Pamięć o E. Wiechercie zapoczątkował Jacek Trawczyński, adwokat

Transkrypt

1 Ernst Wiechert ( ) i jego ślady na ziemi mazurskiej Rozdział 4 Pamięć na ziemi polskiej o E. Wiechercie Pamięć o E. Wiechercie zapoczątkował Jacek Trawczyński, adwokat ze Szczytna, przeczytał wszystkie książki pisarza. Zaczął poszukiwać miłośników twórczości na Warmii i Mazurach 83. Poszukiwania rozpoczął od pani Walentyny Dermackiej, następnie odwiedził Janinę Brodę z Sędańska, Krystynę Kołodziejczak z Sawicy, Wiktora Marka Leyka ze Szczytna, Leona Żura z Giżycka, Grzegorza Jasińskiego z Olsztyna, Ryszarda Bitowta z Mrągowa, Tadeusza Willana z Krutyni, Henryka Saterę z Piersławka, ks. Jana Rosłana z Ostródy, Franciszka Kiwickiego z Jedwabna 84. Dzięki tym osobom zostało zorganizowane w dniu 18 maja 1987 roku w Szczytnie seminarium z okazji 100 rocznicy urodzin Ernsta Wiecherta 85. Wielką orędowniczką pisarza była Walentyna Sapieha-Dermacka, która urodziła się w nowogrodzkim powiecie, w rodzinie ziemiańskiej, na Mazury trafiła z radziecką komendanturą wojskową. Osiedliła się w Pieckach. Poznała ludzi znających osobiście Ernsta Wiecherta. O pisarzu dowiedziała się od gajowego Sławomira Pietrzykowskiego 86, zapamiętała nazwisko pisarza i sięgnęła po książki. Ze- 83. J. Trawczyński, Moja przygoda z Wiechertem, Gazeta Olsztyńska, z dn , s Ibidem, s Ibidem, s W. Katarzyński, Kazali mi Niemców przepędzić, Gazeta Olsztyńska, nr 48, 1989, s

2 brała niemal wszystkie wydania jego książek po polsku i niemiecku, kolekcjonowała materiały w postaci wycinków prasowych dotyczące jego życia i dzieła. Zbierała odbitki ważnych papierów związanych z Wiechertem, otrzymała portret wykonany na podstawie autentycznego zdjęcia przez pana Ozgę, odkupiła kanapę z domu w którym urodził się piewca Mazur 87. Nawiązywała kontakty z ludźmi całego świata, którzy pielgrzymowali do miejsca jego urodzin. Nawiązała kontakt z Międzynarodowym Stowarzyszeniem Twórczości pisarza, które mieści się w Berlinie (Stowarzyszenie to posiada siedzibę prawną w Dinslaken / Zagłębie Ruhry, członkowie zarządu pochodzą z różnych miast, a regularne sesje odbywają się w Mülheim / Ruhr; Berlin niestety nie odgrywa w działalności Stowarzyszenia najmniejszej roli uwaga: B. D.). Roztoczyła opiekę nad grobami z rodziny E. Wiecherta, była inspiratorką działań innych ludzi. Posiadała bogate zbiory sztuki ludowej oraz kilkanaście figurek, które inspirowały twórczość pisarza a zostały wykonane przez artystkę ludową Władysławę Prucnel 88. W jednym ze swych pokoi urządziła wystawę poświęconą pisarzowi, którą po śmierci matki zajmuje się jej córka Maria Dermacka. Miłośnikiem twórczości Ernsta Wiecherta jest Ryszard Bitowt, mrągowski historyk i publicysta, który po raz pierwszy zetknął się z Wiechertem w 1956 roku 89. W bibliotece znalazł zeszyt z życiorysem pisarza w języku polskim i niemieckim oraz recenzje kilku książek. W 1963 roku w Wyszemborku poznał pana Gustawa Siedlińskiego, był to najstarszy Mazur, który znał rodzinę Wiechertów i był z nimi zaprzyjaźniony 90. To od niego pan Ryszard dowiedział się wiele szczegółów i obejrzał wiele pamiątek. Były to listy ojca do Ernsta, 87. Ibidem, s R. Tonera, Pisarz humanista, Gazeta Olsztyńska, z dn , s E. Szymborska, Wywiad z Ryszardem Bitowtem. Ernst Wiechert, Panorama Ziemi Mrągowskiej, z dn , s Ibidem, s

3 pozdrowienia od pisarza, wspólne zdjęcia. Od pana Siedlińskiego otrzymał portfel ze zdjęciami, który podarował pisarz swojemu choremu ojcu. Ryszard Bitowt poszukując pamiątek po E. Wiechercie w Piersławku znalazł zegar, dwa fotele i stół, fuzję oraz dokumenty 91. Spotykał się z panią Dermacką, pisał do prasy, organizował spotkania, poszukiwał kronik o życiu Wiecherta i jego ojcu. Ryszard Bitowt za pośrednictwem Towarzystwa Numizmatycznego zaproponował wydanie medalu na cześć Wiecherta. Medal, który zaprojektował Aleksander Wałas, wykonany został przez Zakłady Veritas w Częstochowie 92. W sierpniu 2001 roku Mrągowskie Towarzystwo Numizmatyczne wyemitowało nowy medal pamiątkowy, prezentujący Ernsta Wiecherta 93. Zaprojektowany został przez Rousanę i Andrzeja Nowakowskich, wykonany został w Mennicy Państwowej w Warszawie. Brązowy i srebrny medal na awersie pokazuje portret Wiecherta piszącego na tle lasu, który był natchnieniem dla poety. W tle widać groby bliskich, pierwszej żony Mety Wiechert i synka Ernsta Wiecherta oraz grób żony nadleśniczego ze Strzałowa. Po prawej stronie tafla jeziora Majcz Duży są groby. Na rewersie z kolei widać drogę wśród drzew do rodzinnego domu pisarza - leśniczówki w Piersławku, u dołu autograf poety. Z boku żuraw, który był przyjacielem pisarza z lat dziecięcych, pisał o nim w książce Lasy i ludzie. Jednym z ważnych miejsc pamięci jest skromny dom w którym się urodził Ernst Wiechert, obok stodoła, pomieszczenie na pralnię, obudowana studnia. Autor wygląd swojego domu zamieścił w powieści Lasy i Ludzie : Dom był stosunkowo nowy, kiedy rodzice się doń wprowadzili. Zbudowany z czerwonych cegieł miał też dach z czerwonej dachówki i już przez to jawił się z oddali jako wytwór ładu i solidarności skarbu państwa, podczas gdy w naszym krajobrazie 91. Ibidem, s E. Szymborska, Wywiad z Ryszardem Bitowtem. Ernst Wiechert, Panorama Ziemi Mrągowskiej, zdn , s wjs, Medal Wiecherta, Panorama Mazurska, z dn , s

4 czymś oczywistym były drewniane budowle, pokryte trzcinowym lub słomianym dachem 94. Po wielu latach Państwowy Skarb Leśny wydał zezwolenie na dobudowanie u północnego szczytu domu werandy z wielkimi oknami. Przez drzwi wchodziło się do sieni z ceglaną podłogą. Na strych i do piwnicy prowadziły schody. W sieni były drzwi na prawo, które prowadziły do kuchni, na lewo do jadalnego pokoju i gabinetu ojca. Była też sypialnia rodziców, pokój mieszkalny oraz przedsionek pokryty barwnymi tapetami. Na górze znajdował się mały pokoik z jednym oknem i kaflowym piecem 95. Po wojnie dom ten nieznacznie zmienił swój wygląd. Został zlikwidowany ganeczek. Osadzono w domu pracowników nadleśnictwa Strzałowo. Na początku lat 80 - tych olsztyński oddział Związku Literatów Polskich podjął starania o ufundowanie w Piersławku tablicy pamiątkowej. Autorem inskrypcji jest tłumacz prozy Wiecherta i znawca jego twórczości Tadeusz Ostojski. Tablica pamiątkowa następującej treści: W tym domu 18 maja 1887 roku urodził się Ernst Wiechert, prozaik i poeta piewca Mazur, autor Lasów i ludzi, Dzieci Jerominów, Baśni, Lasu umarłych, człowiek prawy, antyfaszysta, były więzień Buchenwaldu 96, została odsłonięta 19 maja 1987 roku 97. Po wejściu w życie ustawy z dnia 7 kwietnia 1989 roku, prawo o stowarzyszeniach, powstała możliwość powołania do życia Mazurskiego Stowarzyszenia Miłośników Twórczości Ernsta Wiecherta 98. Jacek Trawczyński zebrał do utworzenia stowarzyszenia 34 osoby, na liście tej znalazła się prof. Anna Wolf-Powęska, prof. Janusz Jasiński, 94. E. Wiechert, Lasy i ludzie, tł. T. Ostojski, Olsztyn 1984, s Ibidem, s E. Mazgal, Czy Wiechert był antyfaszysta?, Gazeta Olsztyńska, z dn , s W. Katarzyński, P. Pawłowski, Cienie nad Wiechertem, Gazeta Olsztyńska, z dn , s J. Trawczyński, Moja przygoda z Wiechertem, Gazeta Olsztyńska, z dn , s

5 dr Andrzej Wakar, Hieronim Skorupka, Tadeusz Ostojski, adwokat Rajmund Żuk, Piotr Grabowski, dr Elżbieta Budna, ks. Jan Rosłan, ks. Mieczysław Pikora 99. Dwa lata później zostało utworzone Stowarzyszenie Miłośników Twórczości Ernsta Wiecherta. Celem jego było propagowanie w całej Polsce twórczości pisarza z Piersławka, inspirowanie tłumaczy do przekładania twórczości pisarza na język polski, a wydawców do wydawania jego dzieł. Miało też za zadanie nagradzać naukowców i ludzi pióra. Przedmiotem troski towarzystwa był dom rodzinny pisarza w Piersławku w gminie Piecki. 100 Siedzibą Stowarzyszenia jest Olsztyn, ponieważ najwięcej członków było z Olsztyna. Pierwszym jego przewodniczącym W. M. Leyk ze Szczytna, drugim Grzegorz Wagner z Piecek, a trzecim ks. Krzysztof Mutschmann z Sorkwit 101. Do władz Stowarzyszenia należały: prof. Janina Ciechanowicz z Uniwersytetu Gdańskiego i Kira Gałczyńska z leśniczówki Pranie 102. Towarzystwo następnie rozpoczęło starania o wydzierżawienie lub odkupienie domu od Lasów Państwowych, jednak to nie doszło do skutku. Lasy zgodziły się na remont z własnych środków. Prace nadzorował wojewódzki konserwator zabytków, a Stowarzyszenie nadzorowało czy remont jest zgodny z wcześniejszym wyglądem. Nadleśnictwo udostępniło jedną salę na izbę pamięci, do której wchodzi się po nowych schodach, obok zrobiono podjazd dla wózków inwalidzkich. Na podłodze została ułożona terakota, a sufit został zrobiony z lakierowanych desek. Następnie Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie zwróciło się do osób prywatnych o udostępnienie pamiątek po pisarzu oraz przygotowało ekspozycję stałą. Mazurskie Stowarzyszenie Miłośników Twórczości Ernesta Wiecherta i Akade- 99. Ibidem, s Powstaje Stowarzyszenie Wiechertowskie, Gazeta Olsztyńska, z dn , s Ibidem, s Ibidem, s

6 mia Bałtycka w Lubece zorganizowała w dniach 2-4 grudnia 1994 roku w Mrągowie sesje wiechertowską, w której wzięli udział przedstawiciele Okręgowego Zarządu Lasów Państwowych, dyrektor Muzeum Warmii i Mazur, konsul Niemiec w Gdańsku, pełnomocnik wojewody ds. mniejszości i inicjatyw lokalnych, naukowcy, literaci i członkowie Stowarzyszenia. Głównym tematem było zagospodarowanie leśniczówki 103. Ustalono, że będzie pełniła normalne zadania związane z gospodarką leśną, znajdzie się tam biuro i mieszkanie leśniczego. W budynku gospodarczym zaplanowano salę wystawową z pokojami gościnnymi i to ma być sfinansowane ze środków Fundacji Polsko-Niemieckiej. Według zamierzeń Stowarzyszenia leśniczówka ma się stać nie tylko muzeum Ernsta Wiecherta, ale miejscem spotkań twórców z Polski, Niemiec, Litwy i Rosji. Na tym spotkaniu zostały wybrane nowe władze Stowarzyszenia, przewodniczącym został ks. Krzysztof Mutschmann z Sorkwit, wiceprzewodniczący Burkhard Ollech z Lubeki, sekretarzem Dariusz Jarosiński z Mrągowa, skarbnikiem Grzegorz Wagner z Piecek. W skład zarządu weszli: prof. Andrzej Drawicz, Renate Marsch-Potocka i Tadeusz Ostojski 104. Otwarcie Muzeum Ernsta Wiecherta w Piersławku nastąpiło w lipcu 1996 roku, kustoszem została pani Anna Sadownikow, żona leśniczego 105. Muzeum posiada kilka pamiątek po pisarzu, m.in. pierwsze wydania jego książek i tłumaczenia jego dzieł na język polski. W zbiorach muzeum znajdują się również listy do Blanche Gaudenz, która była przyjaciółką Wiecherta, zdjęcia, tabliczka grafitowa, która prawdopodobnie należała do Wiechertów. Skórzany portfel, który prawdopodobnie podarował ojcu, a także akt zgonu Ernsta Wiecherta, który przywiózł pilot wycieczek ze Szwajcarii. Reprodukowane fotografie i portret olejny pisarza, zegar ścienny z namalowanym wokół 103. Wik, Sesja wiechertowską, Gazeta Olsztyńska, z dn , s Ibidem, s Wywiad z A. Sadowników przeprowadziłam dn

7 cyferblatu mazurskim pejzażem, który został odnaleziony na strychu leśniczówki. Wokół domu rosną klony i ogromny kasztan, które pamiętają pisarza. (Aneks I). W sezonie zagląda tu sporo turystów, głównie niemieckich, pani kustosz włącza kasetę w języku niemieckim oraz w języku polskim, zawierającą informacje o pisarzu, jego dziełach i samej wystawie. Natomiast Polacy wciąż znają zbyt słabo Wiecherta. W tym roku został wykonany parking dla autokarów, rozpoczęto remont budynku gospodarczego. Następnym miejscem pamięci Ernsta Wiecherta jest Muzeum Warmii i Mazur w Mrągowie, które istnieje od roku 1969 i jest placówką wielodziałową, gromadzącą i propagującą wiedzę o regionie. Są to następujące wystawy: Z dziejów Mrągowa i okolic, Staroobrzędowcy na Mazurach i ich ikony, Okolice Mrągowa w pradziejach. Natomiast stała wystawa, która istnieje od 17 maja 1997 roku w zabytkowym budynku przylegającym do ratusza zwanym Wartownią Bośniaków jest poświęcona twórczości Ernsta Wiecherta. Wystawa została zorganizowana z okazji 110 rocznicy urodzin pisarza i obrazuje etapy jego życia: Plansza I Fotogram leśniczówka w Piersławku (Aneks II, fot. 1 ) Fotogram E. Wiechert z ojcem i bratem Plansza tekstowa fragment wiersza Do nocy wersja polska Plansza tekstowa fragment wiersza Do nocy wersja niemiecka Materiał informacyjny udostępniony przez A. Wierzbicką. Gablota I Biblia wydana w Halle w 1879 roku (Aneks II, fot. 2 ) 41

8 Plansza II Fotogram Akademia Królewiecka (Aneks II, fot. 3 ) Fotogram E. Wiechert w młodości Plansza tekstowa fragment wiersza Koniec roku wersja polska Plansza tekstowa fragment wiersza Koniec roku wersja niemiecka Gablota II Emblemat Akademii Królewieckiej Plansza III Fotogram budynek szkolny w Berlinie (Aneks II, fot. 4 ) Fotogram Ernst Wiechert Plansza tekstowa fragment. wiersza Pora w drogę wersja polska Plansza tekstowa fragment. wiersza Pora w drogę wersja niemiecka Plansza IV Fotogram dom Ernsta Wiecherta w Ambach (Aneks II, fot. 5 ) Fotogram E. Wiechert Plansza tekstowa fragment wiersza Jeszcze rozbrzmiewa moja pieśń wersja polska i niemiecka Na kubiku maszyna do pisania ze zbiorów Ryszarda Bitowt Fotogram dom E. Wiecherta Hof Gagert (Aneks II, fot. 6 ) Fotogram E. Wiechert Plansza z fragmentem wiersza Poprzedzającym w drodze wersja polska i niemiecka 42

9 Plansza VI Fotogram obóz koncentracyjny (Aneks II, fot. 7 ) Fotogram E. Wiechert Plansza z fragmentem wiersza Wilki w klatce wersja polska i niemiecka W dniu 20 sierpnia 2000 roku w gablocie umieszczono kopię listu Ernsta Wiecherta do Blanche Gaudenz wraz z maszynopisem treści listu i jego tłumaczeniem na język polski. (Aneks II, fot. 8 ) Natomiast w listopadzie tego samego roku do wystaw dołączono jedną gablotę zawierającą: (Aneks II, fot. 9 ) znaczek pocztowy wydany w 50 rocznicę śmierci pisarza bilet wstępu na wieczór autorski Ernsta Wiecherta w 1937 roku medal poświęcony E. Wiechertowi wydany na 100 rocznicę urodzin. W dniu 10 października 2001 roku w nowej gablocie umieszczono medale: posrebrzany i z brązu patynowego, które zostały wybite w sierpniu 2001 roku. Oglądając wystawę w Wartowni Bośniaków można przeżyć chwilę zadumy słuchając kasety z wierszami Ernsta Wiecherta w interpretacji aktora, Tadeusza Madeja w wersji niemieckiej, jak też w tłumaczeniu polskim 106. Mieszkańcy Piecek dla uczczenia pamięci Ernsta Wiecherta w 110 rocznicę urodzin pisarza w 1997 roku nadali imię Ernsta Wiecherta Gminnej Bibliotece Publicznej w Pieckach. Biblioteka ta posiada stałą ekspozycję poświęconą pisarzowi oraz jego dorobek literacki Wystawę oraz materiały dotyczące wystawy udostępniła pani Alina Wierzbicka, kierownik muzeum, dnia roku Informacje udostępniła kierownik biblioteki pani Jolanta Duszak, dnia roku. 43

10 Pamięć o pisarzu jest żywa w Szkole Podstawowej oraz Gimnazjum w Pieckach. Młodzież czyta książki Ernsta Wiecherta, przygotowuje wystawki, konkursy oraz występy artystyczne z okazji kolejnych urodzin pisarza. Pani Maria Dermacka przejęła po swojej matce opiekę nad mogiłami bliskich Ernesta Wiecherta. Są to: grób ojca pisarza w Pieckach, oraz mogiła 1895), zmarłego na dyfteryt, która znajduje się 1 kilometr od leśniczówki. W odległym o 6 kilometrów Strzałowie nad jeziorem Majcz Wielki spoczywa pierwsza żona autora Meta Wiechert i ich jednoroczny synek Edgar (zmarł w dwa dni po urodzeniu uwaga: B. D.). W Krutyni znajduje się grób dziadków Ernsta Wiecherta. 44