Godne życie prawem każdego człowieka. Nasz wpływ na życie pracowników w krajach globalnego Południa

Transkrypt

1 Materiały opracowane w ramach projektu Prawa człowieka perspektywa globalna. Scenariusze zajęć dla dzieci i młodzieży dofinansowanego przez Ministerstwo Edukacji Narodowej Opracowanie scenariusza: Anna Paluszek Konsultacje metodyczne: Joanna Góral Wojtalik Godne życie prawem każdego człowieka. Nasz wpływ na życie pracowników w krajach globalnego Południa Scenariusz zajęć dla klas IV VI szkoły podstawowej Zajęcia można realizować na lekcjach przedmiotowych 1 : język polski historia i społeczeństwo matematyka przyroda zajęcia komputerowe etyka Czas: 90 min Główne zagadnienia zajęć Cele zajęć Metody i techniki pracy Kluczowe pojęcia prawa człowieka a prawa pracownicze rola konsumenta w poprawie warunków życia pracowników współzależności ekonomiczne z krajami globalnego Południa ubóstwo a bogactwo jako zjawisko nie cecha po zakończeniu zajęć uczeń powinien: wyjaśnić pojęcie godne życie wyjaśnić, skąd bierze się produkt wykazywać zależności między naszymi praktykami w życiu codziennym, a realizacją prawa do godnego życia przedstawić pozytywne aspekty powiązań i swoją rolę w poprawie sytuacji innych osób burza mózgów rozmowa kierowana praca w grupach miniwykład dywanik pomysłów godne życie prawa pracownicze decyzje konsumenckie 1 Za Rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 grudnia 2008 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół. Dostępne na 1

2 Środki dydaktyczne Mapa polityczna świata, komputer (opcjonalnie), kartki, flamastry, karteczki post-it różnych kolorów. Literatura: hanna Czerwieńska, Prawo dziecka do godnego życia, w: Remedium, luty Marta Dorenda, Kto płaci za tanie ubranie Podręcznik dla aktywistek i aktywistów, Koalicja Karat Pietra Rivoli, Śladami T-shirta. O tym jak pewna ekonomistka badała rolę rynku, władzy i polityki w handlu światowym, PWN, Karta tematyczna Praktyki handlowe firm odzieżowych i dostawców, Przebieg zajęć Czas Co trzeba zrobić? Materiały Uwagi 5 min Przedstaw krótko temat zajęć. 15 min 1. Poproś o jak najwięcej skojarzeń do pojęcia godne życie. 2. najpierw zbierz jak najwięcej pomysłów (nie krytykując), następnie odczytaj wszystkie pomysły, dopytując o ich znaczenie, na końcu zróżnicuj pomysły kolorami na najbardziej trafne i najmniej przydatne. 3. podsumuj krótko burzę mózgów i dopowiedz te elementy, których zabrakło do pełnej definicji. 4. wyjaśnij niejasności i wytłumacz, że mimo ciężkiej pracy nie wszyscy na świecie mają szansę na godne życie. Materiał pomocniczy nr 1 Można zadać wcześniej jako pracę domową wybór bohatera literackiego, którego życie uznają uczniowie za godne. 25 min 1. Podziel uczniów na 5-6 osobowe grupy. 2. każda grupa losuje jeden z produktów uprawianych lub produkowanych w krajach globalnego Południa oraz kartę pytań. 3. poproś, aby w każdej grupie uczniowie wspólnie odpowiedzieli na pytania karty pytań. 4. każda grupa wybiera osobę, która zrelacjonuje klasie pracę swojego zespołu. 5. zapytaj uczniów, czy wiedzą, kto szyje w fabrykach lub uprawia na plantacjach te produkty? 6. Pozwól na podzielenie się każdym pomysłem. 7. podsumuj krótko ćwiczenie, dopowiadając, dlaczego część rzeczy nie jest produkowana w Polsce, mimo, że są ku temu warunki (np. ubrania). Materiał pomocniczy nr 2 produkt z listy na grupę kartki A4 długopis lub flamaster na grupę Warto pokazać na mapie lub zaznaczyć kraje pochodzenia produktów. Warto wcześniej wyjaśnić sposób prezentacji: nie jest to tylko odczytanie z kartki, lecz opowiedzenie o tym, jak wyglądała praca nad odpowiedziami. Podczas zajęć komputerowych warto przećwiczyć wyszukiwanie informacji na temat sposobów produkcji tych produktów. 15 min 1. przeczytaj list od pracownicy fabryki produkującej t-shirty lub dżinsy. 2. poproś o policzenie, ile godzin w tygodniu pracuje Yuying, a ile zostaje jej na zabawę i czas wolny? 3. zapytaj, czy to jest uczciwe traktowanie i czy tego życzyliby swojej koleżance. 4. Poproś o propozycję, co poprawiliby w losie Yuying? 5. Zapiszcie życzenia dla Yuying w widocznym miejscu. Materiał pomocniczy nr 3 Polecamy wykorzystanie fragmentów filmu China blue opowiadającego losy dziewczynki szyjącej dżinsy. Dostępny w Internecie. 2

3 10 min 1. Wytłumacz, że te życzenia to prawa, jakie ma każdy człowiek. 2. odnosząc się do pojęcia godne życie wytłumacz, że ciężka praca czasem nie wystarcza, by mieć wystarczające środki na godne życie. 3. pokaż łańcuch zależności od producenta po konsumenta i zapytaj uczniów czy wiedzą, w którym miejscu łańcucha znajdują się oni i ich rodzice? 4. podsumuj ćwiczenie, nawiązując do wcześniejszej pracy w grupach z produktami. Zwróć uwagę, że uczniowie wcześniej posiadali wiedzę na temat końcowego produktu i sklepu. Teraz dowiedzieli się o sytuacji w fabryce. Wytłumacz, że łańcuch opiera się na zależnościach między poszczególnymi elementami, a zależności te pozwalają na wzajemne wpływanie pozytywne lub negatywne. Materiał pomocniczy nr 4 15 min 1. zapytaj uczniów, czy wiedzą, co robi konsument? W przypadku problemów z odpowiedzią, wytłumacz i zapytaj, na co zwracają uwagę w sklepie? 2. poproś o pomysły: Co można zrobić, aby Yuying miała lepsze życie? 3. rozdaj kartki samoprzylepne. Każdy uczeń zapisuje swój pomysł. Następnie każdy odczytuje, co zapisał i przykleja kartkę obok wcześniej zapisanych życzeń dla Yuying. 4. podsumuj pomysły uczniów. Pokaż wcześniej przygotowany plakat z wypisanymi formami zaangażowania. 4. zaproponuj napisanie listu do firmy, która zatrudnia takich pracowników jak Yuying. 5. przedstaw propozycję listu lub wspólnie wymyślcie własną wersję. 6. poproś uczniów, by każdy napisał swój list podczas zajęć (to może być też zadanie domowe). 7. Listy mogą być wysłane lub oddane do sklepów danych firm. 8. podsumuj ćwiczenie zaznaczając, że najważniejsze to uwierzyć, że możemy mieć pozytywny wpływ na życie Yuyin i innych pracowników. 9. zapisz na tablicy adresy stron internetowych, które warto odwiedzić. Kartki A4, koperty, znaczki Materiał pomocniczy nr 5 Informacja dodatkowa dla nauczyciela. Włączcie się do akcji Pilnych Apeli. Zaplanujcie kampanię w swojej szkole na rzecz wprowadzania do sklepiku szkolnego produktów Sprawiedliwego Handlu. 5 min Zapytaj uczniów, co było dla nich najbardziej zaskakujące w dzisiejszych zajęciach? Podsumuj zajęcia, zwracając uwagę na to, że kupując różne rzeczy mamy wpływ na to, co się dzieje w odległych krajach. Materiały pomocnicze dla nauczyciela Materiał pomocniczy nr 1 Godne życie można się spotkać z dwoma podstawowymi znaczeniami tego pojęcia. Wynika to z dwojakiej natury pojęcia godność. Możemy wyróżnić: godność osobistą przynależną tylko wybranym, wybitnym jednostkom, które na nią zasłużyły swoimi czynami, czy zachowaniem, oraz godność osobową przynależną każdej istocie ludzkiej i wynikającą z samego faktu, że jest się człowiekiem. Jest to kategoria, na której opiera się cała doktryna praw człowieka. W związku z tym godne życie rozumieć należy jako prawo do godziwych warunków socjalnych, rozumianych różnie i dostosowanych do sytuacji ekonomiczno społecznej państw. Jednak pewien poziom życia uznaje się za podstawowy. Obejmuje on: dostęp do wyżywienia (niezbędnego do właściwego rozwoju psychofizycznego człowieka), schronienia, edukacji i opieki zdrowotnej. 3

4 Materiał pomocniczy nr 2 Karta pytań 1. Skąd może pochodzić ten produkt? (kontynent lub kraj) 2. Jaki jest tam klimat, pogoda? 3. Czy ten produkt można uprawiać lub produkować w Polsce? 4. Jak często go kupujemy? (raz w roku, miesiącu, tygodniu) 5. Ile musimy zapłacić za ten produkt? Lista produktów: Poniższe produkty są produkowane w krajach globalnego Południa 2 : banany uprawiane najczęściej na wielkich plantacjach, gdzie pracownicy otrzymują wynagrodzenie w wysokości zaledwie ok. 1 % ceny końcowej banana. Sprzedaż bananów jest jednym z najbardziej intratnych przedsięwzięć dla detalistów, którzy zarabiają ok. 40 % ceny banana. Rynek bananowy jest zdominowany przez kilka znanych firm: Chicquita, Dole i Del Monte. To międzynarodowe koncerny mające swoje siedziby w Stanach Zjednoczonych, ale działające na całym świecie. Są one właścicielami wielkich plantacji, których pracownicy często muszą znosić złe warunki pracy i nierzadko są zastraszani przez właścicieli. Alternatywą zakupu są banany pochodzące ze Sprawiedliwego Handlu oznaczone znakiem towarowym Fairtrade lub ze spółdzielni z Wysp Zawietrznych. W Polsce dostęp do sprawiedliwych bananów jest znacznie utrudniony. Więcej na temat bananów i ich bardziej sprawiedliwej produkcji na lub po polsku na www. sprawiedliwyhandel.pl. kakao, czekolada to kolejny produkt, bez którego nie wyobrażamy sobie naszych półek sklepowych. Pochodzi głównie z Ameryki Środkowej i Afryki, np. Ghany. Biznes czekoladowy, a więc i kakaowy, jest zdominowany przez korporacje międzynarodowe. 80% rynku czekolady opanowało sześć z nich: Hershey, Phillip Morris (właściciel Kraft-Jacobs-Suchard-Côte d Or), Nestlé, Mars, Cadbury-Schweepes i Ferrero. Rolnicy w Afryce Zachodniej czy Ameryce Środkowej dostają najwyżej 5% ceny, jaką płacimy za czekoladę. W tym wypadku mamy większe szanse na kupno czekolady ze znakiem Fairtrade zarówno w niektórych supermarketach, jak i sklepach internetowych oferujących produkty ze sprawiedliwego handlu. 2 Globalne Południe zastępuje powoli dawniej używany terminy Trzeci Świat lub kraje rozwijające się. Uznajemy, że zastosowanie tego pojęcia nie wyraża (nawet w sposób niezamierzony), jak poprzednie, poczucia wyższości ludzi z krajów wysokorozwiniętych (tzw. cywilizowanych ) nad ludźmi w krajach uboższych. Pojęcie to można stosować zamiennie z określeniem większość ludzkości. Pamiętajmy jednak, że podział na uboższe Południe i bogatą Północ nie pokrywa się idealnie z geograficznym podziałem na półkule południową i północną. Więcej na 3 Sprawiedliwy handel (ang. Fair trade) to alternatywa do zasad, jakie panują w konwencjonalnym światowym handlu międzynarodowym. Zasady, jakimi rządzi się SH, w skrócie: sprawiedliwa płaca i dobre warunki pracy, przejrzystość w kwestii marży, umożliwianie wzięcia kredytów lub przedpłat właścicielom małych plantacji na rozwój, ochrona praw kobiet i dzieci. Więcej na lub 4

5 t-shirt jego produkcja, w porównaniu z innymi częściami garderoby, jest stosunkowo mało skomplikowana. Niemniej jednak wymaga ona wiele pracy na plantacjach bawełny, z której to produkowane są nici. Nici są farbowane, a następnie tkany jest z nich materiał, z materiału wykrawany jest wzór, który jest nastepnie zszywany i wykańczany. Wszystkie etapy produkcji nigdy nie odbywają się w jednym miejscu, fabryce czy nawet w jednym kraju. Bawełna uprawiana może być w Stanach Zjednoczonych, ale także w Kazachstanie lub Burkina Faso w Afryce (gdzie często wykorzystywana jest praca dzieci). Jednocześnie trzeba wspomnieć, że uprawa bawełny czy praca farbiarni ma szkodliwy wpływ na środowisko naturalne. Jedynym etapem produkcji ubrań, którego nie udało się zmechanizować, jest szycie. Koszty fabryk, w których szyje się ubrania, w dużej mierze uzależnione są od kosztów siły roboczej, a ta jest najtańsza w krajach globalnego Południa. Aby obniżać koszty i zdobywać zamówienia, właściciele fabryk oferują możliwie najniższe ceny zamawiającym firmom, co zawsze odbywa się kosztem pracowników (ich niskiej płacy, nadgodzin i warunków bezpieczeństwa pracy). Ze względu na w miarę prosty proces produkcji, a więc łatwiejszy monitoring, w sklepach zaczęły się pojawiać t-shirty z bawełny ze znakiem Fairtrade lub z bawełny organicznej (ta pierwsza bierze pod uwagę prawa pracownicze, druga skupia się głównie na ekologii). W sklepach z etycznymi ubraniami można kupić t-shirty szyte w spółdzielniach kobiet z Nikaragui czy w monitorowanych fabrykach w Chinach. 4 dżinsy każdy z nas ma co najmniej jedną parę, na stałe weszły do naszej garderoby. Tutaj proces produkcji odbywa się podobnie, jak w przypadku t-shirta, lecz proces szycia i wykańczania są znacznie bardziej skomplikowane (dochodzą tu także takie dodatki jak zamki, guziki czy cekiny). Pracownicy szyjący nasze dżinsy doświadczają złych warunków pracy oraz niegodziwej płacy. Wynika to z przyzwyczajenia zamawiających firm do dyktowania coraz gorszych warunków umów, a ich przyjmowanie przez fabryki wiąże się z dużą konkurencją na rynku. Większość krajów globalnego Południa opiera swą gospodarkę na eksporcie ubrań do krajów globalnej Północy. Wynika to z umów handlowych w ramach systemu WTO (World Trade Organisation, Światowa Organizacja Handlu), wprowadzających liberalizację rynku, często niesprawiedliwą i uszytą na miarę interesów najbogatszych. W zglobalizowanej gospodarce, polegającej w dużej mierze na przepływie kapitału, towarów i usług, zyski podzielone są nierówno. Za ogromnymi pieniędzmi, posiadanymi przez firmy międzynarodowe, nie idzie odpowiednio duża odpowiedzialność za zatrudnianych ludzi, dlatego ciągle słyszymy o nadużyciach w fabrykach, jak długie nadgodziny, kiepska płaca lub praca dzieci. Materiał pomocniczy nr 3 Witajcie, Jestem Yuying i pracuję w Hua Yong Clothes Factory w Dougguan, niedaleko Hong Kongu. Mam 16 lat i przeprowadziłam się ze wsi do miasta, aby znaleźć pracę. Musiałam zapłacić łapówkę, by dostać tę pracę, choć w Chinach to nielegalne. Pracuję ze 150 innymi młodymi dziewczynami szyjąc ubrania, które zostaną sprzedane w sklepach w Ameryce Północnej i Europie może sami je kupicie! Pracuję 7 dni w tygodniu, 60 godzin tygodniowo, a dodatkowo jeszcze od 18 do 36 nadgodzin. Zarabiam 16 pensów na godzinę, co daje mi funta za 78-godzinny tydzień pracy. Miesięcznie mam dwa dni wolne. Nie dostaję pieniędzy za zwolnienie chorobowe ani za wakacje. Jeśli nie wyrabiam nadgodzin, muszę zapłacić karę. Podczas festiwalu Smoczych Łodzi opuściłam swoją zmianę, by być z przyjaciółmi. Zostałam ukarana brakiem pensji za cały dzień. Dzielę sypialnię z ośmioma innymi kobietami. Muszę przejść przez fabrykę, by dostać się do mojego pokoju. Nie wolno przyjmować gości i nie ma też wyjścia awaryjnego na wypadek pożaru, co jest niepokojące. Muszę pracować 6 godzin każdego dnia, by zarobić na samo jedzenie a w sypialni nie ma gdzie gotować. W fabryce nie ma związku zawodowego, o ile wiem, fabryka nie ma Kodeksu Postępowania (Code of conduct), aby zapewnić, że my, pracownicy, jesteśmy uczciwie traktowani. Nikt z nas nie ma umowy, więc nie mamy praw to oznacza, że zarząd może nas traktować jak chce. Źródło: Jak uczyć modnie i etycznie? Przewodnik dla nauczycieli i wykładowców z zakresu globalnej edukacji rozwojowej., 4 Ze względu na brak - w przypadku ubrań - systemu monitorującego proces produkcji na tak zaawansowanym poziomie jak system Fairtrade nie podajemy nazw firm wprowadzających podobne produkty. Więcej na temat etycznych ubrań na 5

6 Materiał pomocniczy nr 4 Łańcuch zależności jest stałym elementem zglobalizowanej gospodarki. Jego działanie pokazują wyraźnie akcje konsumenckie. Wynika on z istniejących w świecie współzależności: pracownicy bezpośrednio podlegają właścicielowi fabryki, w której produkcję zamawiają duże firmy międzynarodowe, a w sklepach kupujemy my konsumenci. konsument sklep/firma fabryka pracownica Materiał pomocniczy nr 5 Co możesz zrobić? Szanuj pracę ludzi. Przy okazji kolejnych zakupów zastanów się, czy faktycznie potrzebujesz nowych ubrań, zabawek? Może te stare są jeszcze w dobrym stanie i odrobina wyobraźni i pomoc rodziców sprawią, że znowu zaczną ci się podobać? Wybieraj mądrze. Zastanów się, skąd pochodzą twoje ubrania? Czy można ufać firmie, że zadbała o przestrzeganie praw pracowników w szyjących dla niej fabrykach? Jeśli możesz, wybieraj firmy, które znane są z dbania o sytuację pracowników, np. kupuj co jakiś czas produkty FairTrade. Wywieraj nacisk na firmy. Siłą, z którą najbardziej liczą się koncerny odzieżowe, jest głos ich klientów. Napisz do swojej ulubionej firmy i zapytaj, co robi na rzecz praw pracowniczych. Wspieraj kampanie na rzecz praw pracowników. Prowadzonych jest wiele kampanii mających na celu poprawę sytuacji pracowników na świecie. Ty też możesz włączyć się w te akcje przez Internet lub zorganizować je w swojej szkole! Pamiętaj o środowisku! Pamiętaj, że kolejna plastikowa torba lub dodatkowe opakowanie są często zbędne. Natomiast śmieci, skoro już są, warto segregować. Warto też zastanowić się, czy nie zużywasz za dużo prądu i wody. To też ma duży wpływ na życie ludzi na świecie. Dowiedz się więcej na temat tego, co dzieje się w fabrykach i plantacjach i co Ty możesz zrobić, żeby tę sytuację poprawić. W Internecie znajdziesz coraz więcej sposobów na to, abyś i Ty był/była świadomym konsumentem / świadomą konsumentką. Przykładowy list do firmy odzieżowej: Szanowna Pani/Szanowny Panie Nazywam się. i jestem Państwa częstym/ą klientem/klientką. Lubię Państwa produkty i chciałbym/chciałabym dowiedzieć się, czy są one produkowane w godziwych warunkach. Dowiedziałam/dowiedziałem się, że pracownicy szyjący nasze ubrania są często wykorzystywani w fabrykach odzieżowych i chciałabym/chciałbym się dowiedzieć: Czy Państwa firma zna miejsca (konkretne fabryki) produkcji swoich ubrań i sprawdza drogę produktu? Czy warunki pracy są godziwe dla pracowników? Czy pracownicy szyjący ubrania do Państwa kolekcji otrzymują wynagrodzenia, za które mogą się utrzymać i czy pracują w normowanym czasie pracy? 6

7 Czy Państwa firma posiada i realizuje w swoich działaniach etyczne zasady postępowania? Jeśli tak, czy ich realizację kontroluje jakaś niezależna organizacja? Liczę na Państwa odpowiedź. Z poważaniem... Źródło: Jak uczyć modnie i etycznie? Przewodnik dla nauczycieli i wykładowców z zakresu globalnej edukacji rozwojowej Informacje dodatkowe dla nauczyciela Młodzi konsumenci są grupą docelową firm, które już dawno doceniły ich potencjalną siłę nabywczą. Dlatego warto od najmłodszych lat uświadamiać uczniom role, jaką pełnią w świecie handlu. Będąc konsumentami nie zastanawiamy się, jak wielki wpływ może mieć nasz nacisk. Odpowiadając na pytanie: co ja mogę zrobić?, warto pamiętać, by nie nastawiać się na zmianę układu sił na świecie, ale zaczynać od najbliższego otoczenia, a najlepiej od swego koszyka w supermarkecie. Wiele pomysłów na to, aby być świadomym konsumentem, znajdziesz na stronie Przykłady akcji konsumenckich zakończonych sukcesem znajdziemy wśród działań prowadzonych przez Clean Clothes Campaign (CCC) platformę organizacji pozarządowych z 11 krajów europejskich, które odpowiedziały na apel pracowników fabryk i wspierają ich w walce o lepsze warunki pracy i poszanowanie praw pracowniczych. Sukcesem okazało się m.in. wsparcie listami i mailami z całego świata (tzw. system Pilnych Apeli) indyjskich pracowników fabryk produkujących dla Fiber and Fabrics International. Warunki pracy znacznie się polepszyły, a monitoring prowadzony jest przez lokalne organizacje współpracujące z CCC. Więcej na urgent/ffi.htm Inny przykład to sprawa pracowników fabryki Spektrum-Shyahriyar w Bangladeszu. Od kwietnia 2005 roku ponad 150 pracowników w Bangladeszu zmarło, a setki zostało rannych w wyniku pożarów i zawalenia się 5 fabryk odzieżowych. 11 kwietnia 2006 roku przypadała rocznica zawalenia się fabryki Spectrum-Shahriyar, gdzie zginęły 64 osoby, 70 zostało rannych, a setki pozostały bez pracy. Aby nagłośnić ten problem i upamiętnić dzień katastrofy, CCC uczestniczyło w Międzynarodowym Dniu Zdrowia i Bezpieczeństwa Pracowników w Bangladeszu. Do bangladeskiego rządu, za pośrednictwem ambasad w Belgii, Włoszech, Szwecji, Francji i Niemiec, wysłano setki i, listów, pocztówek z żądaniami poprawy bezpieczeństwa pracy. Ukazały się komunikaty w mediach krajowych i międzynarodowych związanych z rynkiem pracy. W Brukseli działacze CCC zajechali pod budynek ambasady wozem strażackim, który nawiązywał do niedawnej tragedii. W Amsterdamie inspektorzy bezpieczeństwa weszli do sklepów odzieżowych, szukając ubrań wyprodukowanych w Bangladeszu oraz żądając informacji na temat warunków sanitarnych panujących w tamtejszych fabrykach. Więcej na W Polsce system Pilnych Apeli koordynuje Koalicja KARAT tłumacząc na język polski sprawy prowadzone przez CCC. Zachęcamy do zapisania się na listę mailingową Pilnych Apeli, by dostawać informacje potrzebne do wsparcia pracowników. 7