Monitoring realizacji Programu Aspekty finansowe wdrażania Programu Należy podkreślić, że Program... ma otwartą formułę co oznacza, że w przypadku zmiany wymagań prawnych, pojawiania się nowych problemów, bądź nie wykonania niektórych przedsięwzięć w terminach przewidzianych w tym Programie, dokument Programu opracowany w 2004 roku, będzie cyklicznie aktualizowany (co 4 lata). Program ochrony środowiska dla powiatu nowosądeckiego pozostaje w ścisłej relacji z wojewódzkim programem ochrony środowiska (Program zrównoważonego rozwoju i ochrony środowiska województwa małopolskiego na lata , Kraków 2000), strategią rozwoju województwa małopolskiego, Programem Rozwoju Gospodarczego Sądecczyzny oraz z programami, strategiami i z miejscowymi planami zagospodarowania przestrzennego. Z dokumentów tych wynikają główne kierunki rozwoju społeczno-gospodarczego omawianego obszaru i związane z nimi kierunki presji na środowisko. 9

14 1.4. Metodyka tworzenia Programu Zgodnie z wymaganiami ustawy Prawo ochrony środowiska i Wytycznymi do sporządzania programów ochrony środowiska na szczeblu regionalnym i lokalnym duży nacisk położono na proces opracowania programu i na elastyczność jego treści. Generalną zasadą procesu jest włączanie społeczności lokalnych zarówno w przygotowanie programu jak i jego wdrażanie. Dlatego już w początkowych etapach prac nad Programem zwrócono szczególną uwagę na wymianę informacji i konsultacje pomiędzy przedstawicielami instytucji / organizacji włączonych w zagadnienie ochrony środowiska i rozwoju społeczno-gospodarczego powiatu i poszczególnych gmin powiatu. W procesie tym zwanym procesem otwartego planowania wykorzystane były takie narzędzia jak: warsztaty robocze (3 x), spotkania robocze, bieżące konsultacje ze specjalistami lokalnymi Projekt Programu, opracowany we współpracy z wieloma partnerami i uzgodniony z Zamawiającym, po przyjęciu przez Zarząd Powiatu został skierowany do zaopiniowania przez odpowiednie Komisje Rady Powiatu oraz Zarząd Województwa Małopolskiego. Końcowym etapem proceduralnym, kończącym prace nad Programem było przyjęcie Programu przez Radę Powiatu Nowosądeckiego w formie uchwały Zawartość dokumentu "Programu..." Jak już wcześniej powiedziano, konstrukcja "Programu..." oparta jest o schemat dokumentu pt. Polityka ekologiczna państwa na lata z uwzględnieniem perspektywy na lata i jednocześnie dopasowana do specyficznych uwarunkowań powiatu nowosądeckiego. Zatem dokument "Programu...", oprócz niniejszego Rozdziału 1, w którym przedstawiono podstawę prawną opracowania, ogólną charakterystykę powiatu, strukturę Programu i metodykę prac, zawiera następujące rozdziały: Rozdział 2 Rozdział 3 Rozdział 4 Rozdział 5 Założenia wyjściowe Programu. Rozdział ten ujmuje uwarunkowania Programu, powiatowe priorytety w zakresie ochrony środowiska i racjonalnego użytkowania zasobów naturalnych Cele i zadania o charakterze systemowym: przyszłościowy rozwój gospodarczospołeczny powiatu w kontekście ochrony środowiska, aktywizacja rynku do działań na rzecz ochrony środowiska, edukacja ekologiczna Poprawa jakości środowiska i bezpieczeństwa ekologicznego: jakość wód i stosunki wodne (w tym racjonalne korzystanie z wody i ochrona przed powodzią), gospodarowanie odpadami 4, ochrona powietrza atmosferycznego (w tym wykorzystanie energii odnawialnej), ochrona przed hałasem, pola elektromagnetyczne, awarie przemysłowe. Ochrona dziedzictwa przyrodniczego i racjonalne użytkowanie zasobów przyrody: ochrona przyrody i krajobrazu, ochrona i zrównoważony rozwój lasów, ochrona gleb, zabezpieczenie przed osuwiskami, ochrona zasobów kopalin Dla zagadnień ujętych w rozdziale 4 i rozdziale 5 zdefiniowano cele średniookresowe i kierunki działań do 2011 roku, cele krótkoterminowe do 2007 roku i listę przedsięwzięć przewidzianych do realizacji w latach zagadnienie zostało ujęte w dokumencie pt. Plan gospodarki odpadami dla powiatu nowosądeckiego na lata

15 Ponadto, każdemu celowi ekologicznemu przypisano mierniki przy pomocy których będzie oceniana efektywność realizacji Programu. Podobnie opracowano zagadnienie edukacji ekologicznej, ujęte w rozdziale 3. Rozdział 6 Monitoring realizacji Programu: instrumenty zarządzania środowiskiem, organizacja zarządzania Programem (cykliczna ocena realizacji Programu, w tym harmonogram procesu wdrażania Programu) Rozdział 7 Rozdział 8 Rozdział 9 Aspekty finansowe wdrażania Programu: ramy finansowe realizacji Programu, koszty wdrożenia przedsięwzięć przewidzianych do realizacji w latach (wg dziedzin ochrony środowiska) oraz udział potencjalnych źródeł finansowania w ogólnych kosztach realizacji Programu Wytyczne do sporządzania gminnych programów ochrony środowiska Streszczenie Programu Ponadto, w ramach prac nad Programem opracowano dokument pt. Stan środowiska powiatu nowosądeckiego w 2002 roku, będący punktem odniesienia dla niniejszego Programu. Dokument ten stanowi Załącznik do Programu. 11

16 12

17 2. ZAŁOŻENIA WYJŚCIOWE PROGRAMU 13

18 14

19 Założenia wyjściowe do opracowania programu ochrony środowiska opierają się na uwarunkowaniach, zarówno tych, które dotyczą wszystkich regionów i są uwarunkowaniami zewnętrznymi jak i tych, które wynikają z zamierzeń rozwojowych powiatu, determinujących przyszły kształt rozwoju gospodarczo- społecznego a także środowiskowo-przestrzennego powiatu nowosądeckiego Uwarunkowania zewnętrzne wynikające z polityki ekologicznej województwa małopolskiego Polityka ekologiczna województwa małopolskiego (cele ekologiczne, kierunki działań i zadania ujęte w dokumencie "Program zrównoważonego rozwoju i ochrony środowiska województwa małopolskiego na lata ") daje wytyczne do powiatowego programu ochrony środowiska Zasady polityki ekologicznej Zasady polityki ekologicznej państwa są zasadami, na których oparta jest również strategia ochrony środowiska powiatu nowosądeckiego, podobnie jak i województwa małopolskiego. Oprócz zasady zrównoważonego rozwoju jako nadrzędnej uwzględniono szereg zasad pomocniczych i konkretyzujących, m.in.: Zasadę prewencji, oznaczającą w szczególności: zapobieganie powstawaniu zanieczyszczeń poprzez stosowanie najlepszych dostępnych technik (BAT), recykling, czyli zamykanie obiegu materiałów i surowców, odzysk, energii, wody i surowców ze ścieków i odpadów oraz gospodarcze wykorzystanie odpadów zamiast ich składowania, zintegrowane podejście do ograniczania i likwidacji zanieczyszczeń i zagrożeń zgodnie z zaleceniami Dyrektywy Rady 96/61/WE w sprawie zintegrowanego zapobiegania zanieczyszczeniom i kontroli (tzw. dyrektywa IPPC), wprowadzanie pro-środowiskowych systemów zarządzania procesami produkcji i usługami, zgodnie z ogólnoświatowymi i europejskimi wymogami w tym zakresie, wyrażonymi m.in. w standardach ISO i EMAS, programach czystszej produkcji i Responsible Care itp. Zasadę likwidacji aktualnych problemów. Wśród ważnych problemów w skali powiatu należy wymienić: zanieczyszczenie wód powierzchniowych (rolnicze zanieczyszczenia obszarowe, ścieki komunalne i przemysłowe), gospodarka odpadami, emisja niska, tereny zdegradowane (osuwiska, tereny zanieczyszczone). W odniesieniu do zanieczyszczeń wprowadzanych do środowiska nadal będzie stosowana zasada "zanieczyszczający płaci odnosząca się do odpowiedzialności za skutki zanieczyszczenia i stwarzania innych zagrożeń. Odpowiedzialność tę ponosić powinny wszystkie jednostki użytkujące środowisko a więc także konsumenci, zwłaszcza, gdy mają możliwość wyboru mniej zagrażających środowisku dóbr konsumpcyjnych. Zasadę integracji z politykami sektorowymi polityki ekologicznej, oznaczającą uwzględnienie w politykach sektorowych celów ekologicznych na równi z celami gospodarczymi i społecznymi. Zasadę regionalizacji, oznaczającą m.in. skoordynowanie polityki regionalnej z regionalnymi ekosystemami w Europie (np. doliny rzeczne i obszary wodno-błotne, szczególnie w strefach przygranicznych). Zasadę oszczędnego korzystania z zasobów naturalnych. Zasoby naturalne są najważniejszą zmienną w koncepcji zrównoważonego rozwoju. Istotne jest oszczędne korzystanie z zasobów nieodnawialnych, ale duże znaczenie ma także oszczędne korzystanie z zasobów odnawialnych (drewno, czysta woda i czysta gleba). W tym zakresie szczególne miejsce zajmuje edukacja ekologiczna mieszkańców i przekazywanie informacji nt. oszczędnego korzystania z zasobów naturalnych. 15

20 Zasadę skuteczności ekologicznej i efektywności ekonomicznej odnoszącą się do wyboru planowanych przedsięwzięć inwestycyjnych ochrony środowiska a następnie do oceny osiągniętych wyników a oznaczającą potrzebę minimalizacji nakładów na jednostkę uzyskanego efektu. Zasada odpowiedzialności grup zadaniowych. Grupy zadaniowe to: przedstawiciele różnych dziedzin gospodarki, organizacji i instytucji włączonych w zagadnienie ochrony środowiska i rozwoju społeczno-gospodarczego. Niniejszy Program był przygotowywany we współpracy z wieloma partnerami (gminy, instytucje szczebla wojewódzkiego, przedstawiciele sektorów: turystyki, rolnictwa, przemysłu, organizacji pozarządowych, itd). W podobny sposób powinien przebiegać proces wdrażania wspólnie opracowanego Programu. Poszczególne grupy zadaniowe powinny poczuwać się do odpowiedzialności za stan środowiska Uwarunkowania wynikające ze "Strategii rozwoju województwa małopolskiego" i wojewódzkiego programu ochrony środowiska Strategia Rozwoju Małopolski Prognozowanie wpływu rozwoju gospodarczego na środowisko jest konieczne, chociaż jest niezmiernie trudne. Bez znajomości przyszłościowych tendencji rozwojowych gospodarki i wynikającej stąd presji na środowisko, można przeznaczać środki finansowe na inwestycje proekologiczne, które w dalszej perspektywie czasowej mogą okazać się chybione. Cele strategiczne w zakresie rozwoju gospodarczo-społecznego i ochrony środowiska w województwie małopolskim zostały zdefiniowane w dokumencie pt. "Strategia rozwoju województwa małopolskiego". W "Programie ochrony środowiska dla powiatu nowosądeckiego" wykorzystano przede wszystkim zapisy strategii ujęte w ramach pól: Mieszkańcy i Pejzaż, a także pól: Gospodarstwo i Więzi oraz w ramach kontekstu Integracja Regionalna. Wśród najważniejszych celów nadrzędnych i strategicznych Strategii..., które zostały uwzględnione w niniejszym dokumencie "Programu..." należy wymienić: Cele nadrzędne Cele strategiczne Trwały rozwój gospodarczy - Konkurencyjne, rynkowe rolnictwo (wspieranie modernizacji gospodarstw, podniesienie jakości produkcji rolnej, rozwój instytucji i organizacji rynku rolnego, rozwój rolnictwa ekologicznego) - Aktywizacja rozwoju terenów wiejskich - Restrukturyzacja i podniesienie tradycyjnych działów przemysłu Lepsza dostępność komunikacyjna regionu - Dobrze rozwinięty system powiązań komunikacyjnych regionu z otoczeniem - Sprawny system transportu wewnętrznego Wysoka jakość środowiska przyrodniczego i - Rozwój zagospodarowania turystycznego kulturowego zmniejszającego presję na parki narodowe (w tym: opracowanie regionalnego programu rozwoju atrakcji turystycznych poza terenami chronionymi), - Kształtowanie krajobrazu kulturowego, w tym zapobieganie rozproszeniu osadnictwa - Zlikwidowanie zaniedbań w ochronie środowiska, w tym ochrona wód powierzchniowych zlewni Dunajca - Racjonalne gospodarowanie środowiskiem 16

21 Program zrównoważonego rozwoju i ochrony środowiska województwa małopolskiego na lata Dla przejrzystości zgodności formułowanej strategii ochrony środowiska powiatu nowosądeckiego ze strategią wojewódzkiego programu ochrony środowiska, w ramach każdego omawianego zagadnienia podano odniesienie do wojewódzkiego programu ochrony środowiska Uwarunkowania wewnętrzne wynikające z "Programu rozwoju gospodarczego Sądecczyzny" Dokument ten definiuje cele w zakresie rozwoju gospodarczego powiatu nowosądeckiego. Biorąc pod uwagę konieczność integracji rozwoju gospodarczego powiatu z ochroną środowiska i racjonalnym gospodarowaniem zasobami naturalnymi (blok tematyczny: cele i zadania o charakterze systemowym), w niniejszym Programie wykorzystano następujące zapisy PRG: Cel Cel operacyjny podstawowy Dziedzina: TURYSTYKA Kształtowanie i wzbogacanie produktu turystycznego Modernizacja i rozwój infrastruktury warunkującej jakość produktu turystycznego Uczynienie z turystyki głównego źródła dochodów mieszkańców Kształcenie i szkolenie kadr dla turystyki Uruchomienie przedsięwzięć wspomagających Dziedzina: PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ Podniesienie poziomu życia ludności poprzez zapewnienie stabilnego i zrównoważonego rozwoju gospodarczego, warunkującego możliwość zaspokojenia aspiracji mieszkańców, szczególnie młodego pokolenia Oparcie rozwoju gospodarczego na małych i średnich przedsiębiorstwach, wykorzystujących zasoby regionu Przyciągnięcie inwestorów zewnętrznych Zadania Przygotowanie koncepcji rozwoju turystyki kwalifikowanej Opracowanie programu modernizacji infrastruktury turystycznej i towarzyszącej Opracowanie programu rozwoju inwestycji infrastrukturalnych Rozwiązanie problemu zamulania Jeziora Rożnowskiego Zwiększenie dostępności obszarów turystycznych (podwyższenie standardu zewnętrznej sieci komunikacyjnej, opracowanie koncepcji rozwoju wewnętrznej sieci komunikacyjnej, otwieranie nowych przejść granicznych i modernizacja istniejących Uruchomienie regionalnego systemu podnoszenia kwalifikacji kadry w gospodarce turystycznej Szkolenie kwaterodawców i rolników w zakresie obsługi ruchu turystycznego Stałe monitorowanie zjawisk turystycznych Poprawa stanu środowiska naturalnego (budowa lokalnych systemów kanalizacyjnych i oczyszczalni ścieków, gazyfikacja i zmiana systemów grzewczych, ograniczenie emisji zanieczyszczeń przemysłowych i komunikacyjnych, rozwiązanie problemu gospodarki odpadami, współpraca z rejonami sąsiadującymi w celu zmniejszenia napływu zanieczyszczeń z zewnątrz) Zapewnienie podmiotom gospodarczym regionu dostępu do informacji o możliwych do uzyskania środkach pomocowych wraz z kompleksową obsługą składanych wniosków Stworzenie rejestru przedsięwzięć, których finansowanie mogłoby się odbywać ze środków pomocowych Podniesienie poziomu inwestycji w infrastrukturę w regionie (np. budowa drogi Brzesko-Nowy Sącz - Muszynka /granica państwa jako drogi szybkiego ruchu i powiązania jej z autostradą A4, budowa lotniska w Łososinie Dolnej na bazie istniejącego lotniska sportowego, budowa linii kolejowej Kraków - Podłęże - Piekiełko, budowa zbiorników wodnych: Grybów na rzece Białej i Młynne na rzece Łososina) 17

22 c.d. Cel podstawowy Cel operacyjny Dziedzina: OBSZARY WIEJSKIE Restrukturyzacja działalności gospodarczej poprzez tworzenie miejsc pracy poza rolnictwem Pozyskanie inwestorów dla obszarów wiejskich i promocja wielofunkcyjnego rozwoju obszarów wiejskich Sądecczyzny Specjalizacja produkcji rolniczej Dostosowanie wiedzy i umiejętności ludności obszarów wiejskich do wymogów nowych miejsc pracy Aktywizacja mieszkańców obszarów wiejskich i organizacji społecznogospodarczych Zadania Opracowanie programu przezwyciężania barier inwestycyjnych na obszarach wiejskich w przekroju gminnym i międzygminnym (np. poprawa stanu dróg) Pomoc we wdrażaniu istniejących programów rozwoju specyficznej produkcji rolnej i hodowli (odbudowa pogłowia polskiej owcy górskiej i owcy pogórza, racjonalizacja produkcji mleka, wdrażanie nowoczesnych technologii produkcji owoców celem polepszenia ich jakości, unowocześnienia produkcji warzyw) Wdrażanie programów ekologicznego i specjalistycznego rolnictwa - opracowanych przez specjalistów ODR Przeprofilowanie szkół rolniczych pod kątem określonych potrzeb rynku pracy na obszarach wiejskich Przeprowadzenie kursów i szkoleń dla rolników Stworzenie zasad i form współpracy między organizacjami działającymi na terenie powiatów sądeckich (identyfikacja obszarów problemowych, które wymagają współpracy ponadgminnej), Wykreowanie tzw. liderów lokalnych, którzy angażowaliby się w realizowane zadania 2.3. Podstawowe założenia polityki ekologicznej powiatu nowosądeckiego Strategicznym celem polityki ekologicznej państwa, a także i województwa małopolskiego, jest zapobieganie zagrożeniom zdrowia w środowisku i ograniczenie ryzyka dla zdrowia wynikającego z narażenia na szkodliwe dla zdrowia czynniki środowiskowe. Aktualnie najważniejszymi źródłami zagrożeń zdrowia człowieka w województwie małopolskim są: odpady przemysłowe i komunalne, zanieczyszczenia wód i jakość wody do picia (zwłaszcza na obszarach wiejskich) oraz zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego i hałas. Cele polityki ekologicznej województwa małopolskiego, rozpatrywane w kontekście specyfiki powiatu nowosądeckiego - nakreślają konkretne wyzwania i obszary zainteresowania dla programu ochrony środowiska powiatu nowosądeckiego. Są to m.in.: 1. W zakresie jakości wód i stosunków wodnych: - ograniczenie emisji zanieczyszczeń ze źródeł punktowych: miejskich i wiejskich; - zmniejszenie ładunku zanieczyszczeń pochodzących ze źródeł przestrzennych (rozproszonych), trafiających do wód wraz ze spływami powierzchniowymi (przede wszystkim z terenów rolnych); - ochrona przed powodzią. 2. W zakresie ochrony powierzchni ziemi, w tym gospodarki odpadami: kontynuacja wprowadzania nowoczesnego gospodarowania odpadami komunalnymi w układzie ponadlokalnym, zapewniającego wzrost odzysku tych odpadów zmniejszającego ich masę unieszkodliwianą przez składowanie; dopasowanie - w perspektywie do 2011 roku - gospodarki odpadami niebezpiecznymi w powiecie do wojewódzkiego systemu gospodarowania odpadami niebezpiecznymi; likwidacja miejsc skażonych w powiecie (zgodnie z projektem pt. Rejestracja miejsc skażonych w województwie małopolskim / ROPSIM), wybranych ze względu na użytkowanie terenu oraz ze względu na zagrożenie dla wód powierzchniowych i podziemnych); 18

23 przeciwdziałanie powstawaniu ruchów masowych oraz zabezpieczenie osuwisk. 3. W zakresie racjonalnego użytkowania zasobów naturalnych: - konieczność zaniechania nieuzasadnionego wykorzystywania wód podziemnych na cele przemysłowe; - wprowadzanie nowoczesnych technologii w przemyśle i energetyce w celu zmniejszenia wodochłonności, materiałochłonności, energochłonności i odpadowości produkcji oraz redukcji emisji zanieczyszczeń do środowiska (BAT). 4. Ochrona ekosystemów leśnych oraz zalesianie gruntów nieprzydatnych rolniczo w powiązaniu z rozwojem korytarzy ekologicznych. 5. Wzrost wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych - do 2010 roku, zgodnie z celami określonymi w "Strategii Rozwoju Energetyki Odnawialnej" - do 7,5% udziału energii odnawialnej w całkowitym bilansie zużycia energii pierwotnej. 6. Współpraca z Republiką Słowacką ukierunkowana, m.in. na: poprawę stanu czystości wód granicznych. 7. Dostosowanie polityk sektorowych do zadania zrównoważonego gospodarowania i ochrony zasobów naturalnych (ekologizacja polityk sektorowych). 8. Kształtowanie proekologicznych wzorców konsumpcji i zachowań mieszkańców w duchu zasady zrównoważonego rozwoju oraz zapewnienie dostępu mieszkańców powiatu do informacji o środowisku, do udziału w podejmowaniu decyzji w sprawach dotyczących ochrony środowiska, w tym udziału w procedurze opracowywania i wdrażania "Programu ochrony środowiska" (konieczność dalszego rozwoju świadomości ekologicznej szerokich kręgów społeczeństwa, wzrost ich aktywnego uczestnictwa w konkretnych działaniach na rzecz środowiska i poprawa efektywności tych działań). 9. Doskonalenie struktur zarządzania środowiskiem w skali powiatu Nadrzędny cel "Programu..." i jego znaczenie dla rozwoju powiatu Naczelną zasadą przyjętą w Programie jest zasada zrównoważonego rozwoju 5, umożliwiającą harmonizację rozwoju gospodarczego i społecznego z ochroną walorów środowiskowych. Zatem, nadrzędny cel "Programu ochrony środowiska dla powiatu nowosądeckiego" można sformułować następująco: Zrównoważony rozwój powiatu, w którym ochrona środowiska ma znaczący wpływ na przyszły charakter tego obszaru i równocześnie wspiera jego rozwój gospodarczy i społeczny. Cel ten jest zgodny z nadrzędnym celem wojewódzkiego programu ochrony środowiska 6. Posiadanie "Programu..." daje wiele korzyści dla władz powiatu w sferze zarządzania środowiskiem. Najważniejsze z nich to: Program, a przede wszystkim proces jego tworzenia, powinien mobilizować gminy, podmioty gospodarcze, organizacje pozarządowe oraz szereg innych instytucji i organizacji do wspólnego precyzowania problemów, sposobu ich rozwiązywania oraz wyboru priorytetów w działaniach na rzecz ochrony środowiska, Program może zintensyfikować współpracę wewnętrzną (między poszczególnymi wydziałami Starostwa Powiatowego i współpracę zewnętrzną z gminami wchodzącymi w skład powiatu, administracją szczebla wojewódzkiego, sąsiednimi starostwami, podmiotami gospodarczymi), 5 Zrównoważony rozwój oznacza taki rozwój, który zaspokaja potrzeby współczesnych, nie ograniczając możliwości realizacji potrzeb przyszłych pokoleń. 6 Cel: Racjonalne zagospodarowanie przestrzenne województwa małopolskiego, spajające funkcje środowiskowe, gospodarcze i kulturowe zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju 19

24 Program może być instrumentem mobilizującym administrację publiczną do rozwiązywania w zintegrowany sposób problemów ochrony środowiska pojawiających się w powiecie, Program ochrony środowiska stanowi podstawę do podejmowania decyzji w zakresie działań i przedsięwzięć inwestycyjnych w dziedzinie ochrony środowiska w skali powiatu, Posiadanie programu ujmującego szerszą perspektywę często jest warunkiem otrzymania środków finansowych (zwłaszcza zagranicznych) na duże projekty inwestycyjne, Program powinien stać się zaczątkiem funkcjonowania nowego trwałego systemu zarządzania środowiskiem w powiecie. Wymienione korzyści wskazują, że program ochrony środowiska jest nie tylko wypełnieniem wymagań ustawowych, ale także może zmobilizować administrację oraz różne instytucje i organizacje do wspólnego wdrażania przedsięwzięć zdefiniowanych w Programie. 20

25 3. CELE I ZADANIA O CHARAKTERZE SYSTEMOWYM 21

26 22

27 3.1. Integracja aspektów ekologicznych z rozwojem społecznogospodarczym Istotnym czynnikiem wpływającym na stan środowiska naturalnego jest rozwój społeczno - gospodarczy powiatu. Analiza poszczególnych dziedzin gospodarki, tendencji i kierunków zmian w ich rozwoju z punktu widzenia negatywnej presji na środowisko pozwoli na przewidzenie działań minimalizujących to oddziaływanie. Ze względu na istnienie obszarów o wysokich walorach przyrodniczych i krajobrazowych, źródła wód zdrojowych, duży potencjał użytków zielonych, szansą dla rozwoju powiatu będzie dalszy rozwój turystyki (w tym agroturystyki), powstawanie wyspecjalizowanych gospodarstw (w tym gospodarstw ekologicznych) oraz dalszy rozwój uzdrowisk. Poniżej przeanalizowano stan wyjściowy i kierunki rozwoju turystyki i rekreacji, rolnictwa, systemu transportowego i przemysłu - w perspektywie do 2011 roku w kontekście oddziaływania na środowisko, ze wskazaniem działań minimalizujących zagrożenia środowiska Turystyka i rekreacja Stan wyjściowy Położenie geograficzne, walory krajobrazowe, duża lesistość, tereny górskie i podgórskie, bogata tradycja kulturowa składają się na korzystne warunki dla rozwoju turystyki i rekreacji na terenie powiatu nowosądeckiego. Zabytki architektoniczne Beskidu Sądeckiego to przede wszystkim średniowieczne zamki, cerkwie oraz zabytkowe drewniane kościoły. Do obiektów wartych zwiedzenia należą: - drewniane cerkwie m.in.: w Andrzejówce w gm. Muszyna (z XVII w.), w Bereście i Czyrnej w gm. Krynica (z XVIII i XIX w.), w Boguszy w gm. Kamionka Wlk. (z XIX w.), w Binczarowej gm. Grybów (z XIX w.), w Dubnym i Jastrzębiku gm. Muszyna (XIX w.), w Królowej Górnej gm. Kamionka Wlk. (XIX w.), w Leluchowie gm. Muszyna (z XIX w.), w Łabowej (z XVIII w.), - dawne dwory i zespoły parkowo-dworskie m.in.: w Chełmcu, Dąbrowej, m. Grybów, w Korzennej, w Łososinie Dolnej, w Marcinkowicach gm. Chełmiec, w m. Muszyna, w Nawojowej, w Polnej gm. Krynica, w Witowicach Dln. w gm. Łososina Dolna, w Wielogłowach gm. Chełmiec, - kościoły zabytkowe m.in: w Barcicach (z początku XX w.) gm. Stary Sącz, w Brzeznej gm. Podegrodzie (kaplica murowana z XVII w.), w Chomranicach w gm. Chełmiec (z XIX w.), w Czarnym Potoku gm. Łącko (z XVIII w.), w Jazowsku gm. Łącko (z XVII w.), w Krużlowej w gm. Grybów (z XVI w.), w Lipnicy Wlk. gm. Korzenna (z XIV w.), w Moszczenicy Niżnej gm. Stary Sącz (z XVI/XVII w.), w Ptaszkowej gm. Grybów - grodziska m.in.: w Marcinkowicach gm. Chełmiec, w Maszkowicach gm. Łącko, w Podegrodziu, - ruiny zamków m.in.: w Rożnowie gm. Gródek n.dunajcem (z XIII w.), w Rytrze (z XIV w.) Miastem wartym zwiedzenia jest m.in. Stary Sącz, wzmiankowany już w 1224 r, słynący nie tylko z zabytków, ale i z Festiwalu Muzyki Dawnej organizowanego od 1975 r. Miasto posiada średniowieczny układ zabudowy, obiektami wartymi zwiedzenia są: Zespół Klasztorno-Kościelny ss. Klarysek w którego skład wchodzą: Kościół św. Trójcy z 1332 roku, Klasztor obecny z lat , liczne kaplice, kościół cmentarny św. Rocha, murowany z lat , dawny klasztor Franciszkanów, obecnie szkoła zawodowa, O walorach turystycznych powiatu decyduje również położenie geograficzne, dające możliwość uprawiania turystyki pieszej, rowerowej, narciarskiej, wodnej. 23

28 Szlaki turystyki pieszej i rowerowej koncentrują się głównie na terenie Beskidu Sądeckiego. Łączna długość szlaków turystyki pieszej wynosi 636,8km. W ich skład wchodzą m.in. Trasa z Rytra na Radziejową, z Rytra na Halę Łabowską i z Krynicy na Jaworzynę odcinek z Hali Łabowskiej na Jaworzynę tworząc razem przypadającą na Beskid Sądecki część Głównego Szlaku Beskidzkiego (znakowaną niezmiennie na czerwono). Popularnym regionem turystycznym jest pasmo Jaworzyny z dwoma schroniskami górskimi PTTK, na Hali Łabowskiej i Jaworzynie. Takie bogactwo walorów krajobrazowych daje szerokie możliwości dla rozwoju turystyki kwalifikowanej. Część szlaków wykorzystywana jest jako szlaki rowerowe a zimą do narciarstwa biegowego. Są to m.in. szlaki rowerowe górskie PTTK O/Beskid, Szlak Rowerowy Stowarzyszenia Turystyki i Agroturystyki Ziem Górskich w Nowym Sączu. Liczne rzeki regionu dają możliwość organizowania spływów kajakowych. Atrakcyjna turystycznie jest przełomowa dolina Popradu, który na odcinku pomiędzy Piwniczną a Muszyną tworzy liczne zakola. Na rzece Dunajec k.łącka wybudowano jedyny w Polsce sztuczny tor kajakowy, umożliwiający organizowanie międzynarodowych zawodów w kajakarstwie górskim. Na jeziorze Rożnowskim istnieje możliwość uprawiania sportów wodnych. W Krynicy Zdrój, Łabowej, Łomnicy Zdrój, Muszynie, Nawojowej, Piwnicznej Zdrój, Rytrze i in. znajdują się ośrodki jazdy konnej i turystyki jeździeckiej. W Łososinie Dolnej działa Aeroklub Podhalański natomiast w Muszynie wypożyczalnia paralotni. Bazę noclegową regionu stanowią również kwatery agroturystyczne, hotele i motele, schroniska, campingi. Obfitość leczniczych wód mineralnych i znakomite warunki mineralne były podstawą powstania i rozwoju uzdrowisk, które są jednym z czynników wspierających rozwój turystyki w powiecie Cel średniookresowy do 2011 roku Dalszy rozwój turystyki i rekreacji poprzez wykorzystanie zasobów przyrodniczych i kulturowych zgodnie z zasadami ochrony środowiska, z zachowaniem stanu środowiska naturalnego Kierunki rozwoju turystyki i rekreacji do roku 2011 Rozwój agroturystyki i ekoturystyki Rozwijająca się intensywnie w ciągu ostatnich lat agroturystyka, stanowi rodzaj wypoczynku na wsi w tradycyjnym gospodarstwie rolnym. Ta forma turystyki pozwala na zachowanie rodzinnych gospodarstw rolnych, zachowanie tradycji kulturowych a dla rolników jest alternatywą poszukiwania innych źródeł dochodu. Dla uatrakcyjnienia bazy agroturystycznej konieczne stanie się wyposażenie gospodarstw w sprzęt do uprawiania czynnych form turystyki. Kolejną formą turystyki przyjaznej środowisku lub harmonijnej (z zasobami środowiska) jest ekoturystyka. Podstawową ideą popierającą koncepcję ekoturystyki jest większy udział polskiego kapitału. Nacisk kładziony będzie na rozwój lokalny i marketing wakacyjny. Przykładem mogą być hotele należące do lokalnego właściciela, wybudowane przez lokalnych pracowników z lokalnego materiału, w których turystom serwuje się lokalnie wytworzoną żywność i napoje oraz dysponuje się dobrze przeszkolonymi lokalnymi przewodnikami. Przemyślany rozwój ekoturystyki będzie się przyczyniał do zdrowego spędzenia czasu wolnego jak również do ochrony środowiska naturalnego i kulturowego. Jednostkami udzielającymi pomocy mieszkańcom rozpoczynającym i kontynuującym działalność agroturystyczną na terenie powiatu są Małopolski Ośrodek Doradztwa Rolniczego Oddz. w Nawojowej oraz Zarząd Popradzkiego Parku Krajobrazowego. Rozwój turystyki kwalifikowanej 24

29 Odrębność i różnorodność krajobrazowa i przyrodnicza gmin powiatu sprawiają, że rozwijają się różne formy turystyki kwalifikowanej, szczególnie, że w ostatnich latach obserwuje się modę na uprawianie aktywnej turystyki. Dlatego istotna jest dbałość o utrzymanie istniejących szlaków turystycznych, ścieżek rowerowych i konnych, szlaków kajakowych, ich bieżąca konserwacja i renowacja. Działania takie pozwolą na minimalizowanie wpływu intensywnego uprawiania turystyki na środowisko przyrodnicze (np. uprawiania turystyki rowerowej i konnej na zwiększenie erozji itp.). Szlaki te będą wymagały właściwego zagospodarowania: wyznaczenia miejsc odpoczynku i biwakowania, oznakowania itp. Należy również liczyć się z możliwością powstawania nowych szlaków i towarzyszącej im infrastruktury. W gminach Stary Sącz, Rytro, Krynica Zdrój, Łabowa planuje się budowę bazy dla rozwoju turystyki wędrownej (campingi, ośrodki rekreacyjno-sportowe). Na terenach jeziornych (Jezioro Rożnowskie) tworzone będą warunki do uprawiania żeglarstwa. Wykorzystywana będzie już w pewnym stopniu istniejąca baza rozwoju turystyki konnej poprzez organizowanie takich form wypoczynku jak: wczasy w siodle, obozy konne (gminy Krynica, Łabowa, Gródek n. Dunajcem). Mówiąc o turystyce specjalistycznej warto pamiętać o turystyce korzystającej ze specjalistycznych walorów środowiska, np. turystyce przyrodniczej: birdwatching obserwacje ptaków, do której rozwoju predysponowane są głównie tereny okolic Jeziora Rożnowskiego. Proponuje się tworzenie w rejonie jeziora punktów obserwacji ornitologicznej. Liczne zabytki architektury są podstawą rozwoju turystyki poznawczej: - budownictwo dworskie w gminach Gródek n. Dunajcem, Nawojowa, - architektura cerkiewna w gminach Muszyna, Krynica Zdrój, Łabowa - zabytkowe obiekty i zespoły architektoniczne w gminach Stary Sącz, Krynica Zdrój - Etnografia w gminach: Łącko, Podegrodzie. Niezbędne jest również uwzględnienie dalszego rozwoju narciarstwa zjazdowego i związanej z nim rozbudowy szlaków narciarskich i bazy usługowej (hotele, punkty gastronomiczne, wyciągi). Część terenów predysponowana jest do uprawiania narciarstwa biegowego. Rozwój infrastruktury towarzyszącej turystyce Ze względu na rozwój nowych terenów turystycznych, bazy noclegowej, zabudowy letniskowej ważne z punktu ochrony środowiska będzie przystosowanie terenów pod względem technicznym do pełnienia wyznaczonych funkcji. Konieczne będzie rozwiązanie problemów gospodarki ściekowej i odpadowej dla istniejących obszarów zainwestowania. Do powstawania nowych obiektów będą wyznaczane obszary selektywnie wybrane, odpowiednio przygotowane, o wysokim standardzie uzbrojenia. Akceptacja ich budowy będzie zależna od spełnienia wymogów ochrony środowiska i krajobrazu. Ważne będzie dostosowanie przyszłego budownictwa do wymagań architektonicznych, wynikających z planu zagospodarowania przestrzennego, istniejącej zabudowy i warunków krajobrazowych. Istotnym zagadnieniem jest modernizacja dróg dojazdowych do obiektów turystycznych, budowa parkingów i miejsc postojowych. Rozwój funkcji uzdrowiskowych Duże efekty może dać rozwój funkcji uzdrowiskowej. Podstawą dla rozwoju tej funkcji są źródła wód mineralnych na terenie powiatu. Wg Programu rozwoju gospodarczego Sądecczyzny gminy Krynica Zdrój, Muszyna, Piwniczna Zdrój, stanowią obszar o wyrobionym już statucie gmin uzdrowiskowo-turystycznych, który w dalszym ciągu będzie rozwijany. Konieczna będzie rozbudowa uzdrowisk i modernizacja infrastruktury technicznej oraz wzbogacanie bazy turystyczno-uzdrowiskowej. Jednym z głównych kierunków zmian zmierzających do rozwoju uzdrowisk będzie zdecydowane przyspieszenie procesu ich prywatyzacji, co usprawni system zarządzania bazą uzdrowiskową i pozwoli skutecznie konkurować z kurortami zagranicznymi. Zarówno władze gmin uzdrowiskowych jak również władze powiatu wiążą z procesem prywatyzacji i restrukturyzacji uzdrowisk nadzieje na ożywienie gospodarcze regionu. 25

30 Miejscowościami, które w perspektywie długoterminowej będą pełnić funkcję uzdrowiskową, oprócz istniejących, są: Łomnica Zdrój, Wierchomla, Tylicz Główne zagrożenia środowiska wynikające z rozwoju turystyki i rekreacji Dzikie zagospodarowanie obszarów cennych przyrodniczo w tym dolin rzek, Niszczenie walorów środowiska kulturowego Zagrożenie dla wód powierzchniowych i podziemnych ze względu na brak uzbrojenia terenów pod turystykę Niszczenie środowiska leśnego i walorów przyrodniczych poprzez wzrastającą liczbę turystów, szczególnie zmotoryzowanych Nadmierny rozwój przestrzenny zespołów letniskowych, wyciągów i tras narciarskich Kierunki działań minimalizujących zagrożenia wynikające z rozwoju turystyki i rekreacji Przestrzeganie wymagań ochrony środowiska w odniesieniu do nowo powstających obiektów turystycznych i rekreacyjnych Dbałość o architekturę nowo powstających obiektów Wprowadzenie standardów wielkości działek i wyznaczanie terenów pod zabudowę Selektywny dostęp do terenów cennych przyrodniczo, w tym ochrona cennych terenów przed przeinwestowaniem Rozwój sieci ścieżek przyrodniczych i edukacyjnych Rozwój ścieżek rowerowych, szlaków wodnych, pieszych, konnych i narciarskich Odpowiednie zapisy w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego eliminujące dzikie zagospodarowywanie obszarów cennych przyrodniczo Edukacja ekologiczna mieszkańców Rolnictwo Stan wyjściowy Ogólny wskaźnik jakości rolniczej przestrzeni produkcyjnej powiatu wynosi 52,9 pkt., a więc jest niższy niż w woj. małopolskim (68 pkt.) i w kraju (66,6 pkt.). Najwyższym wskaźnikiem charakteryzuje się gmina Podegrodzie (69,5 pkt.), a najniższym gm. Krynica Zdrój (37,1 pkt.). W strukturze upraw dominują zboża (53,1 %, w tym głównie pszenica, najmniej żyta), pastewne (23,8%) i ziemniaki (19,2%). W produkcji zwierzęcej pierwsze miejsce zajmuje chów bydła, w tym krów mlecznych, następnie trzoda chlewna, konie i owce. Istotną gałęzią produkcji jest ogrodnictwo (sadownictwo, warzywnictwo), koncentrujące się głównie w gminach: Łososina Dolna, Łącko, Podegrodzie, Stary Sącz i Korzenna. Szansą dalszego rozwoju tych gmin będzie produkcja owoców i rozwój przetwórstwa Cel średniookresowy do 2011 roku Optymalizacja struktury przestrzeni rolniczej i utrzymanie regionalnego charakteru produkcji rolniczej, zapewniające zachowanie walorów środowiska i różnorodności biologicznej 26

31 Kierunki rozwoju rolnictwa do roku 2011 Rolnictwo ekologiczne W obliczu występujących licznych zagrożeń w związku z wprowadzaniem na rynek żywności nie spełniającej wymagań UE, konsumenci poszukiwać będą artykułów spożywczych o wysokich walorach zdrowotnych, gwarantowanych odpowiednimi warunkami i metodami produkcji. Produkcja i przetwórstwo rolno-spożywcze prowadzone metodami ekologicznymi zapewniają uzyskanie produktów o wysokiej jakości, m.in. wolnych od hormonów, antybiotyków, pozostałości środków ochrony roślin. Obecnie na terenie powiatu działa ok. 50 gospodarstw ekologicznych. Wzrost zapotrzebowania na żywność produkowaną metodami ekologicznymi, system dotacji gospodarstw zajmujących się produkcją ekologiczną, dobre warunki środowiskowe (nie skażone środowisko przyrodnicze) będą sprzyjać tworzeniu się nowych gospodarstw ekologicznych na terenie gmin powiatu nowosądeckiego, szczególnie w północnej jego części. Dodatkowo część powiatu od 2004 roku objęta będzie programem rolnośrodowiskowym. Rozwój rolnictwa ekologicznego będzie sprzyjać wprowadzaniu i popularyzacji proekologicznych technologii produkcji roślinnej, ukierunkowanych na poprawę jakości produkcji i ochronę środowiska. Poprawa struktury jakościowej, wartości przyrodniczej i gospodarczej użytków rolnych Systematycznie wyłączane będą z użytkowania rolniczego grunty marginalne V i VI klasy co przyczyni się do poprawy struktury jakościowej gruntów. Ochronie podlegać będą grunty klasy III i IV oraz grunty na glebach pochodzenia organicznego (szczególnie w dolinach rzecznych:), nieużytki organiczne i oczka wodne. Dążyć się będzie do jak największego zróżnicowania środowiska przyrodniczego poprzez ochronę terenów podmokłych: szuwarów, oczek śródpolnych itp. Systematycznie prowadzone będą zalesienia gruntów klasy V i VI (zgodnie z krajowym planem zwiększania lesistości kraju) co wpłynie korzystnie na środowisko ze względu na poprawę bilansu wodnego i przeciwdziałanie erozji. Rozwój infrastruktury technicznej Rozwój infrastruktury technicznej, głównie budowa kanalizacji, oczyszczalni ścieków, sieci wodociągowej, obiektów gospodarki odpadami będzie niezbędny dla prawidłowego funkcjonowania gospodarstw rolnych i poprawy życia mieszkańców obszarów wiejskich. Największe braki dotyczą gospodarki ściekowej i występują na całym wiejskim obszarze powiatu nowosądeckiego. Dla zrealizowania niezbędnych inwestycji konieczne będzie wsparcie ze środków unijnych i budżetowych. Rozwój infrastruktury spowoduje nie tylko podniesienie poziomu życia mieszkańców gmin ale również uczyni teren powiatu atrakcyjnym dla potencjalnych inwestorów i zwiększy możliwość wykorzystania obszarów wiejskich dla rozwoju turystyki, w tym agroturystyki (obecnie w powiecie funkcjonuje ok. 70 gospodarstw agroturystycznych) Główne zagrożenia środowiska wynikające z rozwoju rolnictwa Zanieczyszczenia obszarowe (hodowla zwierząt, nawożenie mineralne i organiczne) Chemizacja rolnictwa Niewłaściwe użytkowanie gruntów podatnych na erozję Kierunki działań minimalizujących zagrożenia środowiska wynikające z rozwoju rolnictwa Rozwój rolnictwa ekologicznego i zachowanie tradycyjnych metod gospodarowania Modernizacja i odbudowa systemów melioracyjnych Poprawa struktury jakościowej i wartości przyrodniczej użytków rolnych Działania na rzecz edukacji rolników w tym wdrażanie Kodeksu dobrych praktyk rolniczych 27

32 System transportowy Stan wyjściowy Największe znaczenie dla ruchu komunikacyjnego w powiecie nowosądeckim ma droga krajowa nr 75 Brzesko-Nowy Sącz-Krynica z połączeniami do przejść granicznych w Mniszku nad Popradem, Leluchowie i Muszynce. Ponadto przez teren powiatu nowosądeckiego przebiegają drogi krajowe: Nr 28 Zator - Wadowice - Limanowa - Nowy Sącz - Gorlice - Przemyśl - Medyka - granica państwa Nr 75 Brzesko - Czchów - Nowy Sącz - Krynica Zdrój Nr 87 Nowy Sącz - Stary Sącz - Piwniczna Zdrój - granica państwa Zasadniczym elementem układu komunikacyjnego i transportowego w powiecie nowosądeckim są drogi powiatowe. Pomiędzy mniejszymi miejscowościami istotną rolę pełnią drogi gminne, zwłaszcza w kontekście rozwijającej się turystyki. Niewielką rolę dla komunikacji miejscowej odgrywa kolej. Jest ona jednak ważna z uwagi na połączenia w skali ponadlokalnej. Największymi węzłami komunikacji kolejowej są stacje Nowy Sącz i Stróże Cel średniookresowy do 2011 roku Racjonalny rozwój systemu transportowego uwzględniający rozwiązania zmniejszające lub eliminujące wpływ transportu na środowisko Kierunki rozwoju systemu transportowego do roku 2011 Celem polityki transportowej państwa jest osiągnięcie (w warunkach rozwijającej się w kraju gospodarki rynkowej, z uwzględnieniem konkurencji międzynarodowej) zrównoważonego pod katem technicznym, przestrzennym, gospodarczym, społecznym i środowiskowym systemu transportowego. Rozwiązania dotyczące układów sieci transportowych Polska powinna dostosować do wymogów dyrektywy nr 1692/96/WE Unii Europejskiej z dnia 23 lipca 1996 roku, która obejmuje wytyczne dla wszystkich rodzajów transportu. W następnych latach nacisk kładziony będzie na rozwój autostrad i dróg ekspresowych oraz poprawę bezpieczeństwa ruchu drogowego, standardu robót utrzymaniowych, nadrobienie zaległości w pracach modernizacyjnych. Na obszarze Sądecczyzny głównym centrum transportowym będzie Nowy Sącz postrzegany jako węzeł wspomagający dla integrującego wszystkie podsystemy transportu miasta Krakowa. Podstawowymi elementami perspektywicznego modelu systemu transportu, spójnego z siecią wojewódzką są: - w zakresie sieci drogowej: droga ekspresowa S-7 bis Kielce Tarnów Nowy Sącz granica państwa, - w zakresie sieci kolejowej: linia Kraków Szczyrzyc Muszyna/ Zakopane. Proces modernizacji i rozbudowy infrastruktury drogowej w perspektywie krótkoterminowej wpływać będzie ujemnie na środowisko powodując często zmiany nieodwracalne: wycinkę lasów, wyłączenie gleb, degradację walorów krajobrazowych. Jednak prawidłowo przeprowadzane inwestycje (z poszanowaniem wymogów ochrony środowiska) w perspektywie długoterminowej przyniosą również skutki korzystne: poprawę bezpieczeństwa drogowego, zmniejszenie uciążliwości dla mieszkańców, poprawę płynności ruchu prowadzącą do zmniejszenia zanieczyszczeń, ograniczenie ilości nadzwyczajnych zagrożeń środowiska (NZŚ), uporządkowanie otoczenia dróg. 28

33 W kontekście tendencji wzrostu motoryzacji i jakości przewozów pasażerskich, rozwój środków łączności wpłynie korzystnie na sprawność funkcjonowania sieci drogowej. Ważne będzie podniesienie jakości obsługi autobusowej regionalnej i ponad regionalnej. Modernizacja i utrzymanie infrastruktury kolejowej są istotnymi elementami w proekologicznym kształtowaniu lokalnego systemu transportowego, jak i warunkiem poprawy konkurencyjności transportu kolejowego w stosunku do innych gałęzi transportu. W celu zapewnienia optymalnego wykorzystania i prawidłowego funkcjonowania układu kolejowego oraz intensyfikacji przewozów pasażerskich, istotne znaczenie dla powiatu będzie miała poprawa połączenia kolejowego Krakowa ze strefą rekreacyjno-sanatoryjną Tatr, Beskidów i Słowacji m.in. poprzez skrócenie czasu przejazdu Kraków Krynica. Zwiększenie przepustowości transportu kolejowego przyczyni się do zmniejszenia ruchu drogowego i jego negatywnego oddziaływania na środowisko Główne zagrożenia środowiska wynikające z rozwoju systemu transportowego Emisja zanieczyszczeń Emisja hałasu komunikacyjnego Awarie transportowe Degradacja terenów cennych przyrodniczo Zanieczyszczenie wód powierzchniowych i podziemnych Zwiększanie zagrożenia powstania osuwisk Kierunki działań minimalizujących zagrożenia środowiska wynikające z rozwoju systemu transportowego Poprawa standardów technicznych sieci drogowej Zwiększenie przepustowości i płynności ruchu drogowego poprzez budowę drogi Brzesko- Nowy Sącz-Muszynka jako drogi szybkiego ruchu i powiązania jej z autostradą A4 oraz rozbudowę sieci komunikacyjnej wokół Nowego Sącza Zwiększenie roli transportu kolejowego Podniesienie świadomości ekologicznej mieszkańców Przemysł Stan wyjściowy Powiat nowosądecki jest jednym z pięciu powiatów woj. małopolskiego o najmniejszym wskaźniku uprzemysłowienia (stosunek pracujących w przemyśle do pracujących ogółem). Wskaźnik ten wynosi 0,37. Niższe wskaźniki ma: powiat proszowicki - 0,18, powiat dąbrowski - 0,25, powiat tatrzański - 0,30, powiat miechowski - 0,35. W strukturze gałęziowej dominują: - ubojnie i zakłady przetwórstwa rolno-spożywczego i mięsnego m.in.: DROBEKSAN w Kamionce Wlk., MIPOL w Starym Sączu, PARKUR Import Eksport Mochnaczka Wyżna, - przemysł drzewny i zakłady stolarki budowlanej, m.in.: PPHU DREWEX Sp. z o.o. w Królowej Górnej, STOLBUD w Grybowie, Wiśniowski w Wielogłowach, DAKO w Bińczycach Dolnych, Bogdański w Kamionce Wielkiej, Al. Plast w Rytrze, - rozlewnie wód mineralnych: w Krynicy Zdroju, w Piwnicznej Zdroju, w Powroźniku, w Muszynie, w Tyliczu, - zakłady eksploatacji kruszywa: Zakład Górniczy Wierchomla, Kopalnia Surowców Skalnych KLĘCZANY, Sądeckie Zakłady Eksploatacji Kruszywa S.A. (zakłady produkcyjne w Starym Sączu, Podegrodziu, Brzeźnie), - stacje paliw, 29

34 - lakiernie m.in. CAR-LAK w Starym Sączu, Lakiernia w Stróżach, w Muszynie, w Krynicy, - zakłady naprawcze samochodów Cel średniookresowy do 2011 roku Restrukturyzacja zakładów przemysłowych oraz dalszy rozwój przemysłu przy jednoczesnym minimalizowaniu wpływów na zdrowie ludzi i środowisko Kierunki rozwoju przemysłu do roku 2011 Ze względu na niski stopień uprzemysłowienia powiatu, istotny będzie postęp w rozwoju działających na skalę lokalną, drobnych zakładów przemysłowych. Istniejące zakłady, ze względu na wzrost konkurencyjności rynku i zaostrzenie wymogów ekologicznych wymagały będą restrukturyzacji i wprowadzania działań zmierzających do zminimalizowania wpływu przedsiębiorstwa na środowisko jak również do zapobiegania powstawaniu negatywnych oddziaływań i szkód w środowisku. Oprócz usprawnień technicznych, istotną role będą miały usprawnienia organizacyjne, które są trudniejsze, mniej wymierne w efektach i mniej konkretne od usprawnień technicznych. Istotne będzie podejmowanie dobrowolnych działań na rzecz środowiska jak również upowszechnianie systemów zarządzania środowiskowego. W późniejszym etapie należy poszukiwać sposobu jak włączyć system zarządzania środowiskowego w pozwolenia wydawane przez Wojewodę lub Starostę dla zakładów zlokalizowanych w powiecie nowosądeckim. Podejście takie jest zgodne z polityką Unii Europejskiej, która poleca systemy zarządzania środowiskowego jako wyraz własnej odpowiedzialności przemysłu za sprawy środowiskowe. Wspomniane systemy zarządzania środowiskowego polecane są również dla zakładów gospodarki komunalnej oraz instytucji publicznych, w tym Starostwa Powiatowego i Urzędów Gmin Główne zagrożenia środowiska wynikające z rozwoju przemysłu i energetyki Emisja zanieczyszczeń do powietrza Zanieczyszczenie wód powierzchniowych i podziemnych Degradacja powierzchni ziemi Nadzwyczajne zagrożenia środowiska z tytułu przewozu ładunków niebezpiecznych Kierunki działań minimalizujących zagrożenia wynikające z rozwoju przemysłu i energetyki zawodowej Rozwój sektorów przemysłu przyjaznych środowisku Wprowadzanie systemów zarządzania środowiskiem Wprowadzanie technologii mało i bezodpadowych Właściwe gospodarowanie terenami przemysłowymi Ograniczenie emisji zanieczyszczeń 30

35 3.2. Aktywizacja rynku na rzecz ochrony środowiska Istotnym wsparciem ochrony środowiska jest aktywizacja rynku do działań na rzecz ochrony środowiska prowadząca do tworzenia tzw. zielonych miejsc pracy (zwłaszcza w rolnictwie, turystyce, leśnictwie i ochronie przyrody, odnawialnych źródłach energii, wykorzystania odpadów), rozwoju produkcji urządzeń służących ochronie środowiska bądź produkcji towarów przyjaznych środowisku Cel średniookresowy do 2011 roku Rozwój produkcji towarów i usług przyjaznych środowisku Kierunki działań Preferowanie zakupu towarów przyjaznych środowisku Zawarcie w każdym przetargu publicznym wymogów ekologicznych Wspieranie powstawania tzw. zielonych miejsc pracy, w tym przygotowanie programu ich tworzenia Promocja firm lokalnych produkujących urządzenia ochrony środowiska 3.3. Edukacja ekologiczna mieszkańców Stan wyjściowy Dobrze i skutecznie prowadzona edukacja ekologiczna jest warunkiem powodzenia pozostałych działań w zakresie ochrony środowiska. Edukacja ekologiczna na terenie powiatu nowosądeckiego prowadzona jest w podstawowym wymiarze w ramach działalności dydaktycznej i pedagogicznej szkół podstawowych, gimnazjalnych, zasadniczych zawodowych, średnich ogólnokształcących i średnich zawodowych. Szerszy wymiar przyjmuje działalność edukacyjna prowadzona przez organizacje pozarządowe, jednostki samorządowe, Lasy Państwowe i in. Mówiąc o jednostkach prowadzących edukację ekologiczną w powiecie nowosądeckim należy wymienić: jednostki samorządowe: Starostwo Powiatowe w Nowym Sączu, Urzędy Miast i Gmin, Nadleśnictwa: Nawojowa, Piwniczna, Stary Sącz Zarząd Popradzkiego Parku Krajobrazowego Pozarządowe organizacje ekologiczne: PKE, LOP, PTTK Małopolski Ośrodek Doradztwa Rolniczego oddz. w Nawojowej Stowarzyszenie Turystyczna Wieś Retro. Z inicjatywy Starostwa Powiatowego w Nowym Sączu pod hasłem Uratuj swoją miejscowość przed zasypywaniem górą śmieci opracowany został program Czyste Sądeckie. Jest to program edukacyjny w zakresie racjonalnej gospodarki odpadami w swoim otoczeniu, miejscowości, skierowany do wszystkich grup mieszkańców związany z przekonaniem lokalnej społeczności o słuszności wyboru systemu gospodarki odpadami opartego na: Unikaniu odpadów, Wielokrotnym wykorzystaniu produktu, Ponownym przetwarzaniu odpadów, Utylizacji odpadów najlepsza dostępną technologią Składowaniu ( w oczekiwaniu na technologię Składowaniu bezpiecznego balastu ( końcowe). Ponadto pracownicy Wydziału Ochrony Środowiska, Rolnictwa i Leśnictwa Starostwa Powiatowego prowadzą prelekcje, wykłady, warsztaty z zakresu edukacji ekologicznej. 31

36 Raz w roku, wspólnie z miastem Stary Sącz organizowany jest konkurs wiedzy ekologicznej dla uczniów z gmin powiatu. Edukacja w zakresie ochrony przyrody na terenie powiatu Nowosądeckiego realizowana jest przez Nadleśnictwa: Nawojowa, Piwniczna i Stary Sącz oraz przez Zarząd Popradzkiego Parku Krajobrazowego. Wszystkie Nadleśnictwa mają opracowany Programy edukacji leśnej społeczeństwa na lata , (zgodnie z Zarządzeniem nr 57 Dyrektora Generalnego LP). Plany uwzględniają działania z szeroko pojętej edukacji przyrodniczej: zajęcia w szkołach, konkursy, pogadanki, zielone lekcje, przygotowywanie ścieżek przyrodniczych, wydawanie folderów informacyjnych o nadleśnictwach, prowadzenie szkoleń, warsztatów dla nauczycieli.. Nadleśnictwa współpracują również z organizacjami przyrodniczymi: LOP, Komitet Ochrony Orłów, Stowarzyszenie "Greenworks", PTTK. Na terenie Ndl. Nawojowa znajdują się trzy ścieżki ekologiczne przygotowane do prowadzenia zajęć terenowych. Na najbliższe lata planowane jest wydanie filmu i folderu dot. terenu nadleśnictwa. Ndl. Piwniczna posiada ścieżkę edukacyjno-przyrodniczą w Rezerwacie "Las Lipowy Obrożyska", Park Ekologiczny w Rytrze, przyrodniczą ścieżkę dydaktyczno-krajoznawczą na terenie leśnictwa Roztoka Mała i Wielka, leśną ścieżkę ornitologiczną na terenie leśnictwa Żegiestów. W najbliższych latach planowany jest remont ścieżki w Rezerwacie jak również doposażenie szkół w materiały o tematyce przyrodniczo-leśnej. Również Ndl. Stary Sącz posiada ścieżkę ekologiczną, punkty edukacji ekologicznej czynnej i biernej. Leśnicy współpracują ze szkołami podstawowymi, gimnazjami, szkołami średnimi i organizacjami ekologicznymi. Działające od 1975 roku w Starym Sączu Technikum Leśne, stanowi bazę do odbywania zajęć praktycznych i praktyk zawodowych. W najbliższych latach planowane jest uruchomienie sali ekologicznej oraz w przyszłości pawilonu edukacji przyrodniczoleśnej. Na bieżąco, w formie folderów, wydawane są informacje o nadleśnictwie. Edukacja jest jedna z istotniejszych funkcji Popradzkiego PK. Obejmuje ona: - informację o PPK, jego podstawowych celach, funkcjach, zadaniach i problemach, - uświadamianie i upowszechnianie znaczenia i celów funkcjonowania Parku na tle ogólnych zasad ochrony przyrody i środowiska, - stworzenie wszystkim zainteresowanym warunków do pogłębiania wiedzy na temat Parku i regionu z uwzględnieniem zarówno problemów przyrodniczych jak i kulturowych, - propagowanie wśród społeczności lokalnej zasad zrównoważonego rozwoju, - promowanie eko- i agroturystyki w Parku. Zajęcia z edukacji ekologicznej prowadzone przez Zarząd PPK to wykłady poparte przeźroczami i filmami, szkolenia, warsztaty, zajęcia w terenie, wycieczki naukowe, studenckie obozy naukowe. Na terenie PPK znajdują się dwie ścieżki przyrodniczo - dydaktyczne. Pierwszą ścieżkę utworzono w 1990 r. w rezerwacie "Las Lipowy Obrożyska". Jest to jeden z najcenniejszych kompleksów lasu liściastego (grądu) na terenie Beskidów. Położony jest w pobliżu Szczawnika koło Muszyny, na zboczach góry Mikowej. Gatunkiem tworzącym drzewostan jest lipa drobnolistna, której towarzyszy jodła, świerk i buk. Przyrodnicza ścieżka na terenie Roztoki Ryterskiej jest drugą tego rodzaju ścieżką na terenie PPK. Znajduje się ona we wschodniej części pasma Radziejowej. Obejmuje prawie w całości zlewnie potoku Roztoka Wielka. Ścieżka ta ma na celu zapoznanie zwiedzających, głównie młodzież szkolną, z bogactwem przyrodniczym tej części Beskidu Sądeckiego. Stanowi ona poglądową lekcję z biologii, geografii, ekologii, historii osadnictwa, uczy poznawać i chronić przyrodę gór. Na trasie ścieżki wyznaczono 21 przystanków, które pozwalają na zapoznanie się z różnymi gatunkami roślin i zwierząt, z piętrowym układem roślinności, z osobliwościami przyrody nieożywionej, z rozległymi panoramami roztaczającymi się z licznych punktów widokowych. Stowarzyszeniem promującym edukację ekologiczną, szczególnie edukację w terenie jest Stowarzyszenie Turystyczna Wieś Retro z siedzibą w Nawojowej. W ramach prowadzonej działalności w roku 2002 zrealizowano program Ochrona środowiska przez edukację w terenie (dotowany przez WFOŚiGW w Krakowie), który ujmował m.in. przygotowanie stanowisk tematycznych w terenie, przeprowadzenie zajęć warsztatowych dla wszystkich szkół 32

37 podstawowych i gimnazjów z terenu gminy Grybów, założenie 5 bibliotek ekologicznych w gimnazjach gm. Grybów, wydanie publikacji Edukacja w terenie. W roku 2003 Stowarzyszenie realizowało Program Biologiczna różnorodność i zielona edukacja w Gminie Grybów dofinansowany przez WFOŚiGW. W jego zakresie przeprowadzono szkolenia nt. ochrony środowiska, wydano publikację Ekologia w regionie grybowskim, przeprowadzono konkursy wiedzy ekologicznej. Na terenie powiatu aktywną działalność w zakresie edukacji ekologicznej prowadzą również organizacje pozarządowe m.in. LOP. LOP zrzesza około członków z powiatu nowosądeckiego. Prowadzona działalność to edukacja przyrodnicza dzieci i młodzieży w ramach Szkolnych Kół LOP, prowadzenie kampanii np. Woda źródłem życia, Błękitny kciuk, prowadzenie programu ekozespołów, przygotowanie i prowadzenie warsztatów przyrodniczych. Organizowane jest również Sądeckie Centrum Edukacji Środowiskowej. Zarząd Okręgu Ligi Ochrony Przyrody przy współpracy z Wojewódzkim Ośrodkiem Metodycznym opracował program warsztatów przyrodniczych dla nauczycieli różnych specjalności - jako formy doskonalenia, której celem jest przygotowanie nauczycieli do prowadzenia terenowych zajęć przyrodniczych. Edukacja ekologiczna prowadzona jest również przez Małopolski Ośrodek Doradztwa Rolniczego oddz. w Nawojowej. Ośrodek prowadzi swoją działalność poprzez indywidualne doradztwo, szkolenia, kursy, wyjazdy studyjne, konkursy, wystawy, prezentacje w mediach i własnych wydawnictwach. W działalności doradczej z zakresu ochrony środowiska i ekologii zwraca szczególną uwagę na następujące zagadnienia: organizację produkcji w gospodarstwie zgodnie z założeniami KDPR, w sposób umożliwiający racjonalne gospodarowanie zasobami przyrody oraz zapobiegający szkodliwym wpływom na środowisko, podstawowe zasady produkcji roślinnej i zwierzęcej w rolnictwie ekologicznym, przestawianie gospodarstw na ekologiczne metody produkcji, system kontroli produkcji w gospodarstwach i przetwórniach ekologicznych, ekologia w domu i zagrodzie w tym przydomowe oczyszczalnie ścieków i zagospodarowanie odpadów komunalnych Cel średniookresowy do 2011 roku i strategia jego realizacji Wykształcenie wśród mieszkańców powiatu nowosądeckiego nawyków kultury ekologicznej oraz poczucia odpowiedzialności za jakość środowiska Cel ten jest zgodny z założeniami Polityki Ekologicznej Państwa (PEP), która kładzie nacisk na włączanie i rozszerzanie współpracy, szczególnie instytucji publicznych z pozarządowymi organizacjami ekologicznymi, jak również włączenie organizacji pozarządowych, a tym samym społeczeństwa w procedury konsultowania ważnych dla środowiska przedsięwzięć i decyzji. Istotne jest zadbanie o edukację ekologiczną wśród młodego pokolenia jak również edukację ekologiczną dorosłych. Dlatego strategię realizacji celu zogniskowano wokół zagadnień: Edukacja ekologiczna formalna (edukacja dzieci i młodzieży w systemie szkolnictwa) Edukacja ekologiczna nieformalna (pozaszkolna) Edukacja ekologiczna formalna Kształtowanie świadomości ekologicznej dzieci i młodzieży jest ważnym zadaniem realizowanym w formalnym systemie kształcenia obejmującym wychowanie przedszkolne, szkolnictwo podstawowe i ponadpodstawowe oraz szkolnictwo wyższe. Rozporządzenie MEN z dn dotyczące podstawy programowej kształcenia ogólnego określa podstawowe zadania szkoły w zakresie nauczania, umiejętności i pracy wychowawczej uwzględniając w nich działania mające na celu wzrost świadomości ekologicznej uczniów. 33

38 Rozporządzenie to wprowadza również obok przedmiotów i bloków przedmiotowych realizację ścieżki międzyprzedmiotowej. Wymóg ten do 2003 roku obejmował tylko szkoły podstawowe i gimnazja, od 2003 roku objął również szkoły średnie. Jedną ze ścieżek interdyscyplinarnych jest edukacja ekologiczna. Tematyka ekologiczna stanowi element wielu przedmiotów a jej właściwa realizacja zależy przede wszystkim od zaangażowania nauczycieli, od ich znajomości najważniejszych problemów z zakresu ochrony środowiska powiatu nowosądeckiego. Ważnym zadaniem jest wprowadzanie do programów szkolnych zagadnień związanych z edukacją ekologiczną szczególnie dotykającą tych problemów, które w danej gminie czy mieście są najistotniejsze, np. stosowanie ekologicznych źródeł energii, selektywna zbiórka odpadów, właściwa gospodarka wodno-ściekowa itp. Stosowanie przez nauczycieli metod aktywizujących i poszukujących tj. burza mózgów, karty pracy, projekty; zajęcia terenowe oparte na bezpośrednim kontakcie ucznia z przedstawianą problematyką wykształci w uczniu umiejętność obserwacji, logicznego myślenia, kojarzenia, wyciągania wniosków. Zadaniem nauczyciela w szeroko pojętej edukacji ekologicznej jest: kształtowanie u ucznia postawy odpowiedzialności za stan środowiska, zachęcanie ucznia do prowadzenia własnych obserwacji, badań i analizy środowiska, kształtowanie umiejętności rozwiązywania problemów zgodnie z posiadana wiedzą, umożliwienie dzieciom i młodzieży podejmowania praktycznych działań na rzecz ochrony środowiska w ich otoczeniu. Nauczyciele podejmujący się realizacji zagadnień związanych z edukacją ekologiczną powinni zarówno współpracować ze sobą, jak i współpracować z instytucjami/ organizacjami wspierającymi ich działalność: Urząd Wojewódzki, Starostwo Powiatowe, Urzędy Miast i Gmin organizowanie i współorganizowanie prelekcji, konkursów, lekcji, festynów, finansowanie nagród, (m.in. Program Czyste Sądeckie) Zarząd Popradzkiego Parku Krajobrazowego - organizacja zielonych lekcji, szkół, wykładów, szkoleń, zajęć w terenie, Nadleśnictwa organizacja zajęć terenowych, organizacja prelekcji, szkoleń, finansowanie nagród, wydawanie materiałów informacyjnych, Pozarządowe Organizacje Ekologiczne, w tym Sądeckie Centrum Edukacji Ekologicznej pomoc w organizowaniu warsztatów, happeningów, szkoleń, Europejski fundusz PHARE - pomoc uczniom w zdobyciu wiedzy i umiejętności a nauczycielom w przekazaniu ich w interesujący i skuteczny sposób, jednym z realizowanych projektów jest "Wzmacnianie edukacji ekologicznej w szkołach podstawowych i zawodowych w Polsce". Kierunki działań EE 1. Prowadzenie aktywnych form edukacji ekologicznej młodzieży EE2. Wspieranie finansowe i merytoryczne (ze strony Starostwa Powiatowego) działań z zakresu edukacji ekologicznej prowadzonej w szkołach Edukacja ekologiczna nieformalna Jednym z podstawowych warunków zrównoważonego rozwoju jest włączenie do udziału w nim całego społeczeństwa. Dlatego konieczna jest jak najbardziej wszechstronna edukacja ekologiczna skierowana do: osób dorosłych, różnych grup zawodowych (rolników, organizatorów turystyki, przemysłowców). Najlepszym i najefektywniejszym sposobem podniesienia świadomości ekologicznej osób dorosłych jest zaangażowanie mieszkańców w procesy decyzyjne. Wymaga to szerokiego informowania społeczeństwa o stanie środowiska, działaniach na rzecz jego ochrony, a także o możliwościach prawnych uczestniczenia mieszkańców w podejmowaniu decyzji mających wpływ na stan środowiska. Wśród wielu ważnych tematów edukacji ekologicznej znaczące miejsce należy przypisać edukacji w zakresie gospodarki odpadami komunalnymi, gospodarki ściekowej, ochrony powietrza atmosferycznego, oszczędności energii itp. 34

39 Szczególnie ważną rolę w edukacji ekologicznej mają organy samorządowe. Powinny one współdziałać przy opracowywaniu i realizacji lokalnych programów edukacji ekologicznej oraz z organizacjami, instytucjami, przedstawicielami zakładów pracy i społeczności lokalnych. Nadal w licznych lasach powiatu rozwijana będzie edukacja leśna prowadzona przez pracowników Lasów Państwowych przy współudziale jednostek samorządu terytorialnego, kół łowieckich itp. Ze względu na możliwości rozwoju turystyki i rekreacji w gminach powiatu, konieczne jest obejmowanie edukacją ekologiczną organizatorów turystyki i wypoczynku jak i osób korzystających z oferowanych usług oraz mieszkańców terenów cennych przyrodniczo. Ważną kwestią jest edukacja w miejscu pracy ponieważ większość czynnych zawodowo osób poprzez podejmowane decyzje, ma mniej lub bardziej bezpośredni wpływ na stan środowiska. Nowym i ważnym wezwaniem dla edukacji jest zmieniająca się pozycja polskiego rolnictwa i wsi w procesie integracji z UE. Przemianom tym musi towarzyszyć zwiększenie świadomości ekologicznej rolników i zachowanie tradycji przyjaznego dla środowiska rolnictwa (np. poprzez wdrażanie Kodeksu Dobrych Praktyk Rolniczych). Zdecydowanie największy wpływ na poziom świadomości ekologicznej społeczeństwa mają media. Podkreślić należy, ze istnieje ścisła zależność między wiedzą społeczeństwa z zakresu stanu środowiska i nastawieniem do działań na rzecz jego ochrony, a sposobem ukazywania problemów ekologicznych w mediach. Coraz większego znaczenia nabierają tematyczne programy publicystyczne, filmy popularnonaukowe o tematyce środowiskowej oraz reklama społeczna promująca działania przyjazne środowisku. Współpraca w zakresie propagowania edukacji ekologicznej poprzez media powinna być realizowana we współpracy z innymi powiatami i miastami województwa i zaowocować cyklicznym ukazywaniem się artykułów, programów TV, audycji radiowych, w których przybliżałoby się mieszkańcom bieżące problemy i działania. Efektem współpracy z telewizją lokalną mógłby być cykl programów informacyjnych, wywiadów z politykami, osobami zaangażowanymi w ochronę środowiska, filmów edukacyjnych. Ze względu na możliwość wykorzystania komputerów coraz większe znaczenie będzie miała treść edukacyjna na stronach www oraz możliwość kontaktu i dyskusji z mieszkańcami droga internetową. Duże znaczenie w EE dorosłych mają działania pozaszkolne podejmowane przez uczniów i nauczycieli. Umożliwiają one włączenie do programu edukacji ekologicznej społeczności lokalnych, bez których poparcia żadne działania na rzecz ochrony środowiska nie powiodą się. Równocześnie wspólne działania dzieci i rodziców stwarzają szansę zmiany mentalności społeczeństwa i kształtowania świadomości proekologicznej. Kierunki działań EE 3. Zapewnienie społeczeństwu niezbędnych informacji nt. stanu środowiska i działań na rzecz jego ochrony EE 4. Współdziałanie władz powiatowych z przedstawicielami środowiska naukowego, zakładami pracy i pozarządowymi organizacjami w celu efektywnego wykorzystania różnych form edukacji ekologicznej EE 5. Współdziałanie władz powiatu z mediami w zakresie prezentacji stanu środowiska i pozytywnych przykładów działań podejmowanych na rzecz jego ochrony EE 6. Prowadzenie działań w zakresie edukacji ekologicznej społeczności lokalnej na terenach cennych przyrodniczo Cele krótkoterminowe do 2007 roku i przedsięwzięcia przewidziane do realizacji w latach Cele krótkoterminowe zostały zdefiniowane dla dwóch zagadnień, tj. edukacji formalnej i nieformalnej. Poszczególne przedsięwzięcia zostały przypisane konkretnym kierunkom działań (zachowując odpowiednią numerację). 35

40 Tabela 3.1. Edukacja ekologiczna przedsięwzięcia przewidziane do realizacji w latach Kierunki działań Opis przedsięwzięcia Jednostki realizujące Ogółem w latach Koszty w tys. PLN Zagadnienie: Edukacja ekologiczna formalna Cel krótkoterminowy do 2007 roku: Wykształcenie u uczniów umiejętności obserwowania środowiska i zmian w nim zachodzących, wrażliwości na piękno przyrody i szacunku dla niej EE 1. Prowadzenie aktywnych form edukacji ekologicznej młodzieży EE1.1. Prowadzenie programu Ekozespołów w szkołach gmin powiatu EE 1.2. Edukacja ekologiczna młodzieży prowadzona przez Stowarzyszenie Turystyczna Wieś Retro EE 1.3. Zakup folderów przyrodniczych, map, książek o tematyce leśnej dla szkół EE1.4. Prowadzenie zajęć dydaktycznych dla dzieci i młodzieży szkolnej z zakresu edukacji leśnej z wykorzystaniem istniejącego systemu ścieżek edukacyjnych i przyrodniczych EE1.5. Przygotowanie sali przyrodniczej i budowa pawilonu edukacyjnego EE 1.6. Remont ścieżki edukacyjnej w Rezerwacie Las Lipowy Obrożyska Potencjalne źródła finansowania LOP Środki własne Stowarzyszenie Turystyczna Wieś Retro Nadleśnictwo Piwniczna Nadleśnictwa, Zarząd PPK, szkoły Środki własne Środki własne Lasów Państwowych b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. Ndl. Stary Sącz Środki własne LP, fundusze zewnętrzne Ndl. Piwniczna Środki własne LP, Zarząd PPK 36

41 Tabela 3.1. Edukacja ekologiczna przedsięwzięcia przewidziane do realizacji w latach , c.d. Kierunki działań Opis przedsięwzięcia Jednostki Koszty w tys. PLN realizujące Ogółem w latach Zagadnienie: Edukacja ekologiczna formalna, c.d. EE 2.1. Organizacja konkursu wiedzy Starostwo PFOŚiGW ekologicznej dla gmin powiatu (1/rok) Powiatowe, UM EE2.Wspieranie finansowe i merytoryczne (ze strony samorządów lokalnych) działań z zakresu edukacji ekologicznej prowadzonej w szkołach EE 2.2. Doposażenie szkół w materiały informacyjne nt. prawidłowej gospodarki odpadami, gospodarki wodno-ściekowej itp. EE 2.3. Dofinansowanie akcji ekologicznych w miastach i gminach powiatu EE 2.4. Prowadzenie prelekcji, pogadanek, warsztatów z zakresu edukacji ekologicznej młodzieży szkolnej, m.in. w zakresie prawidłowej gospodarki odpadami, ochrony powietrza, ochrony przyrody, itp. Stary Sącz Starostwo Powiatowe, Urzędy Gmin Potencjalne źródła finansowania PFOŚiGW, GFOŚiGW Urzędy Gmin GFOŚiGW Starostwo Powiatowe b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. Razem koszty - Edukacja ekologiczna formalna Zagadnienie: Edukacja ekologiczna nieformalna Cel krótkoterminowy do 2007 roku: Wykształcenie u mieszkańców powiatu postaw przyjaznych wobec cennych zasobów przyrodniczych EE 3. Zapewnienie społeczeństwu niezbędnych informacji nt. stanu środowiska i działań na rzecz jego ochrony EE 3.1. Bieżące informacje na stronach internetowych Starostwa, miast i gmin powiatu o stanie środowiska w powiecie i podejmowanych działaniach na rzecz jego ochrony EE 3.2. Organizacja spotkań informacyjnych (1/rok) nt. stanu środowiska w powiecie oraz działań podejmowanych na rzecz jego ochrony Starostwo Powiatowe, Urzędy Gmin Starostwo Powiatowe b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d PFOŚiGW 37

42 Tabela 3.1. Edukacja ekologiczna przedsięwzięcia przewidziane do realizacji w latach , c.d. Kierunki działań Opis przedsięwzięcia Zagadnienie: Edukacja ekologiczna nieformalna, c.d. EE 4.1. Edukacja ekologiczna mieszkańców nt. proekologicznych zachowań w zakresie korzystania ze środków transportu, energooszczędności, zmniejszania emisji niskiej itp. EE 4. Współdziałanie władz powiatowych z przedstawicielami środowiska naukowego, zakładami pracy i pozarządowymi organizacjami w celu efektywnego wykorzystania różnych form edukacji ekologicznej EE 5. Współdziałanie władz powiatu z mediami w zakresie prezentacji stanu środowiska i pozytywnych przykładów działań podejmowanych na rzecz jego ochrony EE 5. Współdziałanie władz powiatu z mediami w zakresie prezentacji stanu środowiska i pozytywnych przykładów działań podejmowanych na rzecz jego ochrony EE Organizowanie cykli szkoleniowych dla właścicieli lasów prywatnych nt. prawidłowej gospodarki leśnej EE 4.3. Prowadzenie szkoleń dla rolników w zakresie rolnictwa ekologicznego, agroturystyki i wdrażania Koreksu Dobrych Praktyk Rolniczych EE 5.1. cykliczna edycja programów/ artykułów informujących o stanie środowiska w powiecie EE Prowadzenie kampanii informacyjnej nt. działań na rzecz ochrony środowiska np. dzień bez samochodu, segregacja odpadów EE Przygotowanie i edycja filmów o pozytywnych przykładach troski o środowisko EE 5.4. Organizacja konkursów (fotograficznych, reporterskich) pokazujących stan środowiska w powiecie Jednostki realizujące Starostwo Powiatowe ODR w Nawojowej, Nadleśnictwa, Starostwo Powiatowe ODR w Nawojowej Starostwo Powiatowe, media lokalne Starostwo Powiatowe, media lokalne Starostwo Powiatowe, media lokalne Starostwo Powiatowe, media lokalne Ogółem w latach Koszty w tys. PLN Potencjalne źródła finansowania PFOŚiGW Budżet państwa Budżet państwa PFOŚiGW, GFOŚiGW PFOŚiGW, GFOŚiGW PFOŚiGW, GFOŚiGW PFOŚiGW, GFOŚiGW, sponsorzy 38

43 Tabela 3.1. Edukacja ekologiczna przedsięwzięcia przewidziane do realizacji w latach , c.d. Kierunki działań Opis przedsięwzięcia Jednostki Koszty w tys. PLN realizujące Ogółem w latach Zagadnienie: Edukacja ekologiczna nieformalna, c.d. EE 6. Prowadzenie EE 6.1.Wydawanie biuletynów, Nadleśnictwa: folderów, filmów dot. obszarów cennych Nawojowa, przyrodniczo na terenie poszczególnych Piwniczna, nadleśnictw Stary Sącz działań w zakresie edukacji ekologicznej społeczności lokalnej na terenach cennych przyrodniczo EE Promowanie, w formie broszur i okolicznościowych dodatków do prasy, ścieżek ekologiczno-przyrodniczych, obszarów cennych przyrodniczo itp. EE 6.3. Dalszy rozwój ścieżek przyrodniczo-edukacyjnych na terenach cennych przyrodniczo, punktów obserwacji przyrodniczej itp. Starostwo Powiatowe, Nadleśnictwa, Zarząd PPK Nadleśnictwa, Zarząd PPK, Stowarzyszenie Turystyczna Wieś Retro 2007 Potencjalne źródła finansowania Środki własne LP, WFOŚiGW Środki Starostwa, Środki Ddl. Środki ZPPK Środki własne LP, PFOŚiGW, WFOŚiGW EE 6.4. Organizowanie wycieczek Nadleśnictwa, b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. (1/rok) dla mieszkańców powiatu do miejsc cennych przyrodniczo i kulturowo połączone z edukacja ekologiczną Zarząd PPK, Starostwo Powiatowe Razem koszty - Edukacja ekologiczna nieformalna RAZEM KOSZTY W LATACH : EDUKACJA EKOLOGICZNA

44 Wskaźniki monitorowania celów Poniżej przedstawiono propozycje wskaźników monitorowania celów w zakresie edukacji ekologicznej. CELE Wykształcenie wśród mieszkańców powiatu nowosądeckiego nawyków kultury ekologicznej oraz poczucia odpowiedzialności za jakość środowiska WSKAŹNIKI DO WDROŻENIA Środki finansowe przeznaczone na doposażenie szkół w materiały informacyjno-edukacyjne (tys. zł/rok) Ilość sal/pawilonów edukacyjnych w powiecie (szt.) Liczba przeprowadzonych akcji edukacyjnych Szt./rok) Liczba młodzieży uczestniczącej w sprzątaniu świata (szt./rok) Długość ścieżek przyrodniczych (km) Liczba odbytych szkoleń dla właścicieli lasów prywatnych (szt./rok) Liczba odbytych szkoleń dla rolników (szt./rok) Liczba przeszkolonych rolników (szt/rok) Liczba rozprowadzonych informatorów edukacyjnych (szt./rok) Udział społeczeństwa w działaniach na rzecz ochrony środowiska wg oceny jakościowej Ilość (szt./rok) i jakość interwencji (wniosków) zgłaszanych przez mieszkańców wg oceny jakościowej Liczba (szt./rok), jakość i skuteczność kampanii edukacyjno-informacyjnych wg oceny jakościowej 40

45 4. POPRAWA JAKOŚCI ŚRODOWISKA I BEZPIECZEŃSTWA EKOLOGICZNEGO 41

46 42

47 Poprawa jakości środowiska w aspekcie ochrony zdrowia publicznego jest ważnym elementem procesu integracji Polski z Unią Europejską. Celem strategicznym działań Wspólnoty w obszarze "Środowisko i zdrowie" jest "osiągnięcie takiej jakości środowiska, w którym poziomy zanieczyszczeń spowodowanych przez człowieka nie prowadzą do znaczącego wpływu na zdrowie człowieka lub jego zagrożenia". Mówiąc o bezpieczeństwie ekologicznym w perspektywie najbliższych lat, należy mieć na uwadze przede wszystkim jakość wód powierzchniowych i powietrza atmosferycznego, natomiast w perspektywie wieloletniej jakość gleb i wód podziemnych oraz różnorodność biologiczną. Większość unijnych standardów, którym Polska musi sprostać, dotyczy jakości środowiska. Zadania z tego zakresu należą do najistotniejszych i najbardziej kosztownych, ponieważ obejmują tak ważne dziedziny jak ochrona zasobów wodnych, gospodarowanie odpadami, ochrona powietrza atmosferycznego. Do nich odnosi się również wiele przyjętych przez Polskę zobowiązań międzynarodowych wynikających z podpisanych konwencji i protokołów do konwencji. Opierając się na aktualnym stanie w zakresie poszczególnych elementów środowiska i uciążliwości w powiecie nowosądeckim (odrębny dokument) oraz prawnych wymaganiach, sformułowano cele średniookresowe do 2011 roku i strategię ich realizacji, cele krótkoterminowe do 2007 roku oraz przedsięwzięcia przewidziane do realizacji w latach Ponadto poszczególnym celom przypisano mierniki przy pomocy których będzie oceniany stopień ich osiągnięcia Jakość wód i stosunki wodne (W) Cele średniookresowe do 2011 roku i strategia ich realizacji 1. Zapewnienie mieszkańcom powiatu odpowiedniej jakości i ilości wody do picia 2. Dążenie do zapewnienia odpowiedniej jakości użytkowej wód 3. Ochrona przed powodzią Mówiąc o jakości wód należy podkreślić odmienne, niż dotychczas podejście do określania wymaganej jakości wód (tzw. jakość użytkowa wód). Zgodnie z zapisami Prawa Wodnego, mówiąc o jakości użytkowej wód należy rozumieć: wody powierzchniowe i podziemne, które są lub mogą być wykorzystywane do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia wody powierzchniowe wykorzystywane do celów rekreacyjnych, a w szczególności do kąpieli wody powierzchniowe przeznaczone do bytowania ryb, skorupiaków i mięczaków lub innych organizmów w warunkach naturalnych oraz umożliwiających migracje ryb Powyższy cel jest zgodny z celem zdefiniowanym w wojewódzkim programie ochrony środowiska 7, ale uwzględnia nowe podejście do klasyfikacji jakości wód (zgodnie z ustawą Prawo wodne). Osiągnięcie standardów obowiązujących w krajach UE w zakresie jakości wody, będzie wymagać szeregu działań organizacyjnych i programowych w sferze zarządzania zasobami wodnymi i przede wszystkim realizacji wielu kosztownych inwestycji w zakresie budowy systemów 7 Cel zdefiniowany w wojewódzkim programie ochrony środowiska: Przywrócenie wysokiej jakości wód powierzchniowych, rewitalizacja pierwszego poziomu wodonośnego do jakości umożliwiającego jego wykorzystanie jako lokalnego źródła zaopatrzenia w wodę pitną, ochrona jakości wód podziemnych oraz racjonalizacja ich wykorzystania, stworzenie racjonalnego systemu stref ochronnych ujęć wody i zapewnienie w planach zagospodarowania przestrzennego nadrzędności zasad gospodarowania w nich nad innym wykorzystaniem terenów. 43

48 kanalizacyjnych i oczyszczalni ścieków, retencjonowania wody oraz ochrony przed powodzią, a także budowy wodociągów celem dostarczenia wszystkim mieszkańcom powiatu wody pitnej dobrej jakości. Istotnym zadaniem będzie opracowanie zasobów dyspozycyjnych wód, szczególnie w gminach korzystających z wód trzeciorzędowych. Biorąc pod uwagę występujący deficyt wody do picia (gminy: Grybów, Korzenna, Krynica Zdrój, Muszyna, Łososina Dolna) przy równoczesnym wzroście poboru wody z ujęć komunalnych, rozbudowa sieci wodociągowej jest uwarunkowana zapewnieniem źródła wody. Istotnym zadaniem jest ustalenie zasięgu użytkowych poziomów wód podziemnych w powiecie. Obecnie z wody wodociągowej korzysta ok. 40% ogółu ludności powiatu. Znacząca poprawa w tym zakresie zostanie osiągnięta po zrealizowaniu dwóch ważnych w skali powiatu projektów, planowanych do finansowania ze środków Funduszu Spójności (patrz niżej). Zwiększenie skuteczności ochrony jakości wód podziemnych ma na celu zmniejszenie przenikania zanieczyszczeń z powierzchni ziemi do warstw wodonośnych. Duże znaczenie będzie mieć zapewnienie właściwej ochrony wód w strefach szczególnie wrażliwych, a więc tam gdzie podatność na ich zanieczyszczenie jest największa. Do osiągnięcia tego celu konieczne jest uwzględnienie w planach zagospodarowania przestrzennego wszelkich informacji bieżących oraz prognoz dotyczących oddziaływania na środowisko wodne projektowanej zabudowy i wszelkich obiektów, a także obszarów funkcjonalnych na terenie powiatu. Sporządzenie na ich podstawie projektów stref ochronnych, a następnie odpowiednie ich wdrożenie da możliwość sprawowania dostatecznej kontroli nad procesami migracji zanieczyszczeń i tym samym ograniczy degradację wód. Głównymi czynnikami, które powinny być brane pod uwagę są parametry hydrogeologiczne, takie jak, głębokość występowania zwierciadła wód podziemnych, litologia i zdolności filtracyjne warstwy wodonośnej, rodzaj i miąższość warstwy glebowej, topografia, a także dane na temat istniejących już obiektów mogących zagrażać jakości wód (miejsca skażone, np. magazyny substancji niebezpiecznych, składowiska odpadów, stacje paliw) oraz urządzeń lub miejsc związanych z pozyskiwaniem wody (ujęcia), a także zbiorników i cieków powierzchniowych. Istotne z punktu widzenia niniejszego programu ochrony środowiska, obejmującego okres do 2011 roku, są wynegocjowane okresy przejściowe w odniesieniu do dyrektywy Rady 91/271/EEC (oczyszczanie ścieków komunalnych) i zapisy prawa wodnego nakładające na aglomeracje o równoważnej liczbie mieszkańców (RLM) powyżej , obowiązek wyposażenia się w sieci kanalizacyjne dla ścieków komunalnych zakończone oczyszczalniami ścieków w terminie do 31 grudnia 2010 roku (takimi aglomeracjami są gminy miejsko-wiejskie: Krynica Zdrój, Stary Sącz oraz gminy wiejskie: Chełmiec, Grybów), a w przypadku aglomeracji o RLM od 2000 do do 31 grudnia 2015 r. (pozostałe gminy powiatu). Uporządkowanie gospodarki ściekowej we wszystkich gminach powiatu wymaga szeregu inwestycji, za które odpowiedzialne są poszczególne gminy. Z sieci kanalizacyjnej korzysta ok. 27,5 % ogółu mieszkańców powiatu, a poszczególne gminy charakteryzują się bardzo zróżnicowanym stopniem skanalizowania: od braku kanalizacji (gm. Grybów, Kamionka Wielka, Korzenna, Łabowa, Podegrodzie) do wskaźnika prawie 84% w Krynicy Zdroju. Niektóre z gmin podjęły inicjatywę wspólnego kompleksowego rozwiązania problemu oczyszczania ścieków i dostarczenia zdatnej wody do picia na potrzeby ludności. Na uwagę zasługują dwa przedsięwzięcia: Uporządkowanie gospodarki wodno-ściekowej zlewni rzeki Biała 8 w ramach Programu Czysty Dunajec i Modernizacja i rozbudowa systemu gospodarki wodno-ściekowej Miasta Nowego Sącza z przyległymi terenami gmin sąsiednich". Pierwszy z projektów, dla którego przygotowano wniosek do finansowania z Funduszu Spójności (wnioskodawcą jest powiat tarnowski) obejmuje miejscowości leżące w zlewni rzeki Biała Tarnowska, należące do powiatów: gorlickiego, nowosądeckiego i tarnowskiego. Z powiatu 8 Bezpośrednio z koryta rzeki Białej ujmowane są wody powierzchniowe dla zaopatrzenia w wodę subregionów ciężkowickiego i tuchowskiego (powiat tarnowski) 44

49 nowosądeckiego w projekt włączone są: Miasto Grybów, Gmina Grybów, Gmina Korzenna i Gmina Krynica Zdrój. Docelowym Beneficjentem projektu będzie spółka komunalna z o.o. (planowany termin rejestracji spółki luty 2004 r.). Spółka będzie zarządzała przedsięwzięciem na etapie przygotowania, realizacji inwestycji, a po zakończeniu fazy inwestycyjnej eksploatacją infrastruktury wodnościekowej. Budowa systemu sieci kanalizacyjnej prowadzona będzie wyłącznie na terenach o zwartej zabudowie. Na terenach o zabudowie rozproszonej montowane będą oczyszczalnie przydomowe. Z pozostałych gospodarstw przewiduje się odwożenie ścieków wozami asenizacyjnymi do najbliższych oczyszczalni ścieków. Wnioskodawcą drugiego projektu jest Spółka z o.o. Sądeckie Wodociągi, będąca w 100% własnością gminy Nowy Sącz. Celem projektu jest uporządkowanie gospodarki wodno-ściekowej na terenie miasta Nowego Sącza i sąsiednich gmin, tj.: Stary Sącz, Nawojowa, Kamionka Wielka i Chełmiec. Po zakończeniu finansowania rezultaty projektu będą zarządzane i eksploatowane przez wnioskodawcę. Obecnie trwają prace przygotowawcze zmierzające do przekształcenia spółki Sądeckie Wodociągi w spółkę międzygminną. W realizacji tych dwóch projektów, Starostwo Powiatowe w Nowym Sączu będzie pełniło rolę koordynatora ze strony gmin powiatu nowosądeckiego. Jakość wód powierzchniowych w powiecie nowosądeckim jest wypadkową oddziaływania zarówno źródeł lokalnych, jak i zewnętrznych, z poza granic powiatu, w tym ze Słowacji. Potencjalne zanieczyszczenia wód powierzchniowych i podziemnych mogą być także następstwem zdarzeń awaryjnych (wyciek substancji niebezpiecznych w czasie transportu drogowego i kolejowego). Rolnictwo ma istotny wpływ na jakość wód gruntowych jak i powierzchniowych. Źródłem zanieczyszczeń z rolnictwa są zarówno źródła obszarowe tj. spływy powierzchniowe jak i źródła punktowe: niewłaściwie przechowywane nawozy mineralne i organiczne (obornik, gnojówka, gnojowica), pestycydy, odcieki kiszonkowe. Rolnictwo ma także wpływ na erozję glebową i w konsekwencji na ładunki namułów dopływających do rzek i do wód stojących. Należy także powiedzieć, że rolnictwo jest użytkownikiem znacznej ilości wody (w krajach UE ok. 30% całkowitych poborów wody). Podnoszenie produkcji rolnej powoduje drenaż, odwodnienie i przekształcenia obszarów podmokłych, podobnie jak całych dolin rzecznych. Dyrektywa 91/676/EWG - "azotanowa", dotyczy ochrony wód przed zanieczyszczeniem powodowanym przez azotany pochodzące ze źródeł rolniczych. Ma ona na celu dwa aspekty: zmniejszenie zanieczyszczenia wód azotanami ze źródeł rolniczych oraz zapobieganie dalszemu zanieczyszczeniu. państwa członkowskie (w tym Polska) powinny określić obszary (strefy) podatne na zanieczyszczenie azotanami i ustanowić programy działania ukierunkowane na zmniejszenie zanieczyszczenia wód na tych obszarach. Wyznaczenie wód wrażliwych i obszarów szczególnie narażonych na azotany pochodzenia rolniczego oraz ustanowienie programów działań na tych obszarach jest zadaniem RZGW. Obecnie zostały wstępnie określone projektowane obszary szczególnie narażone. Łączna powierzchnia tych obszarów wynosi 2,48% powierzchni Polski (jest to znikomy procent, dla przykładu w Anglii- 55%, Szkocji - 13%, ale w Irlandii - 1%). RZGW w Krakowie przeprowadził na obszarze podległym Zarządowi - wstępną identyfikację zasobów wodnych i związanych z nimi obszarów narażonych na zanieczyszczenie azotanami pochodzenia rolniczego. Generalnie - w całym dorzeczu RZGW w Krakowie brak jest wód płynących, w których występują stężenia azotanów powyżej 50 mg/dm 3 oraz w przedziale od mg/dm 3. Zatem, dla tego kryterium nie można wyznaczyć wód wrażliwych i związanych z nimi 45

50 obszarów narażonych na zanieczyszczenie azotanami pochodzenia rolniczego. Podatność wód powierzchniowych w dorzeczu RZGW na eutrofizację jest zależna od stężeń fosforu. Pomimo występujących przekroczeń orientacyjnych wartości granicznych podstawowych wskaźników eutrofizacji wód, nie stwierdzono występowania tego zjawiska w wodach płynących. Jest to związane z krótkim czasem retencji, nie sprzyjającym rozwojowi glonów. Programy, o których mowa powyżej, powinny wskazywać środki konieczne do prawidłowego prowadzenia procesu nawożenia i dla odpowiedniej gospodarki gruntami rolnymi w celu zredukowania do dopuszczalnego poziomu przemieszczeń związków azotu do wód powierzchniowych i podziemnych. Wśród jednostek, które powinny być zaangażowane we wdrażanie dyrektywy azotanowej należy wymienić: - Ośrodki Doradztwa Rolniczego - prowadzące doradztwo dla rolników, - Stacje Chemiczno-Rolnicze - wykonujące badania gleb na potrzeby nawożenia, - Krajowe Centrum Doradztwa Rozwoju Rolnictwa i Obszarów Wiejskich - realizujące programy szkoleniowe dla służb doradczych i rolników z zakresu rolnictwa i środowiska. Pierwszym bardzo ważnym opracowaniem upowszechniającym w Polsce zapisy Dyrektywy azotanowej jest Kodeks Dobrych Praktyk Rolniczych (uaktualniony w 2002 roku). KDPR nie jest obowiązującym aktem prawnym, ale zawiera materiał edukacyjny promowany zarówno przez Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi jak i Ministerstwo Środowiska. Uporządkowanie gospodarki ściekowej przyczyni się nie tylko do poprawy jakości wód powierzchniowych, będących źródłem wody pitnej (rz. Dunajec, potok Muszynka), ale także do wzrostu walorów krajobrazowych i rekreacyjnych, polepszenia warunków bytowania i rozwoju wielu gatunków roślin i zwierząt oraz zapobiegnie zanieczyszczeniu wód podziemnych, a w perspektywie długoterminowej do poprawy ich jakości. Jest to niezmiernie ważne, biorąc pod uwagę korzystanie z wód podziemnych do celów zaopatrzenia ludności. Regulacja rzek i potoków, oprócz budowy zbiorników wielozadaniowych, systemu małej retencji powierzchniowej i podziemnej, zalesiania (zmniejszenie współczynnika spływu) - jest jedną z najważniejszych metod ograniczenia zagrożenia powodziowego w powiecie nowosądeckim. Administratorem rzek powiatu są RZGW w Krakowie Oddz. w Nowym Sączu oraz MZMiUW w Krakowie Oddz. w Nowym Sączu. Na rzekach znajdujących się pod zarządem RZGW realizowane będą inwestycje w ramach Programu Wisła 2020 obejmują one nowe budowle regulacyjne rzek i potoków, jak i modernizację istniejących. "Program małej retencji dla województwa nowosądeckiego" (1996 r., WZMiUW w Nowym Sączu) przewiduje budowę 20 zbiorników małej retencji na terenie powiatu nowosądeckiego. Ze względu na brak środków finansowych nie rozpoczęto inwestycji. Obecnie MZMiUW kończy opracowanie programu małej retencji dla Województwa Małopolskiego. Rozwój małej retencji ma istotne znaczenie na obszarach, gdzie występuje deficyt wody do picia (zlewnie rzek: Biała Tarnowska, Kamienica Nawojowska, Poprad, Łososina). Zamulanie Jeziora Rożnowskiego jest jedną z ważniejszych przyczyn degradacji ekologicznej, co skutkuje mniejszą atrakcyjnością jeziora i jego otoczenia. Aby przeciwdziałać postępującej degradacji ekologicznej obu zbiorników (Rożnów - Czchów) władze samorządowe regionu, w ramach Związku Gmin Jeziora Rożnowskiego podjęły działania naprawcze: rekultywacja wybranych stref brzegowych, częściowe odmulenie dna zbiorników. Najbardziej zdegradowane obszary, które w pierwszej kolejności zostaną zrekultywowane, to zatoki w rejonach miejscowości Tęgoborze i Wytrzyszczka (powiat brzeski). 46

51 Kierunki działań Zagadnienie: Zaopatrzenie w wodę W 1. W 2. W 3. W 4. W 5. W 6. Ustalenie zasięgu użytkowych poziomów wód podziemnych w powiecie Ochrona przed nadmierną eksploatacją wód podziemnych Właściwa gospodarka wokół indywidualnych ujęć wody w celu ograniczenia infiltracji zanieczyszczeń Wprowadzenie ograniczeń w zagospodarowaniu terenu w obszarach zasilania ujęć wody do picia.(np. zakaz lokalizacji uciążliwego przemysłu, składowisk odpadów, magazynów substancji niebezpiecznych, itp.) Budowa i modernizacja ujęć wody oraz budowa i modernizacja stacji uzdatniania wody w celu dostosowania jakości wody do picia do wymagań prawnych Budowa nowych sieci wodociągowych oraz sukcesywna wymiana i renowacja wyeksploatowanych odcinków sieci wodociągowej W 7. Minimalizacja strat wody na przesyle wody wodociągowej (przewody magistralne i lokalne). Zagadnienie: Gospodarka ściekowa W 8. Intensyfikacja współpracy ponadlokalnej i międzynarodowej dot. rozwiązania problemu gospodarki ściekowej (w tym współpraca ze Słowacją w zakresie wspólnych działań ukierunkowanych na poprawę jakości wód rz. Poprad) W 9. Budowa sieci kanalizacyjnej i sukcesywna modernizacja istniejącej sieci W 10. Budowa nowych oczyszczalni ścieków i modernizacja istniejących oczyszczalni ścieków w kierunku spełnienia wymagań obowiązującego prawa oraz optymalizacja wykorzystania istniejących oczyszczalni ścieków (w tym dociążenie oczyszczalni) W 11. Budowa oczyszczalni grupowych i przydomowych w tych miejscach, gdzie z przyczyn ekonomicznych i technicznych nie będzie możliwe doprowadzenie kanalizacji W 12. Rozdział kanalizacji sanitarnej od deszczowej W 13. Upowszechnienie stosowania kodeksu dobrej praktyki rolniczej (KDPR) W 14. Rozwój prośrodowiskowych zasad produkcji rolnej, w tym właściwe stosowanie nawozów sztucznych i nawozów organicznych oraz środków ochrony roślin oraz budowa płyt obornikowych, zbiorników na gnojówkę i gnojowicę W 15. Właściwe użytkowanie gruntów przyległych do cieków W 16. Podejmowanie działań zmierzających do spowolnienia odpływu wód ze zlewni Kierunki działań W 13 i W 14 zostały także ujęte w zagadnieniu ochrony gleb użytkowanych rolniczo (łącznie z listą przedsięwzięć planowanych do realizacji w latach ). Zagadnienie: Rekultywacja Jeziora Rożnowskiego W 17. Należyte utrzymanie obrzeży Jeziora oraz koryt cieków wpadających do niego W 18. Strefowe pogłębianie dna zbiornika (w tym likwidacja zbędnych płycizn) oraz podwyższenie strefy brzegowej i ukształtowanie i ubezpieczenie nowej linii brzegowej (Tęgoborze, Znamirowice) W 19. Zabudowa biologiczna ujść potoku Świdnik i potoku Przydonickiego W 20. Poprawa hydraulicznych warunków przejścia fal powodziowych w cofce zbiornika Rożnowskiego W 21. Budowa zapór przeciw rumowiskowych w zlewni Dunajca Zagadnienie: Ochrona przed powodzią W 22. Wyznaczenie i ujęcie w studiach i kierunkach zagospodarowania przestrzennego terenów zalewowych W 23. Doskonalenie systemu monitorowania i ostrzegania o zagrożeniu powodzią W 24. Rozwój regionalnego systemu małej retencji wodnej, z poszanowaniem warunków ekologicznych W 25. Budowa umocnień brzegów rzek i potoków górskich W 26. Należyte utrzymanie wód (udrażnianie przepływu, utrzymanie urządzeń wodnych) 47

52 Cele krótkoterminowe do 2007 roku i przedsięwzięcia przewidziane do realizacji w latach Cele krótkoterminowe do 2007 roku w zakresie jakości wód i stosunków wodnych zostały zdefiniowane dla każdego zagadnienia omówionego powyżej (par ). Priorytetowe znaczenie w skali powiatu, w ramach poprawy zaopatrzenia mieszkańców w wodę do picia i poprawy gospodarki ściekami komunalnymi, mają przedsięwzięcia ujęte w projektach do finansowania z Funduszu Spójności a przewidziane do realizacji w latach W projekcie pt. Porządkowanie gospodarki wodno-ściekowej zlewni rzeki Biała w ramach Programu Czysty Dunajec ujmuje ( w obszarze powiatu nowosądeckiego): 1. Budowę sieci kanalizacyjnej w miejscowościach gmin: Miasto Grybów Gmina Grybów: Florynka, Binczarowa, Kąclowa, Siołkowa, Gródek, Polna, Wyskitna, Ptaszkowa, Cieniawa, Stróże i Biała Niżna Gmina Korzenna: Korzenna, Wojnarowa, Łęka Siedlecka Gmina Krynica Zdrój: Polany, Berest, Czyrna, Piorunka W powyższych miejscowościach zostanie wybudowane ok. 330,5 km sieci kanalizacyjnej oraz przyłączy. 2. Budowę oczyszczalni ścieków w miejscowościach gmin: Gmina Grybów: Kąclowa, Ptaszkowa, Stróże, Gmina Korzenna: Wojnarowa, Łęka Siedlecka Gmina Krynica Zdrój: Berest, Czyrna, Piorunka, Polany. Ponadto zostaną wybudowane oczyszczalnie przydomowe w miejscowościach charakteryzujących się dużym rozproszeniem zabudowy. 3. Budowę i rozbudowę sieci wodociągowej w następujących miejscowościach: Gmina Grybów: Krużlowa, Kąclowa, Ptaszkowa, Cieniawa, Wawrzka Miasto Grybów ( wraz z ujęciem wody) Gmina Krynica Zdrój: Polany i Berest (wraz z ujęciem wody i stacją uzdatniania wody), Piorunka, W powyższych miejscowościach zostanie wybudowane prawie 82 km sieci wodociągowej i przyłączy. W wyniku realizacji projektu Modernizacja i rozbudowa systemu gospodarki wodno-ściekowej Miasta Nowego Sącza z przyległymi terenami gmin sąsiednich : 1. Sieć kanalizacyjna zostanie doprowadzona do: mieszkańców Miasta i Gminy Stary Sącz (30% ogółu mieszkańców) mieszkańców gminy Kamionka Wielka (100% ogółu mieszkańców) 4926 mieszkańców gminy Nawojowa (63% ogółu mieszkańców) mieszkańców gminy Chełmiec (44% ogółu mieszkańców). 2. Sieć wodociągowa zostanie doprowadzona do: 372 mieszkańców Miasta i Gminy Stary Sącz mieszkańców Gminy Nawojowa mieszkańców Gminy Chełmiec. Ponadto, istotne znaczenie dla poprawy jakości życia mieszkańców powiatu, a zwłaszcza bezpieczeństwa, mają przedsięwzięcia dotyczące regulacji cieków, budowy zbiorników małej retencji a także rekultywacji Jeziora Rożnowskiego. Poszczególne przedsięwzięcia zostały przypisane konkretnym kierunkom działań (zachowując odpowiednią numerację). 48

53 Tabela 4.1. Jakość wód i stosunki wodne Przedsięwzięcia przewidziane do realizacji w latach Kierunki działań Opis przedsięwzięcia Jednostki realizujące Ogółem w latach Koszty w tys. PLN Zagadnienie: Zaopatrzenie w wodę Cel krótkoterminowy do 2007 roku: Zwiększenie liczby mieszkańców powiatu nowosądeckiego korzystających z sieci wodociągowej do 45% ogółu ludności W 3. Właściwa gospodarka wokół indywidualnych ujęć wody w celu ograniczenia infiltracji zanieczyszczeń W 4. Wprowadzenie ograniczeń w zagospodarowaniu terenu w obszarach zasilania ujęć wody do picia W 5. Budowa i modernizacja ujęć wody oraz budowa i modernizacja stacji uzdatniania wody w celu dostosowania jakości wody do picia do wymagań prawnych W 3.1. Edukacja ekologiczna mieszkańców w zakresie właściwej lokalizacji i przechowywania obornika, gnojowicy itp. W4.1. Wprowadzanie zapisów do miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego chroniących obszary szczególnie wrażliwe (dolin rzecznych, płytkiego zalegania wód podziemnych) przed zainwestowaniem i rygorystyczne przestrzeganie tych zapisów W 5.1.Modernizacja ujęcia powierzchniowego w Gaboniu. w gminie Stary Sącz W 5.2. Budowa ujęcia wody dla miasta Grybów (w ramach projektu FS) W 5.3. Budowa ujęcia wody i stacji uzdatniania wody w gminie Krynica Zdrój : dla wsi Polany i Berest (w ramach projektu FS) W 5.3. Budowa ujęcia i stacji uzdatniania wody na terenie gminy Łososina Dolna. Urzędy Gmin, ODR b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. Urzędy Gmin b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. Urząd Miasta i Gminy Stary Sącz Urząd Miasta Grybów Urząd Miasta Krynica Urząd Gminy Łososina Dolna Potencjalne źródła finansowania Środki własne, Środki unijne koszty podane łącznie z kosztami sieci wodociągowej (przedsięwzięcie nr W 6.2.) koszty podane łącznie z kosztami sieci wodociągowej (przedsięwzięcie nr W 6.2) koszty podane łącznie z kosztami sieci wodociągowej (przedsięwzięcie nr W 6.3) Środki własne, Fundusz Spójności Środki własne, Fundusz Spójności Budżet Gminy, Fundusze ekologiczne 49

54 Tabela 4.1. Jakość wód i stosunki wodne Przedsięwzięcia przewidziane do realizacji w latach , c.d. Kierunki działań Opis przedsięwzięcia Jednostki Koszty w tys. PLN realizujące Ogółem w latach Zagadnienie: Zaopatrzenie w wodę, c.d. W 6. Budowa nowych W 6.1. Budowa sieci wodociągowej w Sądeckie sieci wodociągowych oraz gminach: Stary Sącz, Nawojowa, Wodociągi, sukcesywna wymiana i Kamionka Wielka, Chełmiec w ramach Gminy powiatu renowacja programu: Modernizacja i rozbudowa nowosądeckiego, wyeksploatowanych systemu gospodarki wodno-ściekowej Koordynacja dla odcinków sieci Miasta Nowego Sącza z przyległymi gmin powiatu wodociągowej terenami gmin sąsiednich nowosądeckiego: Starost.Powiatowe W 6.2.Budowa sieci wodociągowej w gminach: Grybów (miasto i gmina), Krynica w ramach przedsięwzięcia Uporządkowanie gospodarki wodnościekowej zlewni rzeki Biała w ramach Programu Czysty Dunajec W 6.3. Budowa wodociągów, ujęcia i stacji uzdatniania wody na terenie gminy Łososina Dolna. W 6.4. Porządkowanie gospodarki wodnej na terenie gminy Gródek n/dunajcem w Nowym Sączu Starostwo Powiatowe w Tarnowie, Gminy powiatu nowosądeckiego, Koordynacja dla gmin powiatu nowosądeckiego: Starost.Powiatowe w Nowym Sączu Urząd Gminy Łososina Dolna Urząd Gminy Gródek n/dunajcem (szacunkowy koszt w latach wynosi tys. PLN, razem z ujęciem wody i stacją uzdatniania wody) Potencjalne źródła finansowania Środki własne gmin NFOŚiGW, WFOŚiGW, Fundusz Spójności NFOŚiGW, WFOŚiGW, Fundusz Spójności Budżet Gminy Fundusze ekologiczne Budżet Gminy,, środki z UE, środki z programu PORR, wkład prywatny W 6.5. Budowa sieci wodociągowej na Urzędy Gmin Budżet Gminy, terenach gmin: Łącko, Rytro, Piwniczna Fundusze Zdrój, Podegrodzie, Korzenna Ekologiczne, Środki UE Razem koszty - Zaopatrzenie w wodę

55 Tabela 4.1. Jakość wód i stosunki wodne Przedsięwzięcia przewidziane do realizacji w latach , c.d. Kierunki działań Opis przedsięwzięcia Jednostki Koszty w tys. PLN realizujące Ogółem w latach Zagadnienie: Gospodarka ściekowa Cel krótkoterminowy do 2007 roku: Objęcie 50% mieszkańców powiatu systemem odprowadzenia i oczyszczania ścieków oraz sukcesywne ograniczanie zanieczyszczeń obszarowych W 8. W 8.1. Współpraca w ramach projektu Sądeckie Intensyfikacja współpracy Modernizacja i rozbudowa systemu Wodociągi b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. ponadlokalnej i międzynarodowej dot. rozwiązania problemu gospodarki wodno-ściekowej Miasta Nowego Sącza z przyległymi terenami gmin sąsiednich gospodarki ściekowej b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. W 9. Budowa sieci kanalizacyjnej i sukcesywna modernizacja istniejącej sieci W 8.2. Współpraca w ramach projektu Uporządkowanie gospodarki wodnościekowej zlewni rzeki Biała w ramach Programu Czysty Dunajec W 9.1.Budowa sieci kanalizacyjnej w gminach: Stary Sącz, Nawojowa, Kamionka Wielka, Chełmiec w ramach programu: Modernizacja i rozbudowa systemu gospodarki wodno-ściekowej Miasta Nowego Sącza z przyległymi terenami gmin sąsiednich W 9.2. Budowa sieci kanalizacyjnej w gminach: Grybów (miasto i gmina), Korzenna, Krynica w ramach przedsięwzięcia Uporządkowanie gospodarki wodno-ściekowej zlewni rzeki Biała w ramach Programu Czysty Dunajec Starostwo Powiatowe w Tarnowie Sądeckie Wodociągi, Gminy powiatu nowosądeckiego, Koordynacja dla gmin powiatu nowosądeckiego: Starost.Powiatowe w Nowym Sączu Starostwo Powiatowe w Tarnowie, Gminy powiatu nowosądeckiego, Koordynacja dla gmin powiatu nowosądeckiego: Starost.Powiatowe w Nowym Sączu (łączny koszt do 2008 roku wraz z oczyszczalniami ścieków, w tym przydomowymi wynosi ok. 113 mln zł)) Potencjalne źródła finansowania Środki własne gmin NFOŚiGW, WFOŚiGW, Fundusz Spójności Środki własne gmin NFOŚiGW, WFOŚiGW, Fundusz Spójności 51

56 Tabela 4.1. Jakość wód i stosunki wodne Przedsięwzięcia przewidziane do realizacji w latach , c.d. Kierunki działań Opis przedsięwzięcia Jednostki Koszty w tys. PLN realizujące Ogółem w latach Zagadnienie: Gospodarka ściekowa, c.d. Potencjalne źródła finansowania W 9 - c.d. W 9.3.Budowa sieci kanalizacyjnej w gminie Łososina Dolna W 9.4. Budowa sieci kanalizacyjnej w gminie Podegrodzie W 9.5. Uporządkowanie gospodarki ściekowej na terenie gminy Gródek n/dunajcem W 9.6. Porządkowanie gospodarki ściekowej na terenie gminy Łącko W 9.7. Budowa kanalizacji w gminie Rytro W 9.8. Budowa kanalizacji w gminie Piwniczna Zdrój W 9.9. Porządkowanie gospodarki ściekowej w gminie Muszyna Urząd Gminy Budżet gminy, Łososina Dolna środki unijne Urząd Gminy Budżet Gminy, Podegrodzie Środki UE Fundusze Ekolog. Urząd Gminy Budżet Gminy, Gródek środki UE, n/dunajcem Środki z programu PORR, wkład prywatny Urząd Gminy Budżet Gminy, Łącko Fundusze Ekolog., Środki UE Urząd Gminy Budżet Gminy, Rytro Fundusze Ekolog., Środki UE UMiG Piwniczna Budżet Gminy, Zdrój Fundusze ekolog., Środki UE UMiG Muszyna Budżet Gminy, SAPARD 52

57 Tabela 4.1. Jakość wód i stosunki wodne Przedsięwzięcia przewidziane do realizacji w latach , c.d. Kierunki działań Opis przedsięwzięcia Jednostki Koszty w tys. PLN realizujące Ogółem w latach Zagadnienie: Gospodarka ściekowa, c.d. Potencjalne źródła finansowania W 10. Budowa nowych oczyszczalni ścieków i modernizacja istniejących oczyszczalni ścieków w kierunku spełnienia wymagań obowiązującego prawa oraz optymalizacja wykorzystania istniejących oczyszczalni ścieków (w tym dociążenie oczyszczalni) W 11. Budowa oczyszczalni grupowych i przydomowych W Budowa oczyszczalni ścieków w gminach: Grybów (miasto i gmina), Korzenna, Krynica w ramach przedsięwzięcia Uporządkowanie gospodarki wodno-ściekowej zlewni rzeki Biała w ramach Programu Czysty Dunajec W Budowa oczyszczalni wraz z kolektorem w Witowicach Dolnych w gm. Łososina Dolna W Budowa oczyszczalni ścieków i sieci kanalizacyjnej w gminie Łabowa (dla sołectwa Kamianna) oraz Opracowanie dokumentacji dot. odprowadzania i oczyszczania ścieków w sołectwach gminy Łabowa, z wyłączeniem sołectwa Kamianna W Budowa oczyszczalni przydomowych w gminie Korzenna, w ramach przedsięwzięcia Uporządkowanie gospodarki wodnościekowej zlewni rzeki Biała w ramach Programu Czysty Dunajec Starostwo Powiatowe w Tarnowie, Gminy powiatu nowosądeckiego, Koordynacja dla gmin powiatu nowosądeckiego: Starost.Powiatowe w Nowym Sączu Urząd Gminy Łososina Dolna Urząd Gminy Łabowa Starostwo Powiatowe w Tarnowie Gminy powiatu nowosądeckiego, Koordynacja dla gmin powiatu nowosądeckiego: Starost.Powiatowe w Nowym Sączu Urząd Gminy Łososina Dolna koszty podane łącznie z kosztami sieci kanalizacyjnej (przedsięwzięcie nr W 9.2.) Środki własne gmin NFOŚiGW, WFOŚiGW, Fundusz Spójności Budżet Gminy, Środki UE Budżet Gminy, Fundusze ekologiczne, Środki UE koszty podane łącznie z kosztami sieci kanalizacyjnej (przedsięwzięcie nr W 9.2.) W Budowa przydomowych oczyszczalni w gminie Łososina Dolna (Rąbkowa, Tabaszowa, Znamirowice) Razem koszty - Gospodarka ściekowa Środki własne gmin NFOŚiGW, WFOŚiGW, Fundusz Spójności Budżet gminy, środki unijne 53

58 Tabela 4.1. Jakość wód i stosunki wodne Przedsięwzięcia przewidziane do realizacji w latach , c.d. Kierunki działań Opis przedsięwzięcia Jednostki Koszty w tys. PLN realizujące Ogółem w latach Zagadnienie: Rekultywacja Jeziora Rożnowskiego Cel krótkoterminowy do 2007 roku: Rekultywacja zdegradowanych stref przybrzeżnych zbiornika W 20. W 20.1 Czyszczenie obrzeży Jeziora Związek Gmin Należyte utrzymanie Rożnowskiego oraz koryt cieków Jeziora obrzeży Jeziora oraz koryt wodnych wpadających do jeziora Rożnowskiego cieków wpadających do niego Potencjalne źródła finansowania Budżety Gmin, ISPA, środki UE Razem koszty - Rekultywacja Jeziora Rożnowskiego Zagadnienie: Ochrona przed powodzią Cel krótkoterminowy do 2007 roku: Ograniczenie narażenia ludzi i strat w środowisku wynikających z powodzi W 22. Wyznaczenie i ujęcie w studiach i kierunkach zagospodarowania przestrzennego terenów zalewowych W 24. Rozwój regionalnego systemu małej retencji wodnej, z poszanowaniem warunków ekologicznych W 25. Budowa umocnień brzegów i potoków górskich oraz budowli hydrotechnicznych W Wprowadzenie do planów zagospodarowania przestrzennego ograniczeń w zagospodarowywaniu związanych z wyznaczeniem terenów zalewowych W Budowa zbiorników małej retencji: Grodna w Grybowie, Zakiczański i Czarna Woda w Łącku, W Budowa zbiornika małej retencji w Skrudzinie W Realizacja Programu Wisła 2020 w zakresie zadań inwestycyjnych hydrotechnicznych na rzekach i potokach powiatu nowosądeckiego (budowle nowe) Urzędy Miast i Gmin MZMiUW w Krakowie Urząd Miasta i Gminy Stary Sącz, MZMiUW b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d Fundusze unijne Budżet państwa Budżet Gminy Budżet Państwa RZGW Kraków Budżet państwa, Środki pomocowe 54

59 Tabela 4.1. Jakość wód i stosunki wodne Przedsięwzięcia przewidziane do realizacji w latach , c.d. Kierunki działań Opis przedsięwzięcia Zagadnienie: Ochrona przed powodzią, c.d. W c.d. W Realizacja Programu Wisła 2020 w zakresie zadań inwestycyjnych hydrotechnicznych na rzekach i potokach powiatu nowosądeckiego (remonty, odbudowa) W Regulacja rzek i potoków: Jasienianka w Jasiennej i Niacewi, Korzenianki w Korzennej i Trzycierzy, Lipniczanki w Lipnicy Wlk., Spólnik w Stróżach i Grybowie, Polnianki w Polnej, Krużlowianki w Krużlowej, rz.łąkta w Podegrodziu, Sudoł w Grybowie W Budowa obwałowań rz. Białej w Białej Niżnej, Poprad w Muszynie W 26. Należyte W Utrzymanie i konserwacja utrzymanie wód urządzeń melioracji podstawowej (rzeki, (udrażnianie przepływu, kanały, obwałowania) utrzymanie urządzeń wodnych Jednostki realizujące Ogółem w latach Koszty w tys. PLN Potencjalne źródła finansowania RZGW Kraków Budżet państwa, Środki pomocowe MZMiUW W Krakowie Fundusze unijne Budżet państwa MZMiUW Fundusze unijne Budżet państwa MZMiUW Budżet państwa Razem koszty - ochrona przed powodzią Sumaryczne koszty w latach Jakość wód i stosunki wodne Zaopatrzenie w wodę Gospodarka ściekowa Ochrona Jeziora Rożnowskiego Ochrona przed powodzią RAZEM KOSZTY W LATACH : JAKOŚĆ WÓD I STOSUNKI WODNE

60 Poniżej przedstawiono udział kosztów zadań przewidzianych do realizacji w latach wg kierunków inwestowania w zakresie zagadnienia jakość wód i stosunki wodne. Zaopatrzenie w wodę Gospodarka ściekowa Ochrona Jeziora Rożnowskiego Ochrona przed powodzią 15% 40% 1% 44% Wskaźniki monitorowania celów Podstawą właściwego systemu oceny realizacji zadań z zakresu jakości wód i stosunków wodnych jest system sprawozdawczości, oparty na wskaźnikach (miernikach) stanu środowiska i zmiany presji na środowisko w tym zakresie. Poniżej przedstawiono grupę wskaźników przyjmując że lista ta nie jest wyczerpująca i będzie sukcesywnie modyfikowana. CELE WSKAŹNIK STAN WYJŚCIOWY (2002 R.) Zapewnienie mieszkańcom powiatu Zwodociągowanie powiatu (%) 40,2 odpowiedniej jakości i ilości wody do picia Zużycie wody wodociągowej w gospodarstwach domowych (m 3 /rok.m) 8,6 Dążenie do zapewnienia odpowiedniej jakości użytkowej wód Ochrona przed powodzią Długość sieci wodociągowej (km) 523,0 Liczba przyłączy (szt.) Skanalizowanie powiatu (%) 27,5 Długość sieci kanalizacyjnej (km) 254,6 Liczba przyłączy (szt.) Ludność obsługiwana przez oczyszczalnie ścieków ( %) Ścieki przemysłowe i komunalne wymagające oczyszczania (dam 3 /1 km 2 ) Długość wałów przeciwpowodziowych w powiecie (km) Długość konserwowanych rowów melioracyjnych w ciągu roku (km) 22,4 1,5 15,6 Wskaźnik do wdrożenia 56

61 4.2. Ochrona powietrza atmosferycznego (OP) Cel średniookresowy do 2011 roku i strategia jego realizacji Utrzymanie jakości powietrza na poziomie z roku 2002 Cel ten jest zgodny z celem zdefiniowanym w wojewódzkim programie ochrony środowiska 9. Obecnie jakość powietrza w powiecie nowosądeckim spełnia wymagania obowiązującego prawa, dostosowanego do wymagań Unii Europejskiej. Powiat nowosądecki charakteryzuje się dobrym stanem jakości powietrza (klasa A). Jednak biorąc pod uwagę systematyczny wzrost emisji komunikacyjnej, a także uciążliwość lokalną niskiej emisji, należy podejmować działania zmierzające do zmniejszenia emisji zanieczyszczeń do powietrza, co pozwoli na utrzymanie jakości powietrza na poziomie roku Istotny wpływ na jakość powietrza mają lokalne kotłownie, pracujące dla potrzeb centralnego ogrzewania budynków użyteczności publicznej i osiedli mieszkaniowych, małe i średnie podmioty gospodarcze spalające węgiel w celach grzewczych i technologicznych oraz piece węglowe stosowane w indywidualnych gospodarstwach domowych. Ograniczenie niskiej emisji prowadzone jest w powiecie (zwłaszcza w miejscowościach uzdrowiskowych) z sukcesem od kilku lat poprzez stopniową likwidację kotłowni wyposażonych w stare wyeksploatowane kotły opalane węglem (podłączenie do sieci cieplnej lub kotłownia gazowa /olejowa). W przypadku pieców domowych poprzez instalowanie kotłów wykorzystujących bardziej ekologiczne nośniki ciepła (w tym niekonwencjonalne) bądź wymianę starych wyeksploatowanych kotłów węglowych na nowoczesne, wysoko sprawne, posiadające atest przyjaznych dla środowiska. Istotnym czynnikiem wpływającym na obniżenie emisji z indywidualnych palenisk domowych jest poprawa stanu świadomości ekologicznej mieszkańców: wiedza nt. szkodliwości spalania opakowań z tworzyw sztucznych, gumy, opakowań z powłoką aluminiową oraz sposobów oszczędzania energii (termomodernizacja, stosowanie materiałów energooszczędnych w budownictwie). Docelowo system zaopatrzenia mieszkańców miast powiatu w ciepło powinien być zogniskowany na podłączeniu jak największej ich liczby do sieci ciepłowniczej. Na terenach wiejskich, gdzie względy ekonomiczne ograniczają rozwój gazyfikacji i sieci ciepłowniczej - w znaczącym stopniu wykorzystywane będą lokalne zasoby energii odnawialnej i wprowadzane takie źródła energii jak gaz i olej lub ekologicznych rodzajów paliwa węglowego (brykiety, ekogroszek). Koncepcje zaopatrzenia w ciepło ujęte są w dokumentach pn: Projekt planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe", który to dokument powinna posiadać każda gmina. Ruch uliczny i transport jest istotnym zagrożeniem walorów środowiska i zdrowia człowieka. Przewiduje się, że emisja ze środków transportu będzie rosła (szacunkowo do 2007 roku), a następnie malała. Redukcja ta będzie wynikiem poprawy infrastruktury drogowej, wyprowadzeniem ruchu tranzytowego poza centra miast ( np. Starego Sącza), a także wycofaniem benzyny ołowiowej (w 2005 roku) i lepszym stanem technicznym pojazdów. Kierunki rozwoju systemu transportowego do roku 2011 przedstawiono w paragrafie Istotne znaczenie dla poprawy systemu transportowego w powiecie będzie miała modernizacja i przebudowa drogi krajowej nr 75 Brzesko-Nowy Sącz - Krynica Zdrój z połączeniami do przejść granicznych w Mniszku nad Popradem (poprzez drogę krajową Stary Sącz - Piwniczna Zdrój - granica Państwa), Leluchowie (poprzez drogę wojewódzką nr 971 Krynica Zdrój - Muszyna - 9 Spełnienie wymagań ustawodawstwa UE w zakresie jakości powietrza poprzez sukcesywną redukcję emisji substancji zanieczyszczających powietrze, zwłaszcza niskiej emisji 57

62 Piwniczna Zdrój i drogę powiatową nr Muszyna - Leluchów) i Muszynce (poprzez drogę powiatową nr Krzyżówka - Tylicz - Muszynka / granica Państwa) Zgodnie z oceną stanu środowiska w powiecie nowosądeckim (załącznik do Programu) powiat nowosądecki, w skali województwa małopolskiego, jest jednym z powiatów o najmniejszej emisji zanieczyszczeń do powietrza z zakładów przemysłowych. Większy wpływ na jakość powietrza mają zakłady zlokalizowane w mieście Nowy Sącz (strefa została zaliczona do klasy C) i działania naprawcze zdefiniowane w programie ochrony powietrza dla miasta Nowy Sącz będą skutkowały zmniejszeniem emisji przemysłowej z tego terenu. W najbliższych latach, działania inwestycyjne w zakresie ograniczania emisji zanieczyszczeń do powietrza z zakładów przemysłowych, będą zogniskowane na modernizacji i instalacji urządzeń ochronnych, natomiast w dalszych latach - na szerokiej modernizacji technologii w przemyśle i energetyce zawodowej w związku z wdrażaniem najlepszych dostępnych technik (BAT). Prowadzone będą także działania mające na celu efektywne wykorzystanie energii cieplnej, a więc modernizacja istniejących systemów cieplnych, przyłączenie do sieci nowych odbiorców w przypadku posiadania rezerw mocy w miejskich systemach scentralizowanych (patrz wyżej - emisja niska). "Strategia rozwoju energetyki odnawialnej" przyjęta przez Radę Ministrów uchwałą z dnia 5 września 2000 roku, zakłada zwiększenie udziału energii ze źródeł odnawialnych w bilansie paliwowo-energetycznym kraju do 7,5% w 2010 roku i do 14% w roku Cel ten wymaga podjęcia szeregu działań, zarówno w skali krajowej, wojewódzkiej jak i lokalnej. W przypadku powiatu nowosądeckiego, działania te powinny dotyczyć przede wszystkim wykorzystania energii wodnej (ze względu na znaczną ilość cieków wodnych w kotlinie Nowosądeckiej oraz zróżnicowane ukształtowanie terenu), wprowadzenia tzw. energii zielonej, z wykorzystaniem funduszy UE dla rozwoju rynku upraw oraz energetycznego użytkowania biomasy. Rozwój energetyki odnawialnej pozwoli na zaktywizowanie społeczności lokalnej do działalności gospodarczej, co w konsekwencji prowadzić będzie do rozwoju terenów wiejskich, wykorzystania gruntów nie uprawianych na plantacje biomasy, wykorzystania niepełnowartościowego drewna z gospodarki leśnej, a także wykorzystania odpadów komunalnych. W ostatnim czasie w Polsce, również i w województwie małopolskim, notuję się wyraźny wzrost zainteresowania uprawą polową gatunków roślin szybko rosnących (np. wierzba krzawiasta, ślazowiec pensylwański) i wykorzystaniem biomasy na cele energetyczne. Istotne znaczenie, zwłaszcza w zakresie zmniejszenia emisji niskiej, a także emisji komunikacyjnej, pełni edukacja ekologiczna mieszkańców w zakresie oszczędnego zużycia energii cieplnej i elektrycznej, korzystania z proekologicznych nośników energii (zagadnienie opisane w rozdziale dotyczącym edukacji ekologicznej - par. 3.5.). Kierunki działań Zagadnienie: Emisja niska OP 1. Eliminowanie węgla jako paliwa w lokalnych kotłowniach i gospodarstwach domowych, w tym zwiększenie wykorzystania odnawialnych źródeł energii takich jak: energia wodna, energia pochodząca z biomasy, energia słoneczna, pompy cieplne, OP 2. Przyłączanie do sieci c.o. nowych odbiorców OP 3. Termomodernizacja budynków (w pierwszej kolejności tych gdzie modernizowany jest system ogrzewania) OP 4. Upowszechnianie przyjaznego środowisku budownictwa (materiały energoooszczędne) OP 5. Rozwój sieci gazowej na terenie powiatu ( budowa gazociągu wysokoprężnego Piątkowa - Stary Sącz - Rytro w celu stworzenia możliwości gazyfikacji gmin Nawojowa, Rytro, miasta i gminy Piwniczna Zdrój, oraz gmin leżących po lewej stronie rzeki Dunajec: Chełmiec, Podegrodzie, części gminy Łącko) 58

63 Zagadnienie: Emisja komunikacyjna OP 6. Wyprowadzenie ruchu tranzytowego z obszaru zainwestowania miejskiego; budowa obwodnicy Starego Sącza OP 7. Budowa nowych dróg i obiektów mostowych oraz kontynuacja modernizacji i przebudowy dróg oraz odbudowy sieci drogowej i zlokalizowanych w jej ciągu mostów OP 8. Wprowadzanie właściwej polityki parkingowej w celu ograniczenia ruchu samochodowego w centrach miast OP 9. Kontynuacja modernizacji taboru autobusowej komunikacji, wymiana pojazdów na bardziej ekologiczne" OP 10. Rozwój i promowanie proekologicznych środków transportu, w tym transportu kolejowego (budowa linii kolejowej Piekiełko - Tymbark - Nowy Sącz), wprowadzenie autobusów szynowych oraz wsparcie budowy infrastruktury rowerowej: budowa nowych tras rowerowych i modernizacja istniejących, w tym wyłączenie tras rowerowych poza pasy dróg samochodowych, budowa parkingów dla rowerów, itp. OP 11. Wprowadzenie i propagowanie systemu przewozów kombinowanych: rower z innymi środkami lokomocji (np. dla penetracji turystycznej ) Zagadnienie: Emisja przemysłowa OP 12. Wprowadzanie systemów zarządzania środowiskiem ISO oraz dobrowolnych działań nienormatywnych (np. czystsza produkcja) OP 13. Wdrażanie nowoczesnych technologii, przyjaznych środowisku (BAT) Zagadnienie: Energia odnawialna OP 14. Promowanie oraz popularyzacja najlepszych praktyk w dziedzinie wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych, w tym rozwiązań technologicznych, administracyjnych i finansowych OP 15. Wsparcie projektów w zakresie budowy urządzeń i instalacji do produkcji i transportu energii wytwarzanej w oparciu o źródła odnawialne Cele krótkoterminowe do 2007 roku i przedsięwzięcia przewidziane do realizacji w latach Priorytetowe znaczenie w skali powiatu w okresie do 2007 roku mają przedsięwzięcia ukierunkowane na zmniejszenie emisji niskiej, zwłaszcza na terenach atrakcyjnych turystycznie oraz emisji komunikacyjnej w miastach (np. Stary Sącz). Zatem cele krótkoterminowe do 2007 roku w zakresie ochrony powietrza atmosferycznego zostały zdefiniowane dla tych dwóch zagadnień. Poszczególne przedsięwzięcia zostały przypisane konkretnym kierunkom działań (zachowując odpowiednią numerację). 59

64 Tabela 4.2. Ochrona powietrza atmosferycznego Przedsięwzięcia przewidziane do realizacji w latach Kierunki działań Opis przedsięwzięcia Jednostki realizujące Ogółem w latach Koszty w tys. PLN Zagadnienie: Emisja niska Cel krótkoterminowy do 2007 roku: Systematyczna redukcja niskiej emisji w jednostkach osadniczych o znaczącej funkcji w powiecie (miasta, miejscowości turystyczne) OP 1. Eliminowanie węgla jako paliwa w lokalnych kotłowniach i gospodarstwach domowych, w tym zwiększenie wykorzystania odnawialnych źródeł energii OP 3. Termomodernizacja budynków OP1.1. Modernizacja kotłowni z wykorzystaniem wierzby energetycznej w gminie Korzenna. OP1.2. Wymiana kotłowni na olejowe w budynku Urzędu Gminy i w szkole w Łącku. OP 1.3.Wymiana kotłowni na olejowe w szkołach w gminie Chełmiec (m. Marcinkowice, Klęczany, Świniarsko). OP 1.4.Wymiana kotłowni węglowych na kotłownie z wykorzystaniem proekologicznych źródeł energii w budynkach użyteczności publicznej w pozostałych gminach powiatu OP 1.5. Modernizacja kotłowni w Zakładzie Piwowarskim"BROWAR GRYBÓW" OP 3.1.Docieplenia obiektów użyteczności publicznej w gminie Gródek n/dunajcem OP 3.2. Termomodernizacja Szkoły w Królowej Polski w gminie Kamionka Wielka OP 3.3.Termomodernizacja budynków użyteczności publicznej w pozostałych gminach powiatu Urząd Gminy Korzenna Urząd Gminy Łącko Urząd Gminy Chełmiec Potencjalne źródła finansowania Budżet Gminy, Fundusze Ekologiczne, Ekofundusz Środki UE Budżet Gminy, Fundusze ekologiczne Budżet Gminy, Fundusze ekologiczne Urzędy Gmin Budżety Gmin Fundusze ekologiczne Zakład Piwowarski BROWAR GRYBÓW Sp. z o.o. Gmina Gródek nad Dunajcem Urząd Gminy Kamionka Wielka Środki własne Fundusze ekol Budżet Gminy, ISPA środki UE Budżet Gminy środki UE Urzędy Gmin Budżety Gmin Fundusze ekologiczne 60

65 Tabela 4.2. Ochrona powietrza atmosferycznego Przedsięwzięcia przewidziane do realizacji w latach , c.d. Kierunki działań Opis przedsięwzięcia Zagadnienie: Emisja niska, c.d. OP 5. OP 5.1.Dokończenie gazyfikacji gminy Rozwój sieci gazowej na Korzenna terenie powiatu Jednostki realizujące Urząd Gminy Korzenna Ogółem w latach Koszty w tys. PLN Potencjalne źródła finansowania Budżet Gminy Środki UE Razem koszty - Emisja niska Zagadnienie: Emisja komunikacyjna Cel krótkoterminowy do 2007 roku: Zmniejszenie emisji zanieczyszczeń komunikacyjnych do powietrza, zwłaszcza w miastach powiatu OP 6. Wyprowadzenie ruchu tranzytowego z obszaru zainwestowania miejskiego OP 6.1.Budowa obwodnicy Starego Sącza Urząd Marszałkowski Woj. Małopol Budżet Województwa OP 7. Budowa nowych dróg i obiektów mostowych oraz kontynuacja modernizacji i przebudowy dróg oraz odbudowy sieci drogowej i zlokalizowanych w jej ciągu mostów. OP 7.1.Modernizacja dróg gminnych w Gminie Łososina OP 7.2.Modernizacja, remont i budowa dróg gminnych w gminie Korzenna OP 7.3.Remonty i modernizacja dróg. w gminie Grybów OP7.4.Wykonanie modernizacji publicznych dróg gminnych. w mieście Grybów OP 7.5.Przebudowa sieci dróg w gminie Gródek n/d. OP 7.6.Remonty dróg w gminie Kamionka Wielka( około 4 km / rok ) Urząd Gminy Łososina Urząd Gminy Korzenna Urząd Gminy Grybów Urząd Miasta Grybów Gmina Gródek nad Dunajcem Urząd Gminy Kamionka Wielka Budżet Gminy, środki UE Budżet Gminy, Budżet państwa, FOGR, Środki UE Budżet Gminy Środki własne, środki zewnętrzne Budżet gminy, środki z UE Budżet gminy, środki z UE 61

66 Tabela 4.2. Ochrona powietrza atmosferycznego Przedsięwzięcia przewidziane do realizacji w latach , c.d. Kierunki działań Opis przedsięwzięcia Zagadnienie: Emisja komunikacyjna, c.d. OP 7. - c.d. OP 7.7.Przebudowa dróg gminnych w gminie Stary Sącz (ok. 2,5 km) OP 7.8.Remonty dróg, budowa mostu i przebudowa ulic w gminie Piwniczna Zdrój OP 7.9.Budowa dróg w gminie Krynica Zdrój OP 7.10.Remonty i modernizacja dróg w gminie Muszyna OP 7.11.Przebudowa i budowa dróg gminnych w pozostałych gminach powiatu OP 8.1. Wprowadzenie (bądź utrzymanie) stref płatnego parkowania w centrach miast OP 8. Wprowadzanie właściwej polityki parkingowej w celu ograniczenia ruchu samochodowego w centrach miast OP 8.2. Budowa i modernizacja ścieżek rowerowych Jednostki realizujące Ogółem w latach Koszty w tys. PLN Potencjalne źródła finansowania UMiG Stary Sącz SAPARD Budżet Gminy UMiG Budżet Gminy Piwniczna Zdrój KPRM Środki UE UMiG Krynica Budżet Gminy Zdrój środki zewnętrzne UMiG Muszyna Budżet Gminy, SAPARD Urzędy Gmin Budżet gmin Środki UE Zarządy Dróg Miejskich b.k.d. b.k.d b.k.d b.k.d b.k.d Urzędy Gmin koszty uwzględnione w rozdziale 5 Razem koszty - emisja komunikacyjna Sumaryczne koszty w latach Ochrona powietrza atmosferycznego Emisja niska Emisja komunikacyjna RAZEM KOSZTY W LATACH : OCHRONA POWIETRZA ATMOSFERYCZNEGO

67 Wskaźniki monitorowania celów Przedstawione poniżej wskaźniki powinny być sukcesywnie modyfikowane. CELE WSKAŹNIK STAN WYJŚCIOWY (2002 R.) Klasa strefy powiat nowosądecki A Wielkość emisji zanieczyszczeń pyłowych do powietrza z zakładów objętych sprawozdawczością GUS (Mg/rok) 0,04 Utrzymanie jakości powietrza na poziomie z 2002 roku Wielkość emisji zanieczyszczeń gazowych do powietrza z zakładów objętych sprawozdawczością GUS bez CO 2 (Mg/rok) 0,15 Liczba zmodernizowanych Wskaźnik do kotłowni lokalnych (szt.) wdrożenia Sieć gazowa rozdzielcza (km) 1 483,4 Odbiorcy gazu z sieci (tys.) 22.2 Zużycie gazu z sieci 805 ( m 3 /1 odbiorcę. rok) Wybudowanie obwodnicy 0 Starego Sącza - zaawansowanie inwestycji w % 8. Drogi powiatowe o ulepszonej powierzchni (km) do ogólnej długości dróg powiatowych 9. Drogi gminne o ulepszonej powierzchni (km) do ogólnej długości dróg gminnych 489 : : Ochrona przed hałasem (OH) Cel średniookresowy do 2011 roku i strategia jego realizacji Zmniejszenie uciążliwości hałasu komunikacyjnego i hałasu pochodzącego z obiektów działalności gospodarczej Wykonanie w najbliższych latach badań klimatu akustycznego w najbardziej newralgicznych punktach (zwłaszcza centra miast) pozwoli na podjęcie działań zmniejszających jego uciążliwość. Takimi działaniami zmniejszającymi zagrożenie hałasem jest budowa ekranów akustycznych (pomocne w tym względzie będą wytyczne co do sporządzania programów operacyjnych w zakresie budowy ekranów akustycznych, które będą opracowane pod nadzorem Ministerstwa Środowiska - termin realizacji: 2006) oraz wymiana okien na dźwiękoszczelne w najbardziej newralgicznych punktach (zwłaszcza w zwartej zabudowie miejskiej oraz na odcinkach nowych tras obwodnicowych). Problem zagrożenia emisją hałasu należy integrować z aspektami planowania przestrzennego w opracowywaniu lub wprowadzaniu zmian do miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego. 63

68 W skali lokalnej istotne znaczenie ma zmniejszenie emisji hałasu do środowiska z obiektów działalności gospodarczej. Kontrole przez służby WIOŚ instalacji emitujących nadmierny hałas do środowiska w znacznej mierze wymuszają na podmiotach inwestowanie w urządzenia ograniczające jego emisję (tłumiki, obudowy dźwiękoszczelne, przenoszenie instalacji do innego obiektu, skrócenie czasu pracy urządzeń). Kierunki działań: OH 1. Dokonanie oceny akustycznej wybranych (newralgicznych) miejsc powiatu. OH 2. Wprowadzanie rozwiązań bezpośrednio zmniejszających uciążliwości hałasu dla mieszkańców (np. budowa ekranów akustycznych, zwłaszcza na odcinkach nowych tras obwodnicowych i odcinkach istniejących tras o nadmiernym ruchu, dźwiękoszczelne okna) OH 3. Wprowadzanie do miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego zapisów odnośnie standardów akustycznych dla poszczególnych terenów OH 4. Zmniejszenie emisji hałasu do środowiska z obiektów działalności gospodarczej Ponadto większość kierunków działań dotyczących ograniczania emisji zanieczyszczeń do powietrza ze środków transportu samochodowego (par. 4.2.) - przynosi efekty w postaci zmniejszenia emisji hałasu Cele krótkoterminowe do 2007 roku i przedsięwzięcia przewidziane do realizacji w latach Cele krótkoterminowe do 2007 roku w zakresie ochrony przed hałasem zostały zdefiniowane dla zagadnienia hałasu komunikacyjnego i hałasu pochodzącego z obiektów działalności gospodarczej (tabela 4.3.). Poszczególne przedsięwzięcia zostały przypisane konkretnym kierunkom działań (zachowując odpowiednią numerację). Należy wyraźnie podkreślić, iż działania w zakresie zmniejszenia uciążliwości hałasu w powiecie, nie mają charakteru działań priorytetowych 64

69 Tabela 4.3. Ochrona przed hałasem Przedsięwzięcia przewidziane do realizacji w latach Kierunki działań Opis przedsięwzięcia Jednostki realizujące Ogółem w latach Koszty w tys. PLN Zagadnienie: Hałas komunikacyjny Cel krótkoterminowy do 2007 roku: Zmniejszenie uciążliwości hałasu komunikacyjnego w miastach powiatu OH 1.Dokonanie oceny akustycznej OH 1.1. Wyznaczenie miejsc newralgicznych w powiecie, gdzie Starostwo Powiatowe b.k.d. - b.k.d. - - newralgicznych miejsc istnieje potrzeba oceny akustycznej powiatu OH 3.Wprowadzanie do m.p.z.p. zapisów odnośnie standardów akustycznych dla poszczególnych terenów OH 3.1. Wprowadzanie zapisów do miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego sprzyjających ograniczeniu zagrożenia środowiska hałasem Razem koszty - hałas komunikacyjny b.k.d. Zagadnienie: Hałas przemysłowy Cel krótkoterminowy do 2007 roku: Zmniejszenie uciążliwości hałasu przemysłowego OH 4. Zmniejszenie emisji hałasu do środowiska z obiektów działalności gospodarczej OH 4.1 Zastąpienie na przesiewaczach w zakładzie przeróbczym sit blaszanostalowych sitami plastikowymi OH 4.2. Wyłożenie węzłów przesypu kruszywa na zakładzie przeróbczym wkładkami gumowymi i poliuretanowymi Urzędy Gmin b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. PPHU Sp. z o.o. Zrąb, Zakład Górniczy w Wierchomli OH 4.3.Zamknięcie wylotu poziomu 1-go zwałowiskiem wewnętrznym Razem koszty - hałas przemysłowy Sumaryczne koszty w latach Ochrona przed hałasem Hałas komunikacyjny b.k.d. Hałas przemysłowy Potencjalne źródła finansowania Środki własne RAZEM KOSZTY W LATACH : OCHRONA PRZED HAŁASEM

70 Wskaźniki monitorowania celów Przedstawione poniżej wskaźniki powinny być sukcesywnie modyfikowane. CELE Zmniejszenie uciążliwości hałasu komunikacyjnego i hałasu pochodzącego z obiektów działalności gospodarczej WSKAŹNIKI DO WDROŻENIA Miejsca, gdzie poziom hałasu przekracza wartość progową Ekrany akustyczne (długość w m) Udział podmiotów gospodarczych nie spełniających wymagań w zakresie emisji w ogólnej liczbie kontrolowanych 4.4. Pola elektromagnetyczne (PE) Cel średniookresowy do 2011 roku i strategia jego realizacji Rozeznanie skali zagrożenia polami elektromagnetycznymi W UE brak jest jednolitych przepisów ochrony środowiska i zdrowia ludzi przed oddziaływaniem pól elektromagnetycznych (jest jedynie rekomendacja z 1999 roku). Polskę czeka szereg prac w zakresie wprowadzenie unormowań w dziedzinie ochrony przed polami elektromagnetycznymi, zorganizowanie jednostki referencyjnej (wraz z laboratorium pomiarów pól elektromagnetycznych w środowisku), która będzie zapleczem naukowym i merytorycznym dla organów administracji, w tym inspekcji ochrony środowiska, które to organy mają realizować zadania zgodnie z zapisami ustawy poś. W najbliższych latach podstawowym działaniem będzie prowadzenie badań, które pozwolą na ocenę skali zagrożenia polami elektromagnetycznymi. Ponadto, jednym z ważnych zadań służących realizacji celu będzie wprowadzenie do miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego zapisów poświęconych ochronie przed polami (Polityka Ekologiczna Państwa) z wyznaczeniem stref ograniczonego użytkowania m.in. wokół urządzeń elektroenergetycznych, radiokomunikacyjnych i radiolokacyjnych, gdzie jest rejestrowane przekroczenie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych. Kierunki działań: PE 1. Rozwój systemu badań pól elektromagnetycznych PE 2. Uwzględnianie w planach zagospodarowania przestrzennego zagadnienia pól elektromagnetycznych Cele krótkoterminowe do 2007 roku i przedsięwzięcia przewidziane do realizacji w latach Głównym działaniem z zakresu ochrony przed polami elektromagnetycznymi będzie prowadzenie badań, które pozwolą na ocenę skali zagrożenia promieniowaniem. Kolejnym ważnym zadaniem służącym do realizacji celu będzie wprowadzenie do miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego zapisów poświęconych ochronie przed promieniowaniem. Zapisy te będą podstawą do wprowadzenia stref ograniczonego użytkowania wokół urządzeń elektroenergetycznych, radiokomunikacyjnych i radiolokacyjnych, gdzie rejestruje się przekroczenie dopuszczalnych poziomów promieniowania niejonizującego. W przypadku nowych urządzeń należy poszukiwać niskokonfliktowych lokalizacji. 66

71 Wskaźniki monitorowania celów CELE Rozeznanie skali zagrożenia polami elektromagnetycznymi WSKAŹNIK DO WDROŻENIA Liczba miejsc, na których stwierdzono przekroczenie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku z wyszczególnieniem: a) terenów przeznaczonych pod zabudowę mieszkaniową b) miejsc dostępnych dla ludzi 4.5. Awarie przemysłowe (AW) Cel średniookresowy do 2011 roku i strategia jego realizacji Zmniejszanie zagrożenia dla mieszkańców i środowiska z powodu transportu materiałów niebezpiecznych Ustawa "Prawo ochrony środowiska" z dnia 27 kwietnia 2001 roku (Tytuł IV "Poważne awarie ") określa podstawowe zasady zapobiegania i przeciwdziałania poważnym awariom przemysłowym. Aktualne przepisy w dużej mierze są zgodne z zapisami Dyrektywy Rady Seveso II, natomiast ich praktyczne wdrożenie może napotykać na trudności. Obowiązki związane z awariami przemysłowymi spoczywają głównie na prowadzącym zakład o dużym lub zwiększonym ryzyku wystąpienia awarii oraz na organach Państwowej Straży Pożarnej, a także Wojewodzie. Szczegółowy opis obowiązków podaje ustawa Prawo ochrony środowiska. WIOŚ realizuje zadania z zakresu zapobiegania występowania awarii przemysłowych poprzez: - kontrolę podmiotów gospodarczych o dużym i zwiększonym ryzyku wystąpienia awarii - badanie przyczyn wystąpienia awarii oraz sposobów likwidacji skutków awarii - prowadzenie szkoleń i instruktażu. Aktualnie na terenie powiatu nowosądeckiego brak jest zakładów o dużym i zwiększonym ryzyku wystąpienia awarii przemysłowych (wg informacji WIOŚ Delegatura Nowy Sącz). Należy jednak wymienić takie zakłady jak "Browar Grybów" ( ze względu na amoniak i dwutlenek węgla) i PGK Sp. z o.o. w Muszynie (stacja uzdatniania wody - chlor), gdzie ze względu na magazynowanie tych środków, potencjalnie może wystąpić zagrożenie środowiska. Potencjalnym zagrożeniem środowiska i zdrowia człowieka jest transport substancji niebezpiecznych przez teren powiatu, w szczególności przez Nowy Sącz i Stary Sącz (brak obwodnicy W-E). W przypadku wystąpienia skażenia środowiska podczas transportu materiałów niebezpiecznych (transport drogowy lub kolejowy), gdy trudno jest ustalić sprawcę zdarzenia - obowiązki usunięcia zagrożenia spoczywają na Staroście. Stąd istotne znaczenie miałoby wyznaczenie miejsca tymczasowego magazynowania odpadów powstałych w czasie usuwania skutków zdarzenia. Decyzja co do miejsca powinna być podjęta na poziomie województwa w porozumieniu z właściwymi samorządami terytorialnymi. Z punktu widzenia narażenia mieszkańców na skutki ewentualnych skażeń środowiska podczas transportu materiałów niebezpiecznych, ważne jest opracowanie programu informowania społeczeństwa o wystąpieniu awarii i sposobu zachowań w takiej sytuacji. Kierunki działań: AW 1. Wykreowanie właściwych zachowań społeczeństwa w sytuacji wystąpienia zagrożeń środowiska z tytułu awarii podczas transportu materiałów niebezpiecznych. 67

72 Cele krótkoterminowe do 2007 roku i przedsięwzięcia przewidziane do realizacji w latach Zadania w zakresie awarii przemysłowej obejmują: systematyczną kontrolę pojazdów do transportu materiałów niebezpiecznych, zadanie realizowane przez Policję, Państwową Straż Pożarną i Inspekcję Transportu Drogowego; następnie aktualizację tras optymalnego przewozu materiałów niebezpiecznych, zadanie realizowane przez Starostwo Powiatowe, oraz systematyczną edukację społeczeństwa w zakresie właściwych zachowań w sytuacji wystąpienia zagrożenia. Na usuwanie skutków poważnych awarii przemysłowych corocznie założono 100 tys. PLN. Jest to zadanie realizowane przez Państwową Straż Pożarną ze środków budżetowych powiatu w przypadku, gdy nie jest możliwe ustalenie sprawcy. Starostwo Powiatowe w miarę możliwości będzie wspierało modernizację i rozbudowę potencjału Straży Pożarnej do zwalczania skutków poważnych awarii zagrażających życiu ludzi i środowisku Wskaźniki monitorowania celów CELE WSKAŹNIK STAN WYJŚCIOWY (2002 R.) Zmniejszanie zagrożenia dla mieszkańców i środowiska z powodu transportu materiałów niebezpiecznych Liczba awarii podczas transportu materiałów niebezpiecznych w ciągu roku (szt.) 0 68

73 5. OCHRONA DZIEDZICTWA PRZYRODNICZEGO I RACJONALNE UŻYTKOWANIE ZASOBÓW PRZYRODY 69

74 70

75 Wg założeń VI Programu działań Wspólnoty Europejskiej w dziedzinie ochrony środowiska na lata realizacja zrównoważonego rozwoju będzie następować poprzez poprawę środowiska i jakości życia mieszkańców. Ma temu służyć podejmowanie takich działań jak: - zwiększenie lesistości, - utworzenie sieci NATURA 2000, - ochrona terenów wodno-błotnych, - poprawa stanu czystości wód powierzchniowych. Realizacja ww. zadań będzie wymagała ochrony różnorodności biologicznej, ochrony georóżnorodności, ochrony wód i ochrony przyrody Ochrona przyrody i krajobrazu (PK) Cel średniookresowy do 2011 roku i strategia jego realizacji Ochrona i utrzymanie różnorodności biologicznej i krajobrazowej oraz doskonalenie systemu obszarów chronionych Pomimo faktu, że Starostwo nie ma uprawnień do powoływania form ochrony, to może podejmować działania na rzecz ustanowienia ochrony przez uprawnione organy m.in. Wojewodę lub Wójtów/ Burmistrzów. Na terenie gmin powiatu nowosądeckiego w oparciu o prace inwentaryzacyjne jak również opracowany w latach projekt ochrony georóżnorodności Beskidu Sądeckiego i Kotliny Sądeckiej zaproponowano nowe obszary i obiekty do objęcia ochrona prawną. Część stanowisk powinna zostać wpisana na listę UNESCO Stanowisk Światowego Dziedzictwa Geologicznego (GILGES). Proponowane rezerwaty przyrody nieożywionej - Wąwóz Potoku Rzyczanowskiego - obecnie pomnik przyrody, obiekt o wysokich walorach geomorfologicznych i krajobrazowych, miejsca tworzenia się współczesnych osadów martwicowych, zalecane jest utrzymanie naturalnej morfologii wąwozu i jego otoczenia. - Zadnie Góry - zespół form osuwiskowych na terenie gminy Rytro w Suchej Strudze, liczne ciekawe formy geomorfologiczne np. grzbietowy rów rozpadlinowy. - Jaworzyna - zespół form osuwiskowych z podwójnym grzbietem w gminie Piwniczna we wsi Kokuszka w paśmie Jaworzyny Krynickiej - Góra Skała - zespół form skalnych w strefie osuwiska w gminie Piwniczna, we wsi Kokuszka w paśmie Jaworzyny Krynickiej, uroczyskowy obszar skalno-leśny. Proponowane użytki ekologiczne - Uhryń - młaka i łąka - Hale Łabowska i Barnowska przy szlaku pasmem Jaworzyny Krynickiej - Zbocze doliny Dunajca wzarzeczu gm. Łącko - Dolina Dunajca w Zarzeczu gm. Łącko - Myślec gm. Stary Sącz - Roztoka Wielka gm. Rytro - Rytro, dolina Roztoki Ryterskiej, gm Rytro - Potok Rzyczanowski gm. Rytro - Wąwóz Potoku Rzyczanowskiego, gm. Rytro - Grzbiet nad Suchą Strugą gm. Rytro - Potok Żeleźnikowski w Żeleźnikowej Wielkiej gm. Nawojowa - Złotne, Pasmo Jaworzyny Krynickiej gm. Nawojowa - Zbocza doliny Potoku Złotniańskiego gm. Nawojowa - Głębokie gm. Piwniczna - Grzbiet Zadnich Gór, południowy stok w paśmie Jaworzyny Krynickiej gm. Piwniczna - Wzgórze Gaworzyna, południowy stok w paśmie Jaworzyny Krynickiej gm. Piwniczna - Kokuszka, południowy stok wzgórza Skała w paśmie Jaworzyny Krynickiej gm. Piwniczna - Piwniczna-Hanuszów gm. Piwniczna - Piwniczna-Hanuszów, osiedle Podolik gm. Piwniczna - Łomnica Zdrój gm. Piwniczna - Jesionowa, pasmo Jaworzyny Krynickiej gm. Piwniczna 71

76 - Łomnica Zdrój przy pomniku pamięci roku 1944 gm. Piwniczna - Łomnica Zdrój, potok Wapnik gm. Piwniczna - Wierchomla stacja kolejowa gm. Piwniczna - Dolina potoki Izwór w Wierchomli Wielkiej gm. Piwniczna - Wierchomla Wielka, Wzgórze Drapa w paśmie Kiczory gm. Piwniczna - Wierchomla Mała gm. Piwniczna - Wierchomla Mała, osiedle Kołyszówka gm. Piwniczna - Góra Pusta Wielka gm. Piwniczna - Wierch nad Kamieniem, północny stok w paśmie Jaworzyny Krynickiej gm. Łabowa - Czaczów, rzeka Kamienica Nawojowska gm. Łabowa - Góra Kobylarska, zachodni stok w paśmie Jaworzyny Krynickiej gm. Łabowa - Łabowa, rzeka Kamienica Nawojowska pod mostem gm. Łabowa - Uhryń, Uhryński Potok gm. Łabowa - Dolina Uhryńskiego Potoku poniżej zabudowań Uhrynia gm. Łabowa - Łosie, Łosiański Potok gm. Łabowa - Potok Złockie, źródłowy dopływ gm. Muszyna - Potok Złockie przy źródłowym dopływie gm. Muszyna - Złockie, potok Złockie gm. Muszyna - Muszyna-Rusinów gm. Muszyna - Leluch ów gm. Muszyna - Jaworzyna Krynicka gm. Krynica - Czarny Potok gm. Krynica - Krynica Zdrój, potok Pod Skocznią gm. Krynica - Krynica, północno-wschodni stok Góry Parkowej gm. Krynica - Tylicz, gm. Krynica Proponowane zespoły przyrodniczo-krajobrazowe - Wzgórze Zamkowe (Ryterskie) nad Rytrem - wzgórze zwieńczone ruinami zamku z XIII wieku wraz z zalesionym grzbietem Makowicy (gm. Rytro) - Pasmo wzgórz między Muszyną a Złockim - leśne pasmo wzgórz ograniczone dolinami Muszynianki, Popradu i Szczawnika (gm. i m. Muszyna)\ - Centralna część masywu Kraczonika - Jaworzyna Krynicka - Wzgórza między Muszyną a Złockiem Podstawą rozwijania systemu obszarów chronionych będą opracowania ekofizjograficzne. Stanowią one rodzaj wszechstronnej dokumentacji obszaru charakteryzującej poszczególne elementy przyrodnicze na terenie gminy/ powiatu/ województwa i ich wzajemne związki i współzależności. Są one wzbogaceniem planu zagospodarowania przestrzennego i studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego o wiedzę dotyczącą środowiska przyrodniczego jak również spełnieniem potrzeb ochrony środowiska określonych w ustawie Prawo ochrony środowiska. W poszczególnych latach gminy będą weryfikować wstępnie wskazane w studiach planowane użytki ekologiczne i zespoły przyrodniczo-krajobrazowe. Weryfikacja będzie stanowiła podstawę do sukcesywnego opracowywania przez urzędy gmin odnośnych wniosków do Wojewódzkiego Konserwatora Przyrody. W przypadku gdy Wojewoda nie ustanowi ochrony, na mocy odnośnej uchwały uczyni to rada gminy. Ponadto, dla ustanowionych uchwałą rady gminy zespołów przyrodniczo-krajobrazowych, wójt/ burmistrz, na mocy odpowiedniej uchwały rady gminy, przystąpi do sporządzania miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego obejmujących tereny zespołów. Koszty przeprowadzenia rozpoznania przyrodniczego są trudne do oszacowania i zależą od wielkości obszaru, złożoności uwarunkowań abiotycznych czyli siedliskowych, które bezpośrednio przekładają się na potencjał bioróżnorodności w danym obszarze. Koszty tego typu opracowań szacowane są na 3 15 tys. zł. 72

77 Rejestr pomników przyrody, stanowisk dokumentacyjnych, użytków ekologicznych oraz zespołów przyrodniczo-krajobrazowych zgodnie z Ustawą o ochronie przyrody z r. art.39. ust.3 prowadzi Starosta. Aktualizacja rejestru stanowi punkt wyjścia do działań Starosty w zakresie kontroli wykonywania ochrony ustanowionych pomników przyrody, użytków ekologicznych, stanowisk dokumentacyjnych czy zespołów przyrodniczo-krajobrazowych. Prowadzenie kontroli nad ochroną przyrody rodzi także konieczność, oprócz bieżącej weryfikacji rejestru obiektów objętych ochroną, przeprowadzenia wizji lokalnych realizacji określonych w aktach o uznaniu (za pomnik przyrody czy użytek ekologiczny itd.) działań ochronnych, które to wizje Starostwo wykonywać będzie cyklicznie co dwa lata. Ze względu na liczbę obiektów konieczna będzie współpraca Starostwa Powiatowego z urzędami miast i gmin oraz nadleśnictwami (Nawojowa, Piwniczna, Stary Sącz), na których terenie znajduje się wiele pomników przyrody. W wyniku prowadzonych wizji konieczne będzie podjęcie działań poprawiających ochronę obiektów, jak np.: oznakowanie, ogrodzenie itp. Ponadto, należy dążyć do zapewnienia ochrony obszarów cennych przyrodniczo, dotychczas nie objętych ochroną (i nie ujętych w systemie NATURA 2000), ale ważnych z punktu widzenia zapewnienia spójności ekologicznej województwa. Do takich obszarów należą m.in. doliny rzeczne odgrywające ważną rolę w funkcjonowaniu przyrody, ponieważ stanowią "korytarze ekologiczne" przemieszczania się flory i fauny. Rygorom ochronnym poddane są także tereny zieleni, w tym drzewostany parkowe. Zapewnienie ochrony terenów zieleni spoczywa na gminach, one też podejmują działania w kierunku rozwoju tych terenów. Priorytetem w zakresie ochrony flory i fauny będzie ochrona gatunkowa, tj. zabezpieczenie dziko występujących gatunków roślin i zwierząt, szczególnie rzadkich i zagrożonych wyginięciem oraz zachowanie różnorodności gatunkowej i genetycznej. Główne rośliny z obszaru powiatu podlegające ochronie to: bluszcz pospolity, storczyk (różne gatunki), goryczki, niektóre gatunki widłaków, paproci i rodziny jaskrowatych. Podlegają również ochronie dobrze znane: śnieżyczka przebiśnieg, lilia złotogłów, kosodrzewina,. Ze zwierząt chronionych występują: kilka gatunków motyli, biegacz (chrząszcz), wszystkie gatunki trzmiela, płazów i gadów, wiele gatunków ptaków, niektóre ssaki, szczególnie te drapieżne - niedźwiedź, żbik, gronostaj, łasica i kuna domowa. Występują również zwierzęta mniejsze takie jak popielica orzesznica, nietoperze, ryjówki oraz kret i jeż. Konieczne jest opracowanie programów ochrony populacji roślin i zwierząt, dla których niewystarczająca do podtrzymania gatunku jest ochrona siedlisk, a konieczne jest podjęcie działań związanych także z aktywną ochroną. Istotne znaczenie ma tworzenie sieci ostoi ptaków IBA (Important Bird Area), będących elementem międzynarodowego systemu ochrony ptaków i ich ostoi i tworzona analogicznie sieć IPA (Important Plant Area). Na terenach wzmożonej ochrony, tj. występowania roślin rzadkich i zagrożonych istotne będą działania chroniące teren przed zmianą użytkowania tych obszarów w celu powstrzymania procesów ubożenia flory i fauny. Na obszarach tych obserwuje się zanik niektórych gatunków roślin i zwierząt. Ważnymi z punktu widzenia ochrony gatunkowej są obszary nieleśne, na których zaniechano wypasów i wykaszania, w tym półnaturalne zbiorowiska polan reglowych, które zagrożone są sukcesją lasu lub wtórnym zalesieniem. Równie ważne są wzbogacające bioróżnorodność obszaru, siedliska wilgotne i wodne (młaki, zabagnienia) będące często miejscami gniazdowania ptaków. W każdych warunkach istotne jest szczegółowe rozpoznanie warunków życia roślin i zwierząt i wypracowania skutecznych metod ochrony stanowisk niektórych gatunków, ochrony mateczników i ostoi zwierząt zwłaszcza w okresie rozrodu. Istotne znaczenie ma wpływ poszczególnych sektorów gospodarki na faunę i florę. Rozwój turystyki i rekreacji powinien uwzględniać tereny istotne dla zwierząt np. ze względu na gody, lęgi itp. 73

78 Z działalnością rolniczą wiąże się jesienne i wiosenne wypalanie traw i ściernisk, szczególnie niebezpieczne ze względu na zagrożenie pożarowe jak również dla funkcjonowania ekosystemów łąk i pól. Rozwój i modernizacja sieci komunikacyjnej w powiecie wymusi budowę przejść dla zwierząt przez trasy komunikacyjne. Ze względu na gęstą sieć hydrograficzną ważne jest stworzenie odpowiednich warunków migracji i bytowania dla organizmów wodnych. Oprócz takich działań jak budowa przepławek znaczenie ma ograniczanie regulacji cieków wodnych, utrzymanie naturalnej obudowy rzek i potoków, niezabudowywanie teras zalewowych, eliminowanie zanieczyszczeń wód ściekami bytowymi itp. Cechą wyróżniającą powiat nowosądecki, oprócz bogactwa przyrodniczego, jest bogactwo krajobrazowe. Zachowanie wartości przyrodniczych i naturalnego krajobrazu wsi uzależnione jest m.in. od tradycyjnych metod gospodarowania, opartego o gospodarstwa małe, prowadzone indywidualnie, bądź współpracujące między sobą. Tradycyjne metody gospodarowania powinny być promowane zwłaszcza na obszarach Popradzkiego Parku Krajobrazowego. Równocześnie promowany będzie rozwój rolnictwa ekologicznego i agroturystyki. Taki system związany jest ze stosowaniem małych ilości nawozów sztucznych i środków ochrony roślin, bądź w przypadku rolnictwa ekologicznego stosowaniem tylko i wyłącznie naturalnych nawozów i biologicznych środków ochrony. Dla utrzymania tradycyjnego krajobrazu Sądecczyzny istotne będzie zachowanie zadrzewień, zakrzaczeń śródpolnych, zadrzewień przydrożnych jak również wprowadzanie nowych systemów zieleni. Nadmierne obciążenie turystyczno-rekreacyjne środowiska przyrodniczego prowadzi do jego dewaloryzacji i utraty wartości. Efektem przeciążenia ruchem turystycznym (a także ruchem związanym z korzystania z uzdrowisk) jest powstanie sytuacji konfliktowych na styku zagospodarowania i użytkowania turystyczno-rekreacyjno-uzdrowiskowego a ochroną wartości przyrodniczych, kulturowych i krajobrazowych. Najbardziej zagrożone tereny znajdują się w gminach: Krynica, Muszyna, Piwniczna, Rytro, Łososina Dolna oraz Gródek n/dunajcem. Istotna jest dbałość o architekturę nowo powstających obiektów, powinny one nawiązywać do form architektury uzdrowiskowej stosowanej do lat 40-tych XX w. Na terenie powiatu znajdują się jeziora: Rożnowskie i fragment Czchowskiego, które w wyniku rozwoju zabudowy letniskowej i usług turystycznych nad ich brzegami mogą podlegać stopniowej urbanizacji. Istotne znaczenie w zagwarantowaniu publicznego dostępu do jezior mają odpowiednie zapisy miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego, który stanowi prawo lokalne i podstawę do wydawania pozwoleń na budowę. W planach obejmujących brzegi jezior wójt/ burmistrz jako sporządzający plan (art.17 pkt.4 Ustawy z dn o planowani i zagospodarowaniu przestrzennym Dz. U. Nr 80, poz. 717) musi wyznaczać obszar, spełniający funkcje publicznego kąpieliska wraz z dojazdem do tego terenu z drogi publicznej. Praktyka grodzenia brzegów jezior przez właścicieli działek i gruntów położonych nad ich brzegami, stwarza konieczność określenia w ustaleniach planu obowiązującej, nieprzekraczalnej linii ogrodzeń działek od strony jeziora. Odległość ogrodzeń od linii brzegowej jak i wielkość terenu przeznaczonego na kąpieliska publiczne muszą zostać ustalone w zależności od rozpoznania i wytycznych zawartych w opracowaniu ekofizjograficznym do planu (w zakresie zgodnym z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z r. w sprawie opracowań ekofizjograficznych- Dz. U ). Używając terminologii ww. Rozporządzenia brzegi jezior powinny być wskazane w opracowaniu ekofizjograficznym jako tereny, których użytkowanie i zagospodarowanie, z uwagi na cechy środowiska i ich rolę w strukturze przyrodniczej obszaru, powinno być podporządkowane potrzebom zapewnienia prawidłowego funkcjonowania środowiska i zachowania różnorodności biologicznej. Ponadto w opracowaniu ekofizjograficznym do mpzp obejmującego obszar jeziora należy rozpatrzyć całość jeziora. Ma to istotne znaczenie ponieważ zachowanie ekosystemów jeziernych wymaga zachowania części ich brzegów w obecnym rolniczym lub leśnym użytkowaniu poprzez wyłączenie tych obszarów spod zabudowy. Wzmożonej ochrony, ze względu na zachodzące procesy zalesiania, degradacji wymagają polany reglowe, wzbogacające bioróżnorodność obszaru. Działania w odniesieniu do polan reglowych to wypas i wykaszanie. W przypadku polan prywatnych, na których właściciel zaniechał tej czynności 74

79 będzie się dążyć do ich wznowienia używając środków edukacyjnych, negocjacyjnych, finansowych. Szczególnie istotne jest zachowanie walorów krajobrazowych polan w masywie Jaworzyny-Radziejowej ze wskazaniem na: hale Wojkowskie, Pusta-Jaworzynka-Wyżne Młaki- Długie Młaki, hala Szczawnik, hala Łabowska, Hala Krajnia, hala Zadnie Góry, hale pod Makowicą. Elementem tradycyjnego krajobrazu Ziemi Sądeckiej są układy przestrzenne zabudowy i rozłogów pól, zwarta zabudowa wiejska, zabudowa przysiółkowa. Szczególny nakaz zachowania cech charakterystycznych układu i architektury dotyczy wsi: Leluchów, Dubne, Roztoka Wlk., Jaworki. Zachowanie charakteru historycznej zabudowy przysiółkowej z możliwością jedynie modernizacji istniejącej zabudowy dotyczy trudno dostępnych pasm Jaworzyny Krynickiej. Historyczne fragmenty niektórych miejscowości planowane są do objęcia ochroną prawną w formie parku kulturowego. Dotyczy to miejscowości Krynica Zdrój, Muszyna, Piwniczna Zdrój, Stary Sącz, Tylicz, Żegiestów Zdrój. Na obszarach tych ze względu na częściowe zachowanie historycznego charakteru dopuszcza się działalność inwestycyjną po uwzględnieniu zaleceń konserwatorskich. Kierunki działań: Zagadnienie system obszarów i obiektów prawnie chronionych PK1. Wdrożenie systemu NATURA 2000 PK2. Upowszechnienie i wprowadzanie różnych form ochrony przyrody (rezerwaty, użytki ekologiczne, zespoły przyrodniczo-krajobrazowe i stanowiska dokumentacyjne przyrody nieożywionej PK3. Rozwój prac inwentaryzacyjnych w zakresie oceny stanu i rozpoznawania zagrożeń różnorodności biologicznej (m.in. opracowania ekofizjograficzne). PK4. Ochrona i renaturalizacja ciągów i połączeń ekologicznych ze szczególnym uwzględnieniem dolin rzecznych. PK5. Bieżąca ochrona obszarów i obiektów prawnie chronionych. Zagadnienie fauna i flora PK6. Ochrona i wzmacnianie drożności korytarzy i ciągów ekologicznych na terenie powiatu PK7. Opracowanie planów ochrony siedlisk gatunków zagrożonych PK8. Utrzymanie różnorodności biologicznej siedlisk PK9. Zachowanie walorów przyrodniczych hal i polan śródleśnych PK10. Zapewnienie warunków migracji i bytowania zwierząt PK11. Zachowanie i uzupełnienie istniejącego systemu zadrzewień i zakrzewień śródpolnych i przydrożnych PK12. Przeciwdziałanie wypalaniu traw Zagadnienie tradycyjny krajobraz powiatu nowosądeckiego PK13. Rozwój rolnictwa ekologicznego i agroturystyki z zachowaniem tradycyjnych praktyk gospodarczych na terenach cennych przyrodniczo PK14. Ochrona elementów środowiska przyrodniczo-kulturowego, historycznych układów wsi i typów zabudowy PK15. Ochrona kompozycji zieleni PK16. Rozwój sieci szlaków turystycznych i ścieżek przyrodniczych PK17. Monitoring ruchu turystycznego, szczególnie na obszarach najbardziej atrakcyjnych PK18. Selektywny dostęp do terenów cennych przyrodniczo oraz ochrona tych terenów przed zainwestowaniem i tzw. dzikim zagospodarowaniem (szczególnie terenów wokół Jeziora Rożnowskiego, obszarów dolin rzecznych, hal widokowych) PK19. Przestrzeganie zasad utrzymania stylu architektury nowo powstających obiektów 75

80 Cele krótkoterminowe do 2007 roku i przedsięwzięcia przewidziane do realizacji w latach Cele krótkoterminowe w zakresie ochrony przyrody i krajobrazu koncentrują się na zachowaniu chronionych gatunków roślin i zwierząt w szczególności gatunków rzadkich i zagrożonych, ochronie obszarów o unikatowych zasobach, walorach i cechach środowiska przyrodniczego, unikatowych walorach krajobrazowych poprzez preferowanie proekologicznych form gospodarki W celu podjęcia odpowiednich działań, zadaniem priorytetowym będzie prowadzenie bieżącej weryfikacji danych dotyczących wartości przyrodniczych powiatu, występowania chronionych roślin i zwierząt poprzez rozpoznanie przyrodnicze obiektów i obszarów wskazanych w studiach uwarunkowań i obowiązujących mpzp do objęcia ochroną. Jest to warunek niezbędny do podejmowania działań ochronnych tj. ustanawianie nowych terenów chronionych, pielęgnacja obiektów i obszarów chronionych i cennych przyrodniczo. Ważnym przedsięwzięciem będzie aktualizacja rejestru form ochrony przyrody stanowionych przez rady gmin: pomników przyrody, stanowisk dokumentacyjnych, użytków ekologicznych oraz zespołów przyrodniczo-krajobrazowych. Poszczególne przedsięwzięcia zostały przypisane konkretnym kierunkom działań (zachowując odpowiednią numerację). 76

81 Tabela 5.1. Ochrona przyrody i krajobrazu Przedsięwzięcia przewidziane do realizacji w latach Kierunki działań Opis przedsięwzięcia Jednostki realizujące Ogółem w latach Koszty w tys. PLN Potencjalne źródła finansowania Zagadnienie: System obszarów i obiektów prawnie chronionych Cel krótkoterminowy do 2007 roku: Przeprowadzenie prac inwentaryzacyjnych i dokumentacyjnych na terenach o unikatowych zasobach, walorach i cechach środowiska przyrodniczego PK1. Wdrożenie systemu NATURA 2000 PK2. Upowszechnienie i wprowadzanie różnych form ochrony przyrody PK3. Rozwój prac inwentaryzacyjnych w zakresie oceny stanu i rozpoznawania zagrożeń różnorodności biologicznej PK1.1. Utworzenie sieci NATURA 2000 PK 2.1. Opracowanie dokumentacji i utworzenie kolejnych rezerwatów przyrody PK 2.2. Opracowanie dokumentacji i utworzenie kolejnych użytków ekologicznych PK 2.3. Uznanie za pomniki przyrody obiektów wg złożonych wniosków PK 3.1. Opracowania ekofizjograficzne gmin z wykorzystaniem dokumentacji dot. inwentaryzacji przyrodniczej gmin PK 3.2. Rozpoznanie przyrodnicze wskazanych do objęcia ochroną obszarów i obiektów pomnikowych PK3.2. Aktualizacja rejestru użytków ekologicznych, stanowisk dokumentacyjnych, zespołów przyrodniczo-krajobrazowych i pomników przyrody PK3.3. Opracowanie planów modernizacji zieleni publicznej w miastach i gminach powiatu PK2.4. Aktualizacja planu ochrony Popradzkiego Parku Krajobrazowego Ministerstwo Środowiska, Wojewoda b.k.d. - b.k.d. - - Wojewoda, b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. Rada Gminy Wojewoda, Rada Gminy b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. Wojewoda, Rada Gminy b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. Urzędy Gmin Środki własne gmin Urzędy Gmin Własne, GFOŚiGW, PFOŚiGW Starostwo Powiatowe b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. Urzędy Gmin Środki gminne Zarząd PPK b.k.d. - b.k.d

82 Tabela 5.1. Ochrona przyrody i krajobrazu Przedsięwzięcia przewidziane do realizacji w latach , c.d. Kierunki działań Opis przedsięwzięcia Jednostki Koszty w tys. PLN realizujące Ogółem w latach Zagadnienie: System obszarów i obiektów prawnie chronionych c.d. PK5. PK5.1. Bieżąca pielęgnacja pomników Wojewoda, Bieżąca ochrona przyrody w gminach powiatu, w tym Urzędy Gmin, obszarów i obiektów uzupełnienie urzędowych oznakowań Starostwo prawnie chronionych. pomników przyrody Powiatowe PK5.2. Bieżąca konserwacja zieleni publicznej w miastach i gminach powiatu w tym działania zmierzające do zwiększania bioróżnorodności obszarów wiejskich PK5.3 Bieżąca ochrona użytków ekologicznych i zespołów przyrodniczokrajobrazowych Potencjalne źródła finansowania WFOŚiGW, PFOŚiGW GFOŚiGW Urzędy Gmin Środki własne miast i gmin Wojewoda, Urzędy Gmin, Starostwo Powiatowe WFOŚiGW, PFOŚiGW GFOŚiGW Razem koszty - System obszarów i obiektów prawnie chronionych Zagadnienie: Fauna i flora Cel krótkoterminowy do 2007 roku: Ochrona ekosystemów rzecznych i łąkowych. PK6. Ochrona i wzmacnianie drożności korytarzy i ciągów ekologicznych na terenie powiatu PK8. Utrzymanie różnorod. biologicznej siedlisk PK9 Zachowanie walorów przyrodniczych hal i polan śródleśnych PK10. Zapewnienie warunków migracji i bytowania zwierząt PK6.1. Zachowanie ciągłości przestrzennej ekosystemów leśnych PK6.2. Tworzenie lokalnych ciągów ekologicznych w celu umożliwienia funkcjonowania populacji PK8.1. Zachowanie naturalnych zbiorowisk roślinnych nadrzecznych i przypotokowych PK9.1. Zachowanie półnaturalnych zbiorowisk roślinnych polan reglowych PK9.2. Ograniczenie zmiany użytkowania terenów polan na inny PK10.1. Ochrona tras migracyjnych zwierząt Nadleśnictwa, Zarząd PPK Nadleśnictwa, Zarząd PPK Nadleśnictwa, Zarząd PPK, Gminy Nadleśnictwa, Zarząd PPK Starost.Powiatowe, Urzędy Gmin, Nadleśnictwa, Zarząd PPK Nadleśnictwa, Zarząd PPK, POE. b.k.d Środki własne LP Środki własne LP Środki własne LP Środki własne LP 2 0,5 0,5 0,5 0,5 Budżet państwa 78

83 Tabela 5.1. Ochrona przyrody i krajobrazu Przedsięwzięcia przewidziane do realizacji w latach , c.d. Kierunki działań Opis przedsięwzięcia Jednostki Koszty w tys. PLN Potencjalne realizujące Ogółem w latach źródła finansowania Zagadnienie: Fauna i flora c.d. PK10. PK10.2.Budowa przepławek dla W zależności od b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. Zapewnienie warunków organizmów wodnych potrzeb migracji i bytowania PK10.3. Pomoc w pokonywaniu tras Organizacje 2 0,5 0,5 0,5 0,5 zwierząt komunikacyjnych zwierzynie drobnej pozarządowe Budżet państwa PK10.4. Oznakowanie dróg w miejscach Powiatowy Zarząd 2 0,5 0,5 0,5 0,5 Budżet państwa częstych wędrówek zwierząt Dróg. PK10.5 Budowa przejść dla zwierząt drobnych przez nowo budowane i modernizowane drogi Powiatowy Zarząd Dróg, Urzędy Gmin b.k.d. Koszty ujęte w przedsięwzięciach dot. budowy i modernizacji dróg Razem koszty - Fauna i flora 91 11,5 26,5 26,5 26,5 Zagadnienie: Tradycyjny krajobraz powiatu nowosądeckiego Cel krótkoterminowy do 2007 roku: Ochrona unikatowych walorów krajobrazowych poprzez promowanie proekologicznych form gospodarki PK12.1Współpraca z PSP w zakresie Starostwo b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. monitoringu podpaleń traw i nieużytków Powiatowe, PSP, PK12. Przeciwdziałanie wypalaniu traw PK13 Rozwój rolnictwa ekologicznego i agroturystyki z zachowaniem tradycyjnych praktyk gospodarczych na terenach cennych przyrodniczo PK12.2. Podejmowanie działań edukacyjnych w zakresie szkodliwości wypalania traw, ściernisk i nieużytków PK12.1. Przygotowanie materiałów promujących rozwój agroturystyki i ekoturystyki w gminach powiatu PK12.2. Rozwój sieci gospodarstw agroturystycznych. w gminach powiatu Urzędy Gmin Starostwo Powiatowe, ODR Urzędy Gmin, Organizacje pozarządowe PFOŚiGW, budżet państwa Środki własne gmin Urzędy Gmin Środki własne gmin 79

84 Tabela 5.1. Ochrona przyrody i krajobrazu Przedsięwzięcia przewidziane do realizacji w latach , c.d. Kierunki działań Opis przedsięwzięcia Jednostki Koszty w tys. PLN realizujące Ogółem w latach Zagadnienie: Tradycyjny krajobraz powiatu nowosądeckiego c.d. PK13.1. Ochrona i rewaloryzacja b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. zespołów dworsko-parkowych PK14. Ochrona elementów środowiska przyrodniczokulturowego PK15. Ochrona kompozycji układów zieleni PK16. Rozwój sieci szlaków turystycznych i ścieżek PK13.2. Uwzględnianie w mpzp zapisów dot. zachowania tradycyjnych układów wsi, zabudowy przysiółkowej itp. PK13.3. Zachowanie elementów małej architektury (np. kapliczki przydrożne) przyrodniczych PK15.2. Rozwój tras turystyki rowerowej i pieszej z wykorzystaniem przejść małego ruchu granicznego PK17. Selektywny dostęp do terenów cennych przyrodniczo oraz ochrona tych terenów przed zainwestowaniem i tzw. dzikim zagospodar. Właśc. obiektów, Urzędy Gmin, Woj. Konser. Zabyt., Woj.Konser. Przyr., Starostwo Powiatowe Urzędy Gmin b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. Potencjalne źródła finansowania Urzędy Gmin Środki własne gmin, budżet państwa PK14.1. Ochrona zabytkowych założeń Właściciele b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. parkowych w Nawojowej, Piwnicznej obiektów, i Krynicy Urzędy Gmin PK14.2. Ochrona otoczenia obiektów Właściciele b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. zabytkowych obiektów, Urzędy Gmin PK15.1. Stworzenie układu ścieżek UMiG Muszyna, Środki własne LP, przyrodniczych w rezerwatach: Hajnik, Zarząd PPK WFOŚiGW Baszta Gminy: Muszyna, Środki własne, Piwniczna, budżet państwa Rytro,Łacko PK17.1. Stymulowanie rozwoju turystyki i rekreacji na obszarach dotychczas mniej eksploatowanych PK17.2. Przestrzeganie w procesach inwestycyjnych obowiązujących przepisów na obszarach chronionego krajobrazu i parku krajobrazowego Urzędy Gmin Urzędy Gmin, Zarząd PPK b.k.d. b.k.d. 80

85 Tabela Ochrona przyrody i krajobrazu Przedsięwzięcia przewidziane do realizacji w latach , c.d. Kierunki działań Opis przedsięwzięcia Jednostki Koszty w tys. PLN realizujące Ogółem w latach Zagadnienie: Tradycyjny krajobraz powiatu nowosądeckiego c.d. PK17. c.d. PK17.3.Ochrona przed przekształceniem Urzędy Gmin, b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. wyróżniających się walorami estetycznowidokowymi form krajobrazowych: Zarząd PPK przełomowych odcinków dolin Popradu, Muszynki, polan śródleśnych z obiektami gospodarki pasterskiej itp. PK18.2. Lokalizacja budownictwa Urzędy Gmin b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. letniskowego zgodnie z obowiązującymi PK19. Przestrzeganie zasad utrzymania stylu architektury nowo powstających obiektów mpzp PK19.1. Kształtowanie form architektonicznych nowych obiektów w nawiązaniu do budownictwa tradycyjnego i zabytkowego Urzędy Gmin b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. Razem koszty - Tradycyjny krajobraz powiatu nowosądeckiego Potencjalne źródła finansowania Sumaryczne koszty w latach Ochrona przyrody i krajobrazu System obszarów i obiektów prawnie chronionych Fauna i flora 91 11,5 26,5 26,5 26,5 Tradycyjny krajobraz powiatu nowosądeckiego RAZEM KOSZTY W LATACH : OCHRONA PRZYRODY I KRAJOBRAZU ,5 852,5 849,5 851,5 81

86 Poniżej przedstawiono udział kosztów zadań przewidzianych do realizacji w latach wg kierunków inwestowania w zakresie zagadnienia ochrona przyrody i krajobrazu. System obszarów i obiektów prawnie chronionych Fauna i flora Tradycyjny krajobraz powiatu nowosądeckiego 3% 4% 93% Wskaźniki monitorowania celów CELE WSKAŹNIK STAN WYJŚCIOWY (2002 R.) Ochrona i utrzymanie różnorodności Procentowy udział terenu objętego siecią NATURA 2000 Wskaźnik do wdrożenia biologicznej Udział Popradzkiego Parku Krajobrazowego 29,5 i krajobrazowej oraz w powierzchni powiatu (%) doskonalenie systemu Liczba rezerwatów przyrody (szt.) 14 obszarów chronionych Procentowy udział powierzchni rezerwatów w ogólnej powierzchni powiatu (%) 0,3 Liczba pomników przyrody (szt.) 171 Liczba pomników przyrody (poj. drzewa) poddanych zabiegom pielęgnacyjnym (szt) Liczba użytków ekologicznych (szt) 1 Liczba zespołów przyrodniczo krajobrazowych (szt.) 1 Liczba akcji pomagających w pokonywaniu tras komunikacyjnych zwierzynie drobnej (szt./rok) Liczba gospodarstw agroturystycznych (szt.) 70 Liczba gospodarstw ekologicznych (szt.) 50 Zgłoszona liczba pożarów traw i nieużytków (szt./rok) 5 (stan na 2003) Wskaźnik do wdrożenia 357 (2002 r.) 460 (2003 r.) 82

87 5.2. Ochrona i zrównoważony rozwój lasów (L) Cel średniookresowy do 2011 roku i strategia jego realizacji Ochrona terenów leśnych i powiększanie ich zasobów oraz zrównoważona pod względem ekonomicznym, społecznym i ekologicznym gospodarka leśna W polityce UE podkreśla się wielofunkcyjność rozwoju leśnictwa, promowanie społecznej i ochronnej funkcji lasów, dążenie do zrównoważenia gospodarki leśnej pod względem ekonomicznym, społecznym i ekologicznym, tak aby działania z zakresu gospodarczego użytkowania lasów, ochrony ekosystemów leśnych, rozwoju badań naukowych i usług doradczych były traktowane jednakowo. Podstawę prowadzenia przez państwa członkowskie ochrony i zrównoważonej gospodarki w lasach stanowią działania ujęte w Agendzie 2000 dotyczące: ochrony lasu oraz rozwoju społecznych i gospodarczych funkcji lasów, zachowania i poprawy wartości ekologicznych lasów, zachowania funkcji ochronnych lasów, promocji nowych zastosowań drewna oraz zwiększania powierzchni leśnych poprzez zalesianie, łączenia gospodarstw leśnych poprzez promocję stowarzyszania się właścicieli lasu, programów edukacyjnych i szkoleniowych promujących wiedzę o przyjaznych dla środowiska i nie zakłócających naturalnego krajobrazu sposobach i technikach wytwarzania produktów leśnych i dostarczania usług leśnych, skierowanych przede wszystkim do zarządców i właścicieli lasu. Zadaniem realizowanym na poziomie województwa jest opracowanie przez RDLP w Krakowie Regionalnego Programu Operacyjnego Polityki Leśnej Państwa stanowiącego część Narodowego Planu Leśnego, dokumentu wymaganego w polityce środowiskowej i rolnej Unii. RPOPLP ujmuje następujące zagadnienia: zalesienie nieefektywnych gruntów porolnych, doskonalenie gatunkowej i funkcjonalnej struktury lasów, wzmaganie ochrony i różnorodności biologicznej lasów, wzmaganie akumulacji węgla atmosferycznego w ekosystemach leśnych, doskonalenie lasów prywatnych, promocja i marketing drewna, określenie i doskonalenie związków leśnictwa z innymi sektorami gospodarczymi w zakresie rozwoju regionalnego, współdziałanie leśnictwa ze społeczeństwem, rekreacyjne użytkowanie i zagospodarowanie lasu, współdziałanie leśnictwa z samorządami i administracją państwową na różnych poziomach regionalnych. Sposób prowadzenia gospodarki leśnej w powiecie nowosądeckim jest racjonalny i korzystny dla środowiska leśnego. Lasy na obszarze powiatu charakteryzują się dobrym stanem zdrowotnym i sanitarnym. W lasach własności prywatnej nie występują działania dewastacyjne oraz nadmiernie przerzedzające wyręby. Lasy Państwowe prowadzą gospodarkę planową w oparciu o 10-cio letnie plany urządzenia lasów uwzględniające funkcje ochronne lasów. Lasy nie będące własnością Skarbu Państwa w znikomym stopniu posiadają uproszczone plany urządzenia lasów, niemniej gospodarka prowadzona jest w nich z uwzględnieniem wszystkich funkcji lasów. Jednym z priorytetów gospodarki leśnej państwa jest zwiększanie lesistości kraju. Ma to na celu poprawę struktury przestrzennej obszarów wiejskich, wycofanie z produkcji gruntów niskiej jakości oraz przeciwdziałanie degradacji gleb. W latach na terenie powiatu nowosądeckiego zalesiono 461ha gruntów wszystkich własności z czego najwięcej własności prywatnej (200ha). Przeznaczone do zalesienia powierzchnie gruntów Skarbu Państwa zostały prawie w całości zalesione. Wg informacji 83

88 w gminach w najbliższych latach przewiduje się, że zalesienia wykonywane będą głównie na gruntach prywatnej własności co wiąże się z trudną sytuacją w rolnictwie. W bilansie do 2010 roku największe powierzchnie do zalesienia wykazuje gmina Grybów (372ha), zalesianie w granicach 200 ha przewidują gminy Stary Sącz, Łącko i Gródek n/dunajcem. Najmniejsze powierzchnie do zalesień wykazują gminy: Piwniczna, Rytro, Krynica i miasto Grybów. Poniżej przedstawiono szacunkową powierzchnię gruntów przeznaczonych do zalesień w poszczególnych gminach powiatu. W strukturze własnościowej zalesianych gruntów, 89,7% stanowią lasy prywatne, 6,6% lasy państwowe, 3,7% lasy gminne. Zalesianie powinno uwzględniać potrzeby ochrony walorów przyrodniczych gruntów nieleśnych w tym cennych łąk, muraw itp. Dokonując wyboru obszarów do zalesień należy pamiętać o zachowaniu ekosystemów cennych przyrodniczo tj. torfowiska, hale widokowe, półnaturalne łąki. Tereny te powinny pełnić rolę użytków ekologicznych. Utrzymanie rocznego zalesiania gruntów na poziomie 150 ha pozwoliłoby na osiągnięcie w roku 2020 lesistości 45,5%. Osiągnięcie tych parametrów będzie wariantem optymalnym, uwzględniającym potrzeby rolne, turystyczno-krajobrazowe, rozwoju regionu i gospodarki wodnej. Rozwój turystyki i rekreacji, w tym funkcji uzdrowiskowych i infrastruktury im towarzyszącej, na terenach gmin powiatu nowosądeckiego może doprowadzić do wylesiania i fragmentaryzacji środowiska, dlatego duże znaczenie będzie miało przywrócenie i utrzymanie stabilnych ekosystemów leśnych zdolnych do tworzenia najlepszych warunków do masowego wypoczynku i turystyki. Znaczącym problemem staje się wylesianie terenów leśnych pod zabudowę rekreacyjną wokół J. Rożnowskiego. Działania w zakresie prowadzenia prawidłowej gospodarki leśnej na bieżąco realizowane są przez Starostwo Powiatowe, właścicieli lasów i nadleśnictwa. Zmierzają one do: - poprawy rozpoznania zasobów różnorodności biologicznej w lasach, - unaturalniania składu gatunkowego drzewostanów w celu ich zbliżenia do ekosystemów naturalnych i pełnego wykorzystania możliwości siedliskowych, - okresowego wyłączania z udostępniania turystycznego obszarów nieodpornych oraz ograniczenia dostępu do terenów zniszczonych, - odpowiedniego zagospodarowania miejsc gromadzenia się ludzi (kosze, toalety itp.). Ważne będzie realizowanie zabiegów hodowlanych dostosowanych do funkcji lasów. Na terenie powiatu Nowosądeckiego zdecydowana większość lasów pełni funkcję lasów wodoi glebochronnych, część funkcję lasów wypoczynkowo-turystycznych. Istotna jest rola jaką odgrywają lasy w regulowaniu gospodarki wodnej, ze względu na wysoką retencyjność lasów i ochronę przeciwerozyjną gleb. Dodatkowo na terenach powiatu, ze względu na dużą ilość obszarów źródliskowych lasy pełnią funkcję ochronną tych obszarów. W obrębie obszarów źródliskowo-alimentacyjnych istotne jest zachowanie naturalnych przebiegów cieków wodnych, zwiększanie lesistości w celu zapobiegania spływom powierzchniowym, ograniczenie inwestowania turystycznego (nowe szlaki, trasy narciarskie, wyciągi). Szczegółowe kierunki prowadzenia gospodarki leśnej określają Plany urządzenia lasów. Zgodnie z art.5 ust.1 Ustawy z dn. 28 września1991 r. o lasach (Dz.U ), nadzór nad gospodarką leśną w lasach nie stanowiących własności Skarbu Państwa sprawuje Starosta, oraz w zakresie określonym w ustawie, Wojewoda. W strukturze własnościowej sądeckich lasów przeważają zdecydowanie lasy publiczne ha (w tym lasy gminne 4800 ha). Lasy prywatne zajmują ha. Najistotniejszym dla dalszego prowadzenia nadzoru nad gospodarką leśną w lasach nie stanowiących własności SP jest wykonanie uproszczonych planów urządzenia lasów będących podstawą prowadzenia prawidłowej gospodarki leśnej. Lasy własności osób fizycznych wg stanu na 2001 rok w ogóle takich opracowań. W okresie do 2010 roku właściwym byłoby opracowanie uproszczonych planów urządzenia lasów dla lasów nie stanowiących własności SP w poszczególnych gminach tworzących Powiat. Koszt jednostkowy opracowania uproszczonego 84

89 planu urządzenia lasu wynosi 25zł.-120zł. za 1 ha. W pierwszej kolejności zostaną wykonane uproszczone plany urządzenia lasów dla sołectw znajdujących się w obszarach wyznaczonych do objęcia siecią NATURA Kierunki działań: L 1. Poprawa zwartości przestrzennej lasów L 2. Utrzymanie różnorodności biologicznej i zwiększenie odporności ekosystemów leśnych poprzez sukcesywną przebudowę drzewostanów, szczególnie na terenach lasów nie będących własnością SP L 3. Przestrzeganie zasad przeprowadzania zabiegów hodowlanych i technicznych zgodnie z funkcją lasów L 4. Rozszerzanie usług doradczych, informacji i szkoleń dla właścicieli lasów prywatnych L 5. Opracowanie uproszczonych planów urządzenia dla lasów będących własnością osób fizycznych i wspólnot L 6. Realizacja Programu zwiększania lesistości kraju Cel krótkoterminowy do 2007 roku i przedsięwzięcia przewidziane do realizacji w latach Prowadzenie prawidłowej gospodarki leśnej jest podstawowym warunkiem ochrony ekosystemów leśnych. Na terenie Lasów Państwowych działania te prowadzone są przez Nadleśnictwa zgodnie z planami urządzenia lasów. Wysoki udział powierzchni lasów prywatnych w powiecie (23 128ha) sprawia, ze priorytetem w najbliższych latach będzie opracowywanie uproszczonych planów urządzenia lasów dla lasów nie stanowiących własności Skarbu Państwa. Kolejnym istotnym zadaniem będzie weryfikacja i aktualizacja wielkości obszarów do zalesień a w chwili opracowywania miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego wyznaczanie granicy rolno-leśnej oraz uporządkowanie ewidencji gruntów. Działania nadzorujące gospodarkę leśną na terenach prywatnych będą wspierane poprzez edukację właścicieli lasów. Obecnie szkolenia takie prowadzone są przez ODR oddz. w Nawojowej. W poniższej tabeli poszczególne przedsięwzięcia zostały przypisane konkretnym kierunkom działań (zachowując odpowiednią numerację). 85

90 Tabela 5.2. Ochrona i zrównoważony rozwój lasów Przedsięwzięcia przewidziane do realizacji w latach Kierunki działań Opis przedsięwzięcia Jednostki Koszty w tys. PLN Potencjalne realizujące Ogółem w latach źródła finansowania Cel krótkoterminowy do 2007 roku: Ochrona ekosystemów leśnych poprzez prowadzenie prawidłowej gospodarki leśnej zgodnej z planami urządzenia lasów L1. L1.1. Zachęcanie rolników do Urzędy Gmin, b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. Poprawa zwartości racjonalnego zalesiania śródleśnych Starostwo przestrzennej lasów nieużytków będących ich własnością Powiatowe, Nadleśnictwa L2. L2.1. Inwentaryzacja, ochrona Nadleśnictwa Środki własne LP Utrzymanie i monitoring cennych zbiorowisk różnorodności leśnych: łęgi, olsy biologicznej i zwiększenie odporności ekosystemów leśnych poprzez sukcesywną przebudowę drzewostanów, szczególnie na terenach lasów nie będących własnością SP L3. Przestrzeganie przeprowadzania zabiegów hodowlanych i technicznych zgodnie z funkcją lasów zasad L4. Rozszerzanie usług doradczych, informacji i szkoleń dla właścicieli lasów prywatnych L5. Opracowanie uproszczonych planów urządzenia lasów nie będących własnością SP L3.1.Realizacja bieżących zabiegów hodowlanych i gospodarczych zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju L3.2. Wprowadzenie zadrzewień i zakrzewień ochronnych włącznie z zabudową obrzeży lasów w celu przeciwdziałania degradacji krajobrazu L.3.3. Bieżące utrzymanie lasów komunalnych L4.1. Szkolenia właścicieli lasów nt. prawidłowych zasad gospodarki leśnej i ochrony lasów L5.1. Opracowanie uproszczonych planów urządzenia lasów dla ok. 10 tys. ha Nadleśnictwa, właściciele lasów niepaństwowych Nadleśnictwa, właściciele lasów niepaństwowych, Starostwo Powiatowe Zgodnie z planami urządzenia lasów Środki budżetowe, środki własne LP Środki budżetowe, środki własne LP Urzędy Gmin Środki własne gmin ODR oddz Budżet państwa w Nawojowej, Starostwo Powiatowe Nadleśnictwa Starostwo Powiatowe Środki Śtarostwa

91 Tabela Ochrona i zrównoważony rozwój lasów Przedsięwzięcia przewidziane do realizacji w latach , c.d. Kierunki działań Opis przedsięwzięcia Jednostki Koszty w tys. PLN realizujące Ogółem w latach L6. L6.1. Określenie limitu zalesień i Starostwo Realizacja Programu gruntów do zalesienia Powiatowe b.k.d. b.k.d. b.k.d. - - zwiększania lesistości L6.2. Coroczne zalesianie gruntów WFOŚiGW kraju prywatnych w gminach powiatu Starostwo Powiatowe, Prywatni właściciele L6.3. Ustalenie granicy rolno-leśnej w gminach powiatu L6.4..Przekwalifikowanie gruntów Starostwo rolnych na leśne Powiatowe RAZEM KOSZTY W LATACH : OCHRONA I ZRÓWNOWAZONY ROZWÓJ LASÓW Urzędy Gmin, b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. Potencjalne źródła finansowania Budżet państwa

92 Wskaźniki monitorowania celów CELE WSKAŹNIK STAN WYJŚCIOWY (2002 R.) Ochrona terenów leśnych oraz Wskaźnik lesistości powiatu (%) 43,3% powiększanie ich zasobów. Powierzchnia lasów nie będących własnością SP Wskaźnik do Zrównoważona pod względem posiadająca uproszczone plany urządzenia lasu wdrożenia ekonomicznym, społecznym i ekologicznym gospodarka 3. Powierzchnia lasów ochronnych nie będących własnością SP Wskaźnik do wdrożenia leśna. 4. Powierzchnia gruntów przekwalifikowanych z 0 rolnych na leśne (ha/rok) 5. Powierzchnia w ha zalesiona w ciągu roku (ha/rok) Wskaźnik do wdrożenia 5.3. Ochrona gleb (G) Cel średniookresowy do 2011 roku i strategia jego realizacji Ochrona i właściwe wykorzystanie gleb powiatu nowosądeckiego Racjonalne wykorzystanie zasobów gleb, zwłaszcza w ujęciu długookresowym powinno polegać na: zagospodarowaniu gleb w sposób odpowiadający ich walorom przyrodniczym i klasie bonitacyjnej, dostosowaniu formy zagospodarowania oraz kierunków i intensywności produkcji do naturalnego potencjału gleb. Wg art. 109 ust. 2 Prawa Ochrony Środowiska w zakresie obowiązków Starosty leży prowadzenie okresowych badań jakości gleby i ziemi. Natomiast zakres i sposób prowadzenia tych badań może określić Minister właściwy ds. środowiska w drodze rozporządzenia. Starosta prowadzi również corocznie aktualizowany rejestr zawierający informacje o terenach, na których stwierdzono przekroczenia standardów jakości gleby lub ziemi, z wyszczególnieniem obszarów, na których obowiązek rekultywacji obciąża Starostę (Art. 110 POŚ). Zadaniem powiatowego POŚ jest określenie kolejności realizowania przez starostę zadań w zakresie rekultywacji powierzchni ziemi (art.111). Starosta, wydaje decyzje o obowiązku poniesienia kosztów rekultywacji, ich wysokość oraz sposób uiszczenia, a jednocześnie w sytuacji gdy: 1) podmiot, który spowodował zanieczyszczenie gleby lub ziemi albo niekorzystne przekształcenie naturalnego ukształtowania terenu, nie dysponuje prawami do powierzchni ziemi, pozwalającymi na jej przeprowadzenie, lub 2) nie można wszcząć postępowania egzekucyjnego dotyczącego obowiązku rekultywacji albo egzekucja okazała się bezskuteczna, lub 3) zanieczyszczenie gleby lub ziemi albo niekorzystne przekształcenie naturalnego ukształtowania terenu nastąpiło w wyniku klęski żywiołowej, lub 4) gdy z uwagi na zagrożenie życia lub zdrowia ludzi lub możliwość zaistnienia nieodwracalnych szkód w środowisku konieczne jest natychmiastowe jej dokonanie, wykonuje rekultywacje gruntów korzystając z Funduszu Ochrony Gruntów Rolnych. Rozpoznanie potrzeb w zakresie rekultywacji określa się w Programie jako kluczowe dla dalszych działań w zakresie ochrony gleb. W niniejszym Programie przyjmuje się następujące zasady, które będą określały kolejność rekultywacji (z wyjątkiem sytuacji opisanej w pkt.4 powyżej, które posiadają bezwzględny priorytet realizacji): 88

93 - po pierwsze, rekultywowane będą tereny, gdzie oprócz zniszczenia gleby ma miejsce jej zanieczyszczenie w wyniku składowania odpadów stałych; - po drugie, rekultywowane będą grunty zagrożone masowymi ruchami ziemi. Podstawowym działaniem pozostaje tutaj inwentaryzacja rejonów wymagających rekultywacji, a także bieżące działania z innych dziedzin związanych z zanieczyszczeniem gleb jak np.: rozwój sieci kanalizacyjnych i rozwój odbioru odpadów stałych od mieszkańców. Ochrona gleb oraz utrzymanie najlepszych walorów produkcyjnych dotyczy przede wszystkim obszaru gmin o najwyższym wskaźniku jakości rolniczej przestrzeni produkcyjnej (gminy północnej części powiatu patrz dok. Stan środowiska). Grunty wyłączone z użytkowania rolniczego (gleby o najniższych klasach przydatności rolniczej), a także gleby zdegradowane będą zalesiane. Realizacja zadań związanych z racjonalizacją użytkowania gruntów poprzez zalesienia gruntów najsłabszych zostały opisane w rozdziale należy jednak tu podkreślić, istotną rolę jaką w kształtowaniu zalesień odgrywają władze gmin, bowiem warunkiem otrzymania pomocy finansowej Państwa jest wyznaczenie danego terenu do zalesienia w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego, które to plany są sporządzane i uchwalane przez władze gmin. Erozja wietrzna i wodna są typowe dla otwartych przestrzeni rolnych, dlatego niezbędne będzie stosowanie zadrzewień i zakrzaczeń śródpolnych oraz stałe utrzymanie gleby pod pokrywą roślinną. Starostwo Powiatowe w Nowym Sączu w trakcie prac modernizacyjnych dróg powiatowych wprowadzać będzie aleje drzew i pasy zakrzewień (por. par ). Jednocześnie jako wytyczną do planów gminnych wprowadza się podobny obowiązek dla władz gminnych przy modernizacji lub budowie nowych dróg gminnych. Ograniczeniu zjawisk erozji wodnej i wietrznej sprzyja też odpowiednia struktura krajobrazu. Jednym z jej elementów są, przywołane powyżej, zadrzewienia przydrożne. Inne to: grupy zadrzewień śródpolnych (które nie posiadają statusu lasów), śródpolne szpalery drzew i krzewów na miedzach. Wg Ustawy z dnia r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych.* (tekst jednolity - Dz. U z dnia 22 lutego 1995 r.) ww. tereny stanowią grunty rolne i w związku z tym zmiana ich przeznaczenia podlega tym samym obostrzeniom, co zmiana przeznaczenia gruntów rolnych. Starostwo, a także gminy w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego będą zachowywały ww. mikrostruktury krajobrazu poprzez zachowanie ich w użytkowaniu rolniczym, wyłączenie spod zabudowy. Jednocześnie gminy prowadzić będą politykę ograniczająca wycinkę drzew i krzewów z tych obszarów. Racjonalne gospodarowanie gruntami obejmuje także ograniczenie zjawiska zmiany przeznaczenia gruntów rolnych na grunty budowlane. Zmiana taka może odbyć się tylko poprzez ustalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego, którego wykonawcą jest wójt /burmistrz (art.17 pkt.4 Ustawy z r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. Nr 80, poz. 717), a organem uzgadniającym jest Zarząd Powiatu. Stosowane będą następujące zasady ograniczania zmiany przeznaczenia gruntów rolnych: - ochronę gruntów organicznych, szczególnie w dolinach rzek, rejonach jezior i w terenach bezodpływowych, - ochronę trwałych użytków zielonych, szczególnie w zlewniach bezpośrednich jezior i terenach bezodpływowych i na tarasach zalewowych w dolinach rzek, - dla których preferuje się uznanie w planie jako wyłączonych spod zabudowy; - ochronę gruntów rolnych w sąsiedztwie zwartych kompleksów leśnych o pow. powyżej 20 ha, - ochronę gruntów rolnych na stokach o nachyleniu powyżej 6% i na wierzchołkach stoków, dla których preferuje się zalesienie; - zachowanie maksymalnej powierzchni gruntów klas III i IV. Istotnym kierunkiem działań w rolnictwie będzie wdrażanie i upowszechnianie Kodeksu Dobrej Praktyki Rolniczej (KDPR). W tym względzie ważna będzie działalność Małopolskiego Ośrodka Doradztwa Rolniczego (Oddział w Nawojowej), mogącego pełnić rolę koordynatora działań edukacyjnych w powiecie, np. prowadzenie w mediach systematycznych wykładów na temat zasad KDPR, oraz innych działań popularyzujących dobrą praktykę rolniczą. Ponadto należy pokreślić 89

94 potrzebę szerszego wprowadzenia problematyki ochrony gleb, dobrych praktyk rolniczych i rolnictwa ekologicznego do programu w szkołach rolniczych wszystkich typów i szczebli, z uwzględnieniem zarówno aspektów technologicznych jak i prawnych, możliwości uzyskania przez rolników wsparcia finansowego i pomocy doradczej, certyfikacji produktów rolnych, organizacji grup producenckich, itp. Są to działania ciągłe, nadzorowane przez Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, przy współpracy z Krajowym Centrum Doradztwa Rozwoju Rolnictwa i Obszarów Wiejskich, wyższymi uczelniami i szkołami rolniczymi, regionalnymi centrami edukacji ekologicznej i ośrodkami doradztwa rolniczego. W powiecie nowosądeckim kształcenie w zawodach rolniczych zapewnia 6 szkół ponadgimnazjalnych o różnych specjalnościach (m.in.: technik rolnik, technik żywienia i gospodarstwa domowego, ogrodnik, technik agrobiznesu). W nadchodzących latach wiele gospodarstw zmieni metodę swej produkcji w kierunku rolnictwa ekologicznego, które ma większą szansę zbytu swoich produktów w krajach UE, niż gospodarstwa stosujące znaczne ilości nawozów i środków ochrony roślin. Kierunek ten będzie zgodny z kierunkiem określonym w Programie dla województwa małopolskiego Nasza zielona Małopolska 10. Rolnicy będą zachęcani do stosowania nawozów naturalnych tam, gdzie jest to możliwe np. użycie obornika, poplonów i śródplonów do przeorywania na glebach słabych i użycie słomy po zebraniu plonów. Dotyczy to szczególnie małych i średnich gospodarstw rolnych. Rolnicy zajmujący się produktami ekologicznymi powinni tworzyć grupy producenckie, gdzie będzie się produkować żywność o jednakowych parametrach. Aby wspomóc rozwój tej, wciąż niezbyt popularnej formy rolnictwa, musi być zorganizowana sieć dystrybucji zdrowej żywności, a także rozwój przemysłu rolnospożywczego w oparciu o lokalną bazę surowcową. Szczególnym terenem prowadzania proekologicznej gospodarki rolnej jest obszar Popradzkiego PK. Na terenie tym dąży się do: - zracjonalizowania struktury użytków rolnych (poprzez przeznaczanie gruntów najsłabszych pod zalesienia, wyznaczanie granicy rolno-leśnej, utrzymania istniejących zakrzewień i zadrzewień śródpolnych, utrzymanie terenów podmokłych i bagiennych), - zwiększenia powierzchni poszczególnych gospodarstw rolnych i do komasacji gruntów dla zmniejszenia rozdrobnienia działek gospodarstw rolnych, - ochrony gleb przed erozją poprzez w poprzekstokowy układ pól i uprawy przeciwerozyjne (drzewa i krzewy owocowe), - ochrony gleb klasy III i IV przed zainwestowaniem. Realizacja tych zadań wymagać będzie opracowania kompleksowego programu rozwoju gospodarki rolnej. Istotnym instrumentem finansowym ochrony środowiska i przyrody w przestrzeni rolniczej są Krajowe Programy Rolnośrodowiskowe, będące elementem Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich. Na terenie powiatu Nowosądeckiego decyzją Marszałka Województwa Małopolskiego zostały wyznaczone strefy priorytetowe do objęcia programem. Są to: III Grupa Popradzka, w której skład wchodzą obszary gmin: Krynica Zdrój, Łabowa, Łącko, Muszyna, Nawojowa, Piwniczna Zdrój, Rytro, Stary Sącz., II Grupa Doliny Dunajca w której skład wchodzą gminy Gródek i Korzenna. W powiecie nowosądeckim występują dobre warunki do rozwoju rolnictwa ekologicznego, zwłaszcza w połączeniu z agroturystyką. Takie gospodarstwa (posiadające atest EKOLANDU) funkcjonują już w kilku gminach (Gródek n/d, Krynica Zdrój i Stary Sącz). Zachowanie wartości produkcyjnych gleb wymaga także ich melioracji. Dla utrzymania optymalnego uwilgocenia gleby i prawidłowego systemu odwadniania konieczne będzie utrzymanie urządzeń melioracyjnych, rowów i drenażu w dobrym stanie. Eksploatacja tych 10 Promowanie technologii upraw wykorzystujących w szerszym zakresie nawozy naturalne bez zagrożenia zanieczyszczenia związkami azotu wód powierzchniowych i podziemnych. 90

95 systemów powinna polegać na regulacji odpływu wód i możliwie długim utrzymaniu zasobów wody w profilu glebowym. Niezbędne jest systematyczne odnawianie systemów melioracyjnych. Zadania w zakresie melioracji zostały opisane w rozdziale Kształtowanie stosunków wodnych i ochrona przed powodzią. Tutaj należy podkreślić, że zadania te należą do Wojewódzkiego Zarządu Melioracji i Urządzeń Wodnych w Krakowie oraz właścicieli lub dzierżawców gruntów. Oprócz ww. działań, wszystkie działania zmierzające do poprawy stanu sanitarnego powietrza, stanu gospodarki odpadami, prawidłowej gospodarki leśnej są również ważne dla ochrony gleb przed zanieczyszczeniami. Kierunki działań: G1. Ochrona gleb o wysokiej przydatności rolniczej przed przeznaczeniem na cele nierolnicze G2. Racjonalne zużycie środków ochrony roślin i nawozów G3. Wdrażanie i upowszechnianie zasad dobrej praktyki rolniczej (KDPR) G4. Właściwe utrzymanie i odbudowa urządzeń melioracyjnych G5. Prowadzenie gospodarki rolnej pod kątem skutecznego zabezpieczenia przed erozją Cele krótkoterminowe do 2007 roku i przedsięwzięcia przewidziane do realizacji w latach Jako priorytetowe cele krótkoterminowe uznano przywrócenie stanu pierwotnego terenom skażonym oraz ograniczenie procesów erozji gleb na terenach szczególnie na nią narażonych. Pierwszy cel będzie wymagał prowadzenia działań w kierunku rozpoznania stopnia zanieczyszczenia gleb, aktualizacji rejestru gruntów wymagających rekultywacji, określenia obszarów priorytetowych do rekultywacji. Cel drugi został wyodrębniony ze względu na warunki naturalne środowiska sprzyjające zachodzeniu procesom erozji. Istotne będzie podejmowanie działań sprzyjających ograniczeniu procesów denudacji i niszczenia gleb (por. par ). 91

96 Tabela 5.3. Ochrona gleb Przedsięwzięcia przewidziane do realizacji w latach Kierunki działań Opis przedsięwzięcia Jednostki Koszty w tys. PLN realizujące Ogółem w latach Cel krótkoterminowy do 2007 roku: Przywrócenie stanu pierwotnego terenom zanieczyszczonym oraz ograniczenie erozji gleb G1.1.Ocena jakości gleby i ziemi oraz WIOŚ Koszty w ramach monitoringu obserwacja zmian w ramach państwowego monitoringu środowiska G1. Ochrona gleb o wysokiej przydatności rolniczej przed przeznaczeniem na cele nierolnicze G2. Racjonalne zużycie środków ochrony roślin i nawozów G3. Wdrażanie i upowszechnianie zasad dobrej praktyki rolniczej (KDPR) G5. Prowadzenie gospodarki rolnej pod kątem skutecznego zabezpieczenia przed G1.2. Prowadzenie rejestru terenów na których stwierdzono przekroczenie standardów jakości gleby lub ziemi G1.3. Prowadzenie monitoringu jakości gleby i ziemi G1.4. Ochrona gruntów rolnych w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego G1.5. Aktualizacja rejestru gruntów wymagających rekultywacji G2.1.Przestrzeganie szczegółowych harmonogramów nawożenia gnojowicą w poszczególnych fermach hodowlanych G2.2.Wapnowanie gleb kwaśnych w gminach powiatu G4.1. Upowszechnienie Kodeksu Dobrych Praktyk Rolniczych G5.1. Opracowanie i wdrażanie zasad racjonalnej gospodarki rolnej na terenach zagrożonych erozją erozją G5.2. Wprowadzanie zadrzewień i zakrzewień śródpolnych 2007 Potencjalne źródła finansowania Starosta Środki własne Starosta b.d. - b.d. - - Urzędy Gmin b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. Starosta b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. Rolnicy b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. Rolnicy Środki prywatnych właścicieli ODR Oddz. w Nawojowej ODR oddz. w Nawojowej, Starostwo Powiatowe, Zarząd PPK Starostwo Powiatowe, Zarząd PPK, Nadleśnictwa, rolnicy W ramach działalności ODR b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d RAZEM KOSZTY W LATACH : OCHRONA GLEB

97 Wskaźniki monitorowania celów CELE Ochrona i właściwe wykorzystanie gleb powiatu nowosądeckiego WSKAŹNIKI DO WDROŻENIA Liczba metrów bieżących nasadzeń śródpolnych Powierzchnia gruntów zdegradowanych (HA) Udział gruntów wymagających rekultywacji (%) Liczba przeprowadzonych w ciągu roku badań zanieczyszczenia gleb Liczba wybudowanych w ciągu roku płyt obornikowych, zbiorników na gnojowicę 5.4. Osuwiska (OS) Cel średniookresowy do 2011 roku i strategia jego realizacji Zmniejszenie skali występowania ruchów masowych Bardzo trudne jest określenie warunków geologicznych stoków osuwiskowych dla potrzeb późniejszych prac inżynieryjnych związanych z zagospodarowaniem terenu. Stoki te bardzo często podlegają bowiem ruchom wtórnym i odmładzaniu, przez co deformują okresowo rzeźbę terenu i wpływają na dalsze warunki rozwoju morfologii. Na terenie powiatu nowosądeckiego oprócz naturalnych przyczyn powstawania osuwisk, istotne są skutki złej polityki zagospodarowania przestrzennego wynikające np. z niewłaściwego przebiegu dróg względem stoków. Najistotniejszym zadaniem będzie zapobieganie powstawaniu kolejnych osuwisk, poprzez właściwe zabezpieczanie terenów ze skłonnością do ich powstawania, w tym także terenów osuwisk występujących w lasach wokół Jeziora Rożnowskiego.. Biorąc pod uwagę skalę występowania omawianego zjawiska w powiecie celowe byłoby opracowanie modelowych rozwiązań dotyczących zabezpieczenia przed powstawaniem osuwisk i ich aktywnością. Działaniem niezbędnym będzie określenie w studiach i kierunkach zagospodarowania przestrzennego - terenów osuwiskowych i podatnych na rozwój ruchów masowych, niedopuszczonych, dopuszczonych i dopuszczonych pod pewnymi warunkami do inwestowania oraz konsekwentne przestrzeganie tych zapisów. Wymaga to wcześniejszych dodatkowych prac i badań specjalistycznych geologiczno-inżynierskich. Obecnie realizowany jest Program zabezpieczenia osuwisk w województwie małopolskim. Zakłada się, że do 2006 roku zostaną zlikwidowane osuwiska przy drogach: Łącko-Olszana, Gródek - Rożnów -Tropie, Tęgoborze - Witowice, Just - Tabaszowa, Grybów - Krużlowa. Likwidacja i zabezpieczenie dalszych ruchów osuwiskowych bardzo często może zawężać się do stabilizacji skarp poprzez odwodnienia gruntu oraz wybudowania odpowiednio zakotwiczonego muru oporowego. Wymaga to wcześniejszego określanie warunków geologiczno-inżynierskich na podstawie specjalistycznych prac i badań. Kierunki działań: OS.1 Określenie w studiach uwarunkowań i kierunkach zagospodarowania przestrzennego obszarów niedopuszczonych (wykluczenie obszarów osuwiskowych z inwestowania) i dopuszczonych pod pewnymi warunkami do inwestowania. OS.2. Likwidacja istniejących osuwisk oraz zabezpieczanie osuwisk przed ich rozszerzaniem się. 93

98 OS.3. Właściwe zagospodarowywanie terenów osuwiskowych (zalesianie, właściwa orka, odwodnienia) OS.4. Wypracowanie modelowego rozwiązania w zakresie zabezpieczenia przed powstawaniem osuwisk oraz ich usuwania. OS.5. Inwentaryzacja zjawisk geodynamicznych i doprowadzenie do możliwie pełnej i systematycznej rejestracji tych zjawisk na szczeblu starostwa przy współpracy z samorządami gminnymi Cel krótkoterminowy do 2007 roku i przedsięwzięcia przewidziane do realizacji w latach Cel krótkoterminowy do 2007 roku został zdefiniowany jako zapobieganie powstawaniu kolejnych osuwisk. Przedsięwzięcia priorytetowe przedstawione w tabeli 5.4. zostały przypisane poszczególnym kierunkom działań (zachowując odpowiednią ich numerację) Wskaźniki monitorowania celów CELE Zmniejszenie skali występowania ruchów masowych WSKAŹNIKI DO WDROŻENIA Ilość osuwisk wymagających zabezpieczeń w stosunku do zinwentaryzowanych (szt./szt) Powierzchnia osuwisk wymagających zabezpieczeń w stosunku do powierzchni zinwentaryzowanych (ha/ha) Ilość osuwisk zabezpieczonych w stosunku do wymagających zabezpieczeń (szt./szt) Powierzchnia osuwisk zabezpieczonych w stosunku do wymagających zabezpieczeń (ha/ha) 94

99 Tabela 5.4. Osuwiska - Przedsięwzięcia przewidziane do realizacji w latach Cel krótkoterminowy do 2007 roku: Zapobieganie powstawaniu kolejnych osuwisk Kierunki działań Opis przedsięwzięcia Jednostki realizujące Ogółem w latach OS 1.1. Opracowanie katalogu osuwisk i Starostwo terenów predysponowanych do osuwania Powiatowe się OS.1 Określenie w studiach uwarunkowań i kierunkach zagospodar. przestrzennego obszarów niedopuszczonych (wykluczenie obszarów osuwiskowych z inwestowania) i dopuszczonych pod pewnymi warunkami do inwestowania. OS.2 Likwidacja istniejących osuwisk oraz zabezpieczanie osuwisk przed ich rozszerzaniem się. OS 1.2. Bieżąca rejestracja nowych terenów osuwiskowych - aktualizacja katalogu osuwisk OS.1.3. Rozpoznanie geologicznoinżynierskie terenów osuwiskowych i predysponowanych do osuwania dla potrzeb m. p.z.p OS.1.4. Wprowadzenie do m.p.z.p. terenów niedopuszczonych do inwestowania i dopuszczonych do inwestowania pod pewnymi warunkami OS 2.1. Opracowanie programu likwidacji osuwisk oraz zabezpieczenia przed ich rozszerzaniem się OS 2.2. Wykonanie rozpoznania geologiczno-inżynierskiego przeznacz. do likwid. osuwisk oraz zabezpieczania przed ich rozszerzaniem się OS.2.3. Opracowanie projektów likwidacji osuwisk i zabezpieczeń przed ich rozszerzaniem się. OS.2.4. Likwidacja osuwisk i wykonanie zabezpieczeń przed ich rozszerzaniem się Starostwo Powiatowe, (Urzędy Gmin) Koszty w tys. PLN Potencjalne finansowania Środki Powiatu, Budżet państwa Środki Powiatu Środki gmin Urzędy Gmin Środki Powiatu Środki gmin Budżet państwa Urzędy Gmin b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. Urzędy Gmin, Starostwo Powiatowe Urzędy Gmin, Starostwo Powiatowe Urzędy Gmin, Starostwo Powiatowe Urzędy Gmin, Starostwo Powiatowe Środki gmin Środki Powiatu Budżet państwa, Środki gmin, Środki Powiatu, Budżet państwa, Środki gmin, Środki Powiatu Budżet państwa, Fundusz Ochrony Gruntów Rolnych, Środki Powiatu, Środki gmin źródła 95

100 Tabela 5.4. Osuwiska - Przedsięwzięcia przewidziane do realizacji w latach c.d. Kierunki działań Opis przedsięwzięcia Jednostki Koszty w tys. PLN realizujące Ogółem w latach OS 3.1. Rozpoznanie i wytypowanie Starostwo terenów osuwiskowych do zalesienia, Powiatowe, zakrzewienia Urzędy Gmin OS.3. Właściwe zagospodarowywanie terenów osuwiskowych (zalesianie, właściwa orka, odwodnienia OS.4 Wypracowanie modelowego rozwiązania w zakresie zabezpieczenia przed powstawaniem osuwisk oraz ich usuwania OS 3.2. Opracowanie programu zabezpieczenia osuwiska przez zalesienie, zakrzewienie OS.3.3. Wykonanie prac zalesienia i zakrzewienia OS 4.1. Rozpoznanie i klasyfikacja terenów podatnych na powstawanie osuwisk pod kątem sposobu ich zabezpieczenia OS 4.2. Opracowanie modelowych rozwiązań zabezpieczeń w zależności od podtypu, powierzchni i zagospodarowania terenu podatnego na osuwanie się. Starostwo Powiatowe, Urzędy Gmin Starostwo Powiatowe, Urzędy Gmin, Nadleśnictwa Starostwo Powiatowe, Urzędy gmin, PIG Starostwo Powiatowe, Urzędy Gmin, PIG Potencjalne finansowania Środki Powiatu, Budżet państwa Fundusz Ochrony Gruntów Rolnych źródła Środki własne gmin, WFOŚiGW, Fundusz Ochrony Gruntów Rolnych Środki Powiatu, Budżet państwa Fundusz Ochrony Gruntów Rolnych RAZEM KOSZTY W LATACH : OSUWISKA

101 5.5. Ochrona zasobów kopalin (ZK) Cel średniookresowy do 2011 roku i strategia jego realizacji Ochrona zasobów złóż surowców mineralnych i zasobów wód leczniczych Odpowiedzialnymi za kształtowanie polityki ochrony złóż kopalin i gospodarowanie zasobami tych surowców są Minister Środowiska, wojewodowie oraz starostowie. W przypadku złóż eksploatowanych głównym zadaniem ochronnym jest maksymalne wykorzystanie zasobów w granicach udokumentowania, a następnie skuteczna i właściwa, z punktu widzenia gospodarki przestrzennej i ochrony środowiska, rekultywacja wyrobiska. Obowiązki te w głównej mierze ciążą na użytkowniku złoża. Rolą organów administracji publicznej jest określenie warunków prowadzenia takiej działalności, jej zakończenia i rozliczenia. Inny charakter działań ochronnych wymagany jest w przypadku złóż nie eksploatowanych, stanowiących główne zaplecze surowcowe regionu. Jedynym sposobem zabezpieczenia zasobów udokumentowanych złóż przed ich utratą jest ochrona ich obszarów przed zainwestowaniem uniemożliwiającym ich późniejszą eksploatację. Istnieją także możliwości wyszukania nowych złóż kruszywa naturalnego, surowca ilastego oraz kamieni drogowych i budowlanych. W obrębie powiatu nowosądeckiego wytypowano na podstawie prac kartograficznych kilkanaście miejsc perspektywicznych z szacunkowymi zasobami (przypuszczalne zasoby kruszywa naturalnego tys.ton, surowców ilastych ceramiki budowlanej tys.ton, kamieni drogowych i budowlanych tys. ton). Dla zapewnienia przyszłej bazy surowcowej wskazane byłoby bardziej szczegółowe rozpoznanie obszaru całego powiatu w celu określenia miejsc perspektywicznych występowania złóż kopalin. Miejsca takie mogłyby być uwzględniane (z odpowiednimi zapisami dotyczącymi tych terenów) w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego. Na terenie powiatu niezbędne jest zagospodarowanie wyrobisk odkrywkowych po eksploatacji kopalin, w zależności od charakteru wyrobiska, w kierunku wodnym lub leśnym lub na inne cele ustalone w decyzjach szczegółowych. Obowiązek likwidacji wyrobisk jak i ich rekultywacji ciąży na przedsiębiorcy górniczym w terminie nie przekraczającym 5 lat od zakończenia działalności wydobywczej. W przypadku zdarzeń zaszłych, gdy nie jest możliwe wskazanie przedsiębiorcy albo jego następcy prawnego, obowiązek rekultywacji ciąży na budżecie państwa i działającym w jego imieniu ministrze właściwym do spraw Skarbu Państwa. Zasady prowadzenia wydobycia surowców na terenie Popradzkiego Parku Krajobrazowego określone będą w Planie Ochrony Parku. Wody mineralne uznane za lecznicze rozporządzeniem 11 Rady Ministrów z dnia roku (Dz.U. Nr 156, poz. 1815). Zgodnie z rozporządzeniem w powiecie nowosądeckim do wód leczniczych zalicza się wody ze złóż zlokalizowanych w ośmiu miejscowościach (Głębokie, Krynica Zdrój, Łomnica Zdrój, Milik, Muszyna, Piwniczna Zdrój, Tylicz, Żegiestów). Zastosowanie w lecznictwie znajdują nie tylko wody mineralne uznane za lecznicze ale także wody słabozmineralizowane, charakteryzujące się podwyższoną zawartością składników o szczególnym oddziaływaniu na organizm człowieka takie jak: żelazo, fluor, jod, siarkowodór, brom, arsen, bor, krzemionka, dwutlenek węgla, radon. Wody te także stanowią bazę surowcową do rozwoju działalności balneologicznej i rozlewnictwa. Na terenie powiatu nowosądeckiego oprócz otworów wiertniczych udostępniających głębsze horyzonty wodonośne wód mineralnych występuje szereg naturalnych źródeł tych wód. Naturalny wypływ wód mineralnych - zwłaszcza w miejscowościach, które nie prowadzą działalności związanej z lecznictwem - jest niezagospodarowany. Często źródła obudowane w przeszłości niszczeją, następuje korozja rur, 11 Rozporządzenie w sprawie złóż wód podziemnych zaliczonych do solanek, wód leczniczych i termalnych oraz złóż innych kopalin leczniczych, a także zaliczeniu kopalin pospolitych z określonych złóż lub jednostek geologicznych do kopalin podstawowych. 97

102 połączenie poziomów wodonośnych i zmieniają się podstawowe parametry fizyko-chemiczne a nawet skażenia chemiczne i bakteriologiczne złoża. W tym stanie rzeczy zachodzi pilna potrzeba podjęcia decyzji w sprawie zagospodarowania niewykorzystanych ujęć i ich ochrony. Dalszy rozwój rozlewnictwa będzie wymagał bezwzględnej ochrony zasobów wód podziemnych przed nadmiernym zczerpywaniem. Dla prawidłowego gospodarowania wodami niezbędne jest opracowanie dokumentacji zasobów dyspozycyjnych wód podziemnych (leczniczych, mineralnych, słodkich) całego terenu występowania wód mineralnych w porównaniu z zasobami eksploatacyjnymi oraz udzielonymi koncesjami na eksploatację wód leczniczych i pozwoleniami wodno-prawnymi na pobór wód podziemnych. Dla ochrony tych wód niezbędne będzie przestrzeganie reżimów ochronnych obowiązujących w wyznaczonych strefach ochrony uzdrowiskowej A, B, C, szczególnie uwarunkowań rozwoju osadnictwa, gospodarki wodnościekowej i gospodarki odpadami. Zalecane jest zachowanie naturalnego charakteru otoczenia źródeł, ograniczenie zmian stosunków wodnych, użytkowania terenu. Kierunki działań: Zagadnienie Surowce mineralne ZK.1. Uwzględnienie w studiach uwarunkowań i kierunkach zagospodarowania przestrzennego wszystkich złóż w granicach ich udokumentowania wraz z zapisami o ochronie ich obszarów przed trwałym zainwestowaniem. ZK.2. Racjonalne wykorzystanie zasobów złóż. ZK.3. Kontynuacja badań geologicznych i poszukiwanie nowych złóż kopalin, zwłaszcza surowców, mogących stanowić element rozwoju gospodarczego powiatu. ZK.4. Opracowanie wskazań ochrony i docelowego zagospodarowania terenów występowania rezerw zasobów kopalin. ZK.5. Rekultywacja terenów poeksploatacyjnych. Zagadnienie Ochrona wód leczniczych ZK.6. Opracowanie dokumentacji hydrogeologicznych zasobów dyspozycyjnych wód podziemnych w porównaniu z zasobami eksploatacyjnymi oraz udzielonymi koncesjami na eksploatację wód leczniczych i pozwoleniami wodno-prawnymi na pobór wód podziemnych w powiecie. ZK.7. Ocena możliwości wykorzystania niezagospodarowanych wód leczniczych i mineralnych a także rozwoju bazy zasobowej tych wód. ZK.8. Przeprowadzenie waloryzacji zinwentaryzowanych ujęć wód. ZK.9. Waloryzacja wystąpień wód w celu uznania ich za obszary perspektywiczne. ZK.10. Właściwa polityka organów administracji w zakresie udostępniania wód podziemnych Cel krótkoterminowy do 2007 roku i przedsięwzięcia przewidziane do realizacji w latach Cele i priorytetowe przedsięwzięcia przedstawiono w tabeli 5.5. Przedsięwzięcia zostały przypisane poszczególnym kierunkom działań (zachowując odpowiednią ich numerację). 98

103 Tabela 5.5. Ochrona zasobów kopalin Przedsięwzięcia przewidziane do realizacji w latach Kierunki działań Opis przedsięwzięcia Jednostki Koszty w tys. PLN realizujące Ogółem w latach Potencjalne źródła finansowania Zagadnienie: Ochrona złóż surowców mineralnych Cel krótkoterminowy do 2007 roku: Efektywne wykorzystywanie eksploatowanych złóż oraz ochrona zasobów złóż niezagospodarowanych (nie eksploatowanych) ZK 1. Kontynuacja badań geologicznych i poszukiwanie nowych złóż kopalin, zwłaszcza surowców, mogących stanowić element rozwoju gospodarczego powiatu ZK 2 Opracowanie wskazań ochrony i docelowego zagospodarowania terenów występowania rezerw zasobów kopalin. ZK 1.1. Opracowanie kart informacyjnych obszarów prognostycznych występowania złóż kopalin ZK 2.1. Opracowanie programu ochrony i zagospodarowania obszarów prognostycznych występowania kopalin ZK 2.2. Uwzględnienie w studiach uwarunkowań i kierunkach zagospodarowania przestrzennego oraz wprowadzenie do m.p.z.p. obszarów prognostycznych niedopuszczonych do trwałego zainwestowania i dopuszczonych do inwestowania pod pewnymi warunkami Starostwo Powiatowe Starostwo Powiatowe Środki Powiatu, Środki gmin Środki Powiatu, Budżet państwa Urzędy Gmin b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. b.k.d. Razem koszty - Ochrona złóż surowców mineralnych

104 Tabela 5.5. Ochrona zasobów kopalin Przedsięwzięcia przewidziane do realizacji w latach , c.d. Kierunki działań Opis przedsięwzięcia Jednostki Koszty w tys. PLN realizujące Ogółem w latach Potencjalne źródła finansowania Zagadnienie: Ochrona wód leczniczych Cel krótkoterminowy do 2007 roku: Waloryzacja złóż wód leczniczych i mineralnych pod kątem ich roli w rozwoju powiatu i wyjątkowości zasobów oraz skuteczna ochrona tych wód. ZK 3. Opracowanie dokumentacji hydrogeologicznej zasobów dyspozycyjnych wód podziemnych :leczniczych, mineralnych i zwykłych w powiecie ZK 4. Ocena możliwości rozwoju bazy zasobowej wód leczniczych i mineralnych ZK 5 Ochrona jakości wód podziemnych - leczniczych, mineralnych i zwykłych ZK 3.1. Zestawienie udzielonych koncesji na eksploatację wód leczniczych i pozwoleń wodnoprawnymi na pobór wód podziemnych w powiecie. ZK 3.2. Zestawienie rzeczywistego poboru wód leczniczych, mineralnych i słodkich w powiecie ZK 3.3. Określenie zasobów dyspozycyjnych i eksploatacyjnych wód podziemnych i ich ocena ZK 4.1.Obliczene bilansu wodnego, ocena stopnia wykorzystania wód leczniczych, mineralnych i zwykłych ZK 4.2. Ocena możliwości lokalizacji nowych ujęć wód podziemnych ZK 5.1. Opracowanie kart punktowych i liniowych ognisk zanieczyszczeń ZK 5.2. Opracowanie mapy hydrogeologiczno-sozologicznej terenu powiatu z uwzględnieniem hydrologii i zanieczyszczeń wód powierzchniowych Starostwo Powiatowe RZGW, Uzdrowiskowe Zakłady Górnicze, Starostwo Powiatowe Starostwo Powiatowe RZGW, Uzdrowiskowe Zakłady Górnicze, Starostwo Powiatowe, Starostwo Powiatowe Starostwo Powiatowe Starostwo Powiatowe Budżet państwa, Środki Powiatu, Budżet państwa Budżet państwa, Środki Powiatu, Budżet państwa, Środki Powiatu, Budżet państwa, Środki Powiatu, Budżet państwa, Środki Powiatu, Budżet państwa, Środki Powiatu, 100

105 Tabela 5.5. Ochrona zasobów kopalin Przedsięwzięcia przewidziane do realizacji w latach , c.d. Kierunki działań Opis przedsięwzięcia Jednostki realizujące Koszty w tys. PLN Ogółem w latach Zagadnienie: Ochrona wód leczniczych c.d. ZK.9. Waloryzacja wystąpień wód w celu uznania ich za obszary perspektywiczne. ZK 9.3. Opracowanie projektu monitoringu jakości wód podziemnych na podstawie istniejących lokalnych monitoringów wokół obiektów które mogą stanowić potencjalne zagrożenie jakości tych wód Starostwo Powiatowe Potencjalne źródła finansowania Środki Powiatu, Razem koszty: Ochrona wód leczniczych Sumaryczne koszty w latach Ochrona zasobów kopalin Ochrona złóż surowców mineralnych Ochrona wód leczniczych RAZEM KOSZTY W LATACH : OCHRONA ZASOBÓW KOPALIN

106 102

107 6. MONITORING REALIZACJI PROGRAMU 103

108 104

109 6.1. Wprowadzenie Finansowanie (rozdz.7.) stanowi jeden z ważniejszych instrumentów realizacji programu ochrony środowiska, ale nie jedyny. Bardzo istotne w procesie wdrażania programu jest właściwe wykorzystanie rozwiązań o charakterze organizacyjnym, uwzględniających zasady zrównoważonego rozwoju. Stąd wynika potrzeba sformułowania w niniejszym "Programie..." zasad zarządzania środowiskiem. Należy przy tym pamiętać, że zarządzanie środowiskiem - również w kontekście integracji z Unią Europejską - nie jest wyłączną domeną służb ochrony środowiska. Chodzi o to, aby w procesie wdrażania programu ochrony środowiska uczestniczyli przedstawiciele różnych branż i gałęzi gospodarki oraz sfery życia społecznego, a ich działania były zgodne z zasadą zrównoważonego rozwoju. Niniejszy rozdział opisuje instrumenty wspomagające realizację programu ochrony środowiska, tzw. instrumenty polityki ekologicznej, zasady zarządzania środowiskiem, wynikające z zakresu kompetencyjnego administracji samorządowej szczebla powiatowego i gminnego. W zarządzaniu środowiskiem szczególną rolę pełni Program ochrony środowiska, który to program, z punktu widzenia władz powiatu, może być postrzegany jako instrument koordynacji działań na rzecz ochrony środowiska podejmowanych w obszarze powiatu oraz intensyfikacji współpracy różnych instytucji / organizacji, opartej o dobrowolne porozumienia na rzecz efektywnego wdrażania niniejszego Programu. Dlatego celowe jest przedstawienie procedury wdrażania Programu..., aby właściwe służby administracji publicznej miały czytelny obraz terminów i zakresów weryfikacji poszczególnych elementów programu oraz jasne określenie zasad współpracy poszczególnych grup zadaniowych w realizacji programu Instrumenty polityki ochrony środowiska Instrumentarium służące realizacji polityki ochrony środowiska wynika z szeregu ustaw, wśród których najważniejsze to: prawo ochrony środowiska, prawo wodne, o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, o ochronie przyrody, o lasach, o przeznaczaniu gruntów rolnych do zalesienia, o odpadach, prawo geologiczne i górnicze, prawo budowlane. Wśród instrumentów zarządzania ochroną środowiska można wyróżnić instrumenty o charakterze politycznym (np. Polityka Ekologiczna Państwa, wojewódzkie / powiatowe i gminne programy ochrony środowiska), instrumenty prawno - administracyjne oraz instrumenty o charakterze horyzontalnym (systemy zintegrowanego zarządzania środowiskiem, monitoring środowiska, system statystyki, społeczna partycypacja, działania edukacyjne, narzędzia polityki technicznej i naukowej, konwencje, umowy i porozumienia międzynarodowe). Tradycyjny podział instrumentów zarządzania środowiskiem wyróżnia instrumenty o charakterze prawnym, finansowym, społecznym i strukturalnym Instrumenty prawne Pozwolenia Z dniem 1 stycznia 1999 roku kompetencje do wydawania pozwoleń w zakresie ochrony przed zanieczyszczeniami i uciążliwościami podzielono pomiędzy Wojewodę i Starostę, przyjmując za podstawowe kryterium skalę uciążliwości danego podmiotu. Obecnie Wojewoda zachowuje kompetencje w omawianym zakresie w odniesieniu do inwestycji mogących znacząco oddziaływać na środowisko, dla których obligatoryjnie wymagany jest raport oddziaływania na środowisko. Kompetencje do wydawania pozwoleń, dotyczących obiektów zaliczonych do inwestycji mogących pogorszyć stan środowiska (dla których może być wymagany raport oddziaływania na środowisko), posiada Starosta. Wśród pozwoleń należy wymienić: - pozwolenia na gospodarcze korzystanie ze środowiska, w tym pozwolenia wodno-prawne a także decyzje o emisji dopuszczalnej, 105

110 - zgody na gospodarcze wykorzystanie odpadów, decyzje zatwierdzające program gospodarki odpadami - decyzje o zakresie i sposobie usunięcia przyczyn szkodliwego oddziaływania na środowisko lub zagrożenia, i przywrócenia środowiska do stanu właściwego, - koncesje geologiczne wydawane na rozpoznanie i eksploatację surowców mineralnych. Należy podkreślić, że wprowadzenie wymogów Dyrektywy IPPC (ang. Integrated Pollution Prevention and Control) do polskiego systemu prawnego ochrony środowiska wpłynie na funkcjonowanie znacznej części przedsiębiorstw, zwłaszcza wszystkich przedsiębiorstw traktowanych dotychczas w polskim prawie jako szczególnie szkodliwe dla środowiska i co najmniej połowy obiektów zaliczanych do kategorii mogących pogorszyć stan środowiska. Wdrożenie wymagań tej Dyrektywy spowoduje konieczność stosowania zintegrowanego podejścia do zapobiegania i ograniczania emisji z prowadzonych procesów technologicznych oraz zasady ochrony środowiska jako całości. Oznacza to odejście od stosowanej dotychczas praktyki wydawania pozwoleń i decyzji administracyjnych, odnoszących się do poszczególnych mediów (pobór wody, gospodarka odpadami), komponentów środowiska (emisje do powietrza, odprowadzanie ścieków ) czy uciążliwości (hałas, promieniowanie) na rzecz wydawania pozwoleń zintegrowanych. Zawarte w pozwoleniach ograniczenia emisji będą uwzględniały wymogi BAT. W powiecie nowosądeckim pozwolenia zintegrowane muszą uzyskać: - składowisko odpadów innych niż niebezpieczne i obojętnych w Krynicy (m. Uroczysko Głębokie), - składowisko odpadów innych niż niebezpieczne i obojętnych w Starym Sączu Ponadto bardzo ważnym instrumentem służącym właściwemu gospodarowaniu zasobami środowiska są raporty oddziaływania na środowisko oraz plany zagospodarowania przestrzennego. Kontrola przestrzegania prawa Wprowadzona reforma w istotny sposób wzmacnia kompetencje kontrolne Wojewody. Jednak należy zaznaczyć, że nastąpiło to na skutek zabiegów formalnych, tj. podporządkowania Wojewodzie wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska, który wykonuje w jego imieniu zadania i kompetencje Inspekcji Ochrony Środowiska, a więc odpowiada za kontrolę przestrzegania warunków określonych w pozwoleniach. Ponadto, Wojewoda na wniosek wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska lub za jego zgodą, może powierzyć powiatom położonym na terenie województwa - w drodze porozumienia - prowadzenie spraw z zakresu właściwości wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska, w tym wydawanie w jego imieniu decyzji administracyjnych. Monitoring stanu środowiska Szczególnym instrumentem prawnym stał się monitoring, czyli pomiar stanu środowiska. Prowadzony on jest zarówno jako badania jakości środowiska, jak też w odniesieniu do ilości zasobów środowiskowych. Monitoring był zwykle zaliczany do instrumentów społecznych (informacyjnych), jako bardzo ważna podstawa analiz, ocen czy decyzji. Obecnie, wprowadzenie badań monitoringowych jako obowiązujących przez zapisy w niektórych aktach prawnych czynią je instrumentem o znaczeniu prawnym. Podstawy monitoringu środowiska w powiecie przedstawiono w par

111 Instrumenty finansowe Do instrumentów finansowych należą przede wszystkim: opłata za gospodarcze korzystanie ze środowiska, administracyjna kara pieniężna i fundusze celowe Opłaty za gospodarcze korzystanie ze środowiska Opłaty pełnią przede wszystkim funkcję prewencyjną. Instalowanie urządzeń ochronnych, wprowadzanie nowoczesnych technologii oraz oszczędne korzystanie z zasobów naturalnych skutkuje mniejszymi opłatami. Opłaty pobierane są za: - wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza, - pobór wód i wprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi, - składowanie odpadów, - wyłączanie gruntów rolnych i leśnych z produkcji, - usuwanie drzew i krzewów Opłaty trafiają do funduszy celowych (fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej oraz fundusz ochrony gruntów). Pobierają je organy administracji (np. Urząd Marszałkowski, organ gminy) lub, jak w przypadku gruntów rolnych i leśnych, wnoszone są bezpośrednio do funduszu celowego. Podmiot korzystający ze środowiska ustala we własnym zakresie wysokość należnej opłaty (według stawek obowiązujących w okresie, w którym korzystanie ze środowiska miało miejsce) i wnosi ją na rachunek właściwego urzędu marszałkowskiego. Osoby fizyczne nie będące przedsiębiorcami ponoszą opłaty za korzystanie ze środowiska w zakresie, w jakim to korzystanie wymaga pozwolenia na wprowadzanie substancji lub energii do środowiska oraz pozwolenia wodnoprawnego na pobór wód w rozumieniu przepisów ustawy Prawo wodne. Należy także wspomnieć, że podobne opłaty pobiera się na podstawie przepisów prawa górniczego i geologicznego za działalność koncesjonowaną. Administracyjne kary pieniężne Kary pieniężne nie są sensu stricto środkiem ekonomicznym, są raczej związane z instytucją odpowiedzialności prawnej. Spełniają jednak funkcje podobne do opłat. Kary pobiera się w tych samych sytuacjach co opłaty, lecz za działania niezgodne z prawem. W odniesieniu do wód, powietrza, odpadów i hałasu, karę wymierza wojewódzki inspektor ochrony środowiska, a w odniesieniu do drzew i krzewów - organ gminy. Stawki kar zwykle są kilkakrotnie wyższe niż opłaty i trafiają do funduszy celowych. Ustawa POŚ przewiduje możliwość odraczania, zmniejszania lub umarzania administracyjnych kar pieniężnych Instrumenty społeczne Instrumenty społeczne wspomagają realizację programu ochrony środowiska. Zagadnienie to wiąże się z realizacją zasady współdziałania, której służą uzgodnienia i usprawnienia instytucjonalne. Instrumenty społeczne są to narzędzia dla usprawniania współpracy i budowania partnerstwa, tzw. uczenie się poprzez działanie. Wśród nich istnieje podział na dwie kategorie wewnętrzne: pierwsza dotyczy działań samorządów a narzędziami są przede wszystkim działania edukacyjne, druga polega na budowaniu powiązań między władzami samorządowymi a społeczeństwem, gdzie podstawą jest komunikacja społeczna: systemy konsultacji i debat publicznych oraz wprowadzanie mechanizmów tzw. budowania świadomości (kampanie edukacyjne). Działania edukacyjne realizowane są w różnych formach i na różnych poziomach, począwszy od szkół wszystkich stopni a skończywszy na tematycznych szkoleniach adresowanych do poszczególnych grup zawodowych i organizacji. Działalność ta prowadzona jest od wielu lat, lecz ciągle wymaga dalszego poszerzania sposobów aktywizacji społeczeństwa oraz szkolenia coraz to 107

112 innych grup zawodowych i społecznych. Edukacja ekologiczna została szerzej omówiona w rozdziale 3. Czynnikami decydującymi o sukcesie realizowanej edukacji ekologicznej są rzetelna informacja o stanie środowiska i działaniach na rzecz jego ochrony oraz umiejętność komunikowania się ze społeczeństwem. Komunikacja społeczna coraz częściej nabiera form zinstytucjonalizowanych. Z jednej strony jest to tworzenie biur komunikacji społecznej w urzędach, z drugiej strony - podpisywanie formalnych deklaracji współpracy z organizacjami społecznymi i wspieranie ich działań poprzez np. wprowadzanie przedstawicieli organizacji do różnego rodzaju ciał opiniodawczo-doradczych, organizowanie regularnych spotkań z organizacjami, itp. Im szerszy jest zakres strategii / programu i związanych z nią działań, tym więcej jest grup i osób, które mogą wpłynąć na proces opracowywania i wdrażania strategii / programu: od sposobu i jakości komunikowania się z nimi zależą wspólnie wypracowane cele i ich realizacja. W nowym podziale kompetencji ustawodawca nakłada na instytucje rządowe i samorządowe obowiązek wzajemnego informowania się i uzgadniania. Obowiązek ten dotyczy w pierwszej kolejności wymiany informacji między przedstawicielami różnych szczebli samorządu i rządowych organizacji ochrony środowiska. Mniej jasno wygląda wymiana informacji ze społeczeństwem. Konstytucja RP zapewnia wprawdzie każdemu obywatelowi pełny dostęp do informacji, ale brak wystarczających narzędzi egzekwowania utrudnia korzystanie z tego prawa. Ustawa - Prawo ochrony środowiska, podobnie jak i poprzednio ustawa o dostępie do informacji o środowisku z 9 listopada 2000 roku, nie przewiduje żadnych ograniczeń w korzystaniu z prawa dostępu do informacji o środowisku i jego ochronie, a dostęp do informacji nie jest uzależniony od uczestnictwa w żadnym konkretnym postępowaniu i posiadania jakiegokolwiek interesu w sprawie. Szeroko pojęta komunikacja może służyć: - wymianie informacji roboczej z innymi osobami pracującymi nad tym samym tematem, - wspieraniu procesu, np. przekazywaniu określonych informacji politykom, sponsorom czy decydentom, - wciąganiu stron do współpracy, np. budowaniu zainteresowania dzięki rzetelnej i ciekawie podanej informacji, wymiana zdań z osobami o postawie (początkowo) krytycznej, wyjaśnianie stanowisk, - zapobieganiu zakłóceniom procesu (np. blokowaniu realizacji) poprzez wciągnięcie wszystkich zainteresowanych stron "otwartego planowania" w proces opracowywania strategii / programu - promocji strategii / programu Wciągnięcie potencjalnych oponentów w szukanie rozwiązań we wczesnym stadium procesu planowania znacznie zmniejsza ryzyko odwołań i protestów w fazie realizacji, gdy każdy dzień zwłoki jest znacznie droższy, a odwołania na drodze sądowej powodują zwłokę trudną do oszacowania.. Profesjonalna wymiana informacji to okazja do zaprezentowania pozytywnej postawy grupy zarządzającej procesem, a otwartość w komunikacji wskazuje na mocną pozycję tego, kto ją prowadzi. Wymiana informacji działa jak system "wczesnego ostrzegania" i zmniejsza ryzyko wystąpienia nieoczekiwanych zakłóceń, o których nie dowiemy się na czas, gdy poszczególne strony będą milczeć. Intensywna wymiana informacji, wciąganie do dyskusji sprzymierzeńców i oponentów, organizowanie akcji informacyjnych, itp. opóźnia wprawdzie działania w początkach procesu, ale w ostatecznym rozrachunku chroni przed opóźnieniami i nieoczekiwanymi problemami w fazie realizacji projektu Władze powiatu zdają sobie sprawę z faktu, że dobra komunikacja z różnymi partnerami włączonymi w zagadnienie ochrony środowiska i rozwoju społeczno-gospodarczego (grupami zadaniowymi) jest podstawą dobrej ich współpracy, prowadzącej do większego zaangażowania w realizację polityki ochrony środowiska. Współdziałanie jest niezbędnym instrumentem w przypadku konieczności uczestniczenia kilku podmiotów w finansowaniu przedsięwzięcia objętego programem ochrony środowiska. Jest to jednocześnie najlepszy przykład partnerstwa, także publiczno-prywatnego w celu np. wykonania 108

113 tzw. montażu finansowego. Uczestnictwo prywatnych właścicieli działek (np. w przypadku budowy systemu kanalizacji, sieci wodociągowych, dróg) wymaga zastosowania rozwiązań prawnych umożliwiających uczestnictwo grupy prywatnych podmiotów fizycznych jako partnera dla innych podmiotów prawnych. Takie rozwiązania w postaci np. utworzenia komitetu budowy, mogą także umożliwić formalne przekazywanie dofinansowania grupie prywatnych właścicieli ze strony podmiotu dysponującego środkami na realizację przedsięwzięcia np. w rodzaju przydomowych oczyszczalni ścieków. Podobne rozwiązanie może być przyjęte w przypadku wspomagania przedsięwzięć związanych ze zmianą nośnika energii w systemach ogrzewania w domach mieszkalnych. Współdziałanie w ramach gospodarki wodno-ściekowej czy gospodarki odpadami będzie polegało na uzgodnieniach dotyczących finansowania i organizacji działań w tym zakresie. Szczególnie istotne będzie działanie w porozumieniu w przypadku współfinansowania przedsięwzięć oraz korzystania z funduszy UE. Stosowne porozumienia (być może o charakterze stowarzyszenia) należy poczynić wcześniej z uwagi na wymagania proceduralne w przypadku aplikacji o fundusze w UE. Władze powiatu nowosądeckiego oczekują współpracy ze strony poszczególnych gmin, związków gmin, przemysłu i organizacji publicznych, dla osiągania lepszego poziomu ochrony środowiska. Konwencjonalne podejście do kształtowania polityki ochrony środowiska (system nakazowokontrolny z wykorzystaniem instrumentów regulacyjnych i bodźców ekonomicznych) jest wciąż dominujące; przemysł musi spełniać normy i uiszczać opłaty ustanowione przez rząd, a przeważającymi technikami ochronnymi są technologie "końca rury", np. utylizacja odpadów. Korzystne uzupełnienie stanu obecnego w zakresie efektywnego zarządzania środowiskiem powinno stanowić komplementarne podejście bazujące na współpracy, z zaangażowaniem "grup zadaniowych / docelowych". Kooperatywne kształtowanie polityki ochrony środowiska jest efektywniejsze dla np. zrównoważonego rozwoju przemysłu, turystyki i rekreacji niż tradycyjne regulacje nakazowo-kontrolne. Wynika to z lepszego wykorzystania potencjału zaangażowanych stron. Rozwiązywanie problemów środowiskowych w powiecie nowosądeckim można wesprzeć poprzez dobrowolne porozumienie w zakresie wdrażania "Programu ochrony środowiska dla powiatu nowosądeckiego", zawarte między Starostą, organami wykonawczymi gmin, Wojewodą Małopolskim, Marszałkiem Województwa Małopolskiego, Prezesem WFOŚiGW w Krakowie, Wojewódzkim Inspektorem Ochrony Środowiska oraz wybranymi podmiotami gospodarczymi / instytucjami / organizacjami, reprezentowanymi przez Dyrektora Naczelnego lub Prezesa. Porozumienie takie wyraża wolę podejmowania wspólnych działań, które pozwolą na skuteczne i efektywne wdrażanie Programu. Szczegółowe omówienie współpracy w ramach wdrażania "Programu ochrony środowiska dla powiatu nowosądeckiego", w tym współpracy międzynarodowej, zostało przedstawione w dalszej części dokumentu (par. 6.5.). 109

114 Instrumenty strukturalne Instrumenty strukturalne rozumiane są jako narzędzia dla formułowania, integrowania i wdrażania polityk środowiskowych. Są to przede wszystkim strategie i programy wdrożeniowe oraz systemy zarządzania środowiskowego. Strategie i programy wdrożeniowe Program Rozwoju Gospodarczego Sądecczyzny jest dokumentem wytyczającym główne tendencje i kierunki działań w ramach rozwoju gospodarczego, społecznego i ochrony środowiska w skali powiatu. Dokument ten może być traktowany jako baza dla programów sektorowych (np. dot. rozwoju turystyki, rolnictwa, ochrony zdrowia, itd.), a także daje ogólne wytyczne co do kierunków działań w zakresie ochrony środowiska. Program ochrony środowiska dla powiatu nowosądeckiego jest zarówno planem polityki ochrony środowiska do 2011 roku, jak i programem wdrożeniowym na najbliższe 4 lata ( ). Należy jednak zaznaczyć, że program ochrony środowiska jest programem, który z jednej strony uwzględnia kierunki rozwoju poszczególnych dziedzin gospodarki i ich konsekwencje dla środowiska, a z drugiej strony wytycza pewne ramy tego rozwoju. Oznacza to, że działania realizowane np. w turystyce czy rolnictwie muszą być brane pod uwagę w programie ochrony środowiska i jednocześnie ochrona środowiska wymaga podejmowania pewnych działań w poszczególnych dziedzinach gospodarki i codziennego bytowania mieszkańców powiatu Również plan gospodarki odpadami opracowany w ramach niniejszego projektu jest planem strategicznym i wdrożeniowym. Podaje on zarówno projektowany system gospodarowania odpadami, ale także rodzaj i harmonogram realizacji przedsięwzięć oraz harmonogram uruchamiania środków finansowych i ich źródeł. Systemy zarządzania środowiskowego Ochrona środowiska nie może sprowadzać się tylko do naprawy już zaistniałych szkód i spełniania wymogów zdefiniowanych w pozwoleniach na korzystanie ze środowiska. Konieczne staje się przede wszystkim zapobieganie powstawaniu negatywnych oddziaływań czy szkód w środowisku. Działania na rzecz ochrony środowiska zwykle wymuszane są przez czynniki zewnętrzne: społeczeństwo, przepisy prawne, administrację publiczną zajmującą się ochroną środowiska, a także międzynarodowe otoczenie. Koncepcja zrównoważonego rozwoju stwarza podstawę do zmiany nastawienia podmiotów gospodarczych do ochrony środowiska, polegające na samodzielnym definiowaniu problemów i szukaniu (z wyprzedzeniem) środków zaradczych. Stąd powstała koncepcja zarządzania środowiskowego. Cechą zarządzania środowiskowego jest włączenie środowiska i jego ochrony do celów strategicznych firmy i przypisanie tych zagadnień do kompetencji zarządu firmy. Idea ta jest realizowana poprzez wprowadzanie systemów zarządzania środowiskiem (systemy sformalizowane - np. normy ISO EMAS, lub niesformalizowane - np. Program Czystszej Produkcji). Powinny być prowadzone działania inspirujące firmy do starań o wprowadzenie systemu zarządzania środowiskowego, wskazujące na niewątpliwe korzyści wynikające z jego wprowadzenia. W późniejszym etapie należy poszukiwać sposobu jak włączyć system zarządzania środowiskowego w pozwolenia wydawane przez Wojewodę lub Starostę dla zakładów zlokalizowanych w powiecie nowosądeckim. Takie podejście jest zgodne z polityką Unii Europejskiej, która poleca systemy zarządzania środowiskowego jako wyraz własnej odpowiedzialności przemysłu za sprawy środowiskowe. Obecnie na terenie powiatu nowosądeckiego certyfikat ISO posiada firma "MO-BRUK" z Korzennej. Wspomniane systemy zarządzania środowiskowego polecane są również dla zakładów gospodarki komunalnej oraz instytucji publicznych, w tym Urzędów Powiatowych i Urzędów Gminnych. 110

115 Kompetencje organów powiatowych w zakresie ochrony środowiska Kompetencje wynikające z ustawy z dn.27 kwietnia 2001 roku Prawo ochrony środowiska (Dz.U. nr 62, poz. 627 z późniejszymi zmianami): Starosta - uzgadnia decyzję w sprawie planowanego przedsięwzięcia mogącego znacząco oddziaływać na środowisko - stwierdza, w drodze postanowienia, obowiązek przedłożenia raportu z oddziaływania na środowisko, w ramach prowadzonego postępowania administracyjnego, wymagającego przeprowadzenia procedury oceny oddziaływania planowanego przedsięwzięcia na środowisko, - wydaje decyzję uzgadniającą warunki przeprowadzenia rekultywacji zdegradowanego gruntu, - dokonuje rekultywacji, jeżeli zanieczyszczenie gleby lub ziemi nastąpiło w wyniku klęski żywiołowej, z uwagi na zagrożenie życia lub zdrowia ludzi oraz w przypadku, gdy podmiot, który spowodował zanieczyszczenie nie dysponuje prawami do ziemi, - na obszarze, na którym istnieje przekroczenie standardów jakości gleby lub ziemi, nakłada w drodze decyzji, na władający powierzchnią ziemi podmiot, obowiązany do rekultywacji, obowiązek prowadzenia pomiarów zawartości substancji w glebie i ziemi, - prowadzi okresowe badania jakości gleby i ziemi, - sporządza mapy akustyczne na potrzeby oceny stanu akustycznego środowiska, - odbiera od prowadzącego instalację wyniki pomiarów wielkości emisji, - wydaje decyzję zobowiązującą do prowadzenia dodatkowych (wykraczających poza określone ustawą) pomiarów wielkości emisji z instalacji, jeżeli z przeprowadzonej kontroli wynika, że nastąpiło przekroczenie standardów emisyjnych, - przyjmuje zgłoszenia instalacji, mogących negatywnie oddziaływać na środowisko, których eksploatacja nie wymaga zezwolenia emisyjnego, - ustala, w drodze decyzji, wymagania w zakresie ochrony środowiska dotyczące eksploatacji instalacji, z których emisja nie wymaga zezwolenia, o ile jest to uzasadnione koniecznością ochrony środowiska, - nakłada, w drodze decyzji obowiązki na zarządzającego drogą, linią kolejową, linią tramwajową, lotniskiem lub portem w zakresie pomiarów poziomów substancji lub energii w środowisku wprowadzonych w związku z ich eksploatacją, - wydaje (cofa lub ogranicza) pozwolenia: na wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza, wodnoprawne, na wytwarzanie odpadów, na emitowanie hałasu do środowiska, na emitowanie pół elektromagnetycznych, zintegrowane, za wyjątkiem przedsięwzięć, dla których organem właściwym jest wojewoda, - nakazuje wykonanie przeglądu ekologicznego, w razie stwierdzenia okoliczności wskazujących na możliwość negatywnego oddziaływania instalacji na środowisko, za wyjątkiem przedsięwzięć dla których organem właściwym jest wojewoda, - w drodze decyzji nakazuje podmiotowi negatywnie oddziaływującemu na środowisko podjęcie czynności w zakresie ograniczenia oddziaływania na środowisko bądź przywrócenia środowiska do stanu właściwego. W razie braku możliwości nałożeni tamtego obowiązku nakazuje uiszczenie kwoty pieniężnej na rzecz właściwego funduszu ochrony środowiska, za wyjątkiem przedsięwzięć, dla których organem właściwym jest wojewoda. Rada powiatu: - zatwierdza program ochrony środowiska na terenie powiatu, - uchwala uchwałę w sprawie ograniczenia lub zakazu używania jednostek pływających, lub niektórych ich rodzajów na określonych zbiornikach powierzchniowych wód stojących oraz na wodach płynących jeśli jest to konieczne do zapewnienia odpowiednich warunków akustycznych na terenach przeznaczonych na cele rekreacyjno-wypoczynkowe, - zatwierdza program działań zmierzających do dostosowania poziomu hałasu do dopuszczalnego dla aglomeracji o liczbie mieszkańców większej niż sto tysięcy, 111

116 - uchwala uchwałę w sprawie utworzenia obszaru ograniczonego użytkowania dla przedsięwzięcia mogącego znacząco oddziaływać na środowisko z wyjątkiem przedsięwzięć, o których mowa w art.51 ust. 1 pkt.1 ustawy prawo ochrony środowiska. Kompetencje wynikające z ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 roku o odpadach (Dz. U. nr 62 poz.628 z późniejszymi zmianami) Starosta: - zatwierdza program gospodarki niebezpiecznymi za wyjątkiem przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko, dla których sporządzenie raportu oddziaływania na środowisko wynika z przepisów o ochronie środowiska i gdy dotyczy eksploatacji na terenach zaliczanych do tych przedsięwzięć, - wydaje pozwolenia na wytwarzanie odpadów, - przyjmuje informację o wytworzonych odpadach oraz o sposobach gospodarowania wytworzonymi odpadami, za wyjątkiem przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko, dla których sporządzenie raportu oddziaływania na środowisko wynika z przepisów o ochronie środowiska oraz gdy dotyczy eksploatacji na terenach zaliczanych do tych przedsięwzięć, - prowadzi rejestr posiadaczy odpadów, zwolnionych z obowiązku uzyskania pozwolenia na prowadzenie działalności w zakresie transportu, zbierania, odzysku lub unieszkodliwiania, - wydaje zezwolenie na prowadzenie działalności w zakresie odzysku bądź unieszkodliwiania odpadów, za wyjątkiem przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko, dla których sporządzenie raportu oddziaływania na środowisko wynika z przepisów o ochronie środowiska oraz gdy dotyczy eksploatacji na terenach zaliczanych do tych przedsięwzięć, - wydaje zezwolenia na prowadzenie działalności w zakresie zbierania lub odzysku odpadów, - zatwierdza w drodze decyzji instrukcje składowiska odpadów, za wyjątkiem przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko, dla których sporządzenie raportu oddziaływania na środowisko wynika z przepisów o ochronie środowiska oraz gdy dotyczy eksploatacji na terenach zaliczanych do tych przedsięwzięć, - wydaje zezwolenie na zamknięcie składowiska odpadów, za wyjątkiem przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko, dla których sporządzenie raportu oddziaływania na środowisko wynika z przepisów o ochronie środowiska oraz gdy dotyczy eksploatacji na terenach zaliczanych do tych przedsięwzięć, - wydaje zezwolenie na składowanie odpadów niebezpiecznych na wydzielonych częściach innych składowiskach. Rada powiatu: - zatwierdza plan gospodarowania odpadami na terenie powiatu. Kompetencje wynikające z Ustawy z dnia 18 lipca 2001 roku Prawo wodne (Dz. U. z 2001 roku nr 115, poz.1229 z późniejszymi zmianami) Starosta: - nakazuje usunięcie drzew lub krzewów z wałów przeciwpowodziowych oraz terenów w odległości mniejszej niż 3 m od stopy wału, - nakazuje przywrócenie stanu poprzedniego w przypadku wykonania na wale przeciwpowodziowym lub w jego pobliżu pewnych robót lub czynności, - ustanawia strefy ochronne urządzeń pomiarowych służb państwowych, - nakazuje usunięcie drzew lub krzewów z ustanawianej strefie ochronnej urządzeń pomiarowych, - sprawuje nadzór i kontrolę nad działalnością spółki wodnej, - zatwierdza statut spółki wodnej, - na wniosek spółki wodnej lub zainteresowanego zakładu, w drodze decyzji, może włączyć zakład do spółki wodnej, - określa wysokość i rodzaj świadczeń na rzecz spółki wodnej przez osoby nie będące jej członkami lub przyczyniające się do zanieczyszczania wody, - orzeka o nieważności uchwał organów spółki wodnej, sprzecznych z prawem lub statutem, 112

117 - rozwiązuje, w drodze decyzji zarząd spółki wodnej, jeżeli jego działalność narusza prawo lub statut spółki, - ustanawia zarząd komisaryczny spółki wodnej, - rozwiązuje, w drodze decyzji zarząd spółki wodnej, jeżeli jego działalność narusza prawo lub statut spółki, - ustanawia zarząd komisaryczny spółki wodnej, - rozwiązuje, w drodze decyzji spółkę wodną, jeżeli jej działalność narusza prawo lub statut, - ustala linię brzegu dla wód innych niż morskie wody wewnętrzne, wody graniczne i śródlądowe drogi wodne, - tworzy strefę ochronną ujęcia wody jeśli ma ona obejmować tylko strefę ochrony bezpośredniej, jako organ właściwy do wydania pozwolenia wodnoprawnego, - ustala zakres obowiązku w zakresie obowiązku utrzymania urządzeń melioracji wodnych szczegółowych, jako organ właściwy do wydania pozwolenia wodnoprawnego, - wydaje pozwolenia wodnoprawne za wyjątkiem sytuacji gdy pozwolenie wydaje wojewoda, - ustala wysokość odszkodowania w razie gdy szkoda jest następstwem wydanego przez niego pozwolenia wodnoprawnego. Rada powiatu: - uchwala uchwałę wprowadzającą powszechne korzystanie z wód innych niż śródlądowe wody powierzchniowe publiczne, morskie wody wewnętrzne i wody morza terytorialnego. Kompetencje wynikające z Ustawy z dnia 16 października 1991 roku o ochronie przyrody (Dz. U nr 114 poz.492 z późniejszymi zmianami) Starosta: - prowadzi rejestr pomników przyrody, stanowisk dokumentacyjnych, użytków ekologicznych oraz zespołów przyrodniczo-krajobrazowych, - uzgadnia zmianę przeznaczenia terenów, na których znajduje się starodrzew, - sprawuje kontrolę przestrzegania przepisów o ochronie przyrody w trakcie gospodarczego wykorzystania jej zasobów. Kompetencje wynikające z Ustawy z dnia 4 lutego 1994 roku prawo geologiczne i górnicze (Dz. U. z 1994 roku, nr 27, poz.96 z późniejszymi zmianami) Starosta: - udzielanie koncesji na poszukiwanie, rozpoznawanie lub wydobywanie kopalin pospolitych, jeżeli jednocześnie spełnione są odpowiednio wymagania: obszar zamierzonej działalności nie przekroczy 2 ha, wydobycie nie przekroczy m 3 w roku kalendarzowym oraz działalność prowadzona będzie bez użycia materiałów wybuchowych, - sprawowanie nadzoru i kontroli w zakresie wykonywania przez przedsiębiorcę uprawnień z tytułu udzielonych koncesji, - nadzór nad projektowaniem i wykonywaniem prac geologicznych oraz prawidłowością sporządzania dokumentacji geologicznych, - zatwierdzanie projektów prac geologicznych, których wykonywanie nie wymaga koncesji, w tym: (a) dotyczących ustalania zasobów ujęć wód podziemnych, w tym ujęć źródeł naturalnych i jeżeli udokumentowane zasoby lub przewidywana wydajność nie przekracza 50 m 3 /h, (b) dla określenia warunków hydrogeologicznych w związku z projektowaniem odwodnień budowlanych otworami wiertniczymi o przewidywanej wydajności do 50 m 3 /h oraz odwodnień do wydobywania kopalin pospolitych ze złóż na powierzchni do 2 ha i przewidywanym rocznym wydobyciu do m 3, jak również w związku z zakończeniem lub zmianą poziomu odwadniania tych złóż, projektowaniem inwestycji mogących zanieczyścić wody podziemne, magazynowaniem i składowaniem na powierzchni odpadów, (c) dla ustalania geotechnicznych warunków posadawiania obiektów budowlanych, (d) badań geologicznoinżynierskich do projektowania i wykonywania inwestycji liniowych o zasięgu powiatowym, - przyjmowanie dokumentacji geologicznych dotyczących udzielonych koncesji oraz zatwierdzonych projektów prac geologicznych - bilansowanie zatwierdzonych zasobów eksploatacyjnych wód podziemnych, - gromadzenie, przetwarzanie i udostępnianie danych geologicznych. 113

118 6.3. Program monitoringu środowiska w powiecie nowosądeckim Wprowadzenie Państwowy monitoring środowiska oraz rozpowszechnianie informacji o środowisku określone zostały w rozdziale 2 działu IV ustawy Prawo ochrony środowiska (POŚ) z dnia 27 kwietnia 2001 roku /Dz. U. Nr 62, poz. 627 z późniejszymi zmianami/. Zgodnie z art. 25 ust. 2. i 3. cytowanej ustawy, państwowy monitoring środowiska stanowi system pomiarów, ocen i prognoz stanu środowiska oraz gromadzenia, przetwarzania i rozpowszechniania informacji o środowisku. Celem państwowego monitoringu środowiska jest wspomaganie działań na rzecz ochrony środowiska poprzez systematyczne informowanie organów administracji i społeczeństwa o: 1) jakości elementów przyrodniczych, dotrzymywaniu standardów jakości środowiska określonych przepisami oraz obszarach występowania przekroczeń tych standardów, 2) występujących zmianach jakości elementów przyrodniczych i przyczynach tych zmian, w tym powiązaniach przyczynowo-skutkowych występujących pomiędzy emisjami i stanem elementów przyrodniczych. Podstawowym zadaniem państwowego monitoring środowiska jest systematyczne prowadzenie badań i dostarczanie informacji w zakresie jakości powietrza, wód śródlądowych powierzchniowych i podziemnych, jakości gleby i ziemi, hałasu, rodzajów i ilości substancji lub energii wprowadzanych do powietrza, wód, gleby i ziemi oraz wytwarzania i gospodarowania odpadami Badania jakości powietrza W ramach monitoringu jakości powietrza będą pozyskiwane, analizowane i udostępniane dane o poziomach substancji w otaczającym powietrzu. Zadanie będzie realizowane w oparciu o następujące akty prawne: ustawa Prawo ochrony środowiska z dnia 27 kwietnia 2001 roku /Dz. U. Nr 62, poz. 627 z późniejszymi zmianami/ art , 85 94; rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 6 czerwca 2002 roku w sprawie oceny substancji w powietrzu /Dz. U. Nr 87, poz. 798/; rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 6 czerwca 2002 roku w sprawie dopuszczalnych poziomów niektórych substancji w powietrzu, alarmowych poziomów niektórych substancji w powietrzu oraz marginesów tolerancji /Dz. U. Nr 87, poz. 796/; rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 1 października 2002 roku w sprawie sposobu udostępniania informacji o środowisku /Dz. U. Nr 176, poz. 1453/; rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 26 listopada 2002 roku w sprawie zakresu i sposobu przekazywania informacji dotyczących zanieczyszczenia powietrza /Dz. U. Nr 204, poz. 1727/. Celem realizacji programu jest uzyskanie informacji o poziomach substancji w strefie jaką jest powiat nowosądecki i odniesienie ich do standardów jakości powietrza. Program pomiarowy na terenie powiatu uzależniony został od klasy strefy wyznaczonej w ocenie wstępnej jakości powietrza za lata , stanowiącej I etap realizacji działań związanych z przystosowaniem polskiego systemu oceny i sterowania jakością powietrza do wymagań UE. Wyniki oceny wstępnej były podstawą do: - dokonania klasyfikacji stref (klasy I, II, IIIa, IIIb, IIIc) - określenia kierunków modernizacji systemu monitoringu pod katem metody ocen corocznych, minimalnej liczby stanowisk pomiarów stężeń każdego z zanieczyszczeń, zaplanowania inwestycji w tym zakresie. W tabeli.. podano wymagania dotyczące ocen corocznych, w zależności od stężeń zanieczyszczeń występujących na terenie aglomeracji lub innej strefy. 114

119 Klasę strefy podano według następującego schematu: Symbol klasy strefy Najwyższe stężenia zanieczyszczenia w strefie Obszar Wymagane badania zanieczyszczeń / substancji I Powyżej górnego progu oszacowania Aglomeracja i inne strefy SO 2, NO 2, PM10, Pb, CO, benzen, O 3 II III b Pomiędzy górnym i dolnym progiem oszacowania Poniżej dolnego progu oszacowania Aglomeracja i inne strefy Aglomeracja Inne strefy SO 2, NO 2, PM10, Pb, CO, benzen PM10, Pb, CO, benzen SO 2, NO 2, PM10, Pb, CO, benzen Ocena wstępna klasy strefy Symbol klasy dla poszczególnych zanieczyszczeń Nazwa strefy ochrona zdrowia ochrona roślin SO 2 NO 2 PM10 Pb C 6 H 6 CO O 3 SO 2 NOx O 3 Powiat nowosądecki III b III b I III b III b III b I II III b I Ze względu na niewystarczające istniejące metody oceny jakości powietrza (brak prowadzenia pomiarów) dla pyłu PM10 i benzenu- należy rozpocząć pomiary tych zanieczyszczeń w Muszynie celem określenia rzeczywistych stężeń 24 godzinnych dla pyłu PM10 i średniorocznych dla benzenu. Program pomiarowy na terenie powiatu obejmować będzie pomiary dotychczasowe i dodatkowo pomiar pyłu zawieszonego PM10 i benzenu na stanowisku w Muszynie Monitoring chemizmu opadów atmosferycznych oraz depozycji do podłoża Monitoring chemizmu opadów atmosferycznych oraz depozycji do podłoża nie ma specyficznych regulacji prawnych. Celem badań jest zebranie informacji o ładunkach substancji zakwaszających, biogenów oraz metali ciężkich deponowanych do podłoża wraz z opadem atmosferycznym oraz ocena zmian zawartości tych zanieczyszczeń w czasie. Badania prowadzi WIOŚ w Krakowie w punktach pomiarowych w: - Krynicy - w zakresie opadu pyłu, kadmu i ołowiu - Muszynie w zakresie chemizmu wód opadowych (chlorki, fosforany, azot amonowy i azot azotanowy, sód, potas, wapń, magnez, mangan, żelazo, chrom, cynk, kadm, miedź, nikiel, ołów, suma opadów przewodność elektryczna właściwa, odczyn ph). Wyniki tych badań mogą zostać wykorzystane do uzupełnienia danych potrzebnych do opracowania ocen skuteczności programów redukcji emisji zanieczyszczeń do powietrza oraz do bilansowania związków eutrofizujących w ramach ochrony wód przed zanieczyszczeniami pochodzącymi z rolnictwa Badania i ocena jakości wód Podstawę prowadzenia badań i oceny jakości wód powierzchniowych stanowią: ustawa Prawo ochrony środowiska z dnia 27 kwietnia 2001 roku /Dz. U. Nr 62, poz. 627 z późniejszymi zmianami/ art , 97; ustawa Prawo wodne z dnia 18 lipca 2001 roku /Dz. U. Nr 115, poz z późniejszymi zmianami/ art. 47, 49, 156; rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 4 października 2002 roku w sprawie wymagań, jakim powinny odpowiadać wody śródlądowe będące środowiskiem życia ryb w warunkach naturalnych /Dz. U. Nr 176, poz. 1455/; 115

120 rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 11 lutego 2004 roku w sprawie klasyfikacji dla prezentowania stanu wód powierzchniowych i podziemnych, sposobu prowadzenia monitoringu oraz sposobu interpretacji wyników i prezentacji stanu tych wód; rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 1 października 2002 roku w sprawie sposobu udostępniania informacji o środowisku /Dz. U. Nr 176, poz. 1453/. Należy podkreślić, że w najbliższym czasie jednym z najważniejszych zadań w monitoringu wód powierzchniowych będzie ocena wskazująca, w jakim stopniu stan zanieczyszczenia rzek odpowiada kryteriom użytkowania określonym w poszczególnych dyrektywach Unii Europejskiej. Podstawę do sporządzenia takiej oceny stanowić będą wykazy określające właściwe przeznaczenie wód powierzchniowych. Dotychczas brak jest jednoznacznie określonego przeznaczenia poszczególnych wód, a także prowadzony monitoring nie jest dostosowany do wymogów unijnych. Stąd wynika konieczność modernizacji programu monitoringu wód. Celem wykonywania badań wód powierzchniowych jest stworzenie podstaw do podejmowania działań na rzecz poprawy jakości wód oraz ich ochrony przed zanieczyszczeniem. Badania wód powierzchniowych na terenie powiatu realizowane będą przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Krakowie. Zakres oceny wód powierzchniowych i jej kryteria będą zgodne z cytowanymi wyżej rozporządzeniami będącymi podstawą do wykonania oceny. Uzyskane informacje zostaną zamieszczone: na stronie internetowej WIOŚ Kraków wyniki pomiarów wskaźników i substancji, które zadecydują w roku 2004 o jakości rzek w poszczególnych punktach pomiarowych, podanych jako stężenia średnioroczne, maksymalne i minimalne; wyniki pomiarów wskaźników i substancji odniesionych do zbiorników (Rożnowski i Czchowski); wyniki ogólnej klasyfikacji jakości rzek i zbiorników; w komunikatach o stanie czystości rzek i zbiorników. Badania i ocena jakości wód w rzekach Oceną zostaną objęte wszystkie punkty pomiarowo-kontrolne na obszarze powiatu nowosądeckiego (przedstawione w dok. Stan środowiska w powiecie nowosądeckim w 2002 roku). Są to: Dunajec w czterech przekrojach pomiarowych : - Gołkowice wodowskaz powyżej ujścia Popradu - km 119,0 (monitoring podstawowy) - Świniarsko powyżej ujęcia wody dla Nowego Sącza km 110,8 - Zabełcze poniżej Nowego Sącza - km 106,0 (monitoring podstawowy) - Dąbrowa-Kamieniołom poniżej zrzutu ścieków z oczyszczalni dla Nowego Sącza - km 101,1 (monitoring podstawowy) Poprad w trzech przekrojach kontrolnych: - Ćirć (na terenie Słowacji) km 64,2 (monitoring graniczny) - Powyżej Piwnicznej km 23,9 (monitoring graniczny) - Ujście do Dunajca (Biegonice) km 2,9 (monitoring podstawowy) Łososina w jednym przekroju kontrolnym : - Jakubkowice (wodowskaz most Łososina Dolna) km 6,8 Muszynka w dwóch przekrojach kontrolnych : - Powroźnik powyżej ujęcia wody dla Krynicy - km 9,2 116

121 - Podjastrzębik poniżej ujęcia Kryniczanki km 3,3 Biała Tarnowska w jednym przekroju kontrolnym : - Stróże poniżej Grybowa km 67,6. Zakres badań jest zgodny z wcześniej wymienionym rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 11 lutego 2004 r. Badania i ocena jakości wód podziemnych Podstawą prowadzenia badań i oceny jakości wód podziemnych są: ustawa Prawo ochrony środowiska z dnia 27 kwietnia 2001 roku /Dz. U. Nr 62, poz. 627 z późniejszymi zmianami/ art ; ustawa Prawo wodne z dnia 18 lipca 2001 roku /Dz. U. Nr 115, poz z późniejszymi zmianami/ art. 49; rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 11 lutego 2004 roku w sprawie klasyfikacji dla prezentowania stanu wód powierzchniowych i podziemnych, sposobu prowadzenia monitoringu oraz sposobu interpretacji wyników i prezentacji stanu tych wód; rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 1 października 2002 roku w sprawie sposobu udostępniania informacji o środowisku /Dz. U. Nr 176, poz. 1453/. Celem badań monitoringowych jest tworzenie bazy informacyjnej o stanie zasobów wód podziemnych jako niezbędnej podstawy do realizacji racjonalnej gospodarki zasobami tych wód i ich ochrony. Jednym z istotnych elementów tej bazy jest monitoring regionalny, którego zadania powinny w szczególności koncentrować się na: - kontroli długookresowych trendów zmian jakości wód głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) - rozpoznaniu stanu zanieczyszczenia antropogenicznego wód podziemnych, - rozpoznaniu stopnia oddziaływania obszarowych ognisk zanieczyszczeń na jakość wód podziemnych. Na terenie powiatu nowosądeckiego badania wód podziemnych realizowane są w sieci krajowej w otworach zlokalizowanych w miejscowościach: Stary Sącz, Zawadka Rojówka (gm. Łososina Dolna), Wierchomla (gm. Piwniczna Zdrój) Badania jakości gleb użytkowanych rolniczo Podstawę prowadzenia badań jakości gleby stanowi: - ustawa Prawo ochrony środowiska z dnia 27 kwietnia 2001 roku /Dz. U. Nr 62, poz. 627 z późniejszymi zmianami/ art. 26. Celem badań jest śledzenie zachodzących w czasie zmian stanu jakości gleb użytkowanych rolniczo, pod wpływem rolniczej i pozarolniczej działalności człowieka, co jest istotne dla produkcji zdrowej żywności. Badania w sieci krajowej prowadzone są w cyklu pięcioletnim (ostatnie badania w roku 2000), oznaczanych jest około 40 parametrów fizyczno-chemicznych. Wyniki badań z sieci krajowej pozyskane co pięć lat, zostaną wykorzystane do przedstawienia jakości gleb na obszarze województwa małopolskiego. Badania jakości gleb w powiecie nowosądeckim nie są prowadzone, natomiast najbliższy punkt monitoringu znajduje się w Nowym Sączu - Biegonicach. Rok 2004 jest ostatnim rokiem pomiarowym w pięcioletnim cyklu obejmującym lata Ocena jakości gleb będzie wykonywana przy wykorzystaniu ramowych wytycznych IUNG w Puławach, dotyczących oceny skażenia metalami ciężkimi warstwy ornej gleb oraz przyjętej skali zanieczyszczeń określającej przydatność obserwowanych gleb do uprawy. Do oceny stopnia skażenia gleb metalami wykorzystane zostaną również normy podane w Zarządzeniu Ministra Ochrony Środowiska i Zasobów Naturalnych z dnia 7 lipca 1986 roku /Monitor Polski Nr 23 z dnia 31 lipca 1986 roku/. 117

122 Identyfikacja terenów, na których wystąpiło przekroczenie standardów jakości gleby i ziemi Podstawą identyfikacji terenów, na których wystąpiło przekroczenie standardów jakości gleby lub ziemi są: ustawa Prawo ochrony środowiska z dnia 27 kwietnia 2001 roku /Dz. U. Nr 62, poz. 627 z późniejszymi zmianami/ art. 26, 30, 109 i 110; rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 września 2002 roku w sprawie standardów jakości gleby oraz standardów jakości ziemi /Dz. U. Nr 165, poz. 1359/; rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 1 września 2002 roku w sprawie sposobu udostępniania informacji o środowisku /Dz. U. Nr 176, poz. 1453/. Celem zadania jest zidentyfikowanie terenów, na których wystąpiło przekroczenie standardów jakości gleby lub ziemi i tym samym stworzenie podstaw do podjęcia działań naprawczych poprzez opracowanie i realizację planów rekultywacji tych obszarów. Zadania identyfikacji i prowadzenia rejestru terenów, na których wystąpiło przekroczenie standardów jakości gleby i ziemi są obowiązkiem starostów. Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Krakowie będzie prowadził, na podstawie rejestrów prowadzonych przez starostów, zestawienia zarejestrowanych terenów, na których przekroczone zostały standardy gleb i ziemi w skali województwa. Uzyskane informacje zostaną upowszechnione przez zamieszczenie w rejestrze terenów, na których stwierdzono przekroczenia standardów jakości gleby lub ziemi Pomiary hałasu w środowisku oraz ocena klimatu akustycznego Podstawą prowadzenia badań i oceny stanu akustycznego środowiska są: ustawa Prawo ochrony środowiska z dnia 27 kwietnia 2001 roku /Dz. U. Nr 62, poz. 627 z późniejszymi zmianami/ art , 117; rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 stycznia 2002 roku w sprawie wartości progowych poziomu hałasu /Dz. U. Nr 8, poz. 81/; rozporządzenie Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 13 maja 1998 roku w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku /Dz. U. Nr 66 z 1998 roku, poz. 430/; rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 1 września 2002 roku w sprawie sposobu udostępniania informacji o środowisku /Dz. U. Nr 176, poz. 1453/. Celem badań jest zapewnienie informacji dla potrzeb ochrony przed hałasem. W najbliższych latach nie przewiduje się badań stanu akustycznego środowiska na terenie powiatu nowosądeckiego Monitoring emisji zanieczyszczeń Emisje do powietrza Podstawą prowadzenia monitoringu emisji do powietrza jest: - ustawa Prawo ochrony środowiska z dnia 27 kwietnia 2001 roku /Dz. U. Nr 62, poz. 627 z późniejszymi zmianami/ art. 26, 27; - Konwencja Genewska (program EMEP); - Konwencja Ramowa w sprawie ochrony klimatu. Celem zadania jest udokumentowanie rodzaju i ilości zanieczyszczeń wprowadzanych do powietrza na potrzeby oceny i zarządzania jakością powietrza. Inwentaryzację emisji wykona Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Krakowie, Delegatura w Nowym Sączu, wspomagając się bazą danych dla systemu opłatowego Urzędu Marszałkowskiego w Krakowie. Zadanie obejmuje: - ankietyzowanie podmiotów korzystających ze środowiska wytwórców emisji ze źródeł punktowych; 118

123 - gromadzenie informacji o wielkości emisji poszczególnych substancji; - analizę danych z systemu statystyki publicznej, - analizę danych własnych WIOŚ gromadzonych w ramach działalności kontrolnej. Wyniki badań gromadzone będą w bazie danych emitorów punktowych województwa małopolskiego. Zakres zadania może ulec zmianie po nowelizacji ustawy Prawo ochrony środowiska. Emisje do wód Podstawą prowadzenia monitoringu emisji do wód jest: - ustawa Prawo ochrony środowiska z dnia 27 kwietnia 2001 roku /Dz. U. Nr 62, poz. 627 z późniejszymi zmianami/ art. 26, 27; - ustawa Prawo wodne. Celem zadania jest udokumentowanie rodzaju i ilości zanieczyszczeń wprowadzanych do wód, w celu identyfikacji głównych źródeł zanieczyszczeń, śledzenia zmian wielkości ładunków zanieczyszczeń odprowadzanych do wód oraz modyfikacji programów monitoringu stosownie do stanu presji na obszarze zlewni. Zadanie obejmuje: - ankietyzowanie podmiotów korzystających ze środowiska wytwórców emisji ze źródeł punktowych; - gromadzenie informacji o wielkości emisji poszczególnych substancji; - analizę danych z systemu statystyki publicznej, - analizę danych własnych WIOŚ gromadzonych w ramach działalności kontrolnej. - Wyniki badań gromadzone będą w arkuszach programu Excell. Uzyskane informacje zostaną upowszechnione przez: - zamieszczenie na stronie internetowej WIOŚ, Odpady Podstawą prowadzenia monitoringu gospodarki odpadami są: - ustawa Prawo ochrony środowiska z dnia 27 kwietnia 2001 roku /Dz. U. Nr 62, poz. 627 z późniejszymi zmianami/ art. 26, 27; - ustawa o odpadach z dnia 27 kwietnia 2001 roku (Dz. U. Nr 62, poz. 628), - rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 27 września 2001 roku w sprawie katalogu odpadów (Dz. U. Nr 112, poz. 1206), - rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 11 grudnia 2001 roku w sprawie rodzajów odpadów lub ich ilości, dla których nie ma obowiązku prowadzenia ewidencji odpadów, oraz kategorii małych i średnich przedsiębiorstw, które mogą prowadzić uproszczoną ewidencję odpadów (Dz. U. Nr 152, poz. 1735), - rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 11 grudnia 2001 roku w sprawie niezbędnego zakresu informacji objętych obowiązkiem zbierania i przetwarzania oraz sposobu prowadzenia centralnej i wojewódzkiej bazy danych dotyczącej wytwarzania i gospodarowania odpadami (Dz.U. Nr 152, poz. 1740), - rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 11 grudnia 2001 roku w sprawie wzorów dokumentów stosowanych na potrzeby ewidencji odpadów (Dz. U. Nr 152, poz. 1736) Upowszechnianie informacji o środowisku Zgodnie z ustawą Prawo ochrony środowiska organy administracji są obowiązane udostępniać każdemu informacje o środowisku i jego ochronie, znajdujące się w ich posiadaniu (art. 19 poś). Zakres informacji i zasady ich udostępniania określa POŚ Dział IV Informacje o środowisku. Starostwo Powiatowe będzie maksymalnie wykorzystywało nowoczesne środki komunikowania się. W pierwszej kolejności rozszerzony zostanie zakres informacji dostępny na stronach 119

124 internetowych SP o dane dot. oceny stanu środowiska w powiecie i informacje nt. realizacji niniejszego programu. Wstępem będzie umieszczenie na stronie internetowej projektu Programu (po jego przyjęciu Uchwałą Zarządu Powiatu) w celu jego uzgodnienia z jak największą liczbą partnerów (w tym mieszkańcami powiatu). Zostaną podjęte działania zmierzające do udostępniania społeczeństwu danych poprzez elektroniczne bazy łatwo osiągalne poprzez publiczne sieci telekomunikacyjne. Istotną rolę będą pełniły pozarządowe organizacje ekologiczne prowadzące działalność informacyjną lub konsultacyjną dla społeczeństwa. Intensyfikowane będą działania wynikające z Narodowej strategii edukacji ekologicznej oraz jej programu wykonawczego Organizacja zarządzania środowiskiem Wprowadzenie Zarządzanie środowiskiem w okresie początkowym będzie wymagało wyodrębnienia struktury zarządzania środowiskiem od struktury zarządzania tym programem. Jednakże, docelowo program ten powinien utożsamiać się z systemem zarządzania środowiskiem w powiecie. Jest to jeden z najważniejszych celów postawionych przed zarządzającymi programem. Program powinien wypracować instrumentarium, które umożliwi osiągnięcie unifikacji zarządzania programem z zarządzaniem środowiskiem Ogólne zasady zarządzania środowiskiem Dotychczasowy rozwój teorii i praktyki zarządzania ekologicznego wskazuje, że system zarządzania realizujący cele ekologiczne powinien opierać działania na następujących zasadach: - zanieczyszczający płaci, użytkownik płaci, - przezorności, - współodpowiedzialności, - pomocniczości. Są to zasady powszechnie już akceptowane i stosowane w wielu krajach. Jednocześnie z istoty koncepcji zrównoważonego rozwoju wynikają tzw. złote reguły zarządzania ekologicznego: - nieodnawialne zasoby środowiska powinny być wykorzystywane w takim zakresie, w jakim istnieje możliwość ich substytucyjnego kompensowania zasobami odnawialnymi, - odnawialne zasoby środowiska powinny być wykorzystywane tylko w zakresie nie przekraczającym stopnia ich odnawialności, - chłonność środowiska nie powinna być w żadnym zakresie przekroczona, - różnorodność biologiczna środowiska nie powinna maleć. Zarządzanie środowiskiem odbywa się na kilku szczeblach. W powiecie zarządzanie dotyczy działań własnych (podejmowanych przez powiat) oraz działań poszczególnych gmin, ważnych w skali powiatu, a także jednostek organizacyjnych, obejmujących działania podejmowane przez podmioty gospodarcze korzystające ze środowiska. Ponadto administracja publiczna województwa również w ramach swoich obowiązków i kompetencji realizuje zadania związane z zarządzaniem środowiskiem w powiecie. Podmioty gospodarcze korzystające ze środowiska kierują się głównie efektami ekonomicznymi i zasadami konkurencji rynkowej, a od niedawna liczą się także z głosami opinii społecznej. Na tym szczeblu zarządzanie środowiskiem odbywa się przez: - dotrzymywanie wymagań stawianych przez przepisy prawa, - porządkowanie technologii i reżimów obsługi urządzeń, - modernizację technologii, - eliminowanie technologii uciążliwych dla środowiska, - instalowanie urządzeń ochrony środowiska, - stałą kontrolę emisji zanieczyszczeń. 120

125 Instytucje działające w ramach administracji odpowiedzialnych za wykonywanie i egzekwowanie prawa mają głównie na celu zapobieganie zanieczyszczeniu środowiska przez: - racjonalne planowanie przestrzenne, - kontrolowanie gospodarczego korzystania ze środowiska, - porządkowanie działalności związanej z gospodarczym korzystaniem ze środowiska, Jak wcześniej powiedziano, podstawowymi organami wykonawczymi w dziedzinie ochrony środowiska są wojewoda i starosta. Istotnym novum w nowym podziale kompetencji jest nałożenie na wszystkie szczeble samorządu i organów rządowych ochrony środowiska obowiązku wzajemnego informowania się i uzgadniania. Na uwagę zasługuje w tym kontekście wzmocnienie relacji i wpływu organów samorządowych na działania Inspekcji Ochrony Środowiska, a także przyznanie odpowiednich uprawnień kontrolnych organom samorządowym. Przepisy przewidują tworzenie na wszystkich szczeblach administracji rozbudowanego systemu dokumentów planistycznych wytyczających generalne kierunki polityki rozwoju w kontekście ochrony środowiska i zagospodarowania przestrzennego. Zarządy województw, powiatów i gmin sporządzają programy ochrony środowiska w celu realizacji polityki ekologicznej państwa. Dokumenty dotyczące zagospodarowania przestrzennego sporządza się na wszystkich szczeblach, ale nie wszystkie mają jednakową moc prawną i rolę w całym systemie. Z punktu widzenia prawnego najmocniejszą pozycję w omawianej strukturze ma gmina, gdyż tylko miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego, uchwalane przez gminy, mają rangę obowiązującego powszechnie przepisu prawa. Oznacza to w uproszczeniu, że wszelkie programy, plany i strategie formułowane na różnych szczeblach mają tylko wtedy szansę realizacji, jeśli znajdą odzwierciedlenie w konkretnym miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego. Samorząd powiatowy określa również strategię rozwoju powiatu, na którą składa się m.in. racjonalne korzystanie z zasobów przyrody oraz kształtowanie środowiska naturalnego zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju Zarządzanie Programem ochrony środowiska Podstawową zasadą realizacji programu ochrony środowiska powinna być zasada wykonywania zadań przez poszczególne jednostki włączone w zagadnienia ochrony środowiska, świadome istnienia Programu i swojego uczestnictwa w nim. Szansę na skuteczne wdrożenie Programu daje dobra organizacja zarządzania nim. Z punktu widzenia pełnionej roli w realizacji Programu można wyodrębnić cztery grupy podmiotów uczestniczących w nim. Są to: - Podmioty uczestniczące w organizacji i zarządzaniu programem. - Podmioty realizujące zadania programu, w tym instytucje finansujące - Podmioty kontrolujące przebieg realizacji i efekty programu. - Społeczność powiatu nowosądeckiego jako główny podmiot odbierający wyniki działań programu. 121

126 Schemat zarządzania Programem przedstawia rycina poniżej. RADA POWIATU Rada Programu ZARZĄD POWIATU Zespół Realizacji Programu Samorządy gminne Wojewoda Samorząd wojewódzki Instytucje kontrolujące Jednostki realizujące przedsięwzięcia Instytucje finansujące Odbiór społeczny Główna odpowiedzialność za realizację Programu spoczywa na Zarządzie Powiatu, który składa Radzie Powiatu raporty z wykonania Programu. Zarząd współdziała z organami administracji rządowej i samorządowej szczebla wojewódzkiego oraz samorządami gminnymi, które dysponują instrumentarium wynikającym z ich kompetencji. Wojewoda (oraz podległe mu służby zespolone) dysponuje instrumentarium prawnym umożliwiającym reglamentowanie korzystania ze środowiska. Natomiast w dyspozycji Zarządu Województwa znajdują się instrumenty finansowe na realizację zadań programu (np. poprzez WFOŚiGW w Krakowie, środki samorządu województwa). Ponadto Zarząd Powiatu współdziała z instytucjami administracji specjalnej w dyspozycji których znajdują się instrumenty kontroli i monitoringu. Instytucje te kontrolują respektowanie prawa, prowadzą monitoring stanu środowiska (m.in.: IS, WIOŚ, WSSE). Proponujemy, aby Zarząd Powiatu był wspierany przez Radę Programu, która to Rada powinna nadzorować realizację Programu, zapoznając się z okresowymi raportami nt. wykonania zadań i uzyskanych efektów ekologicznych. Zadaniem Rady jest uzyskanie płaszczyzny społecznego uzgadniania sposobu osiągania celów Programu. Przedstawiciele różnych stron włączonych w realizację Programu będą mieli różne poglądy nt. realizacji celów Programu i konkretnych przedsięwzięć. Istnieje zatem potrzeba stworzenia obiektywnych warunków uzgadniania współpracy w realizacji zadań programu i udziału we wdrażaniu Programu. Tę rolę ma spełniać Rada Programu. Posiedzenia Rady Programu powinny się odbywać ok. 3-4 razy w roku (nie rzadziej niż 2 razy). Optymalizacja zarządzania procesem wdrażania Programu związania jest z utworzeniem komórki wykonawczej Programu - Zespołu Realizacji Programu, w którym wiodącą rolę będą pełnili wyznaczeni pracownicy Wydziału Ochrony Środowiska, Rolnictwa i Leśnictwa Starostwa Powiatowego w Nowym Sączu. W skład Zespołu powinni wejść także pracownicy wydziałów ochrony środowiska poszczególnych gmin powiatu. Zadaniami tego Zespołu powinny być przede wszystkim: - koordynacja działań i współdziałania uczestników Programu, - monitoring realizacji zadań Programu, - sprawozdawczość przed Radą Programu, - udrażnianie kanałów przepływu informacji niezbędnych w koordynacji działań w Programie. W ramach Zespołu Realizacji Programu należy wyznaczyć osobę, która będzie pełniła rolę Kierownika Wdrażania Programu. Kierownik (pracownik Wydz. OŚRiL Starostwa Powiatowego) 122

127 będąc odpowiedzialnym za pracę Zespołu, będzie ściśle współpracował z Radą Programu i Zarządem Powiatu. Bezpośrednim realizatorem większości zadań nakreślonych w programie są samorządy gminne jako realizatorzy inwestycji w zakresie ochrony środowiska na własnym terenie, a także podmioty gospodarcze planujące i realizujące inwestycje zgodnie z kierunkami nakreślonymi przez Program. Wypracowane procedury i strategie powinny po ustaleniu i weryfikacji stać się rutyną i podstawą zinstytucjonalizowanej współpracy pomiędzy partnerami różnych szczebli decyzyjnych i środowisk odpowiedzialnych za ostateczny wizerunek obszaru. Następuje uporządkowanie i uczytelnienie samego procesu planowania i zarządzania na tyle, że pewne działania stając się rutyną, powodują samoistne powtarzanie się dobrych rozwiązań wytwarzając mechanizmy samoregulacji. Jak już wspomniano wcześniej, odbiorcą Programu są mieszkańcy powiatu nowosądeckiego, którzy subiektywnie oceniają efekty wdrożonych przedsięwzięć. Ocenę taką można uzyskać poprzez wprowadzenie odpowiednich mierników świadomości społecznej, co opisano wcześniej (par. 3.3.) Monitoring wdrażania Programu Zakres monitoringu Wdrażanie Programu Ochrony Środowiska będzie podlegało regularnej ocenie w zakresie: - Określenia stopnia wykonania przedsięwzięć / działań - Określenia stopnia realizacji przyjętych celów - Oceny rozbieżności pomiędzy przyjętymi celami i działaniami, a ich wykonaniem - Analizy przyczyn tych rozbieżności. Zarząd Powiatu (poprzez Zespół Realizacji Programu) będzie oceniał co dwa lata stopień wdrożenia Programu. Ocena ta będzie podstawą przygotowania raportu z wykonania Programu. W początkowym okresie wdrażania Programu również co dwa lata będzie weryfikowana lista przedsięwzięć przewidzianych do realizacji w najbliższych czterech latach. Oznacza to, że pod koniec 2005 roku powinna być przygotowana nowa lista obejmująca lata W cyklu czteroletnim będzie oceniany stopień realizacji celów średniookresowych (w niniejszym dokumencie obejmujących okres do 2011 r.) Ocena ta będzie bazą do ewentualnej korekty celów i strategii ich realizacji. Taka procedura pozwoli na spełnienie wymagań zapisanych w ustawie "Prawo ochrony środowiska", a dotyczących okresu na jaki jest przyjmowany program ochrony środowiska i systemu raportowania o stanie realizacji programu ochrony środowiska: - Ocena postępów we wdrażaniu programu ochrony środowiska, w tym przygotowanie raportu (co dwa lata) - Opracowanie listy przedsięwzięć przewidzianych do realizacji w kolejnych czterech latach (co dwa lata) - Aktualizacja celów ekologicznych i kierunków działań (co cztery lata) Harmonogram wdrażania Programu W tabeli 6.1. przedstawiono harmonogram wdrażania Programu Ochrony Środowiska powiatu nowosądeckiego. Harmonogram ten ujmuje cyklicznie prowadzone działania opisane wcześniej. Należy jednak zaznaczyć, iż możliwe są modyfikacje tego harmonogramu w zależności od oceny postępów w zakresie osiągania celów i zmieniających się uwarunkowań zewnętrznych i wewnętrznych. 123

128 Tabela 6.1. Harmonogram wdrażania Programu Lp. Rok Itd. Zadania 1. Program ochrony środowiska powiatu nowosądeckiego a)cele do 2011 roku Do 2011 Do 2015 i kierunki działań b)lista przedsięwzięć proponowanych do realizacji w latach Monitoring 2.1. Monitoring środowiska 2.2. Monitoring polityki środowiskowej Wskaźniki monitorowania celów Programu Ocena realizacji listy przedsięwzięć Raporty z realizacji Programu Ocena realizacji celów do 2011 roku (2015, itd.) i kierunków działań 6.5. Współpraca w ramach wdrażania Programu Wprowadzenie Niezależnie od istniejących kompetencji na poszczególnych szczeblach zarządzania i zakresu odpowiedzialności uwarunkowanej ustawodawstwem, bardzo ważnym czynnikiem sukcesu Programu jest dobra i szeroko pojęta współpraca między różnymi partnerami, uczestnikami Programu. Współpraca powinna uwzględniać następujące zasady: - swobody działania - poszczególne podmioty mają swobodę działania według posiadanych przez nie kompetencji. Realizują one własne cele zapisane w statutach; mają własne struktury, procedury, techniki działania zapisane w dokumentach organizacyjnych i regulaminach, - dobrowolności i równości, - efektywnego użycia środków (zasobów) - na wszystkich podmiotach ciąży obowiązek efektywnego i racjonalnego użycia środków, - wykorzystania prostych rezerw - priorytetem w polityce krótko- i średniookresowej powinny być działania przynoszące duże efekty ekologiczne przy stosunkowo niskich nakładach. Do tych działań należą wszelkie działania prewencyjne, poprawa organizacji zarządzania, wprowadzanie zasad czystszej produkcji, poszanowanie energii i surowców oraz edukacja ekologiczna i działania na rzecz podniesienia świadomości ekologicznej, - pomocniczości i solidarności - wszyscy uczestnicy Programu są zobowiązani do współpracy w realizacji Programu, do solidarnego ponoszenia kosztów jego realizacji oraz wspierania słabszych partnerów. Postępowanie wszystkich uczestników programu zgodnie z tymi zasadami gwarantuje: - uspołecznienie decyzji, - współdziałanie, - równość podmiotów uczestniczących w zarządzaniu, - swobodę przepływu informacji. 124

129 Wśród najważniejszych partnerów włączonych zarówno w proces opracowania Programu, jak i jego wdrażania należy wymienić: Jednostki szczebla wojewódzkiego (Wojewoda i jego służby, Marszałek i jego służby) Sąsiednie powiaty Gminy powiatu i związki gmin Inspekcja Ochrony Środowiska (WIOŚ), Fundusze Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW w Warszawie, WFOŚiGW w Krakowie) Podmioty gospodarcze Organizacje pozarządowe Współpraca z jednostkami szczebla wojewódzkiego Środki finansowe na realizację programu będą pochodziły także z budżetu Wojewody i z budżetu samorządowego województwa małopolskiego. Zgodnie z POŚ. Art. 17, ust. 2 projekt programu musi być opiniowany przez zarząd województwa Współpraca międzynarodowa i z sąsiednimi powiatami Współpraca międzynarodowa dotyczy współpracy przygranicznej między Słowacją a Polską i koncentruje się przede wszystkim na utrzymaniu i poprawie stanu czystości wód granicznych. Zasady współpracy i jej efekty przedstawiono w dokumencie pt. Stan środowiska powiatu nowosądeckiego w 2002 roku. Zagrożenia dla środowiska mogą mieć pochodzenie lokalne, ale także mogą wynikać z zanieczyszczeń pochodzących spoza obszaru powiatu a także ze Słowacji. Oznacza to także możliwość oddziaływania zanieczyszczeń pochodzących z obszaru powiatu na obszary powiatów sąsiednich. Stąd wynika potrzeba rozwiązań tych problemów w oparciu o współpracę z nimi. Dla przykładu; działania mające na celu poprawę jakości wód powierzchniowych muszą obejmować swym zasięgiem całą zlewnię. Współpraca z sąsiednimi powiatami, oprócz pozytywnych efektów dla środowiska, może przynieść także wymierne korzyści ekonomiczne. Współpraca ta powinna dotyczyć przede wszystkim: - Poprawy stanu czystości wód Dunajca, Popradu, Białej Tarnowskiej, - Systemu powiązań komunikacyjnych: budowa i modernizacja głównych korytarzy transportowych, - Wdrażania systemu Natura 2000, - Rozwoju obszarów wiejskich i rolnictwa: restrukturyzacja rolniczej przestrzeni produkcyjnej, - Modernizacji infrastruktury i urządzeń melioracyjnych - Modernizacji i utrzymania systemu ochrony przeciwpowodziowej - Poprawy gospodarowania odpadami komunalnymi (możliwość współpracy z powiatem gorlickim). Efektem realizowanej współpracy międzypowiatowej jest złożenie do Funduszu Spójności wniosków o finansowanie dwóch przedsięwzięć: Modernizacja i rozbudowa systemu gospodarki wodno-ściekowej Miasta Nowego Sącza z przyległymi terenami gmin sąsiednich. Wnioskodawcą są Sądeckie Wodociągi Sp. z o.o. Przedsięwzięcie zlokalizowane jest w Powiecie Nowy Sącz i gminach powiatu nowosądeckiego: Stary Sącz, Nowy Sącz, Nawojowa, Kamionka Wielka, Chełmiec. Uporządkowanie gospodarki wodno-ściekowej zlewni rzeki Biała w ramach Programu Czysty Dunajec. Wnioskodawcą jest Starostwo Powiatowe w Tarnowie, gminy biorące udział w przedsięwzięciu to: Bobowa, Ciężkowice, Gromnik, Moszczenica, Pleśna, Ryglice, 125

130 Rzepiennik Strzyżewski, Tuchów, Uście Gorlickie i z terenu powiatu nowosądeckiego: Grybów, Grybów miasto, Korzenna, Krynica Zdrój. Dla obu projektów docelowym beneficjentem będą spółki komunalne. Założenia i cele wymienionych projektów zostały omówione w par Współpraca z samorządami gminnymi i związkami gmin Realizacja przedsięwzięć na rzecz ochrony środowiska w znacznym stopniu zależy od efektywnej współpracy z gminami, która jest konieczna na każdym etapie cyklu życia polityki ochrony środowiska. Wiele działań musi być wdrażanych na poziomie lokalnym, bądź co najmniej wymaga udziału gmin. Do nich należą przede wszystkim zadania z zakresu: gospodarki wodno-ściekowej, gospodarki odpadami komunalnymi, zbiórki odpadów niebezpiecznych. Bardzo ważnym tematem będzie edukacja ekologiczna, gdzie udział gmin będzie ściśle sprecyzowany poprzez zdefiniowanie form współpracy zarówno z władzami powiatu, województwa, jak i pozarządowymi organizacjami ekologicznymi. Niektóre z gmin wchodzących w skład powiatu nowosądeckiego przynależą do stowarzyszeń o zasięgu krajowym bądź też regionalnym. Stowarzyszenia te prowadzą działania mające m.in. na celu poprawę stanu środowiska poprzez porządkowanie gospodarki wodnej ściekowej, prowadzenie prawidłowej gospodarki rolnej, prowadzenie działań edukacyjnych i informacyjnych. Poniżej omówiono krótko działania poszczególnych związków. Związek Gmin Jeziora Rożnowskiego celem utworzenia związku było powstrzymanie degradacji ekologicznej zbiorników wodnych Rożnów i Czchów, ich rekultywacja oraz stworzenie warunków do rozwoju turystyki i rekreacji w szczególności poprzez poprawę infrastruktury. Obecnie realizowanym przedsięwzięciem jest czyszczenie obrzeży Jeziora Rożnowskiego oraz koryt cieków wodnych (członkowie: Chełmiec, Gródek n. Dunajcem, Łososina Dolna) Związek Gmin Dorzecza Rzek Dunajec i Poprad celem działania Związku jest podejmowanie i realizacja przedsięwzięć dotyczących ochrony środowiska i rozwoju regionalnego a w szczególności poprawa stanu gospodarki wodno-ściekowej w dorzeczu Popradu i Dunajca (członkowie: gminy Łącko, Rytro, Stary Sącz) Związek gmin Dorzecza Dunajca celem Związku jest porządkowanie gospodarki wodnościekowej w Dorzeczu Dunajca (członkowie: Nawojowa, Muszyna, Łącko). Związek Gmin Wiejskich Rzeczypospolitej Polskiej jest dobrowolnym stowarzyszeniem o zasięgu krajowym. Terenem jego działania jest obszar Rzeczypospolitej Polskiej. Podstawowym celem Związku jest integracja samorządów wiejskich i rozwiązywanie typowych dla tego środowiska problemów. Obecnie Związek zrzesza ponad 471 gmin z terenu całego kraju, w tym 3 gminy z terenu powiatu nowosądeckiego (Grybów, Korzenna, Łącko). Wspólne działania za pośrednictwem Związku mają na celu walkę o interesy członków. Podejmowane przez Związek działania prowadzone są na wielu płaszczyznach. Dotyczą zarówno negocjacji z Rządem, konsultacji w Parlamencie, wymiany doświadczeń pomiędzy członkami, jak i działań w celu gospodarczego i kulturalnego rozwoju gmin wiejskich. 126

131 Inspekcja Ochrony Środowiska - Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska kontroluje respektowanie prawa przez podmioty gospodarcze w zakresie korzystania ze środowiska oraz koordynuje lokalne sieci monitoringu środowiska. W okresie wdrażania programu zostanie zintensyfikowana współpraca, zwłaszcza w zakresie wymiany informacji i wiedzy. Informacje zdobyte przez WIOŚ w trakcie kontroli zakładów przemysłowych mogą być podstawą weryfikacji pozwoleń wydawanych przez Starostę, zwłaszcza dla tych zakładów, które będą wdrażały normy zarządzania środowiskowego Fundusze Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej Posiadanie odpowiednich środków finansowych jest bardzo ważnym warunkiem wdrożenia programu ochrony środowiska. W rozdziale poprzednim omówiono szczegółowo potencjalne źródła finansowania przedsięwzięć zdefiniowanych w Programie. Wiele działań będzie realizowane poprzez środki pochodzące z przedmiotowych funduszy. Są to: Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW) oraz Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Krakowie (WFOŚiGW), Dokonanie wyboru priorytetów musi opierać się o dobrą współpracę między władzami powiatu, a Narodowym i Wojewódzkim Funduszem Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, tak aby realizowane inwestycje przyniosły jak największe efekty dla środowiska i zdrowia człowieka. Należy zaznaczyć, że w perspektywie długoterminowej udział środków pochodzących z funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej (narodowego, wojewódzkiego, powiatowego i gminnych) w inwestycjach na rzecz ochrony środowiska będzie malał, co wynika z prognozowanych coraz mniejszych wpływów Współpraca z pozarządowymi organizacjami ekologicznymi (POE) Organizacje pozarządowe coraz częściej biorą udział w pracach nad programami ochrony środowiska, a przede wszystkim w działaniach związanych z edukacją i informacją ekologiczną. Z punktu widzenia władz powiatowych, pozarządowe organizacje ekologiczne mogą spełniać następujące zadania: - wyjaśniać znaczenie działań, mających na celu ochronę przyrody i środowiska, - reprezentować opinie społeczeństwa szczególnie w przypadku, gdy cieszą się szerokim poparciem społecznym, - brać udział w komunikacji środowiskowej, edukacji ekologicznej i promowaniu zrównoważonego rozwoju, - zabiegać o coraz to większe poparcie opinii publicznej dla polityki władz powiatowych i wojewódzkich w zakresie ochrony środowiska, - stanowić przeciwwagę dla interesów, które brane są pod uwagę w procesie podejmowania decyzji dotyczących środowiska naturalnego, - brać udział w opracowywaniu i wdrażaniu programu ochrony środowiska, - wnosić wiedzę oraz dostarczać alternatywne ekspertyzy przydatne w procesie opracowywania polityki ochrony środowiska i podejmowania decyzji. Oczekuje się, że organizacje ekologiczne, w oparciu o własne siły, wykażą inicjatywę ukierunkowaną na mieszkańców i placówki edukacyjne, takie jak szkoły podstawowe, gimnazjalne i ponadgimnazjalne, aby rozszerzyć edukację ekologiczną nastawioną na podniesienie świadomości ekologicznej oraz wdrożyć projekty pilotażowe i specjalne programy realizowane w ścisłej współpracy z samorządem wojewódzkim i samorządami gminnymi. W układzie sił - pozarządowe organizacje ekologiczne mają określoną pozycję (tworzą oddzielną siłę). Przecenianie swojego wpływu na politykę ochrony środowiska i możliwości zmian np. decyzji dot. inwestycji ważnych w skali regionu, stanowi zagrożenie dla efektywnego działania organizacji. 127

132 Inne instytucje i organizacje Do instytucji z którymi władze miasta będą współpracować należy także zaliczyć: Wojewódzka Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna Nadleśnictwa: Nawojowa, Piwniczna i Stary Sącz (Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Krakowie) Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Krakowie Małopolski Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych w Krakowie Małopolski Ośrodek Doradztwa Rolniczego, Oddział w Nawojowej Wszystkie te jednostki zajmują ważne miejsce na polu ochrony środowiska i ich doświadczenia będą wykorzystane przy realizacji Programu Ochrony Środowiska Główne działania w ramach zarządzania Programem W oparciu o poprzednie paragrafy niniejszego rozdziału w tabeli 6.2. przedstawiono najważniejsze działania w ramach następujących zagadnień: wdrażanie "Programu ochrony środowiska" (koordynacja, weryfikacja celów ekologicznych i strategii ich realizacji oraz listy przedsięwzięć, współpraca z różnymi jednostkami), edukacja i komunikacja ze społeczeństwem (w tym system informacji o środowisku), systemy zarządzania środowiskiem, monitoring stanu środowiska. Dla każdego zagadnienia wskazano instytucje uczestniczące w realizacji wyszczególnionych działań. Tabela 6.2. Najważniejsze działania w ramach zarządzania środowiskiem Lp. Zagadnienie Główne działania w latach Wdrażanie "Programu Koordynacja wdrażania "Programu..." ochrony środowiska..." Współpraca z różnymi jednostkami Ocena wdrożenia przedsięwzięć (2x, 2005 i 2007) Ocena realizacji i weryfikacja celów ekologicznych i kierunków działań (1x, 2007) Raporty o wykonaniu Programu (2x, 2005 i 2007) 2. Edukacja ekologiczna, Rozwój różnorodnych form edukacji ekologicznej komunikacja ze w oparciu o instytucje zajmujące się tym społeczeństwem, zagadnieniem System informacji o środowisku 3. Gminne Programy Ochrony środowiska 4. Systemy zarządzania środowiskiem 5. Monitoring stanu środowiska Większe wykorzystanie mediów (prasa, telewizja, internet) w celach informowania społeczeństwa o podejmowanych i planowanych działaniach z zakresu ochrony środowiska, w tym realizacji programów Stosowanie systemu "krótkich informacji" o środowisku (wydawanie ulotek i broszur informacyjnych) Szersze włączenie organizacji pozarządowych w proces edukacji ekologicznej i komunikacji ze społeczeństwem Opracowanie gminnych programów ochrony środowiska wraz z gminnymi planami gospodarki odpadami Wspieranie i promowanie zakładów / instytucji wdrażających system zarządzania środowiskiem Zgodnie z wymaganiami ustawowymi Informacje o stanie środowiska w powiecie Instytucje uczestniczące Zarząd Powiatu, Samorządy gminne, Inne jednostki wdrażające Program Zarząd Powiatu Samorządy gminne, Zarząd województwa WIOŚ, Organizacje pozarządowe Organy wykonawcze gmin Zarząd Powiatu, Wojewoda Fundusze celowe WIOŚ, WSSE Zarząd Powiatu 128

133 7. ASPEKTY FINANSOWE WDRAŻANIA PROGRAMU 129

134 130

135 7.1. Wprowadzenie W niniejszym rozdziale omówiono ramy finansowe i szacunkowy udział potencjalnych źródeł finansowania w kosztach realizacji przedsięwzięć zdefiniowanych w "Programie...". Koszty wdrażania "Programu..." zostały określone dla okresu Dla dalszych okresów (po 2007 roku) koszty powinny być szacowane w następnych etapach realizacji Programu, w ramach uściślania informacji i korygowania działań na podstawie badań monitoringowych. Koszty wdrożenia przedsięwzięć zdefiniowanych w "Programie ochrony środowiska" dla okresu , podane są w cenach IV kwartału 2003 roku Ramy finansowe wdrażania "Programu ochrony środowiska" Niezbędnym elementem "Programu ochrony środowiska" jest wskazanie ram finansowych wdrażania "Programu..." poprzez szacunek wielkości środków, które mogą być zaangażowane w realizację przedsięwzięć zdefiniowanych w programie. Są to środki własne gmin powiatu, środki podmiotów gospodarczych, środki budżetu Państwa i budżetu województwa małopolskiego, a także środki pochodzące z funduszy celowych i środki pomocowe Potencjalne źródła finansowania przedsięwzięć Programu Specyfiką systemu finansowania ochrony środowiska w Polsce jest to, że większą część wydatków ponoszą samorządy terytorialne, fundusze ekologiczne i przedsiębiorstwa, natomiast udział środków budżetu państwa jest mały. W poprzednich latach przeciętny udział funduszy ochrony środowiska oraz dopłat do kredytów uruchamianych przez Bank Ochrony Środowiska wynosił około 30% wartości inwestycji. W najbliższych latach rola funduszy ekologicznych (przede wszystkim Narodowego i Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej) powinna polegać na koncentrowaniu środków na wspieranie inwestycji priorytetowych z punktu widzenia integracji z UE. Jednocześnie oczekuje się spadku udziału funduszy ochrony środowiska, ze względu na ogólną poprawę stanu środowiska, a co za tym idzie zmniejszenie wpływów z tytułu opłat i kar ekologicznych. Natomiast oczekuje się większego niż dotychczas zaangażowania środków pomocowych, w tym z funduszy przedakcesyjnych oraz po uzyskaniu członkostwa w UE - funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności ( ). Inwestycje przewidywane do realizacji w przemyśle będą finansowane ze środków własnych i kredytów komercyjnych oraz uzupełniająco z funduszy ochrony środowiska, pod warunkiem uznania danego zadania za priorytetowe w skali województwa. Jak wspomniano wcześniej, istotny ciężar finansowania inwestycji w infrastrukturze pozostanie na barkach gmin (kanalizacja, oczyszczalnie ścieków), a także budżetu państwa (osuwiska, zbiorniki małej retencji, obwodnica Starego Sącza, itp), często poprzez zaciąganie długu w bankach i w międzynarodowych instytucjach finansujących (np. EBOiR). Coraz częściej gminy podejmują decyzje o udzieleniu praw inwestorowi zewnętrznemu do wykonywania działań z zakresu ochrony środowiska poprzez spółki z udziałem gminy, który to udział jest gwarancją jej wpływu na decyzje podejmowane przez spółkę oraz na jakość świadczonych usług. 12 Bez kosztów realizacji przedsięwzięć dot. gospodarowania odpadami. Koszty te podano w Planie gospodarki odpadami. 131

136 Oszacowanie wielkości środków możliwych do zaangażowania W oparciu o analizę źródeł finansowania działań w zakresie ochrony środowiska w ostatnich latach w Polsce, województwie małopolskim i gminach powiatu nowosądeckiego oraz prognoz co do perspektywicznych źródeł, przewiduje się ramy finansowe dla wdrażania Programu w najbliższych czterech latach (tabela 7.1.). Tabela 7.1. Ramy finansowe wdrażania Programu Środki możliwe do zaangażowania (tys. PLN) Źródło finansowania Łącznie % Środki własne gmin i powiatu NFOŚiGW,WFOŚiGW Budżet państwa Środki pomocowe UE w tym Fundusz Spójności Środki własne podmiotów gospodarczych Razem Koszty realizacji przedsięwzięć w latach Wprowadzenie Kalkulacja kosztów przedstawiona w par dotyczy wykonania zadań z zakresu: - Zarządzania środowiskiem zgodnie z celami i strategią Programu Ochrony Środowiska; koordynacja / zarządzanie, monitoring wdrażania programu, doskonalenie przepływu informacji, edukacja ekologiczna - Inwestowania w techniczną infrastrukturę ochrony środowiska (zgodnie z listą przedsięwzięć przewidzianych do realizacji w latach (tabele przedsięwzięć w rozdziałach: 3 do 5) Koszty realizacji przedsięwzięć w latach Szacunkowe koszty wdrażania "Programu..." w latach przedstawiono w tabeli zbiorczej (tabela 7.2.). Koszty te zostały określone opierając się na: - szczegółowych danych zgłoszonych przez różne jednostki nt. kosztów realizacji konkretnych przedsięwzięć lub szacunku kosztów przeprowadzony na podstawie średnich wskaźników dotyczących budowy i eksploatacji urządzeń, - ocenie wielkości środków możliwych do zaangażowania (tzw. ramy finansowe) 132

137 Tabela 7.2. Szacunkowe koszty wdrażania Programu w latach ( w tys. PLN) Lp. Zagadnienie Sumaryczne koszty w latach (tys. PLN) Udział w kosztach ogółem (%) 1. Zarządzanie Programem 100 0,01 2 Opracowanie gminnych 100 0,01 Programów ochrony środowiska 3. Jakość wód i kształtowanie ,88 stosunków wodnych 4. Ochrona przyrody i krajobrazu ,39 5. Zrównoważone użytkowanie ,44 lasów 6. Gleby użytkowane rolniczo 250 0,03 7 Zabezpieczenie osuwisk ,36 8. Zasoby kopalin 150 0,02 9. Powietrze atmosferyczne ,70 (w tym infrastruktura drogowa ) 10. Hałas 200 0, Awarie przemysłowe 400 0,05 12 Edukacja Ekologiczna 850 0,10 Razem w latach (Bez kosztów infrastruktury drogowej) ( ) Uwaga: W powyższej tabeli nie uwzględniono kosztów związanych z gospodarką odpadami (koszty te są podane w Planie gospodarki odpadami Prognoza podziału kosztów wg źródeł finansowania Struktura finansowania wdrażania Programu Ochrony Środowiska powiatu nowosądeckiego w latach oparta o ramy finansowe przedstawione w paragrafie 7.2. powinna być następująca: Źródło Środki własne gmin i powiatu Fundusze ekologiczne Budżet państwa Środki pomocowe UE RAZEM Udział % tys. PLN Uwaga: Nie wzięto pod uwagę kosztów podmiotów gospodarczych, które zostały oszacowane na poziomie 0,1%. 133

138 134

139 8. WYTYCZNE DO SPORZĄDZANIA GMINNYCH PROGRAMÓW OCHRONY ŚRODOWISKA 135