ROZDZIAŁ 11 ENERGIA NUKLEARNA A POLITYKA ENERGETYCZNA SZWECJI W DOBIE ŚWIATOWEJ NIESTABILNOŚCI GOSPODARCZEJ I POLITYCZNEJ

Transkrypt

1 Anna Całek ROZDZIAŁ 11 ENERGIA NUKLEARNA A POLITYKA ENERGETYCZNA SZWECJI W DOBIE ŚWIATOWEJ NIESTABILNOŚCI GOSPODARCZEJ I POLITYCZNEJ Wprowadzenie W dobie światowej niestabilności gospodarczej i politycznej energia nuklearna zaczęła ponownie odgrywać ważną rolę w globalnym wykorzystaniu energii elektrycznej. Dostarcza ona znaczną część tej energii w krajach rozwiniętych i staje się przedmiotem zainteresowania wielu krajów rozwijających się. Pomimo iż poszczególne kraje i regiony różnią się od siebie pod względem istniejącej infrastruktury energetycznej, jak również społeczno-politycznych uwarunkowań rynku energetycznego, łączy je często wspólny cel, jakim jest dywersyfikacja źródeł energii i bezpieczeństwo energetyczne. Do niedawna Szwecja była postrzegana jak państwo, które dąży do ograniczania roli energii nuklearnej w swojej polityce energetycznej. Decyzja o zamknięciu istniejących w Szwecji elektrowni jądrowych została podjęta po referendum z 1980 roku, w którym większość obywateli wypowiedziała się przeciw uruchomieniu i budowie nowych elektrowni nuklearnych oraz za zamknięciem do 2010 roku już istniejących. Niemniej jednak rząd Szwecji ogłosił na początku bieżącego roku zniesienie owego moratorium na rozwój energetyki nuklearnej. Zatem jakie przesłanki stały się podstawą podjęcia takiej decyzji? Jak daleki był na nią wpływ niedawnego kryzysu energetycznego na linii Rosja-Ukraina? Czy decyzja ta jest ekonomicznie uzasadniona? Jakie znaczenie dla tej decyzji ma szwedzka świadomość społeczna oraz tamtejsze priorytety ekologiczne? Kluczowe dla odpowiedzi na te pytania jest spojrzenie zarówno w aspekcie historycznym, jak i współczesnym na rozwój energii nuklearnej w Szwecji. Pokazanie owego rozwoju odsłania jej rolę w gospodarce szwedzkiej, jak również pokazuje jakie znaczenie miała dla rozwoju sfery politycznej i obywatelskiej. Niemniej ważne są założenia polityki energetycznej Szwecji, które kładą nacisk na zrównoważony i trwały rozwój pozyskiwania energii w długim okresie czasu, uwzględniając nie tylko rozwój odnawialnych źródeł energii, ale również energii nuklearnej. Artykuł wskazuje również na zmianę klimatu politycznego, która pozwoliła na omawiany zwrot w zakresie szwedzkiej polityki energetycznej. Główna teza artykułu głosi, iż rozbudowa potencjału szwedzkiej energii jądrowej pozwoli na zwiększenie efektywności energetycznej Szwecji oraz pozwoli na dalsze uniezależnienie się tego kraju od zewnętrznych źródeł energii. Opracowanie jest więc uporządkowane w następujący sposób: pierwsza część przedstawia krótki zarys historyczny energii nuklearnej w Szwecji; część druga koncentruje się na obecnym znaczeniu energii atomowej w całościowym ujęciu szwedzkiej polityki energetycznej; a część trzecia konfrontuje możliwości powrotu do energii atomowej z czynnikami ekonomicznymi i postawami społecznymi w Szwecji. Artykuł kończy dyskusja na temat perspektyw polityki energetycznej Szwecji oraz podsumowanie. Ze względu na obszerność omawianego zagadnienia, niniejszy artykuł nie pretenduje do całościowego ujęcia problemu i stanowi podstawę do dalszych badań w tym zakresie.

2 132 Anna Całek Energia nuklearna w Szwecji spojrzenie historyczne Początki energetyki nuklearnej w Szwecji sięgają 1945 roku, kiedy to premier Tage Erlander zaproponował powołanie specjalnego komitetu ds. atomowych, który zaczął funkcjonować w 1947 roku jako AB Atomenergi (Studsvik History). W 1954 roku uruchomiono pierwszy w Szwecji reaktor jądrowy R1 do celów badawczych, a niedługo potem kolejny reaktor R2 w ośrodku badań jądrowych w Studsvik. Na fali światowego optymizmu, jaki panował w latach 50. odnośnie energii atomowej, postanowiono uruchomić elektrociepłownię jądrową w Nyköping, w pobliżu Sztokholmu. Warto podkreślić, że już w 1963 roku rozpoczęła pracę pierwsza na świecie elektrociepłownia w Agesta, która dostarczała ciepło do przedmieść stolicy Farsta. Elektrociepłownia pracowała zaledwie 10 lat, w 1974 roku została zamknięta, a przyczyną okazały się wysokie koszty utrzymania i eksploatacji (Nordhaus, 1997, s. 15). Również w 1963 roku rozpoczęto budowę pierwszej w Szwecji elektrowni jądrowej w Marviken. Jednakże budowa elektrowni została w 1970 roku zaniechana z powodu niskiej wydajności ciężkowodnego reaktora energetycznego w porównaniu do reaktorów lekko wodnych. Następnie w 1966 roku rozpoczęto budowę reaktora lekko wodnego typu BWR 1 o mocy 440 MWe w Oskarshamn. W przeciągu tych dwóch dekad rząd Szwecji i przemysł nuklearny mocno zaangażowały się w promocję rozwoju energii nuklearnej. Nawet niektóre ugrupowania ochrony środowiska w Szwecji uważały energię nuklearną jako lepszą od zasobów kopalnianych i hydroelektrowni, ponieważ powodowała ona niskie zanieczyszczenie powietrza oraz nie niszczyła rzek (Lidskog, 2001, s ). W sumie w latach 70. w Szwecji zostało uruchomionych sześć jądrowych bloków energetycznych, po dwa typu BWR w Oskarshamn i w Barsebäck oraz jeden typu BWR i jeden PWR 2 w Ringhals. Należy zauważyć, iż planowano wówczas uruchomić w Szwecji nie mniej niż 24 elektrownie jądrowe, m.in. również w Brodalen, Södermanland i Forsmark. Lata 80. przyniosły Szwecji uruchomienie kolejnych sześciu bloków jądrowych, jeden BWR w Oskarshamn, dwa PWR w Ringhals oraz trzy BWR w Forsmark. W latach 70. klimat poparcia dla energii atomowej zaczął się jednak zmieniać. Rząd T. Fälldina ( ) otwarcie zgłaszał wątpliwości co do kontynuacji ówczesnej polityki energetycznej, opierającej się w dużej mierze na elektrowniach atomowych. Kluczową kwestią był tutaj sposób składowania niebezpiecznych odpadów atomowych i jego wpływ na środowisko. Jedynie partia socjaldemokratyczna zajmowała stanowisko sprzyjające energii atomowej, co kosztowało ją przegrane wybory w 1979 roku (więcej zob. Nohrstedt, 2005, s. 1049). W sukurs przeciwnikom energii nuklearnej przyszła poważna awaria w amerykańskiej elektrowni jądrowej w Three Mile Island (Harrisburg), po której zdecydowano się na przeprowadzenie ogólnokrajowego referendum co do przyszłości energii atomowej w Szwecji (Abrams, 1979, s. 39). Referendum odbyło się 23 marca 1980 roku (Banks, 1996, s. 605). Wyborcom zostały przedstawione trzy propozycje, każda popierająca linię polityczną określonej partii, zamiast wyboru opowiedzenia się za lub przeciw energii nuklearnej (Lidskog, 2001, s. 60). Pierwsza przewidywała, iż przez najbliższe 25 lat w Szwecji czynnych będzie 12 elektrowni jądrowych, aż do ich zamknięcia w 2010 roku. Jednocześnie do tego czasu zostaną rozwinięte możliwości korzystania z odnawialnych źródeł energii. Budowa nowych elektrowni nuklearnych zostanie wstrzymana. 3 Druga propozycja zakładała takie same postulaty jak pierwsza, z tym że dodatkowo uwzględniała upaństwowienie całej energetyki lub oddanie ją pod kontrolę 1 Jest to reaktor wodny, wrzący. 2 Jest to reaktor wodny, ciśnieniowy. 3 Warto tutaj zaznaczyć, iż zamknięcie elektrowni ustalone na rok 2010 uwzględniało 25 letni okres amortyzacji elektrowni jądrowych. Okres sprawności elektrowni atomowych stosowanych w Szwecji oceniany był jednak nawet na 40 lat.

3 Energia nuklearna a polityka energetyczna Szwecji w dobie światowej niestabilności władz komunalnych. Ostatnia propozycja obejmowała likwidację elektrowni jądrowych w ciągu 10 lat praz wstrzymanie procesu uruchamiania i budowy kolejnych bloków jądrowych. Zakładała również zakaz eksploatacji szwedzkich złóż uranowych oraz eksportu technologii atomowej, w której Szwecja miała znaczne osiągnięcia. Warto zwrócić uwagę, iż żadna z tych opcji nie przewidywała zagłosowania za kontynuacją wykorzystywania energii atomowej w Szwecji. W zasadzie jedyny wybór dany głosującym dotyczył okresu, po jakim następowała całkowita rezygnacja z tego rodzaju energii. Głosowanie przyniosło następujące wyniki: pierwsza propozycja uzyskała 18,9 %, druga 39,1 %, a trzecia 38,7 %. Tym samym zadecydowano, iż w przyszłości nie będą budowane nowe elektrownie nuklearne oraz istniejące instalacje zostaną zamknięte do 2010 roku. Dodatkowo państwo przejmie kontrolę nad reaktorami już wybudowanymi. Osiem lat później, w wyniku awarii elektrowni jądrowej w Czarnobylu, parlament szwedzki zdecydował o zamknięciu dwóch bloków jądrowych w 1995 roku i 1996 roku (Nohrstedt, 2008, s. 266; 2005, s. 1049). Jednocześnie parlament uchwalił ograniczenie emisji dwutlenku węgla, które nie mogło przewyższać wartości z 1988 roku w następnych latach. Jak się okazało, decyzję tą należało szybko anulować, bowiem przeliczono się co do możliwości pozyskiwania energii z hydroelektrowni (Löfstedt, 2001, s ). W 1997 roku parlament ponownie podjął decyzję o zamknięciu jednego bloku w elektrowni jądrowej w Barsebäck, który przestała działać w 1999 roku po 23 latach pracy. Badania opinii publicznej zaczęły wskazywać jednak na zmianę nastawienia wobec energii atomowej wśród obywateli. Dwie trzecie respondentów nie miało nic przeciwko kontynuacji pozyskiwania energii z elektrowni atomowych pod warunkiem, że standardy bezpieczeństwa pozostawałyby bardzo wysokie oraz jeśli ich zamknięcie spowodowałoby zwiększenie emisji gazów cieplarnianych do atmosfery (Johnson, 1999, s. 158). Pomimo tego, pozostałe bloki jądrowe zostały zamknięte w 2005 roku. Natomiast na 2020 rok planowana jest rozbiórka całego zakładu nuklearnego. Wskazuje się często na czysto polityczny charakter tej decyzji, ponieważ zastąpienie energii utraconej w wyniku zamknięcia elektrowni atomowej (4-4,5 TWh) będzie kłopotliwe, podczas gdy reaktory te są technicznie sprawne, a opinia publiczna nie jest tak negatywnie nastawiona do energii nuklearnej jak w 1980 roku (Por: Löfstedt, 2001, s ; Barsebäck ). Energia nuklearna a polityka energetyczna Szwecji 4 lutego 2009 roku rząd szwedzki przyjął nowe zasady i priorytety prowadzenia polityki energetycznej. Oparto ją na tych samych trzech filarach co w Unii Europejskiej: ekologicznej równowagi, konkurencyjności i bezpieczeństwa dostaw. Wśród najważniejszych celów tej polityki wymienia się uzyskanie energii elektrycznej z odnawialnych źródeł energii jako 50% całości energii do 2020 roku, zwiększenie efektywności zużycia energii o 20% i ograniczenie emisji gazów cieplarnianych do atmosfery o 40% w tym samym okresie. (A New Swedish, 2009). Produkcja energii elektrycznej w Szwecji opiera się obecnie w głównej mierze na dwóch źródłach tj. na elektrowniach wodnych i elektrowniach atomowych (zob. np. Christopoulos i inni, 2008, s. 847 oraz Tabela 1, niżej). W celu zmniejszenia zagrożenia oraz zwiększenia bezpieczeństwa dostaw, proponuje się aby jedna trzecia energii elektrycznej była wytwarzana z trzeciego, innego źródła energii, co w przyszłości spowodowałoby zmniejszenie zależności od energii jądrowej i wodnej. Realizacja tego celu oznacza, iż należy zwiększyć udział kogeneracji, energii wiatrowej i innych źródeł odnawialnych w ogólnej produkcji energii elektrycznej (A sustainable energy, 2009, s. 3). Niezmiernie ważny element w nowej polityce stanowi energia nuklearna. Jest ona postrzegana jako ważne źródło szwedzkiej produkcji energii elektrycznej w przyszłości. Okres wykorzystania energii jądrowej zostanie rozszerzony poprzez umożliwienie budowy nowych

4 134 Anna Całek konstrukcji w ramach istniejących 10 reaktorów. Będzie to możliwe m.in. poprzez zezwalanie na zastąpienie obecnych reaktorów, którym minie okres technicznej i gospodarczej sprawności, nowymi urządzeniami. Istotnym elementem nowej polityki energetycznej Szwecji jest zapis o unieważnieniu ustawy dotyczącej wycofania energii nuklearnej z użycia. Zakaz budowy nowych konstrukcji nuklearnych zostanie zniesiony odpowiednim aktem prawnym (Nuclear Activities Act). Pod uwagę zostanie również wzięta ocena wpływu nowych elektrowni jądrowych na społeczeństwo, w tym głównie na aspekty ekologiczne i bezpieczeństwa. Pozwolenia na nowe reaktory będą wydawane na podstawie zapisów prawnych kładących nacisk na najlepszą dostępną technologię i standardy bezpieczeństwa. Prawo nuklearne zostanie dostosowane do Konwencji Paryskiej i jej dodatkowych protokołów, co skutkować będzie tym, iż właściciele reaktorów będą musieli wziąć na siebie większe ryzyko konstrukcji i eksploatacji reaktorów atomowych (A sustainable energy, 2009, s. 4-5). Szwecja zmieniła swoje nastawienie do bezpieczeństwa energetycznego w wyniku zaistniałych konfliktów energetycznych na świecie. Można sądzić, że do zaniechania wycofania energii nuklearnej z użycia przyczynił się w dużej mierze konflikt między Rosją a Ukrainą. Ów konflikt nie jest niczym nowym, gdyż podobne sytuacje zdarzały się wiele razy w tak zwanym wspólnym sąsiedztwie Unii Europejskiej oraz Rosji. Dla członków Unii Europejskiej jasne jest, iż spór gazowy jest konfliktem politycznym, ponieważ Rosja nadal uważa, iż kraje z obszaru postsowieckiego należą do jej strefy wpływów. Niemniej jednak kwestia bezpieczeństwa energetycznego stała się jednym z głównych priorytetów Unii Europejskiej, przede wszystkim z powodu rosnącej niestabilności ze strony producentów energii i surowców energetycznych oraz wzrostu zapotrzebowania na te surowce na światowych rynkach. Również brak odpowiednich połączeń osłabia solidarność energetyczną między państwami Unii Europejskiej. Rozwój nowych sieci transportowych jest warunkiem wstępnym globalnego bezpieczeństwa energetycznego i stabilności rynku energii (Austin, Bochkarev, 2007, s. 50). Istotny z punktu widzenia UE-15 stał się również fakt, iż nowe kraje członkowskie niemal w całości zależne są od jednego dostawcy. Należy pamiętać, że polityka Rosji i jej znaczenie na arenie międzynarodowej znacznie różni się od tej prowadzonej przez państwa członkowskie Unii Europejskiej (Solana, 2007, s. 11). W przeciwieństwie do Rosji, UE nie stosuje polityki siły wobec swoich kontrahentów, a ponadto kieruje się również priorytetami ekologicznymi. Co więcej, kraje członkowskie Unii Europejskiej nie wypracowały jeszcze spójnej i wspólnej strategii bezpieczeństwa energetycznego co zmniejsza siłę oddziaływania wspólnej polityki energetycznej. Taka sytuacja przyczynia się także do rozgrywania między państwami Unii Europejskiej własnych strategii odnoszących się do zapewnienia dostaw energii na swoje rynki. Przykładem może być spór w zakresie realizacji gazociągu Nord Stream pomiędzy Rosją, Finlandią, Szwecją, Danią i Niemcami (zob. Youngs, 2009, s.88; Wyciszkiewicz, 2009, s ). Z drugiej strony, w wyniku kryzysu energetycznego pomiędzy Rosją a Ukrainą, wizerunek Rosji jako solidnego dostawcy został mocno nadszarpnięty. Można zatem wnioskować, iż wstrzymanie dostaw gazu do krajów członkowskich Unii Europejskiej miało w istocie pozytywne skutki jeśli chodzi o tworzenie europejskiej polityki energetycznej. Możliwość powtórzenia się podobnych działań w stosunku do unijnych odbiorców będzie musiała być uwzględniana w analizach ryzyka i planach zarządzania kryzysowego nawet przez odbiorców zachodnioeuropejskich, którzy w razie realizacji projektu Nord Stream zwiększą swoją zależność od dostaw z Rosji (Zob. szerzej: Cornell, 2007, s , ). Mimo iż wiele przesłanek wskazuje na to, że Nord Stream zostanie zrealizowany, gdyż cieszy się poparciem ze strony Rosji oraz największych państw członkowskich Unii Europejskiej, to nieuzyskanie zgody ze strony Szwecji w najbliższych miesiącach może doprowadzić do kolejnych opóźnień i wzrostu kosztów. Dlatego należy spodziewać się bardzo aktywnych działań ze strony Rosji w celu ostatecznego uregulowania politycznych i finanso-

5 Energia nuklearna a polityka energetyczna Szwecji w dobie światowej niestabilności wych warunków budowy Gazociągu Północnego (Wyciszkiewicz E., 2009, s ). Powyższa sytuacja pokazuje jak niekorzystne może być uzależnienie się od importu źródeł energii. Na tle krajów Europy Środkowej i Wschodniej, struktura energetyczna Szwecji wydaje się być o wiele korzystniejsza (zob. Tabela 1). Poza energią konwencjonalną oraz importem energii, które stanowiły razem 18% całkowitego zasobu energii, Szwecja pozostaje samowystarczalna w tym zakresie. Jak już wspomniano dominuje tutaj energia atomowa oraz wodna, z których każda stanowi 40% ogólnej podaży energii. Sytuacja ta pozwala na spełnienie dwóch podstawowych priorytetów szwedzkiej polityki energetycznej, tj. niezależności od zewnętrznych źródeł energii oraz ograniczania zanieczyszczenia środowiska (w tym głównie emisji dwutlenku węgla do atmosfery) i promocję odnawialnych źródeł energii. Od 1997 do 2007 roku zużycie energii elektrycznej w Szwecji wzrosło z GWh do GWh. W tym samym okresie stale rósł jednak odsetek energii uzyskiwanej z paliw kopalnianych, co zwiększało zależność energetyczną Szwecji oraz wpływało negatywnie na efektywność ekonomiczną polityki energetycznej ze względu na rosnące ceny surowców energetycznych w tym okresie. Całkowita rezygnacja z energii nuklearnej, wynikająca z decyzji podjętych blisko 30 lat temu, postawiłaby Szwecję w jeszcze trudniejszej sytuacji. Udział energii atomowej pozostaje bowiem od ponad dekady na trwałym poziomie i w przypadku zamknięcia elektrowni nuklearnych należałoby zwiększyć pozyskiwanie energii ze źródeł konwencjonalnych, ponieważ oczekiwany 30 lat temu postęp w wykorzystaniu energii odnawialnej nie nastąpił na odpowiednio dużą skalę, żeby zastąpić całkowicie energię jądrową. Sytuacja ta niebezpiecznie uzależniłaby Szwecję od zewnętrznych źródeł energii oraz negatywnie wpłynęłaby na stan środowiska naturalnego, a więc stałaby w sprzeczności z podstawowymi priorytetami rządu Szwecji. Dodatkowym utrudnieniem byłaby tutaj wprowadzona w 2005 roku polityka zmniejszenia wykorzystania paliw kopalnianych (głównie ropy naftowej), zakładająca ograniczenie ich zużycia w przemyśle, transporcie i ogrzewaniu o 20-50% do 2020 roku (zob. På väg, 2006, Energy policy). Tabela 1. Dostawy i zużycie energii elektrycznej w Szwecji w latach (GWh) Netto Produkcja Energia wodna Energia jądrowa Energia konwencjonalna Energia wiatru Całkowita produkcja Import Podaż ogółem Zużycie Produkcja Usługi Rolnictwo Gospodarstwa domowe Straty Razem zużycie w kraju Eksport Wykorzystanie ogółem Źródło: Statistiska Centralbyrån. Årlig energistatistik (el, gas och fjärrvärme) aspx (stan na dzień )

6 136 Anna Całek Należy podkreślić również rosnącą efektywność energii nuklearnej. Mimo iż w wyniku zamknięcia instytucji nuklearnych w Barsebäck w 2000 i 2005 roku, zmiany technologiczne zastosowane w pozostałych elektrowniach atomowych pozwoliły uzupełnić utraconą energię (m.in. w Ringhals wymieniono turbiny niskiego ciśnienia oraz wytwornice pary). Dodatkowo do 2011 roku ma nastąpić wymiana turbin wysokiego ciśnienia, co pozwoli na uzyskanie dodatkowych 240 MWe (Nuclear Power ). Dalsze zwiększanie efektywności tej energii będzie bazowało na propozycjach Komisji ds. Efektywności Energetycznej (Energy Efficiency Inquiry) (Zob. A sustainable energy, 2009, s. 5). Warto odnotować również rosnącą rolę energii wiatrowej w Szwecji, której wykorzystanie pozostaje jednak dalej poniżej jej realnego potencjału (por. dalej). Pomimo ponad siedmiokrotnego zwiększenia jej produkcji od 1997 roku, nadal stanowi ona zaledwie 1% energii ogólnie wytwarzanej (zob. Meyer, 2007, s. 353). Energia atomowa a szwedzka świadomość społeczna Pomimo tego, iż budowa elektrowni atomowych pociąga za sobą wiele korzyści, często opinia publiczna jest im przeciwna. Wśród najczęstszych argumentów wymienia się potencjalne zagrożenie dla zdrowia i życia ludzi, czy to w przypadku awarii elektrowni, czy odpadów, które ona produkuje, a także jej niekorzystny wpływ na środowisko z tych samych powodów. Właśnie w ten sposób wyglądała również sytuacja w Szwecji w latach 70. i 80., z którego to okresu pochodzi również opinia o Szwecji jako kraju przeciwnego rozwojowi energii nuklearnej. Można argumentować, iż wynikało to z tego, że opinia publiczna nie posiadała odpowiedniej informacji na temat budowy instalacji atomowej, składowania odpadów oraz ich wpływu na środowisko. Jak natomiast dzisiaj postrzegana jest kwestia energii atomowej? Z pewnością silny nacisk kładzie się na jej bezpieczeństwo. Z reguły przywołuje się tutaj przykład katastrofy z 1986 roku w Czarnobylu, który pokazał, że tego typu awarie rzeczywiście mogą się zdarzyć, a co więcej będą mieć wysoce negatywny wpływ na opinię publiczną jak to się stało w Szwecji (Zob. szerzej: Nohrstedt, 2008, s. 266). Należy jednak podkreślić, iż powodem katastrofy w Czarnobylu było przegrzanie się paliwa jądrowego, w wyniku czego nastąpił pożar grafitu w rdzeniu reaktora. Co więcej, ów reaktor nie posiadał, w przeciwieństwie do elektrowni zachodnioeuropejskich, systemu barier, które w przypadku awarii powstrzymują uwolnienie się substancji radioaktywnych do otoczenia (Por. Nohrstedt, 2008, s. 268; Legutko, 2009). Od czasu tej awarii przemysł nuklearny stale wprowadza udoskonalenia w zakresie bezpieczeństwa jądrowego i eksploatacji urządzeń nuklearnych. Wprowadzono m.in. opracowany przez IAEA (International Atomic Energy Agency) system reagowania w sytuacjach awaryjnych. Zasadnicze w tej dziedzinie okazało się również przyjęcie dwóch międzynarodowych konwencji, które dotyczą wczesnego powiadamiania oraz wzajemnej pomocy w razie wystąpienia awarii jądrowej (IAEA, 2009). Warto podkreślić, iż do podobnej katastrofy jak w Czarnobylu niemalże doszło właśnie w Szwecji w 2006 roku, gdzie standardy bezpieczeństwa uważane są za jedne z najwyższych. W tym samym czasie doszło do awarii kilku systemów zabezpieczających generator w Forsmark i istniało realne zagrożenie, że zawieść może również chłodzenie rdzenia reaktora. (Müller-Kraenner, 2007, s. 125). Sytuacja została jednak szybko opanowana, co dowodzi wyższej skuteczności obecnie stosowanych procedur bezpieczeństwa. Często podnoszoną kwestią są również szkody wyrządzane środowisku przez odpady promieniotwórcze. Zużyte paliwo atomowe musi być odpowiednio przechowywane, aby jego negatywny wpływ na środowisko naturalne był minimalny (Lidskog, 2001, s. 55). W tym celu powołano organizację pod nazwą Szwedzkie Przedsiębiorstwo Gospodarki Paliwem Jądrowym i Odpadami (Svensk kärnbränslehantering AB). Głównym jej zadaniem jest opracowy-

7 Energia nuklearna a polityka energetyczna Szwecji w dobie światowej niestabilności wanie, wykonywanie i eksploatacja urządzeń niezbędnych do transportu, składowania przejściowego i ostatecznego odpadów promieniotwórczych (Lidskog, 2001, s. 63). Ponadto od 1985 roku funkcjonuje Centralne składowisko zużytego paliwa (Centralt mellanlager för använt kärnbränsle), a od 1988 roku Ostateczne składowisko dla odpadów promieniotwórczych niskoaktywnych oraz średnioaktywnych, krótko-życiowych (Slutförvar för radioaktivt driftavfall). W Szwecji planuje się również wybudowanie magazynu dla odpadów wysoko promieniotwórczych. Magazyn ten będzie zlokalizowany 500 metrów pod ziemią i będzie składał się z systemu tuneli z odpowiednimi pomieszczeniami na odpady, które będą umieszczane w miedziano-betonowej tubie. Ponieważ decyzja o lokalizacji magazynu jeszcze nie zapadła, najwcześniejszy możliwy termin jego uruchomienia to koniec 2010 roku. (zob väljer vi, oraz Boyle i inni, 2004, s ). Opinia publiczna jest szeroko informowana o powyższych działaniach i zamierzeniach, co z pewnością służy jej promowaniu w społeczeństwie. Kwestia bezpieczeństwa jądrowego dotyka również ataków terrorystycznych. Kradzież broni jądrowej jest bardzo mało prawdopodobna, gdyż kraje które ją posiadają bardzo starannie jej strzegą, natomiast znacznie bardziej prawdopodobne jest użycie tzw. porzuconych materiałów radioaktywnych. Jak zatem widać, ogromną wagę przywiązuje się do odpowiedniego składowania odpadów radioaktywnych. Należy zatem podkreślić, iż faktycznie istnieją pewne niebezpieczeństwa związane z energią atomową, jednakże władze każdego kraju dysponują odpowiednimi narzędziami zdolnymi do minimalizacji tego rodzaju zagrożeń. Energia atomowa jest natomiast znacznie czystsza od energii pochodzącej z konwencjonalnych źródeł, ponieważ nie powoduje praktycznie żadnych emisji gazów cieplarnianych. Nie zanieczyszcza zatem powietrza, gleby i nie wpływa na pogorszenie warunków zdrowotnych ludzi. Warto zwrócić uwagę, iż zamiana elektrowni opalanej węglem na instalacje atomową (przyjmując, że moc każdej z nich wynosi 1000 MWe), pozwala uniknąć emisji od 1,3 do 2,2 mln ton dwutlenku węgla do atmosfery, a jednocześnie przyczynia się do niezależności i bezpieczeństwa energetycznego kraju (Por. Ramowy program ; Legutko, 2009). W Szwecji emisja CO 2 z sektora energetycznego utrzymywała się na relatywnie niskim poziomie w latach 90. oraz na początku kolejnej dekady, jednak poczynając od 2005 roku emisja CO 2 miała zacząć rosnąć aż do 2035 roku. Głównym powodem tego wzrostu emisji CO 2 w najbliższych latach w Szwecji miało stać się wycofanie i zamykanie zakładów nuklearnych (Pettersson, 2008, s. 13). Przywrócenie do łask energii atomowej oddaliło jednak tą pesymistyczną wizję. Dla świadomości społecznej ważny jest też koszt produkcji energii elektrycznej. Wskazuje się na to, iż inwestycje w nowe elektrownie są kosztowne, podczas gdy podnoszenie efektywności starszych zakładów jest bardziej opłacalne. Obniżenie kosztów realizowane jest głównie przez stałe doskonalenie istniejących procedur operacyjnych i technologii. Można zauważyć, iż w latach 90. wprowadzenie takich ulepszeń w elektrowniach jądrowych spowodowało wzrost mocy dyspozycyjnej o 28 GWe, co stosunkowo odpowiada zbudowaniu 28 nowych elektrowni konwencjonalnych, każdej o mocy 1000 MWe (Legutko, 2009). Budowa nowych instalacji nuklearnych wiąże się natomiast z ogromnymi kosztami wstępnymi i nakładami inwestycyjnymi w początkowej fazie budowy, wyższymi niż w przypadku elektrowni wykorzystujących zasoby kopalniane. Dla przykładu można podać, iż koszt rozpoczętej w 2005 roku budowy elektrowni w Finlandii szacuje się na 3 mld EUR. Pomimo tak wysokiego kosztu, przynosi ona jednak pozytywne efekty w postaci najtańszego źródła energii (Dlaczego atom?...). Budowa tej instalacji nuklearnej nie została zaniechana nawet w dobie rosnącego kryzysu gospodarczego. Jest to bowiem inwestycja długoterminowa, będąca przewidywalnym źródłem energii elektrycznej, której koszty są stabilne i nie podlegają dużym fluktuacjom w długim okresie. Wzrost cen uranu powoduje tylko niewielki wzrost całkowitego kosztu ener-

8 138 Anna Całek gii elektrycznej, natomiast w przypadku gazu czy ropy naftowej występuje znacznie większe ryzyko niestabilności cenowej. Nie wspominając już o tym, że ostatnie spory gazowe między Rosją a Ukrainą unaoczniły, jak ważne jest zapewnienie sobie stabilnych i nieprzerwanych dostaw energii zwłaszcza na kontynencie europejskim. Pewne źródło energii w postaci elektrowni atomowej zwiększa również stabilność gospodarczą kraju i uwalnia go od surowcowych napięć geopolitycznych. Co więcej, za energetyką nuklearną przemawiają nie tylko niskie ceny paliwa jądrowego, ale również koszty transportu zasobów kopalnianych, które Szwecja musiałaby ponieść. Szwedzi zdają sobie również sprawę, iż rezygnacja z energii atomowej będzie oznaczać poważny uszczerbek dla gospodarki nie tylko ze względu na utracone miejsca pracy, czy ponoszone koszty związane z importem surowców energetycznych, ale również z powodów prestiżowych i technologicznych. Sektor jądrowy jest jedną z najlepiej rozwiniętych gałęzi przemysłu w Szwecji oraz stanowi ważny obszar badań naukowych (Nuclear Energy ). Ponadto koncern ABB Atom jest zaangażowany w przemysł jądrowy w skali całego świata i specjalizuje się w produkcji reaktorów typu BWR. Jest on dostawcą m.in. 9 reaktorów BWR w Szwecji oraz 2 w Finlandii. Rezygnacja z energii atomowej byłaby więc ogromnym ciosem dla szwedzkiej gospodarki, co z pewności znalazłoby odzwierciedlenie w społecznych preferencjach politycznych. A co o tym wszystkim sądzą sami Szwedzi? Przeprowadzone badania opinii publicznej z 2008 roku pokazują, że co drugi Szwed jest za opcją budowy nowych elektrowni jądrowych. W przeprowadzonym sondażu przez DN/Synovate na pytanie czy jesteś za budową nowych elektrowni atomowych w Szwecji? 48% respondentów odpowiedziało, że popiera takie inicjatywy, natomiast tylko 39% było im przeciwnych (Varannan svensk, 2009). W podobnym sondażu przeprowadzonym w kwietniu 2009 roku odsetek osób będących za rozbudową potencjału nuklearnego w Szwecji wzrósł do 54%, a odsetek przeciwników spadł do 33%. Co więcej, 63% zapytanych uważało ograniczenie emisji gazów cieplarnianych do atmosfery za dominujący problem ekologiczny, natomiast tylko 14% twierdziło, iż takim problemem są elektrownie atomowe (Majoriteten vill, 2009). Wydaje się więc, iż opinia społeczna nie jest już przeszkodą dla rozbudowy elektrowni atomowych, jak miało to miejsce w latach 80. ubiegłego wieku. W zasadzie trudno obecnie znaleźć konkretne grupy sprzeciwu wobec energii nuklearnej w Szwecji. Nawet obecny premier Szwecji Fredrik Reinfeldt stwierdził niedawno, że nie czuje się związany z wynikami referendum z 1980 roku, gdyż nie został w nim sprecyzowany sposób zastąpienia energii nuklearnej. (Sweden lifts, 2009). Perspektywy energii nuklearnej w Szwecji - podsumowanie Jak zatem przedstawiają się dalsze perspektywy dla rozwoju energii nuklearnej w Szwecji? Wydaje się, iż rezygnacja z tego źródła energii nie nastąpi zbyt szybko z kilku podstawowych powodów. Po pierwsze, nie istnieją optymalne sposoby zastąpienia energii wytwarzanej obecnie przez elektrownie atomowe, która zaspokaja obecnie 40% całkowitego popytu na energię elektryczną w Szwecji. Warto zaznaczyć, że referendum, w którym zdecydowano o stopniowym wycofywaniu się z energii atomowej, odbyło się w czasach wysokiej koniunktury oraz wzrostu dobrobytu. Sądzono, że w ciągu 30 lat nastąpi rozwój nowych, czystszych i bezpieczniejszych form pozyskiwania energii, które zapewnią Szwecji stały i pewny dostęp do źródeł energii. Jednakże taki scenariusz nie nastąpił, a luka energetyczna, jaka powstałaby w sytuacji zamknięcia elektrowni atomowych, stwarzałaby obecnie zbyt duże zagrożenie dla stabilności kraju. Szwecja musiałaby przestawić się na konwencjonalne źródła energii, które w zasadzie z każdego punktu widzenia stanowią dla niej gorszą alternatywę zwiększyłyby zależność Szwecji od zewnętrznych dostawców surowców, co byłoby kosztowne i niepewne (vide konflikt Rosja-Ukraina), a także stanowiłoby krok wstecz w zakresie

9 Energia nuklearna a polityka energetyczna Szwecji w dobie światowej niestabilności ochrony środowiska naturalnego. Po drugie, rozbudowa obecnych zakładów nuklearnych jest rozwiązaniem o wiele tańszym niż budowa nowych elektrowni, a potrafi zapewnić duży wzrost efektywności wytwarzania energii. Tym samym rachunek kosztów przemawia za kontynuacją wytwarzania energii z reakcji jądrowych. Co więcej, zgodnie z Systemem Handlu Emisjami (Emission Trading Scheme) przepisy w zakresie emisji gazów cieplarnianych zostaną zaostrzone w 2013 roku, co jeszcze bardziej wpłynie koszty pozyskiwania energii z konwencjonalnych źródeł. Po trzecie, opinia publiczna obecnie opowiada się za energią nuklearną, w szczególności jeśli alternatywą miałyby być elektrownie konwencjonalne, znacznie mniej przyjazne środowisku. Sprzeciw opinii publicznej wobec energii atomowej w latach 70. i 80. był spowodowany głównie obawami o bezpieczne składowanie odpadów radioaktywnych oraz o możliwość wystąpienia awarii, która naraziłaby życie i zdrowie ludzi, tak jak to miało miejsce w Three Miles Island czy w Czarnobylu. Dzisiaj jednak technologie stosowane przy produkcji energii atomowej są znacznie bardziej zaawansowane, podobnie jak standardy bezpieczeństwa, jakie panują w atomowych zakładach energetycznych. Również obecne projekty składowania niebezpiecznych odpadów atomowych, skrupulatnie opracowywane przez minione kilka dekad, są już na ukończeniu i pozwolą na bezpieczne ich przechowywanie, co jeszcze bardziej utwierdza opinię publiczną w przekonaniu, iż jest to najefektywniejszy sposób pozyskiwania energii. Wszystkie te argumenty wskazują na to, iż Szwecja w najbliższej przyszłości nie zrezygnuje z energii atomowej. Nie tylko jest ona efektywniejsza niż energia konwencjonalna, ale również pozwala Szwecji na dużą dozę energetycznej samowystarczalności, co potwierdza tezę niniejszego artykułu. Szwedzi nie rezygnują jednak z rozwoju energii odnawialnej. Wraz z poparciem dla energii atomowej zapowiedziano rozwój energii wiatrowej i ze źródeł odnawialnych, aby mogły w przyszłości stanowić trzeci filar energetyczny Szwecji, a już w okresie mogły dostarczyć równowartość energii dostarczanej przez cztery najstarsze reaktory atomowe w kraju. W dobie światowej niestabilności politycznej i gospodarczej bezpieczeństwo energetyczne jest jednym z kluczowych aspektów polityki każdego państwa. Nie sposób więc się dziwić, iż temat energii atomowej co jakiś czas powraca w dyskusjach na szczeblu narodowym i europejskim. W Europie w zasadzie jedynymi państwami które odrzuciły rozwój energii nuklearnej są Niemcy i Austria (Kamińska, 2009). Pozostałe kraje są zdecydowane kontynuować politykę sprzyjającą energii atomowej. Czy Europa może zatem wzorować się na szwedzkich rozwiązaniach energetycznych? Trudno wskazać tutaj na jednoznaczną odpowiedź. Z jednej strony Szwecji sprzyja położenie geograficzne, dzięki któremu ma ona dostęp do dużych zasobów energii wodnej oraz wiatrowej, czym nie każdy kraj europejski może się pochwalić. Z drugiej natomiast Szwecja udowadnia, iż można skutecznie próbować prowadzić politykę zmniejszającą zależność energetyczną od źródeł zewnętrznych. Rozwój energetyki odnawialnej jest zadaniem trudnym i wymagającym, potrzebującym poparcia ze strony opinii publicznej oraz polityków, jednak z pewnością opłacalnym w długim okresie. Natomiast postawienie na energię konwencjonalną i jednocześnie na zewnętrzną zależność może niestety okazać się politykę krótkowzroczną i niebezpieczną. BIBLIOGRAFIA: väljer vi plats. Svensk Kärnbränslehantering AB aspx (stan na dzień ). 2. A New Swedish Energy Policy a way out of fossil energy dependence, aspx (stan na dzień )

10 140 Anna Całek 3. A sustainable energy and climate policy for the environment, competitiveness and longterm stability, (2009) Regeringskansliet. 4. Abrams N.E., (1979), Nuclear Politics in Sweden, Environment, vol.21, No Austin G., Bochkarev D.,( 2007), Energy Sovereingty and Security: Restoring Confidence in a Cooperative International System, w: Greg Austin, Marie-Ange Schellekens-Gaiffe, Energy and Conflict Prevention, Gidlunds förlag, Hedemora. 6. Banks F. E., (1996), The Future of Nuclear Energy in Sweden: An Introductory Economic Analysis, Energy Sources. 7. Boyle G., Everett B., Ramage J., (2004), Energy Systems and Sustainability. Power for a Sustainable Future, Oxford University Press. 8. Varannan svensk vill ha nya kärnkraftverk. Dagens Nyheter, Christopoulos A. G., Mylonakis J., Francis T., (2008), The Deregulation Process of Electricity and Gas Markets in the European Union and the Influence of Energy Prices on Inflation, European Journal of Scientific Research, vol. 19, No Cornell S., (2007), Europe s Energy Security: Role of the Black Sea Region, w: Greg Austin, Marie-Ange Schellekens-Gaiffe, Energy and Conflict Prevention, Gidlunds förlag, Hedemora. 11. Energetyka jądrowa. Dlaczego atom?, (stan na dzień ) 12. Energy policy. (stan na dzień ) 13. International Atomic Energy Agency, (stan na dzień ) 14. Johnson D., (1999), Nuclear Energy Policy in the European Union: Meltdown Or False Alarm?, Journal of International Affairs, vol. 53, No Kamińska M., Przywódcy UE za energią nuklearną, (stan na dzień ). 16. Legutko Ł., Światowa energetyka jądrowa bezpieczeństwo, czystość, niska cena i dostępność paliwa, (stan na dzień ) 17. Lidskog R., (2001), The Politics of Radwaste Management in Sweden, Civil Society, the Economy and the State, Scandinavian Sociological Association. 18. Löfstedt R., (2001), Playing Politics with Energy Policy, The Phase-out of Nuclear Power in Sweden, Environment, vol. 43, No Majoriteten vill ha kvar kärnkraften. Dagens Nyheter, Meyer N. I., (2007), Learning from Wind Energy Policy in the EU: Lessons from Denmark, Sweden and Spain, European Environment, vol Müller-Kraenner S., (2007) Energy Security, Re-Measuring the World, Antje Kunstmann GmbH, Monachium. 22. Nohrstedt D., (2005), External shocks and policy change: Three Mile Island and Swedish nuclear energy policy, Journal of European Public Policy. 23. Nohrstedt D., (2008), The Politics of Crisis Policymaking: Chernobyl and Swedish Nuclear Energy Policy, The Policy Studies Journal, vol. 36, No Nordhaus W. D., (1997), The Swedish Nuclear Dilemma: Energy and the Environment, Resources for the Future, Washington DC. 25. Nuclear Energy Agency, Sweden, (stan na dzień ) 26. På väg mot ett oljefritt Sverige (2006), Kommissionen mot oljeberoende, Stockholm. 27. Pettersson F., (2008), Power Generation Investments and Technology Choices under Emissions Trading, Minerals & Energy, vol. 23, No. 1.

11 Energia nuklearna a polityka energetyczna Szwecji w dobie światowej niestabilności Solana J., (2007), Energy in the Common, Foreign and Security Policy, w: Greg Austin, Marie-Ange Schellekens-Gaiffe, Energy and Conflict Prevention, Gidlunds förlag, Hedemora. 29. Studsvik History, (stan na dzień ). 30. Sweden lifts ban on nuclear power. Guardian, Wyciszkiewicz E., (2009)Wpływ rosyjsko-ukraińskiego sporu gazowego na budowę Gazociągu Północnego, Polski Instytut Spraw Międzynarodowych, nr7 (539). 32. Youngs R., (2009), Energy Security. Europe s New Foreign Policy Challenge, Routledge, London and New York.