PROPOZYCJE KE DOTYCZĄCE ZMIAN PRAWA UNIJNEGO W ZAKRESIE GOSPODARKI ODPADAMI KOMUNALNYMI

Transkrypt

1 PROPOZYCJE KE DOTYCZĄCE ZMIAN PRAWA UNIJNEGO W ZAKRESIE GOSPODARKI ODPADAMI KOMUNALNYMI Beata B. Kłopotek Departament Gospodarki Odpadami Poznań, 15 października 2014 r. Zakres prezentacji 1. Nowe dokumenty KE; 2. Nowe propozycje legislacyjne; 3. Podsumowanie. 2 1

2 Nowe dokumenty KE Projekt dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady zmieniającej dyrektywy 2008/98/WE w sprawie odpadów, 94/62/WE w sprawie opakowań i odpadów opakowaniowych, 1999/31/WE w sprawie składowania odpadów, 2000/53/WE w sprawie pojazdów wycofanych z eksploatacji, 2006/66/WE w sprawie baterii i akumulatorów oraz zużytych baterii i akumulatorów i 2012/19/UE w sprawie zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego (COM(2014) 397), Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów Ku gospodarce o obiegu zamkniętym: program zero odpadów dla Europy (COM(2014) 398), opublikowane w dniu 2 lipca 2014 r. 3 Powody zaproponowania zmian legislacyjnych Wymagania zawarte w dyrektywach dotyczące konieczności przeglądu dotychczas ustanowionych celów w zakresie gospodarki odpadami; Potrzeba podjęcia intensywniejszych wysiłków na rzecz zwiększenia efektywności wykorzystania zasobów; Zamiar ujednolicenia definicji oraz uproszenia i optymalizacji obowiązków sprawozdawczych, a także wprowadzenia systemu wczesnego ostrzegania w celu monitorowania zgodności z celami. 4 2

3 Główne proponowane zmiany w zakresie gospodarki odpadami komunalnymi Nowe definicje (m.in. odpadów komunalnych, odpadów żywności, odpadów opakowaniowych, odpadów resztkowych, odpadów ulegających biodegradacji); Nowe cele (m.in. w zakresie przygotowania do ponownego użycia i recyklingu odpadów komunalnych i odpadów opakowaniowych, redukcji składowania odpadów); System wczesnego ostrzegania; Walka z zaśmiecaniem (opisanie działań w planach gospodarki odpadami i wprowadzanie sankcji za zaśmiecanie). 5 Definicja odpadów komunalnych 1 Art. 3 pkt 1a dyrektywy ramowej o odpadach (2008/98/WE):»odpady komunalne«oznaczają odpady określone w załączniku VI; Załącznik VI do dyrektywy ramowej o odpadach (2008/98/WE): Odpady komunalne obejmują odpady z gospodarstw domowych i odpady z handlu detalicznego, małych przedsiębiorstw, budynków biurowych i instytucji (takich jak szkoły, szpitale, budynki władz publicznych) o charakterze i składzie podobnym do odpadów z gospodarstw domowych, zbierane przez gminy lub w ich imieniu. 6 3

4 Definicja odpadów komunalnych 2 Załącznik VI do dyrektywy ramowej o odpadach c.d.: Kategoria ta obejmuje: odpady wielkogabarytowe (np. AGD, meble, materace); odpady z terenów zielonych, liście, ściętą trawę, zmiotki z ulic, zawartość pojemników na nieczystości oraz odpady ze sprzątania placów miejskich; odpady z wybranych usług komunalnych, tj. odpady z pielęgnacji parków i ogrodów, odpady z czyszczenia ulic; obejmuje ona także odpady z tych samych źródeł, o podobnym charakterze i składzie, które: nie są zbierane w imieniu gmin, lecz bezpośrednio w ramach systemów odpowiedzialności producenta lub przez prywatne organizacje nienastawione na zysk do celów ponownego użycia i recyklingu, głównie w formie zbiórki selektywnej; pochodzą z obszarów wiejskich nieobjętych regularną zbiórką 7 odpadów. Definicja odpadów komunalnych 3 Załącznik VI do dyrektywy ramowej o odpadach c.d.: Kategoria ta nie obejmuje: odpadów z sieci kanalizacyjnej i z oczyszczalni ścieków, w tym osadu ściekowego; odpadów budowlanych i rozbiórkowych. 8 4

5 Definicja odpadów żywności Art. 3 pkt 4a dyrektywy ramowej o odpadach (2008/98/WE):»odpady żywnościowe«oznaczają żywność (w tym części niejadalne) utraconą w łańcuchu dostaw żywności, nieobejmującą żywności przeznaczonej do wykorzystania jako materiał, np. bioprodukt, pasza dla zwierząt lub wysłanej do redystrybucji; 9 Definicja odpadów opakowaniowych Art. 3 pkt 2 dyrektywy opakowaniach i odpadach opakowaniowych (94/62/WE):»odpady opakowaniowe«oznaczają wszelkie opakowania lub materiały opakowaniowe objęte definicją odpadów zawartą w art. 3 ust. 1 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/98/WE 10 5

6 Przygotowanie do ponownego użycia i recyklingu odpadów komunalnych Cele (art. 11 ust. 2 lit. a i c oraz ust. 4 dyrektywy ramowej o odpadach): Terminy: do 1 stycznia 2020 r. i do 1 stycznia 2030 r.; Wysokość: odpowiednio co najmniej 50% i 70%; Nowa metodologia liczenia osiągnięcia celów. Odpady powinny być zagospodarowywane zgodnie z hierarchią sposobów postępowania z odpadami po przygotowaniu do ponownego użycia i recyklingu, kolejne w hierarchii są pozostałe metody odzysku, w tym odzysk energii. Unieszkodliwianie odpadów, w tym składowanie odpadów i mechaniczno-biologiczne przetwarzanie zmieszanych odpadów komunalnych powinno być zdecydowanie zredukowane. 11 Metodologia liczenia osiągnięcia celów Wagę odpadów przygotowanych do ponownego użycia i poddanych recyklingowi należy rozumieć jako wagę odpadów poddanych procesowi ostatecznego przygotowania do ponownego użycia lub procesowi recyklingu, pomniejszoną o wagę wszelkich materiałów, które zostały usunięte w trakcie tego procesu ze względu na obecność zanieczyszczeń i które muszą zostać unieszkodliwione lub poddane innym procesom odzysku. Jednakże w przypadku gdy usunięte materiały stanowią 2 % lub mniej wagi odpadów poddanych temu procesowi, wagę odpadów przygotowanych do ponownego użycia i poddanych recyklingowi należy rozumieć jako wagę odpadów poddanych procesowi ostatecznego przygotowania do ponownego użycia lub procesowi recyklingu. 12 6

7 Zapobieganie powstawaniu odpadów żywności Art. 9 ust. 3 dyrektywy ramowej o odpadach Państwa członkowskie wprowadzają środki w celu zapobiegania wytwarzaniu odpadów żywnościowych w całym łańcuchu dostaw żywności. Celem tych środków jest zapewnienie, aby ilość odpadów żywnościowych w sektorach produkcji żywności, sprzedaży detalicznej/dystrybucji żywności, gastronomii/hotelarstwa i gospodarstw domowych została zmniejszona o co najmniej 30 % w okresie od 1 stycznia 2017 r. do 31 grudnia 2025 r. 13 Bioodpady Art. 22 dyrektywy ramowej o odpadach W celu zminimalizowania zanieczyszczenia materiałów odpadowych państwa członkowskie zobowiązane są zapewnić do 2025 r. selektywną zbiórkę bioodpadów. Komisja dokonuje oceny gospodarowania bioodpadami w celu przedłożenia wniosku, o ile będzie to wskazane. W ramach oceny bada się możliwość ustalenia minimalnych wymogów gospodarowania bioodpadami i kryteria jakościowe dla kompostu i sfermentowanej biomasy pochodzących z bioodpadów, tak aby zagwarantować wysoki poziom ochrony zdrowia ludzkiego i środowiska. 14 7

8 Przygotowanie do ponownego użycia i recyklingu odpadów opakowaniowych 1 Cele (art. 6 ust. 1 lit. f k dyrektywy o opakowaniach i odpadach opakowaniowych): Terminy: do końca 2020 r., do końca 2025 r. i do końca 2030 r.; Wysokość: ogólne odpowiednio co najmniej 60%, 70% i 80% oraz dla poszczególnych materiałów; Nowa metodologia liczenia osiągnięcia celów analogicznie jak w przypadku odpadów komunalnych. 15 Przygotowanie do ponownego użycia i recyklingu odpadów opakowaniowych 2 Tworzywa sztuczne: 2020 r. 45%, 2025 r. 65%. Drewno: 2020 r. 50%, 2025 r. 65%, 2030 r. 80%. Papier i tektura: 2020 r. 85%, 2025 r. 90%. 16 8

9 Przygotowanie do ponownego użycia i recyklingu odpadów opakowaniowych 3 Metale żelazne: 2020 r. 70%, 2025 r. 80%, 2030 r. 90%. Szkło: 2020 r. 70%, 2025 r. 80%, 2030 r. 90%. Aluminium: 2020 r. 70%, 2025 r. 80%, 2030 r. 90%. 17 Składowanie odpadów 1 Art. 5 ust. 2a dyrektywy o składowaniu odpadów Do dnia 1 stycznia 2025 r. państwa członkowskie nie przyjmują na składowiskach odpadów innych niż niebezpieczne odpadów nadających się do recyklingu, w tym tworzyw sztucznych, metali, szkła, papieru i tektury oraz innych odpadów ulegających biodegradacji. 18 9

10 Składowanie odpadów 2 Art. 5 ust. 2b dyrektywy o składowaniu odpadów Od dnia 1 stycznia 2025 r. państwa członkowskie w danym roku nie przyjmują na składowiskach odpadów innych niż niebezpieczne w ilości odpadów przekraczającej 25 % łącznej ilości odpadów komunalnych wytworzonych w poprzednim roku. 19 Składowanie odpadów 3 Art. 5 ust. 2c dyrektywy o składowaniu odpadów Państwa członkowskie podejmują starania, aby do dnia 1 stycznia 2030 r. na składowiskach odpadów innych niż niebezpieczne przyjmować wyłącznie odpady resztkowe, co oznacza, że łączna ilość odpadów kierowanych na takie składowiska nie przekracza 5 % całkowitej ilości odpadów komunalnych wytworzonych w poprzednim roku. Komisja jest zobowiązana dokonać przeglądu tego celu do 2025 r. i, w razie potrzeby, przedłożyć wniosek ustawodawczy w sprawie prawnie wiążącego celu redukcji składowania odpadów do 2030 r

11 Składowanie odpadów 4 nowe definicje Art. 2 lit. aa dyrektywy o składowaniu odpadów»odpady resztkowe«oznaczają odpady będące wynikiem odzysku, w tym recyklingu, uniemożliwiającego dalszy odzysk, w związku z czym zachodzi konieczność ich unieszkodliwienia Art. 2 lit. m dyrektywy o składowaniu odpadów»odpady ulegające biodegradacji«oznaczają drewno, odpady żywnościowe i odpady ogrodnicze oraz papier i tekturę oraz wszelkie inne odpady, które ulegają rozkładowi beztlenowemu lub tlenowemu 21 System wczesnego ostrzegania 1 Art. 11a i załącznik VIII dyrektywy ramowej o odpadach, art. 6a dyrektywy o opakowaniach i odpadach opakowaniowych, art. 5a dyrektywy o składowaniu odpadów: Przygotowanie przez Komisję Europejską, we współpracy z Europejską Agencją Środowiska, sprawozdań na temat realizacji celów w latach 2017, 2022 i 2027 (teoretycznie na 3 lata przed terminem osiągnięcia ilościowych celów), zawierające: oszacowanie stopnia realizacji celów określonych przez każde państwo członkowskie, określenie przewidywanego czasu realizacji celów przez każde państwo członkowskie oraz wykaz państw członkowskich, w przypadku których istnieje ryzyko nieosiągnięcia tych celów w wyznaczonych terminach, wraz z właściwymi zaleceniami, przy czym w razie konieczności sprawozdania te mogą zawierać informacje na temat wdrożenia dodatkowych wymogów oprócz tych, które wymieniono powyżej; 22 11

12 System wczesnego ostrzegania 2 Przedłożenie Komisji Europejskiej przez zagrożone nieosiągnięciem celów państwo członkowskie w terminie 6 miesięcy od dnia opublikowania sprawozdania Komisji planu zapewnienia zgodności z wyszczególnieniem działań, które zamierza podjąć, aby zrealizować te cele. W planie zapewnienia zgodności bierze się pod uwagę zalecenia Komisji określone w sprawozdaniu, środki przewidziane w załączniku VIII lub wszelkie inne stosowne środki. Należy również określić przewidywany termin zapewnienia zgodności; 23 System wczesnego ostrzegania 3 W przypadku celu w zakresie odpadów komunalnych na rok 2020 państwo członkowskie może zwrócić się o przedłużenie terminu osiągnięcia celu maksymalnie o 3 lata. Wniosek o przedłużenie uważa się za przyjęty, jeżeli Komisja nie zgłosi zastrzeżeń do planu zapewnienia zgodności w ciągu pięciu miesięcy od jego otrzymania. W przypadku zgłoszenia zastrzeżeń Komisja zobowiązuje dane państwo członkowskie do przedłożenia poprawionego planu zapewnienia zgodności w terminie dwóch miesięcy od otrzymania uwag Komisji. Komisja zobowiązana jest ocenić poprawiony plan zapewnienia zgodności w terminie dwóch miesięcy od jego otrzymania i przyjąć lub odrzucić w formie pisemnej wniosek o przedłużenie terminu. W przypadku braku reakcji ze strony Komisji w podanym terminie, wniosek o przedłużenie terminu uważa się za przyjęty

13 Środki wg załącznika VIII dyrektywy ramowej o odpadach 1 środki mające na celu poprawę jakości danych statystycznych i wygenerowanie jednoznacznych prognoz dotyczących zdolności w zakresie gospodarowania odpadami i różnic w stosunku do celów ilościowych określonych w dyrektywach, lepsze wykorzystanie podstawowych instrumentów gospodarczych, w tym: stopniowe podnoszenie podatków od składowania w odniesieniu do wszystkich kategorii odpadów (komunalnych, obojętnych, innych), wprowadzenie lub zwiększenie podatków od spalania lub wprowadzenie specjalnych zakazów dotyczących spalania odpadów nadających się do recyklingu, stopniowe rozszerzenie na całe terytorium państw członkowskich systemów opłat proporcjonalnych do ilości wyrzucanych odpadów, stanowiących zachętę dla producentów odpadów komunalnych do ograniczania ilości, ponownego użycia 25 i recyklingu odpadów, Środki wg załącznika VIII dyrektywy ramowej o odpadach 2 środki służące zwiększeniu opłacalności istniejących i przyszłych systemów odpowiedzialności producenta (w tym szczegółowe środki i harmonogram wdrożenia minimalnych wymogów dotyczących rozszerzonej odpowiedzialności producenta, zawartych w załączniku VII). Rozszerzenie zakresu systemów odpowiedzialności producenta na nowe strumienie odpadów, ekonomiczne zachęty dla władz lokalnych do propagowania działań zapobiegawczych, rozwoju i intensyfikacji systemów selektywnej zbiórki, środki w celu wsparcia rozwoju sektora ponownego użycia, środki w celu zniesienia szkodliwych dopłat niezgodnych z hierarchią postępowania z odpadami, 26 13

14 Środki wg załącznika VIII dyrektywy ramowej o odpadach 3 środki techniczne i fiskalne, które mają wspierać rozwój rynków produktów wprowadzonych do ponownego użytku i materiałów pochodzących z recyklingu (w tym kompostowania), a także podnosić jakość materiałów pochodzących z recyklingu, środki mające na celu podniesienie wiedzy społeczeństwa na temat prawidłowego gospodarowania odpadami i zmniejszenia ilości odpadów, w tym kampanie ad hoc w celu ograniczenia ilości odpadów u źródła oraz zapewnienia wysokiego poziomu uczestnictwa w systemach selektywnej zbiórki odpadów, środki w celu zapewnienia odpowiedniej koordynacji między wszystkimi właściwymi organami publicznymi zaangażowanymi w gospodarowanie odpadami, a także zaangażowania innych ważnych zainteresowanych podmiotów, 27 Środki wg załącznika VIII dyrektywy ramowej o odpadach 4 wykorzystanie europejskich funduszy strukturalnych i inwestycyjnych w celu finansowania rozwoju infrastruktury gospodarowania odpadami potrzebnej do realizacji odpowiednich celów, wszelkie odpowiednie alternatywne lub dodatkowe środki mające na celu osiągnięcie tych samych celów

15 Środki wg załącznika VIII dyrektywy ramowej o odpadach 5 Plan powinien być opracowany na podstawie oceny dotychczasowych planów gospodarowania odpadami oraz po konsultacjach z odpowiednimi zainteresowanymi stronami i właściwymi organami publicznymi zajmującymi się gospodarowaniem odpadami. Do planu należy dołączyć wyniki tych konsultacji, a także ocenę jego oczekiwanego wpływu na osiągnięcie odpowiednich celów objętych planem. Wraz z planem należy przedstawić szczegółowy harmonogram stosowania proponowanych środków. W razie konieczności plan zawiera zmianę planowania niezbędnej infrastruktury, a także, w stosownych przypadkach, towarzyszy mu proponowany harmonogram dostosowania istniejących krajowych lub regionalnych planów gospodarowania odpadami zgodnych z definicją podaną w art. 28, oraz programów zapobiegania powstawaniu odpadów zgodnych z definicją podaną w art. 29 dyrektywy ramowej o odpadach. 29 Podsumowanie 1 Niewątpliwie odpady, w tym odpady komunalne, należy traktować jako zasoby: nieenergetyczne, energetyczne. Biorąc pod uwagę stan gospodarki odpadami komunalnymi w poszczególnych krajach członkowskich Unii Europejskiej oraz aspiracje niektórych krajów, z pewnością poziomy przygotowania do ponownego użycia i recyklingu ulegną znacznemu podwyższeniu, ale należy oczekiwać, że będą to poziomy racjonalne. Wykorzystanie odpadów komunalnych w sposób materiałowy (jako zasoby nieenergetyczne) wymaga zapewnienia odpowiedniej ich czystości (wysokiej ze względu na istniejące w kraju instalacje pozwalające na recykling wysokiej jakości), co w konsekwencji oznacza konieczność zbierania ich w sposób selektywny

16 Podsumowanie 2 Konieczna jest pogłębiona analiza w celu wyboru najbardziej efektywnych i wydajnych systemów selektywnego zbierania odpadów oraz podjęcie odpowiednich działań w celu ich ustanowienia i utrzymania (analiza powinna obejmować m.in. następujące zagadnienia: rodzaje odpadów odbierane bezpośrednio od właścicieli nieruchomości i sposoby ich odbierania (np. pneumatyczne), wymagania odnośnie do gniazd na odpady opakowaniowe i ich rozmieszczenia, warunki wprowadzenia systemu depozytowego na opakowania po napojach, wymagania dotyczące punktów selektywnego zbierania odpadów komunalnych i ich rozmieszczenia, rodzaje odpadów możliwych do zbierania w instytucjach publicznych). 31 Podsumowanie 3 Konieczne będzie zapewnienie odpowiednich instalacji do recyklingu selektywnie zbieranych bioodpadów biorąc pod uwagę ich właściwości, preferowaną metodą ich zagospodarowania powinna być fermentacja. Niezbędna jest refleksja nad przyszłością instalacji mechanicznobiologicznego przetwarzania zmieszanych odpadów komunalnych instalacji, których głównych celem działania jest przygotowanie tych odpadów do składowania poprzez rozkład odpadów ulegających biodegradacji; biorąc pod uwagę cel, jakim jest wykorzystanie odpadów jako zasobów w pierwszej kolejności nieenergetycznych w przyszłości (w obecnej formie) nie będą one miały racji bytu; w przyszłości o ile zostały wybudowane na odpowiednim poziomie część mechaniczna będzie mogła być wykorzystana do doczyszczania frakcji materiałowych selektywnie zebranych, a część biologiczna do zagospodarowania selektywnie zbieranych bioodpadów

17 Podsumowanie 4 Odpady, które nie nadają się do recyklingu, a mają wartość opałową powinny być wykorzystywane energetycznie (odzysk energii) elektrociepłownie na odpady. Konieczne jest przeprowadzenie na szeroką skalę w kraju badań morfologicznych odpadów, aby możliwe było wiarygodne oszacowanie niezbędnych mocy przerobowych poszczególnych typów instalacji, biorąc pod uwagę również działania w zakresie zapobiegania powstawaniu odpadów. Stymulowaniu właściwych rozwiązań technologicznych powinny również służyć odpowiednio dobrane instrumenty ekonomicznofinansowe i wsparcie ze środków publicznych wyłącznie inwestycji rzeczywiście służących osiąganiu celów. 33 DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ! Beata B. Kłopotek Departament Gospodarki Odpadami Poznań, 15 października 2014 r. 17