(REVUE MENSUELLE DE GÉOGRAPHIE)

Transkrypt

1 ROK Xli. Nr. 10. WIADOMOŚCI GEOGRAFICZNE (REVUE MENSUELLE DE GÉOGRAPHIE) Wydawnictwo Krakowskiego Oddziału Polskiego Tow. Geograficznego Redakcja: WIKTOR ORMICKI, Kraków, ul. Grodzka 64. Miesięcznik poświęcony przeglądowi spraw geograficznych w Polsce i za granicą. Wychodzi z początkiem każdego miesiąca z wyjątkiem sierpnia i września. Kraków, grudzień 1934 r. Prof. Dr. E. Romer.

2 74 WIADOMOŚCI GEO( RAFICZiNE 1954 Nr. 10 J. SMOLEŃSKI. 40-lecie naukowej pracy Eugenjusza Romera. W roku bieżącym, wielkim roku polskiej geografji upamiętnionym przez odbyty w Warszawie Międzynarodowy Kongres Geograficzny, Eugenjusz Romer, który Kongresowi temu przewodniczył, obchodzi 40-tą rocznicę twórczości naukowej. Bogata to twórczość i wielostronna. Nie tu miejsce na jej szczegółową analizę, a i na syntezę nie pora, skoro przecież w pełnym znajduje się ona rozmachu i rozkwicie. Wystarczy przypomnieć najważniejsze jej kierunki. Rozpoczął Romer działalność naukową od studjów klimatologicznych, uwieńczonych klasyczną monografją klimatu Polski. Glacjologiczne badania przeprowadzał w Karpatach Wsch., Alpach, Kordy- Ijerach Pn. Ameryki, a przedewszystkiem w Tatrach, których zlodowaceniu poświęcił obszerne dzieło, owoc wieloletnich spostrzeżeń. W zakresie geomorfologji dostarczył cennych prac nad szeregiem obszarów, począwszy od Podola i Beskidów do wschodnio-azjatyckich gór Sichota-AIin i Alaski. Największe jednak i najtrwalsze zasługi położył na polu geografji politycznej Polski i kartografji, i to zasługi nietylko teoretyczno-naukowej natury. W licznych rozprawach i artykułach uzasadnił wszechstronnie indywidualność ziem polskich w obliczu Europy i broniąc tezy geograficznego uwarunkowania Polski jako państwa i przyrodzonych a więc trwałych podstaw jej historyczno-politycznej odrębności, budził i utwierdzał wiarę w niezniszczalność jej praw terytorjalnych, jej misji dziejowej wypływającej z położenia i cech geograficznych jej obszaru. Głębokiem i wnikliwem ujęciem związku człowieka z ziemią, państwa z podłożem naturalnem, wyprzedził dzisiejszą geopolitykę. Wiedza Romera nie jest tylko instrumentem badawczym lecz i bronią, którą oddał w służbę Polskiej Racji Stanu, dostarczając na jej użytek argumentów naukowych, demaskując przeciw niej skierowane tendencyjne fałsze. Znaną jest dostatecznie działalność Romera w czasie Konferencji Pokojowej, rola jaką odegrał wówczas Jego Atlas Statystyczny Polski. Nie brakło Jego udziału w żadnej z wielkich spraw publicznych polskich a głos Jego był tem skuteczniejszy, że poparty niezwykłą, fascynującą indywidualnością, żywiołowym temperamentem i niewyczerpaną energją. Światową sławę zyskał jako kartograf. I tu nie ograniczył się do teoretyczno-naukowych prac i konsekwentnego rozwinięcia metody warstwicowo-barwnej, o którą od lat walczył i której zwycięstwo zapewnił. Dał wolnej Polsce oryginalną polską mapę szkolną, dał jej atlas, stanowiący nową syntezę hipsometrji globu, będący wzorem dla obcych. Stworzył we Lwowie Instytut Kartograficzny, którego produkcja stanęła na najwyższym poziomie naukowym i technicznym, ściślejszym terenem naukowej działalności

3 Nr. 10. WIADOMOŚCI GEOGRAFICZNE Romera jest Lwów, w nim wychował żywą i twórczą szkołę geografów. Ale wpływ jego sięgał i sięga cłalej: nie ma dzisiaj w Polsce środowiska geograficznej pracy, któreby Mu pośrednio czy bezpośrednio nie zawdzięczało naukowej podniety, wzoru, idei. Widzimy w Romerze wodza polskiej geograf ji w Ojczyźnie jej naczelnego przedstawiciela i chlubę przed forum międzynarodowem. Krakowski Oddział Polskiego Towarzystwa Geograficznego składa mu hołd jako Badaczowi, Nauczycielowi i Obywatelowi. WIKTOR ORMICKI. Śmiertelność niemowląt w Polsce. Über die Säuglingssterblichkeit in Polen. W latach 1927 i 1928 zanotowano w Polsce i żywych urodzeń. W tym samym czasie zmarło przed ukończeniem 1 roku życia i dzieci, uszczuplając liczbę urodzeń o 15,1 i 14,53%. Z ogółu zgonów na zgony niemowląt odliczyć należy 29,7 i 28,55%. Przedstawiony obraz śmiertelności niemowląt nabiera wyrazu w świetle tablicy 1. Na jej tle zarysowuje się Polska jako państwo o wysokiej śmiertelności osesków. TABLICA 1 Tafel 1. Śmiertelność niemowląt w Polsce i kilku krajach ościennych. (Säuglingssterblichkeit in Polen und Nachbarstaaten). zgony n e m o w ąt (Säuglingssterblichkeit) (Staat) w / żywych urodzeń w % ogo lu zgonów in / 0 der Lebendgebor. in % der allg Ster befalle Polska 15,1 14,53 29,7 28,55 (Polen) Czechosłowacja 15,7 14,6 22,8 22,6 (Tschechoslovakei) Łotwa 9,57 9,63 13,3 13,8 (Lettland) Niemcy 97,0 8,92 14,89 14,27 (Deutschland) Rumunja 20,9 18,4 32,1 32,7 (Rumänien) Geograficzna analiza rozmieszczenia śmiertelności niemowląt w r prowadzi do wyodrębnienia na terytorjum

4 76 WIADOMOŚCI GEO( RAFICZiNE 1954 Nr. 10 Rzeczypospolitej kilkunastu większych i mniejszych regjonów, które da ją się ująć w trzy zasadnicze typy. Typ a charakterystyczny wysoką śmiertelnością (ponad 16,5 /o żywo urodzonych) występuje w trzech dużych regjonach: pn.-zach. (ai), pd.- zach. (a2> i pd.-wsch. (as), w dwóch mniejszych: pd.-mazowiecki (a-i) i limanowsko-hocheński (as), oraz w sześciu rozsypanych wyspach. Typ b cechuje przeciętna śmiertelność (12,5 l6,5 /o żywo urodzonych)- Panuje on w województwach zachodnich i na zachodzie Polski Środkowej, sięgając aż po Kaparty (be). Drugi zwarty obszar (Iit) obejmuje Podole. Pobliże, pd. Wołyń i dochodzi po Stryj. Pozatem zarysowuje się w formie archipelagu wyznaczającego pas silniejszej śmiertelności niemowląt na osi Suwałki Łuniniec (ba). Typ c odznacza się niską śmiertelnością (mniej aniżeli 12,5% żywo urodzonych) i zalega zwarcie pozostałe obszary wschodniej i pn.-wschodniej Polski. Przekracza on Wisłę, obejmując Sandomierskie, i San, na terenie powiatów niskiego, łańcuckiego i tarnobrzeskiego (co). Faktem niezwykle ciekawym jest stwierdzenie, że m a- ksima śmiertelności niemowląt leżą na pd. i zach., gdy we TABLICA 2 - Tafel 2. Charakter prawny Śmiertelność niemowląt w r (Säuglingssterblichkeit im Jahre Miasta (Städte) g QJ C 2-a b fi! Ts SS V c Województwa (Wo iv.) <u 'S T3 mieszkańców (Einwohner) St S?L fó <U s» S=i 1 O 'S la Zgony niemowląt ogółem w % żywych urodzeń (Auf 100 Lebendgeborene starben bis zu einem Jahr) Zgony niemowląt ślubnych w % żywych urodzeń ślubnych (Auf 100 ehelich l.ebendgeborene starben bis zu einem Jahr) Zgony niemowląt nieślubnych w % żywych urodzeń nieślubn. (Ą uf 100 unehelich Lebendgeborene starben bis zu einem Jahr) 14,53 13,93 14,18 12,22 14,86 14,37 11,71 16,87 17,18 13,98 11,53 12,74 11,47 14,49 14,05 11,54 16, 16,87 21,48 30,08 25,4 18,44 20,25 21,04 13,51 26,03 20,19 wschodnich obszarach Polski Środkowej i na wschodzie nasilenie śmiertelności słabnie. Obraz powyższy mimo zakwestjonowania przez G. U. S. wiarygodności dat ([3], str. IX) należy uznać za zbliżony do rzeczywistości. Przemawiają za tem następujące względy: 1. wysoka śmiertelność w regjonach ai i a3 jest zbieżna z maksymalnym tam odsetkiem urodzeń nieślubnych, co odnosi się pozatem do całej Polski Zach. i Pd., 2. jako dziedziny wysokiej śmiertelności wysuwają się okolice przeludnione (as, a3 szczególnie w okolicy

5 Nr. 10. WIADOMOŚCI GEOGRAFICZNE Gródka Jagiell. i na Huculszczyźnie), obszary przemysłowe (aa), skupienia proletarjatu wiejskiego, podmiejskiego i chałupniczego (ał), 3. wreszcie dziedziny kulturalnie niedorozwinięte jak powiat gorlicki lub izolowane powiaty kurpiowskie na pn. Ponadto nie należy zapominać, że znacznie silniejsza na zach. i pd. zależność ekonomiczna matek, niemogących z powodu zajęć zawodowych roztoczyć należytej dbałości o niemowlę jest przyczyną wzmożonej w tych częściach Polski śmiertelności niemowląt. Tak więc mimo niewątpliwie wyższej kultury mąterjalnej, szczególnie na zachodzie, bilans śmiertelności niemowląt wypada na korzyść Polski Wschodniej i Pn.-wschodniej. Badania statystyczne pozwalają wyłowić kilka okoliczności, wpływających decydująco na nasilenie śmiertelności. Tablica 2. wykazuje jasno, że śmiertelność osesków jest wyższa na wsi aniżeli w miastach W miastach zaś niższa w dużych, silniejsza natomiast w średnich. TABLICA 3 - Tafel 3. Liczba dzieci dożywających 1 rok (w % żywych urodzeń odnośnych wyznań). (Von 100 Lebendgeborenen der einzelnen Glaubensbekenntnisse überlebten das 1 Jahr). W y z n a n i a ( Olaubensbekenntniss) W l a t a c h (in den Jahren) rozpoczęło 2 rok życia (überlebten das 1 Jahr) Ogółem (Zusammen) 84,9 87,2 Rzymsko-katolickie (Römisch-katholisch). 84,75 87, Grecko-katolickie - (Griechisch-katholisch). 79,65 83,2 Prawosławne - (Ortodox) 87,07 88, Ewangelickie (Evangelisch) 82,58 83,9 Mojżeszowe 1 ) (Mosaisch) 92,73 95,4 Inne (Andere) 86,61 91,5 *) Daty, tyczące wyznania mojżeszowego są przez G. U. S. kwestjonowane. śmiertelność niemowląt (w /o żywych urodzeń) kształtowała się w r w miastach wydzielonych jak następuje: Warszawa 12,74 Poznań 15,51 Lódź 16,56 Grudziądz; 19,76 Sosnowiec 16,27 Toruń 19,67 Lublin 12,20 Bielsko 15,55 Wilno 15,50 Katowice 18,58 Bydgoszcz 17,48 królhuta 21,55 Gniezno 16,66 Kraków 10,99 Inowrocław 15,50 Lwów 8,45

6 78 WIADOMOŚCI GEO( RAFICZiNE 1954 Nr. 10 Rozmieszczenie śmiertelności niemowląt w Polsce. (Die geographische Verbreitung der Säuglingssterblichkeit in Polen). Rys. Dr. M. /. Ormicka gez. Objaśnienie ErlUuterung: Na 100 żywo urodzonych zmarło w roku 1928 przed ukończeniem 1 roku życia (A uf 100 Lebendgeborene starben im Juhre 1928 bis zu einem Jahre)» _ mniej aniżeli 12, B = 12,5-16,5 C = 16,6 20,5 D = 20,6-24,5 weniger ais ' p _ wiecej aniżeli,, c 3 mehr ais UWAGA: 1) Sygnaturą kołową oznaczono wydzielone miasta (p. tekst), 2) Litery i liczby odnoszą się do typów i regjonów śmiertelności (p. tekst). Ogromnego kontyngentu zmarłych dostarczają nieślubne noworodki, śmiertelność niemowląt tej kategorji jest generalnie biorąc 1,5 do 2,5 razy wyższa, aniżeli w grupie dzieci ślubnych. Nie mniejszy wpływ na kształtowanie śmiertelności niemowląt wywiera przynależność wyznaniowa. Różna stopa

7 Nr. 10. WIADOMOŚCI GEOGRAFICZNE śmiertelności sprawia, że liczba dzieci dożywających rok rozmaicie się przedstawia w ramach poszczególnych grup wyznaniowych (p. tabl. 3). Walka ze śmiertelnością niemowląt prowadzona energicznie przez władze sanitarne i organizacje społeczne od momentu stabilizacji stosunków daje wyniki pozytywne. W latach 1932 i 1933 zmarło 14,3 i 12,8% ogółu żywo urodzonych przed ukończeniem 1 roku życia. W stosunku zatem do stanu z r osłabiono śmiertelność niemowląt o 15,2%. Zmniejszenie śmiertelności niemowląt zaznaczyło się w sposób bardzo rozmaity w obrębie poszczególnych wyznań (p. tabl. 3, daty dla r. 1933). Następstwem zmniejszenia śmiertelności jest niewątpliwie ceteris paribus zwiększenie przyrostu naturalnego Niemniej jednak, gdy idzie o realną ocenę szans zmian wyznaniowych, decydujące znaczenie przypisać należy procesowi kształtowania się przyrostu naturalnego. LITERATURA. 1. Aimuarul statistic al Romaniei 1929, Bukareszt, Latvijas statistika gada gramata 1927, 1928, Ryga 1928, Małżeństwa, urodzenia i zgony 1927, 1928 (Statystyka Polski, Serja A, tom 27), Warszawa, Statisticka Prirućka Republiki Ćeskoslovenske, Praga, Statisticka Roćenka Republiki Ćeskoslovenske, Praga ( Wiadomości Statystyczne, Warszawa, 1933 i Statistisches Jahrbuch, Berlin ZUSAMMENFASSUNG. Die Säuglingssterblichkeit in Polen (Tal. 1) erreicht ihr Maximum im Süden und im Westen. Diese charakteristische Verbreitung bleibt im engsten Zusammenhange mit der analogen Verteilung der unehelichen Geburten und mit der Verbreitung der entweder landwirtschaftlich übervölkerten, oder aber industriellen Gebiete. Im ganzen kommt zum Vorschein der schädliche Einfluss der berufsmässigen Tätigkeit der Mütter, die oft ausserstande sind, ihren Kindern die nötige Obhut zu gewähren. Grosse Bedeutung in Bezug aiif Säuglingssterblichkeit weist der Personenstand der Geborenen (ehelich, unehelich; Taf. 2) auf. Dasselbe last sich bezüglich der Glaubensbekenntnisse feststellen (Taf. 3). Ueber den Grad der Verminderung der Säuglingssterblichkeit in den Jahren berichtet die Tafel 3, die dasselbe Problem auch vom konfessionellen Standpunkt aus beleuchtet.

8 80 WIADOMOŚCI GEO( RAFICZiNE 1954 Nr. 10 Ruch geograficzny w świecie i w Polsce. (Mouvement géographique dans le monde et chez nous). I. Wykłady i Kursy (Conférences et Cours). Kurs biologiczny odbył się w dniach od 1 do 15 lipca na Stacji Morskiej w Helu. W Kursie wzięło udział 16 osób, które zaznajomiły się z charakterem fauny Bałtyku, z metodyką prac biologicznych na morzu oraz z metodami połowów rybackich. Program Kursu przewidywał wykłady, ćwiczenia i wycieczki. Kurs limnologiczny na Wigrach przeprowadzono w dniach od 15 lipca do 30. Korzystało z niego 13 osób. Uczestnicy zapoznali się z problemami współczesnej limnologji w formie wykładów^ oraz ćwiczeń praktycznych, którym poświęcono 3 całodzienne i 9 półdniowych wycieczek; ponadto przeprowadzono cykl ćwiczeń laboratoryjnych (13 godz.). Szkolenie obserwatorów polarnych ro Sowietach. W związku z szeroko i intensywnie rozbudowanemi badaniami polarnemi prowadzi się w Sowietach specjalne kursy dla obserwatorów polarnych. Organizacja wyszkolenia obserwatorów należy do obowiązków Arktycznego Instytutu w Leningradzie i Głównego Obserwatorjum Geofizycznego w Słucku. Na kursach wykłada się meteorologję, aerologję, praktyczne wiadomości z zakresu instrumentologji, technikę sporządzania map synoptycznych, zasady obserwacji zjawisk glacjalnych oraz okresowych ruchów wody i powietrza. Szczególną troską otoczone są zajęcia odnośnie pomiarów i wypracowania zagadnień aerometeorologicznych. Z dziedziny geofizyki wchodzą w rachubę obserwacje magnetyzmu ziemskiego, elektryczności atmosferycznej, radjoaktywności, promieniowania itp. II. Towarzystwa i Komisje (Sociétés et commissions). Beograd. Królewska Serbska Akademja Umiejętności pod jęła publikację sprawozdań p. t. Bulletin de l'académie des Sciences Mathématiques et Naturelles". W zeszycie pierwszym zamieszczono kilka studjów z zakresu geologji, stratygrafji i biogeograf'ji. Berlin. Krajowy Pruski TJrzacl Statystyczny przestał z dniem 30 września b. r. istnieć. Jego agendy objął Państwowy Główny Urząd Statystyczny. Berlin. Uruchomiono tutaj placówkę badawczą,,reichs~ gemeinschaft der Dt. Volksforschung". Składa się na nią 5 wydziałów. Kierownikiem wydziału prehistorycznego jest prof. Reinerth, rasowego prof. Gii nther, lingwistycznego prof. Nitzka, osadniczego prof. Metz i ludoznawczego prof. Spamer. Brunświk. Po siedmiu latach istnienia zawieszono wydawnictwo Erde und Wirtschaft". Buenos Aires. Od października 1933 wydaje j o s ć A n e s i miesięcznik p. t...rivista Geográfica Americana".

9 81 Cambridge. W listopadzie ub r. rozpoczął akcję badawczą Scott Polar Research Institute" ufundowany ku wspomnieniu R. F. Scotta, znakomitego badacza Antarktydy, który w r zginął z czterema towarzyszami. Ghardaka. Uruchomiono tutaj morską stacją biologiczną; wchodzi ona w skład uniwersytetu egipskiego. Innsbruck. Od października 1934 ukazuje się pismo Mensch und Rasse". Zajmuje się ono historją ras, studjami nad rasami i problemami z zakresu pedagogiki rasowej. Katoroice. W kwietniu b. i', ukazał się pierwszy zeszyt Śląskich Wiadomości Statystycznych" pomyślanych jako miesięcznik, wydawany przez Śląskie Biuro Statystyczne przy Śląskiej Radzie Wojewódzkiej. Redakcja spoczywa w rękach dra Rajmunda Buławskiego. Katomice. Pod redakcją Wiktora K a u d era ukazują się Deutsche Monatshefte in Polen", czasopismo poświęcone historji i teraźniejszości niemczyzny w Polsce. Kioto. Instytut Geograficzny Cesarskiego Uniwersytetu w Kioto, wydaje od r czasopismo fachowe Chiri Ronso" (Biuletyn Geogr.). Redakcja spoczywa w rękach prof. Goro Iszibaszi. Lmóro. Towarzystwo ludoznawcze we Lwowie rozpoczęło ogłaszanie Prac etnograficznych". Pierwszy zeszyt pióra Seweryna Udzieli, poświęcono ziemi łemkowskiej. Nomy York. Publikowany przez A. Horowitza Little America Times", wychodzący, jako miesięcznik od grudnia 1933, a poświęcony sprawozdaniom z wypraw Byrda i Ellswortha zakończy prawdopodobnie swą działalność w połowie 1935 r. Oslo. Pod redakcją F rit j. Oeklanda ukazuje się wydawane w Jenie u Fischera przy poparciu Sven Kkmanna (Uppsala) i R. Hessego (Berlin) międzynarodowe czasopismo dla spraw związanych z porównawczą i kausalną geograf ją zwierząt. Czasopismo nosi tytuł Zoogeographica. Ukazuje się od r. 1932/33. Port au Prince. Pod przewodnictwem LucDorsinvil- 1 e'a uruchomiono Institut d'histoire, de Géographie et de Sciences Naturelles". Reykyaoik. Od r ukazuje się miesięcznik Statistical Bulletin" wydawany przez Islandzki Bank i przez tamtejszy urząd statystyczny. Sof ja. Bułgarskie Towarzystwo Geograficzne opublikowało pierwszy tom Sprawozdań, poświęcony I s z i r k o- w o w i. Sydney. Towarzystwo Geograficzne Nowej Południowej Walji wydaje od r pod redakcją prof. J. Macdonald Holmesa kwartalnik: The Australian Geographer. Trypolis. Przy włoskim urzędzie Robót Publicznych powołano do życia w b. r. Sernizio Geologico" pod dyrekcją Dr. AngeloAmato.

10 82 WIADOMOŚCI GEO( RAFICZiNE 1954 Nr. 10 Wellington (Nowa Zelandja). Na czele nowo otwartego Nero Zealand Antarctic Society,, stoi R. O s 11 e r. Wiedeń. W b. r. uruchomiono wydawnictwo kwartaltalnika Bioklimatische Beiblätter der meteorologischen Zeitschrift" pod redakcją F. Linkego (Frankfurt n/menem) i W. S c h m i d t a (Wiedeń). Czasopismo poświęcone jest zagadnieniom wpływu kliinalu na świat organiczny. Wrocław. Prof. v. Eickstedt przystąpi! do wydawnictwa czasopisma poświęconego zagadnieniom rasy. Nosi ono tytuł Zeitschrift für Rassenkunde". III. Zjazdy (Congrès). Madryt. Ibero-amerykańska Konferencja Oceanograficzna, wyznaczona na październik została odłożona na kwiecień Sewilla. Międzynarodowy Kongres Amerykanistóm odbędzie się w kwietniu Warszawa. Naukowy Zjazd Astronomów Polskich. zwołany przez Polskie Towarzystwo Astronomiczne, obradował w sierpniu b. r. Przedmiotem obrad były zagadnienia z astronomji, geodezji i meteorologji. Warszawa. Drugi Zjazd Polaków z zagranicy obradował w dniach od 6 do 13 sierpnia w Warszawie, Krakowie, Katowicach, Gdyni i Toruniu. Brało w nim udział 400 delegatów T z 26 państw. 9 sierpnia przyjęto na plenarnem posiedzeniu Zjazdu statut i regulamin Światowego Związku Polaków. W czasie Zjazdu obradowano w kilku sekcjach, omawiając aktualne zagadnienia emigracji polskiej pod kątem widzenia interesów całości Narodu. Warszawa. Międzynarodowy Kongres Geografów odbył się w dniach od 23 do 31 sierpnia. Wzięło w nim udział 887 uczestników reprezentujących 64 kraje. Obrady toczyły się w językach angielskim, francuskim, niemieckim i włoskim. Po raz pierwszy od czasu ukończenia Wojny wzięli w kongresie udział Niemcy. Na czele Kongresu stał prof. Isaiah Bowman (N. York), znany z życzliwości i przychylności dla Polski jeszcze z czasu pertraktacji poprzedzających pokój Wersalski. Sam Kongres odbywał się pod patronatem Pana Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, prof. Ignacego Mościckiego i Pana Marszałka Józefa Piłsudskiego. Poza posiedzeniami plenarnemi, z których pierwsze i ostainie poświęcono otwarciu i zamknięciu zjazdu, a na kilku pozostałych wygłoszono odczyty na najaktualniejsze tematy (np. lokalizacja najstarszej siedziby człowieka, katastrofa Czeluskina, historja odkrycia Kanady i t. d.) cała praca naukowa została ześrodkowana w sekcjach. Obrady sekcyj pozwoliły stwierdzić, że geograf ja polska byna jmnie j nie ustę

11 Nr. 10. WIADOMOŚCI GEOGRAFICZNE puje zagranicznej. W wielu dziedzinach prace polskie doczekały się wysunięcia na czoło. Miało to miejsce np. w sekcji kartograficznej, gdzie z ogromnem uznaniem wyrażano się o polskim dorobku kartograficznym szczególnie w zakresie kartografji oficjalnej. Podobnie na komisji Osadnictwa Wiejskiego silne wrażenie wywołało przemówienie prof. Zierhoffera (Lwów), który przedstawił projekt rachunkowego określania skupienia i rozproszenia osadnictwa. W sekcji morfologicznej wyróżniła się grupa uczonych francuskich. Do nader ożywionych zaliczyć należy obrady w sekcji geografji historycznej, gdzie wielokrotnie silnie polemizowano. Na terenie sekcji antropogeograficznej wystąpili zwarcie Włosi z referatami na temat geograficznego uwarunkowania przemysłu. Na specjalną wzmiankę zasługuje piękny, znakomicie ilustrowany i wspaniale wygłoszony referat Czekalskiego 1. (Poznań) na temat osadnictwa w Polsce (referent zaznajomił słuchaczy z wynikami badań, przeprowadzonych pod kierownictwem i patronatem prof. St. Pawłowskiego). Jedno przedpołudnie poświęcono referatom z zakresu geografji Polski. Przemawiali najwybitniejsi przedstawiciele nauki polskiej na temat geologji i morfologji kraju, szaty roślinnej, antropogeografji i geografji gospodarczej. Wycieczki przed- i pokongresowe odbyły się ściśle według programu. Podobnie i wycieczki w czasie Kongresu. Z okazji Zjazdu ukazało się dużo rozmaitych publikacyj odnośnie Polski. Przedewszystkiem wymienić należy oficjalne wydawnictwa Egzekutywy Kongresu, dające mnóstwo nowych materjałów. Pozatem wszystkie niemal środowiska geograficzne przygotowały specjalne wydawnictwa. O ile można wnosić z rozmów z zagranicznymi uczestnikami Kongres się udał. ( oście zetknęli się bezpośrednio z Polską, wynosząc dodatnie wrażenia. Dalszych szczegółów dowiemy się już ze sprawozdań zagranicznych. Organizacyjnie funkcjonowało wszystko bardzo sprawnie, co jest zasługą niestrudzonego prof. St. Pawłowskiego, Gen. Sekretarza Kongresu. Następny Kongres postanowiono zwołać w r do Amsterdamu. IV. Ekspedycje (ExpedUions)'). Polska wyprawa alpinistyczna iv góry Wysokiego Atlasu. Z początkiem czerwca b. r. wyruszyła z Polski druga zkolei wyprawa alpinistyczna w góry egzotyczne, skierowana do Marokka w Wysoki Atlas. Ekspedycja pozostawała pod egidą Sekcji Turystycznej Pol. Tow. Tatrzańskiego, sfinansowana została przez Polskie ') Sprawozdanie z polskich ekspedycyj: arktycznej i pd.-amerykańskiej ukażą się w zeszycie styczniowym 1953 r.

12 84 WIADOMOŚCI GEO( RAFICZiNE 1954 Nr. 10 Tow. latrz., przy poparciu Państwowego Urzędu W. F. i P. W.; przychylne stanowisko i opieka Min. Spraw Zagr. i Min. Komunik. przyczyniły się w znacznej mierze do zrealizowania całości zamierzonych planów. Terenem działalności wyprawy były góry Wysokiego Atlasu, stanowiące najwyższe pasmo górskie Afryki północnej, a przedstawiające obszar alpinistycznie, a także i geograficznie niezupełnie poznany. W czasie swojego dwumiesięcznego pobytu na lądzie afrykańskim zwiedziła polska ekipa część centralnego masywu Atlasu Wysokiego, z najwyższym szczytem Dżebel Toubkal (4165 m), oraz masyw wschodni Wysokiego Atlasu, stanowiący najmniej dotychczas poznane pasmo górskie w Afryce północnej, kulminujące w grupie Ighil Mgoun, z najwyższym szczytem Dżebel Anisod (4070 m). Masyw centralny przedstawia grupę górską zbliżoną swym charakterem krajobrazowym do Tatr; był on już kilkakrotnie zwiedzany przez alpinistów i kartografów, którzy dokonali jego zdjęć. Ekspedycja polska zwiedziła w nim cały szereg szczytów, z pośród których kilka przekracza swą wysokością m. Druga część działalności wyprawy miała miejsce w masywie wschodnim. Tu dokonano całego szeregu wyjść szczytowych, które według wszelkiego prawdopodobieństwa były wogóle pierwszemi wejściami. Na nielicznych tylko wierzchołkach znaleziono ślady bytności ludzkiej. Grupy górskie tych okolic przedstawiają się w postaci wielkich masywów, porozdzielanych głębokiemi dolinami, które bardzo często przetwarzają się w kenjony, głębokie na paręset metrów. Dość łagodnie spadające ku dolinom zbocza wierchów, urywają się często pionowemi ścianami, których wysokość sięga kilkuset metrów. Uczestnicy polskiej wyprawy poza działalnością czysto alpinistyczną, dokonali w tym masywie szkiców kartograficznych, z których jeden obejmował teren naznaczony na mapie białą plamą, drugi uzupełniał i korygował istniejący jej odcinek. Pozatem członkowie wyprawy zajmowali się, oczywiście na niewielką skalę, ze względu na ograniczony czas, geologją i gleboznawstwem. Dostęp od tych partyj górskich był możliwy jedynie tylko dzięki poparciu i wielkiej życzliwości miejscowych władz francuskich w Marokku. Są to bowiem tereny leżące częściowo w t. zw. strefie niebezpiecznej. W masywie wschodnim przydzielono też polskiej ekipie eskortę, składającą się z żołnierzytubylców. W skład uczestników wyprawy wchodzili: B. Chwaściński, J. Gołcz, L. Górski, S. Groński, J. Kiełpiński, Z. Korosadowicz, J. A. Szczepański, J. Wojsznis. Kierownikiem wyprawy był J. Dorawski. Mgr. Zbigniero Korosadowicz.

13 85 V. Wiadomości drobne (Informations courantes). OGÓLNE. - Denudacyjna działalność człowieka. Według obliczeń R. L. SŁerlocka 1 ) wyprzątnięto w Wielkie] Brytanji (bez Irlandji) w ciągu 2000 lat około milj. m 3 ziemi i materjałów skalnych. Około 86 /o wyprzątniętej masy spada na karb górniczej działalności człowieka, przyezetn ponad 15 km 2 masy wydobyto z wnętrza ziemi. Wyprzątnięcie związane z kopalnictwem węgłowem wyraża się poważną liczbą 10 km. 3. Rozmieszczając wyprzątniętą masę równomiernie na powierzchni wysp Brytyjskicli (łącznie z Islandją), podnieślibyśmy ich poziom o 9.73 cm. Odnośnie samej Wielkiej Brytanji osiągnęłaby wzmiankowana warstwa grubość 13,31 cm, zaś na terenach położonych na pd. od Firth of Clyde i Firth of Förth gdzie właściwie koncentruje się działalność człowieka miąższość warstwy wyprzątniętej wyniosłaby 18,08 cni. Dla należytej oceny skutków działalności człowieka warto porównać daty S li e r- locka z obliczeniami A. Ge i kiego, którv badał dla tego samego obszaru nasilenie naturalnej denudacji. Geikie doszedł do wniosku, że poziom wysp Brytyjskich obniża się średnio o 30,4 cm na łat. Odpowiadałoby to warstewce o miąższości 6,91 cm w ciągu lat. Słusznie zauważa E. Fels 2 ), że działanie niszczące człowieka w rejonie przemysłowym (18,08 cm) jest prawie trzy razy intensywniejsze aniżeli działalność sił subaerycznych. POLSKA. Badania nad sferą wpływom poszczególnych uzdroroislc. Z ramienia Instyt. Geogr. U. J. oraz Izby Przemysłowo-Handlowej w Krakowie przeprowadzono badania nad sferą wpływów uzdrowisk Karpackich. Badaniami objęto 16 większych uzdrowisk od Kosowa aż po Wisłę. Ciekawy zasiąg sfery wpływów, a zarazem zupełnie odmienny od pozostałych wykazało mało znane uzdrowisko Wapienne (pow. Gorlice) posiadające kąpiele siarczane. Do uzdrowiska w 1934 r. przybyło 101 osób z 41 różuych miejscowości, z tego 24 miejscowości leży w pow. gorlickim i jasielskim, dalszych 7 w wojew. krakowskiem, ostatnie 10 w pozostałych dzielnicach Polski. Na najbliższe powiaty wypadło 78 osób (77,3 /o, na resztę wojew. krakowskiego 8 osób (7,9%>) na pozostałe części Polski 15 osób (14,8 /o). Zasiąg więc jest wybitnie lokalny i nieprzekracza najbliższej okolicy co przy tem zagadnieniu jest rzeczą wyjątkową. Podkreśla to również fakt, że z wsi przybyło 23,6 /o! Przeważały kobiety 81,2%. dzieci stanowiły mniej niż 10 /o ogółu. Najwięcej było kupców z pobliskich miasteczek 62 /o oraz wieśniaków (27 /o), dalej nauczycieli (6%), natomiast wolne zawody, wojskowi, urzędnicy stanowili zaledwie 3 /o, nie podało zawodu 2%. leszcz. Pogranicze niemiecko-polskie oraz obszary przygraniczne poddają dyskusji R u d o 1 p h i w Mitteilungen des Vereins der Geographen an der Universität Leipzig (z. 13 z r. 1934), jakoteż księga zbiorowa, wydana z okazji 60-lecia urodzin prof. Friederichsena p. t. Vom deutschen Osten (Veröffentlichungen der Schlesischen Gesellschaft für Erdkunde E. V. und des Geographischen Instituts der Universität Breslau, z. 21). AFRYKA. Zaludnienie ważniejszych miejscowości we Francuskiej Afryce Zachodniej według spisu z r. 1932: Dakar , Konakry 7.615, Kotonu Abidjan , Wagadugu , Thies , Saint Louis Most na rzece Zambezi w miejscowości Sena budowano 3 l /a lat. Długość jego wynosi 3,5 kin, opiera się zaś na 35 filarach, założonych w korycie rzeki. vv b. r. nastąpiło otwarcie mostu. Koszt budowy łącznie z lin ją kolejową do jez. Nyassa wyniósł 3 milj. funt. szterl. Lin ja kolejowa Brazzaoille Pointe Noire została 10 lipca 1934 oddana do użytku publicznego na odcinku długości 551 km. Obecnie prowadzi się dalszą budowę od portu Pointe Noire. ') R. L. Sherlock Man as geological agent, Londyn Witherby ) E Fels Der Mensch als Gestalter der Erdoberfläche Pet. Mitt. 1934, z. 2, str. 50.

14 86 WIADOMOŚĆ:! GEOGRAFICZNE 1954 Nr. 10. Kolej Tanganjika została na całej długości uruchomiona w połowie i 934 r. Linja kolejotoa Marrakesz Tunis długości km znajduje się od maja 1934 w pełnem użytkowaniu, jako linja poprzeczna posiada dla Francji pierwszorzędne znaczenie wojskowe i gospodarcze. AMERYKA. Zmiany loponomastyczne m Meksyku. Dawne miasto Porfirio Diaz nosi obecnie nazwę Piedras Negras, Dona Cecilia Ciudad Madero, Frontera Alvaro Obregón, Tehuantepec Santo Domingo Tehuantepec. Miejscowość Tacubaya wcielono do stoł. miasta Meksyku. Ważniejsze miasta meksykańskie (zaludnienie według spisu z 15. V. 1930). Aguascalientes Guadalajara , Léon Mérida , Meksvk 1, , Monterrey , Puebla , San Luis Potosí , Tampico , Torréon , Veracruz , Chihuahua , Orizaba , Pachuca de Soto , Saltillo , Toluca , Ciudad Juárez , Jalapa Enriquez , Morelia , Oaxaca , Querétaro , Victoria de Durango Podział terytorjum Quintana Roo. Dawny obszar Quintana Roo podzielono między państwa Campeche i Yukatan. Campeche dostało km 2, Yukatan km 2. Zaludnienie mażniejszych miast m Bolimji (na podstawie szacowania / r. 1934): La Paz , Cochabamba , Potosi , Santa Cruz , Tarija , Trinidad 7.350, Villa Montes 5.000, Cobija Szosa panamerykańska. Wchodzący w skład projektowanej szosy panamerykańskiej odcinek Rosario Santa Fé został otwarty. AZJA.. Zmiany toponomastyczne m Persji. Harunabad (pd. zach. od Kirmanszah) zwie się obecnie Szahabad, Chabis (wsch. od Kirman) Szah-Dad, Karasu (pd. wsch. od M. Kaspijskiego) Bandar Szali. Kumiszah (pd. od Isfahanu) Szaliriza, Tun (Kuhistan, przy drodze Meszhed- Kirman) Firdaus, Dirman (Aderbeidżan, nad granicą armeńską) Szalipur. Barferusz (pd. brzeg M. Kaspijskiego) Babul, Aliabad (pd.- wsch. od Barferusz) Aliabad Szahi. Habibabad (nad M. Kaspijskiem, 3 km na wsch. od Chalas) Deli-i-Nau, Fahrej (w Kirmanie) Iran Szahr, Aq Qual'ech (14 km na pn. od Arterabad Pahlevi Diz, Urnué Rizaiveh. nowy port w Knor Musa Bandar Szalipur. prowincja Astarabad Gorgan. Zaludnienie Mandżurji (XII. 1932) wynosi według oficjalnych źródeł 30, osób. Z tego przypada na Mandżuoko 29, mieszkańców (16, mężczyzn, 13, kobiet) w czem obywatele nowego państwa stanowią 97,6 /o. Liczba Japończyków i Koreańczyków została ustalona na , na inne narodowości przypada osób. Po uwzględnieniu zaludnienia Kwatungu i pd.-mandżurskiej strefy kolejowej wzrasta liczba zaludnienia do głów. Japończyków łącznie z Koreańczykami od , innych narodowości do (razem 30, ). Rozkład zaludnienia na poszczególne prowincje przedstawia się jak następuje: Fengtien 15, , Kiryn 7, , Ileilungkiang 3, , Dżehol Harbin , Hsingan , Hsinking Spis Europejczykom iv holenderskich Indjach Wschodnich (1933). W latach 1880 do 1930 wzrosła liczebność Europejczyków czterokrotnie, osiągając głów. Jest rzeczą charakterystyczną, że przyrost zaznaczył się 3 razy silniej w grupie elementów obcych, w stosunku do której tyleż razy słabszym okazał się przyrost Europejczyków holenderskich. EUROPA. Nome obliczenia powierzchni Portugalji. Według ostatnich obliczeń wynosi powierzchnia kontynentalnej Portugalji km 2 (dotąd przyjmowano ), wysp km 2 (dotąd 3.304). Powierzchnia państwa bez'kolonij liczy zatem km 2. Według spisu z r liczy Portugalja kontynentalna mieszkańców, wyspiarska co czyni razem 6, Poniżej podajemy oficjalne daty dla wyspiarskiej części państwa: Angra do Heroísmo 695 km 2 ( mieszk.), Horta 761 km 2 ( mieszk.), Ponta Delgada 845 km 2 ( mieszk.) t. j. Azory razem km 2 ( mieszk.). Madeira 782 km 2 ( osób).

15 Nr. 10. WIADOMOŚCI GEOGRAFICZNE Budowa linji kolejowej Burgos M udry i. Na znajdującej się na ukończeniu linji Burgos Madryt, skracającej połączenie /. Francją o /.górą 100 kin. wykończono technicznie najtrudniejszy odcinek, a mianowicie przejście przez pasmo Sierra de Guadarrama. Nowa linja przebija 4 km długim tunelem przełęcz Somosierra (1.441 m), wyzyskując ponadto 10 mniejszych tuneli i pięć poważnej wysokości wiaduktów. Cała budowa ma charakter luksusowo-sportowy i przeznaczona jest dla ożywienia ruchu turystycznego. Ani dla rolnictwa ani dla przemysłu linja ta znaczenia nic posiada. Co więcej nawet w wewnętrznej komunikacji hiszpańskiej nie będzie wcale miała zastosowania, jako pozbawiona połączeń. Budom a wysokogórskiej szosy w paśmie Grossglockuer. Na przeszły rok t. zn. w 1955 r. zostanie oddana do użytku publicznego wysokogórska szosa, łącząca Ferleiten (na N od Taurów) z miejscowością Heiligenblut w dolinie górnej Moll. W użytkowaniu znajdują się na pn. odcinek Fusch Hochmais (1850 m) i na pd. Heiligenblut Kasereck wzniesienie Franciszka Józefa (2.560 m). Obecnie pracuje się nad najwyższemi częściami drogi na linji Fuschertórl Hochtor (2.506 m). Rozbudowa portu Hirtshals. Założony w r na duńskiem vv>brzeżu w Skagerraku port Hirtshals zastąpi w najbliższym czasie Frederikshavn w komunikacji trajektowej z Norwegją. Brunśmik portem. W związku z rozbudową niemieckiego Mittelland kanału" funguje Brunświk od maja 1954 r. jako port żeglugi śródlądowej. Port położony 6 km na pn. od miasta liczy in 2 powierzchni. Głębokość basenu 3,5 m. Żegluga na Dnieprze wkroczyła w nowy okres. Na skutek ukończenia budowy tamy dnieprostrojskiej, spiętrzającej wody na odcinku porohów umożliwiono bezpieczne pokonanie tego odcinka rzeki. Z końcem października b. r. nadeszły do Odessy pierwsze transporty drzewa z okolic górnego Dniepru. VI. Notatki naukowe (Notes WANDA REWIEŃSKA (Wilno). scientifiques). Z ANTROPOGEOGRAFJI BRASŁAWIA. Brasław jest osiedlem nadjeziornem. Młody krajobraz dyluwjalny okolic miasteczka, bogaty w różnorodne formy akumulacji i egzaracji lodowcowej, obfituje w jeziora (pojezierze brasławskie). Dookoła Brasławia jeziora Drywiaty, Cno i Nieśpisz, połączone szeroką, zabagnioną doliną Drujki, oraz Bołojce, Jelnia i Biereże tworzą pierścień wodny, przerwany tylko w kilku miejscach. Wymienione przerwy, suche skrawki terenu wśród wód, wykorzystują drogi kołowe. Miasto rozbudowało się wzdłuż północnego brzegu jeziora Drywiaty, na wzniesieniu, które dominuje od 14 do 30 metrów nad poziomem jezior. Wymienione wzniesienie ciągnie się w formie wału o szerokości od 100 do 500 m z północnego zachodu na południowy wschód. Mamy tu do czynienia z typowym ozem, zbudowanym z piasków drobnoziarnistych i z piasków ilastych, poziomo uławiconych. W miejscu, gdzie zbliżają się do siebie brzegi jezior Drywiaty i Nowiato, oz zanika, poczem ukazuje się dalej na wschód za miasteczkiem koło cegielni, ciągnąc się w kierunku wsi Dąbki. Obie części ozu rozdziela obniżenie, przez które podczas wysokich wodostanów wiosennych przelewa się woda jeziorna 1 ). Od północy oddziela oz obniżenie ozgraben gdzie występują wilgotne łąki ') Poziom jezior przed paru laty drogą regulacji rzeki Drujki został znacznie ohniżony. Zalewy ustały.

16 88 WIADOMOŚCI GEO( RAFICZiNE 1954 Nr. 10 (v\ przedłużeniu jez. No wiato) oraz mokradła. Na zachodzie oz zanika kolo wsi Nadbrzezie ustępując miejsca pagórkom, zbudowanym z ciężkiej, czerwonej gliny morenowej. Na jednej z kulminacji ozu, nieco wyrównanej i podsypanej (Góra Zamkowa) spotykamy ślady starego zamku. Ten ostatni musiał posiadać znakomite warunki obronne. Położony między jeziorami na wzniesieniu, zamek brasławski łączył w sobie sytuację obronną grodu wyżynnego i nadwodnego. Dookoła zamku miasteczko rozrastało się drogą stopniowego opanowywania ozu od podnóża, po przez jego zbocza i obniżenia do szczytu. Wycinek z mapy w skali 1: Czarna linja oznacza granice ozu braslawskiego Les environs de Braslaw. Echelle 1: L'oos de Braslaw est marqué par la ligne noire. Do kateaorji najstarszych ulic Brasławia zaliczymy ul. Piłsudskiego (dawniej Wielka) oraz Trzeciego Maja. Pierwsza z nich biegnie po południowej stronie ozu nad brzegiem jez. Drywiaty, wzdłuż drogi skierowanej w stronę Święcian i Wilna, druga po północnej stronie ozu, nad jez. Nowiato wzdłuż drogi skierowanej do Krasławia. Inwentarz miasteczka z roku 1554 wymienia przy ulicy Wielkiej nad jeziorem Drywiato" 68 posesji miejskich, na ulicy od jeziora Nowiato, w tyle ulicy Wielkiej" 11 posesji miejskich. Bardziej intensywny rozwój starego Brasławia nad jeziorem Drywiaty tłomaczy moment komunikacyjny i klimatyczny: większe znaczenie drogi na Wilno (główna arterja ruchu na omawianym terenie) oraz ekspozycja południowa na zboczach ozu, posiadająca dla osadnictwa w surowym klimacie pojezierza doniosłe znaczenie. Obie wymienione ulice, dwa naturalne przejścia pomiędzy brzegami

17 WIADOMOŚCI GEOGRAFICZNE jezior i stromizną zboczy ozu, łączył położony przy icli zbiegu stary rynek. W inwentarzu z XVII, XVIII wieku ukazuje się cały szereg nowych, nieznanych w poprzednich stuleciach, ulic, jak ul. Radzka, Stanisławowska, Zamkowa, Piaski i t. d. Topogralja tych ostatnich jest trudna do ustalenia. W każdym bądź razie rozrastający się Brasław, wobec szczupłości miejsca nad brzegami jezior Drywiaty i Nowiato, musiał wchodzić na stoki i grzbiet ozu, wykorzystując jego naturalne obniżenia. Na planie Brasławia, wykonanym przez mierników Kowieńskiej Komisji Lustracyjnej z roku 1869, dostrzegamy tylko dwie ulice, położone nad brzegami jezior: ul. Piłsudskiego i początek Trzeciego Maja. W XIX wieku zmiana sytuacji politycznej w kraju oraz pominięcie Brasławia przez sieć kolejową, ujemnie odbiło się na sytuacji gospodarczej miasteczka. Brasław w wymienionym okresie czasu kurczy się, porzuca zdobyte dla osadnictwa placówki na zboczach i grzbiecie ozu, wraca do swoich szczupłych granic z XVI wieku. Ostatnio mamy do zanotowania ponowny proces atakowania ozu przez osadnictwo, stojący w ścisłym związku z powojennym, gwałtownym rozrostem Brasławia. W roku 1921 ten ostatni liczył 1587 mieszkańców, w roku mieszkańców. Przyrost podczas dziesięciolecia wyniósł 97.7 /o przyrost roczny wynosił 72 /oo. co kilkakrotnie przewyższa na'turalny średni przyrost ludności (22 /oo) w województwach wschodnich. Impuls rozwojowy został nadany przez osadzenie władz powiatowych w miasteczku. W czasach historycznych ośrodkiem krystalizacji, dookoła którego rozwijał się Brasław, był zamek. Obecnie rolę zamku przejęło na siebie starostwo. Gmach starostwa i towarzysząca mu kolonja urzędnicza rozłożyły się na zboczach i na grzbiecie ozu, tworząc nową dzielnicę, położoną w promieniu 1200 m od dawnego centrum. W kierunku wymienionej dzielnicy rośnie miasteczko. Przedewszystkiem wydłużyła się ulica nad jeziorem Nowiato (Trzeciego Maja), wchodząc na zbocza ozu. Od tej ostatniej w kierunku południowym wyrosły bocznice: kierunek północny, gdzie przebiega wilgotny ozgraben, jest prawie pominięty przez osadnictwo. Szybki rozwój terytorjalny Brasławia w ciągu ostatniego piętnastolecia sprawił, że w orbitę miasteczka została wciągnięta wieś Zanowiackie Gumna. Przy ulicy Trzeciego Maja, prowadzącej do starostwa, wśród nowych domów o charakterze podmiejskim lub willowym spotykamy zagrody wiejskie, czasami tworzące łącznie z budynkami gospodarskiemi mały, zamknięty bramą kwadrat (okólnik). Jest to stara forma osadnictwa o charakterze obronnym, spotykana jeszcze dość często w osiedlach wiejskich na pojezierzu brasławskiem. Mamy tu do czynienia z dziwnym kontrastem: główna arterja ruchu w nowej, europeizującej się dzielnicy miasteczka i stare formy obronnego osadnictwa zgodnie koegzystują obok siebie. Wzrost liczby mieszkańców Brasławia oraz jego rozwój jako ośrodka gospodarczego kraju wysunęły potrzebę założenia nowego rynku: stary rynek o zbyt małej powierzchni nie wystarczał. Nowy rynek założono przed kilku laty na grzbiecie ozu. Dookoła tego ostatniego wyrosły liczne budynki mieszkalne: cała nowa dzielnica.

18 90 WIADOMOŚCI GEO( RAFICZiNE 1954 Nr. 10 Niezwykle charakterystyczny jest rysunek ulic w Brasławiu: mamy tu wyraźną zgodność z morfologją terenu. Kształt miasta wydłużony powtarza kształt ozu. Główne ulice ciągną się łukowato z zachodu na wschód, omijając największe stromizny wzniesienia. Pozatem mamy jeszcze szereg drobnych, krętych uliczek chaotycznie rozrzuconych. Całość wskazuje na brak planu rozbudowy miasteczka. Brasław rozwija się samorzutnie. Domy powstają w miejscach podyktowanych przez teren. Gdzieniegdzie tylko mieszkańcy skopują grzbiet ozu, rozpłaszczają go, ułatwiając w ten sposób swoje na nim bytowanie. Rozmieszczenie domów w Brasławiu u podnóża ozu oraz na jego zboczach i grzbiecie nadaje całości skupienia charakter amfiteatralny, przypominający miasta położone w dolinie na tarasach rzecznych. Reasumując powyższe rozważania stwierdzamy oscylacje osadnicze w Brasławiu. W okresach pomyślniejszej konjunktury dla miasteczka osadnictwo miejskie, posiadające większą silę żywotną, pokonuje przeszkody, wspina się na grzbiet ozu, trwa na nim pomimo niekorzystnych warunków bytowania jak brak wody, stromizna spadków, oddalenie od głównych szlaków komunikacyjnych, przenosi tam nawet swoje centra życia miejskiego (Rynek). W okresie załamania wraca na wybrzeża jezior, tracącczęść sił żywotnych, zamyka się w granicach naturalnych, zakreślonych przez teren. LITERATURA. Hedemann O.: Historja powiatu brasławskiego, Wilno, Rydzewski B.: Fizjograf ja województwa wileńskiego, Wilno i ziemia wileńska, Skorowidz miejscowości Rzplitej polskiej, Warszawa Plan miasta Brasławia z roku 1869 (oryginał w Starostwie w Brasławiu). QUELQUES REMARQUES SUR LA GÉOGRAPHIE HUMAINE DE BRASLAW. Résumé. Braslaw (voïevodie de Wilno) est situé parmi les lacs Drywiaty et Nowiato, sur une élévation qui domine de m le niveau des lacs. L'élévation mentionnée est un oos typique, construit de sables fins et de sables argileux stratifiés. L'oos s'étend dans la direction de NO vers SE.

19 Nr. 10. WIADOMOŚCI GEOGRAFICZNE Au nord de l'oos peut distinguer un oosgraben" avec des prairies humides et des terrains marécageux. Sur une culmination de l'oos, un peu aplanie et souleuée on rencontre les vestiges d'un vieux château tort. Autour du château un petit bourg s'était développé. Situé d'abord au pied de l'oos, il finit par occuper les pentes et la cime de ce dernier. Les rues les plus anciennes de Braslaw, comme on peut le constater dans les documents historiques du XVI s., longeaient les bords des lacs Drywiaty et Nowiato, profitant d'un passage étroit qui existait entre les bords lacs mentionnés et la pente de l'oos. Au 17 et au 18 s. le bourg se développe. Sur la croupe de l'oos se forment de nouvelles rues. Au 19 s. le développement territorial de Braslaw est arrêté: le bourg se resserre, abandonne les postes gagnés sur les pentes d'oos pour les colonies, il s'enferme dans les limites du XVI s. Ce phénomène s'explique par la décadence économique de Braslaw qui fut la suite du changement de la situation politique du pays (les partages de la Pologne), et par l'éloignement du réseau des chemins de 1er. Dernièrement s'est manifesté un nouveau procès energique de la colonisation de l'oos. Braslaw grandit rapidement surtout durant le période de Le nombre des habitans du bourg est monté de 1587 à ce qui fait 97,9 /o d'accroissement pendant dix ans. L'impulsion à cette évolution fut donée par l'établissement de autorités de district. A l'époque historique le château fort était le centre ou se cristallisait l'évolution de Braslaw. Actuellement c'est la starostie qui est le centre. L'édifice de lu starostie ainsi que les maisons de fonctionnaires de l'etat occupèrent les pentes et la croupe de l'oos en formant un nouveau quartier, situé à 1200 m du centre d'autrefois. Le bourg s'élargit dans la direction de ce quartier. C'est surtout la rue 3 Mai (Trzeciego Maja) au bord du lac Nowiato qui a été allongée jusque sur la pente d'oos avec des rues latérales allant vers le sud. Quand au nord avec son oosgraben'' humide il n'y a presque pas de colonisation. La rapidité de l'évolution territoriale de Braslaw durant les dernières quinze années fit que le village Zanowiackie Gumna" fut englobé dans l'orbite du bourg. La rue 3 Mai qui mène à la starostie nous présente à coté des maisons urbaines et suburbaines des maisons de campagne, des habitations toutes champêtres qui forment quelques fois un carré avec leur cour et leurs bâtiments d'exploitation. C'est une ancienne forme de colonie fortifiée qu'on rencontre encore fréquemment dans les fermes des environs de Braslaw. Le plan des rues de Braslaw est caractéristique; nous avons ici une harmonie sensible avec la morphologie du terrain: la figure allongée de la ville est la répétition des formes de l'oos. Les rues principales forment des arcs qui vont de l'ouest à l'est, en évitant les pentes trop rapides de l'oos. En outre il y a toute une rangée de petites rues sinueuses, jetées sans orde. Le tout suppose un manque de plan dans l'élargissement du bourg. Braslaw évolue spontanément. Les maisons surgissent aux endroits diétés par le terrain. Parfois seulement les habitations aplanissent la croupe de l'oos, en se facilitant l'existence. La disposition des maisons de Braslaw au pied de l'oos, sur ses pentes et sa croupe prête à l'ensemble un caractère amphithéatral qui rappelle le* villes situées dans la vallée sur les terrasses de la rivière. En résumant les réflexiens précédentes nous constatons à Braslaw des oscillations coloniales. Aux époques des conjonctures économiques plus favorables pour le bourg une colonisation plus forte surmonte les obstacles et fait l'ascension de la croupe de l'oos en y demeurant malgré les circonstances peu favorables, comme le manque d'eau, les pentes trop rapides, l'éloignement des principales artères de communication; elle y transporte même les centres de la vie municipale (la place du marché Rynek). Dans la période de la crise elle revient sur les bords des lacs, en perdant une partie de ses forces vitales, elle s'enferme dans les bornes naturelles, tracées par le terrain.

20 92 Geograf ja Vii. Recenzje (Comptes-rendus). regionalna: J a 11 S t. Bystro u. Algier, kraj i ludzie. (Dookoła ziemi. T. 91. Lwów, Książnica. 1934, str. 244). Barwnym jak zwykle językiem, od niechcenia.jak gdyby, opowiada By stroń najciekawsze, najprawdziwsze i najniewiarygodniejsze historje. 7. miasta, które rysuje z zadziwiającym realizmem i odczuciem Wschodu, udajemy się na wybrzeże. Przeżywamy historję podboju i kolonizacji Algerji. Zwiedzamy Wielką Kabylję, Setif Timgad, Ued Rirh i M'zab. Razem z autorem podziwiamy surowiznę krajobrazów i zastanawiamy się nad rozmaitością form życia duchowego, rozwijających się w zetknięciu z pierwotną przyrodą piasków, pustyń, żaru słonecznego i nocnych chłodów. Ił. Gordziałkowsk i. Czarny sen. (Dookoła ziemi. T.?). Lwów, Książnica-Atlas, 1934, str Autor spędził jako lekarz w Kongu Belgijskiem 3-lata w walce ze śpiączką, którą nazywa Czarnym snem". Podając w formie pamiętnikarskiej swe przeżycia, wplata wiele barwnych opisów tyczących życia, zwyczajów i obyczajów miejscowej ludności. Adam Wisłocki. Przez jeziora i rzeki Braslamszczyzny. Reportaż z kajakowej włóczęgi. Warszawa. Gł. Księg. Wajsk., str Opowieść Wisłockiego, zwracająca uwagę sportowców polskich, na mało znaną Brasław szezyznę, posiada duże znaczenie nietylko z punktu widzenia propagandy i sportu lecz i dla geografów, krajoznawców itp. Umiejętne przedstawienie tak przyrody jak i życia ludzkiego, poparte szeroką wiedzą historyczną i socjalno-ekonomiczną nadają książce specjalny charakter. Strona wydawnicza bez zarzutu. Kartograf ja, geodezja, geofizyka: Mapa Rzeczypospolitej Polskiej, podziałka 1:1, : wydanie A. (hypsometryczne). Warszawa, Wojskowy Instytut Geograficzny, Szlachetnym i dojrzałym owocem usilnej pracy naukowej i technicznej Wojsk. Inst. Geogr. jest ostatnio opublikowana i przedstawiona Międzynarodowemu Kongresowi mapa Rzeczypospolitej Polskiej. Oparta o opracowane przez W. I. G. arkusze międzynarodowej miljdnówki", różni się od nich specjaluem potraktowaniem rysunku terenu. Kierownictwo W. 1. G. stanęło na jedynie słuszneni stanowisku kombinowania metod graficznych celem osiągnięcia maksimum plastyki i realizmu odtwórczego. W związku z tem mimo poziomicowego rozwiązania mapy szeroko zastosowano cieniowanie, uwypuklając jużto obszary górskie jużteż drobniejsze formy orograficzne, skazane przy doktrynerskiem przestrzeganiu zasady poziomicowej na zagładę. Całości dopełnia bogata sieć rzeczna, obfita a dyskretnie narzucona sytuacja i szczegółowo naniesiony aparat komunikacyjny. Wybitna estetyka mapy zasługuje na tein dobitniejsze podkreślenie, że dodatnio wpływa na jej wartość, naukową. Eugenjusz Romer. Mały Atlas Geograficzny. Wydanie dwunaste. Lwów, Książnica-Atlas Ostatnie wydanie Małego Atlasu Geograficznego" daje wyraz chlubnej ewolucji, odbytej przez polską kartografję cywilną. Czystość i świeżość barw, precyzyjność krycia i niska cena przy dużej rozmaitości treści stawiają ten atlasik w rzędzie bodajże najpiękniejszych dzieł naszej kartografji. Eugenjusz Romer. Powszechny Atlas Geograficzny, II. wydanie, Lwów, Książnica-Atlas, Każdy geograf polski i każdy miłośnik geograf j i przeżyje niewątpliwie kilka chwil głębokiego wzruszenia i niemniejsżej dumy, biorąc w rękę U. wydanie P. A. G. Wydanie jest rekapitulacją, syntezą dorobku geografji polskiej kilku lat ostatnich. Zarówno bogactwo treści jak i technika wykonania walczą z sobą o lepsze; Na specjalne wyróżnienie zasługuje dział gospodarczy w opracowaniu A. Zierhoffera. Interesującym nabytkiem jest mapa J. Haliczera tycząca gęstości zaludnienia Europy w r Nader korzystnie prezentuje się Polska (10 tablic i 33 map prócz wykresów i djagramów).

21 Nr. 10. WIADOMOŚCI GEOGRAFICZNE Jedynym w tej chwili brakiem Atlasu, dającym się w krótkiej drodze usunąć jest brak skorowidza miejscowości. Janiszewski Michał. Fizyczna mapa Polski, podziałka 1:2, Warszawa, nakładem Naszej Księgarni" Pojawienie się mapy Janiszewskiego jest najlepszym dowodem rozwoju polskiej kartografii cywilnej. Pomijając tu problem treści mapy 1 ) (rozwiązany nader celowo i szczęśliwie) tem usilniej podkreślamy stronę techniczną. Mapa wykonana jest w barwach od zieleni do bronżowej. Kolory są czyste i odbijają się wyraziście, dzięki czemu mimo stosunkowo małego formatu arkusza udało się Autorowi uwypuklić całe bogactwo ukształtowania pionowego. Szczęśliwy był pomysł umieszczenie w kartonie hipsometrycznej mapki Europy Środkowej i Wschodniej, na którem to tle czytelnik może się zorjentować w stosunkach wielkościowych odnośnie powierzchni. Wogóle zaś z uznaniem powitać należy inicjatywę Naszej Księgarni" w kierunku rozszerzenia działalności wydawniczej i na dziedzinę kartografii. Pierwsza próba wypadła jaknajpomyślnief. Osadnictwo, prehistorja i etnograf ja: Wanda Rewieńska. Bereza Kartuska, wybrane rozdziały z mitr o po geograf j i miasteczka. Wilno 1934; 63 str.. t blokdjagr., 3 map i planów. 15 fotogr. Miniaturowe studjum W. Rewieńskiej stanowi wartościowy nabytek naszej literatury antropogeograficznej. Dowodem jego dojrzałości jest umiar w zestawieniu szeregu faktów z rozmaitych dziedzin geografji w granicach dyktowanych koniecznością genetyczno-kauzalnego traktowania problemu. Poszczególne rozdziały zazębiają się ściśle, a ich konstrukcja wewnętrzna posłużyć może za wzór metodycznego ujęcia zarówno w sposobie przeprowadzania rozumowania jak i z uwagi na jasność i barwność wykładu. Szczególnie cennym jest ustęp, poświęcony demografji. Daje on poraź pierwszy szczegółowy wgląd w strukturę ludnościową kresowego miasteczka. wgląd tem cenniejszy, że Autorka nie żałowała trudu, by zdobyć kilkanaście różnych wyrazów liczbowych. Śledzenie wywodów Autorki ułatwiają starannie dobrane ilustracje, mapy oraz plany. Wąsowicz J. Z geografji osiedli miejskich na Wołyniu. Czasopismo Geograficzne. T. XII. Z. 3 4, str Lwów Rozprawa powyższa reprezentuje odmienny kierunek w pracach geogr. osadniczych Instytutu Lwowskiego. Autor zajął się zmianami form osadnictwa w ostatnim 100-leciu. Przez porównanie mapy rosyjskiej z 1827 r. z mapą polską ( r.) wykazał, że ostatnia podaje o miejscowości więcej, czyli 22 /o ogółu osad oraz dał obraz ich rozmieszczenia. Następnie zają się dziejami osadnictwa, a więc uwłaszczeniem włościan, kolonizacją polską, niemiecką, czeską, procesem komasacji i parcelacji wielkich marątków i w rezultacie doszedł do wniosku, że procesy te zmieniły zasadniczo formy osiedli w Vs wsi na Wołyniu. Rola czynników geograficznych miała znaczenie podrzędne, gdyż podłoże nie stanowiło wybitnej przeszkody dla tych procesów. Ujęcie takie jest typowe dla podobnych opracowań osadnictwa zachodnio-europejskiego, gdzie rola podłoża również staje się niezmiernie mała, to więc nadaje artykułowi cechę odrębności w naszej geograficznej literaturze. Typ domu..słoiniano-glinianego". który na Wołyniu rozprzestrzenia się z okolic Zdołbunowa, występuje obecnie prawie w całej Polsce, w każdym razie na półn.-wsch., w centrum i na pd.-zach. jest próbą zastąpienia drzewa do budowy w współczesnym okresie kryzysowym: nie jest więc czemś specjalnie charakterycznem dla Wołynia. Krótka interesująca rozprawka może być przyczynkiem do odmiennego, gospodarczego podejścia do osadnictwa wiejskiego. leszcz.!) Mapa podaje miasta w skali 7-stopniowej, notuje koleje i kanały oraz granice województw.