Nowelizacja prawa karnego 2015

Transkrypt

1 Nowelizacja prawa karnego 2015 Komentarz redakcja Autorzy Agnieszka Barczak-Oplustil Marek Bielski Grzegorz Bogdan Wojciech Górowski Mikołaj Iwański Michał Jakubowski Jan Jodłowski Piotr Kardas Mikołaj Małecki Kamil Mamak Katarzyna Pałka Agnieszka Pilch Małgorzata Pyrcak Janusz Raglewski Tomasz Sroka Szymon Tarapata Dominik Zając Piotr Zakrzewski Andrzej Zoll Witold Zontek Kraków 2015

2 Rozdział 1 uwagi wstępne

3 1.1. W dniu 20 lutego 2015 r. Sejm RP uchwalił ustawę o zmianie ustawy Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw. Została ona opublikowana w Dzienniku Ustaw z dn. 20 marca 2015 r., poz To najobszerniejsza nowelizacja Kodeksu karnego od czasu jego uchwalenia w 1997 r. Ma ona swoje źródło w projekcie zmian Kodeksu karnego, przygotowanym przez Komisję Kodyfikacyjną Prawa Karnego i przedstawionym w listopadzie 2013 r.1 Celem, jaki przyświecał Komisji Kodyfikacyjnej, była zmiana struktury orzekanych kar w kierunku poszerzenia zakresu stosowania kar wolnościowych oraz racjonalizacji orzekania kary pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania, która od lat stanowiła podstawowy środek reakcji prawnokarnej. Z diagnoz Komisji Kodyfikacyjnej wynikało, że paradoksalnie ten właśnie środek probacyjny, stosowany najczęściej w trybach konsensualnych, prowadził od nadmiernej liczby wykonywanych kar pozbawienia wolności. Z jednej strony warunkowe zawieszenie postępowania stosowano wobec sprawców, co do których w rzeczywistości nie zachodziła pozytywna prognoza kryminologiczna, co skutkowało zarządzeniem wykonania kary pozbawienia wolności. Z drugiej strony rozmiar tej kary, gdy łączony był w wyroku skazującym z warunkowym zawieszeniem jej wykonania, często wykraczał poza rzeczywisty stopień społecznej szkodliwości czynu, za który kara ta była orzekana, co w efekcie, po zarządzeniu wykonania tej kary, powodowało wykonywanie kary pozbawienia wolności nieadekwatnej do wagi popełnionego czynu. Projekt Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Karnego zmierzał także do poszerzenia zakresu stosowania dozoru elektronicznego jako alternatywnej do pozbawienia wolności formy dolegliwości, rozbudowywał formy kary ograniczenia wolności, zmieniał model orzekania kary łącznej w kierunku jego uproszczenia oraz wprowadzał nowe uregulowania w zakresie środków zabezpieczających, poszerzając paletę tych środków oraz podstawy ich stosowania2. 11 Zob. projekt Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Karnego wraz z uzasadnieniem z dn. 5 XI 2013 r., Czasopismo Prawa Karnego i Nauk Penalnych 2013, nr Projekt zawierał także zmiany w zakresie zasad odpowiedzialności oraz w zakresie części szczególnej, które jednak nie stały się przedmiotem dalszych prac legislacyjnych. 27

4 włodzimierz wróbel 1.2. Wykorzystując projekt Komisji Kodyfikacyjnej, Minister Sprawiedliwości przygotował własny projekt zmian w Kodeksie karnym, który stał się następnie przedmiotem dalszych prac legislacyjnych najpierw na szczeblu rządowym, a następnie w Sejmie. W projekcie rządowym wprowadzono szereg zmian do projektu Komisji Kodyfikacyjnej, prowadzących do dalszego ograniczenia możliwości stosowania warunkowego zawieszenia wykonania kary, ograniczono możliwość wykorzystywania dozoru elektronicznego i istotnie zmodyfikowano regulacje dotyczące kary łącznej oraz środków zabezpieczających. Wprowadzono także do Kodeksu karnego oraz przepisów przejściowych szereg instytucji umożliwiających zamianę orzeczonej wcześniej kary pozbawienia wolności na kary wolnościowe, co przypominało w pewnym zakresie ukrytą amnestię. Niestety, w trakcie prac rządowych i parlamentarnych do projektu wkradło się wiele niespójności i sprzeczności, które w pewnych przypadkach prowadziły wręcz do uniemożliwienia (lub znacznego utrudnienia) realizacji celów nowelizacji Kodeksu karnego Ustawodawca przewidział, że zmiany Kodeksu karnego wejdą w życie w dniu 1 lipca 2015 r. Okres spoczywania ustawy był w tym wypadku wyjątkowo krótki, bowiem wynosił niewiele ponad trzy miesiące. Mając na względzie charakter dokonanych zmian oraz występujące w ustawie nowelizacyjnej sprzeczności, a także fakt, że wejście w życie ustawy nowelizacyjnej w zakresie Kodeksu karnego zbiegło się z głęboką reformą procesu karnego, pilną potrzebą stało się przygotowanie opracowania, które mogłoby choćby w niewielkim zakresie ułatwić stosowanie nowych regulacji. Tak zrodziła się inicjatywa przygotowania oddawanej obecnie do rąk czytelnika książki, która zawiera pogłębione omówienie zmian, jakie ustawa z 20 lutego 2015 r. wprowadziła do prawa karnego materialnego. Niniejsza publikacja nie ma charakteru klasycznego komentarza, a skupia się raczej na omówieniu nowych instytucji, ukazując je nie tylko w perspektywie prawa materialnego, ale także prawa procesowego i wykonawczego. Taki sposób ujęcia poszczególnych regulacji prawnych jest pewną nowością w literaturze karnistycznej, adresowanej do praktyków. Wydaje się, że dopiero wskazanie konsekwencji i problemów procesowych oraz wykonawczych, związanych ze stosowaniem instytucji prawa materialnego, pozwala na pełne zrozumienie tych instytucji Zmiany wprowadzone ustawą z 20 lutego 2015 r. zostały omówione z perspektywy materialnoprawnej, procesowej i wykonawczej, co sprawia, że czytelnicy niniejszej książki znajdą w niej obszerne analizy takich instytucji jak orzekanie kar w trybach konsensualnych, nowy model kary łącznej, stosowanie środków zabezpieczających, dozór elektroniczny czy kara ograniczenia wolności. Opracowania mają mieć, z założenia, walor praktyczny, stąd w prezentowanym komentarzu został ograniczony do niezbędnego minimum warsztat naukowy, pominięto także wskazywanie założeń teoretycznych i dogmatycznych, na których zostały oparte proponowane rozstrzygnięcia interpretacyjne. Sposób prowadzenia wywodu, polegający na formułowaniu kolejnych tez, ma pomóc czytelnikowi w rozeznaniu się w zawartości poszczególnych rozdziałów oraz poszukiwaniu interesujących go 28

5 rozdział1. uwagi wstępne wątków. Nowelizacje instytucji prawnych, które nie zostały objęte kompleksową modyfikacją, omówiono w stylu klasycznego komentarza Opracowania zawarte w niniejszej książce zostały przygotowane przez zespół autorów skupionych wokół Katedry Prawa Karnego Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prezentowane w poszczególnych częściach książki tezy są wyrazem poglądów poszczególnych autorów i chociaż były one przedmiotem wielu dyskusji, to w pewnym choć niewielkim zakresie pozostały przedmiotem sporów. Odmienne poglądy w sprawie interpretacji określonych regulacji prawnych, formułowane w niniejszym opracowaniu, zostały wyraźnie zaznaczone w tekście komentarza Autorzy pragną szczególnie podziękować Panu Sędziemu Wojciechowi Sychowi oraz Profesorowi Sławomirowi Steinbornowi za cenne spostrzeżenia i uwagi krytyczne, które pozwoliły na udoskonalenie prezentowanych w książce rozważań dotyczących kar orzekanych w trybach konsensualnych oraz stosowania dozoru elektronicznego. 29