Kościół pw. św. Antoniego Opata w Męcinie rys historyczny

Transkrypt

1 Kościół pw. św. Antoniego Opata w Męcinie rys historyczny Drewniany kościół pw. św. Antoniego Opata w Męcinie nie jest pierwszą świątynią na tym miejscu. Na temat wcześniejszego kościoła wiadomo jednak niewiele. Można przypuszczać, że był on fundacji rycerskiej i powstał około drugiej połowy XIII wieku, o czym świadczy wymieniający Męcinę wykaz osad Sądecczyzny istniejących przed rokiem Na podstawie zachowanych dokumentów można też stwierdzić, że parafia w Męcinie była wówczas dobrze zagospodarowana i zorganizowana, dosyć zamożna. Pewien obraz męcińskiego kościoła z roku 1608 dają zapiski z wizytacji biskupiej, według których budowla wzniesiona była z drewna modrzewiowego, kryta gontem, ogrodzona, zamykana na dwie bramy. Dzwonnica znajdowała się przed wejściem do kościoła. Brak informacji na temat wystroju wnętrza obiektu związany jest z profanacją świątyni przez Arian, którzy zajmowali ją przez równe czterdzieści lat. Wiadomo tylko, że podczas wspomnianej wizytacji ściany były gołe, z prześwitującymi na wylot szparami, bez dekoracji i obrazów. Prosty strop ozdobiony był starą polichromią a chór nieskomplikowaną balustradą. Belka tęczowa miała kształt trapezu z krzyżem pośrodku, a w prezbiterium znajdowała się mała ambona i dwie proste stalle. Gotycki kościół rozebrano ponieważ był zbyt mały dla powiększającej się wspólnoty parafialnej. W roku 1685 Stanisław Krzesz wybudował własnym kosztem nową, obecną świątynię. Konsekrował ją sufragan krakowski Stanisław Szembek w 1692 roku. Barokowy kościół, wielokrotnie odnawiany i przebudowywany, pierwotnie kryty był gontem blachą pokryto go dopiero w 1909 roku. Wieża kościoła wzniesiona została prawdopodobnie w 1805 roku. Jej konstrukcja i styl wskazują na innego, późniejszego wykonawcę bryła jest

2 niejako doklejona do korpusu kościoła. W roku 1724 poszerzeniu uległa maleńka zakrystia ze skarbcem, w którym na wtórnie użytych deskach zachowała się polichromia zdobiąca niegdyś pierwszy męciński kościół (?). Dobudowa bocznej kaplicy p. w. Najświętszego Serca Pana Jezusa pozostaje w niewątpliwym związku z ufundowanym w Męcinie w roku 1739 bractwem pod tym samym wezwaniem. Według źródeł, w 2 poł. XVIII wieku odnowione zostały ołtarze, a w poł. XIX wieku dokonano renowacji całego kościoła oraz sprawiono wiele cennych rzeczy z jego wyposażenia. Kolejne prace przeprowadzono w drugiej i trzeciej dekadzie XX wieku odrestaurowano wówczas ołtarz główny i organy, wnętrze odmalowano. W latach następnych konserwacji poddawano wybiórczo poszczególne elementy ruchomego wyposażenia świątyni, głównie obrazy i rzeźby. Wiele przedmiotów z oryginalnego wystroju kościoła uległo na przestrzeni wieków zniszczeniu, inne usuwano fundując w ich miejsce nowe. Wokół kościoła do dziś zachowało się też wtórnie otynkowane, oryginalne ogrodzenie świątyni kamienny, pokryty dachówką mur, wzdłuż którego rosną zabytkowe już drzewa. Kościół pw. św. Antoniego Opata w Męcinie jest budowlą wzniesioną na planie podłużnym, orientowaną, jednonawową, z węższym prostokątnym prezbiterium zamkniętym trójboczną absydą, do którego od strony północnej przylega zbudowana na planie kwadratu mała zakrystia. Od południa do nawy dobudowana jest, połączona z korpusem kościoła arkadą, kaplica boczna, a od zachodu kwadratowa wieża mieszcząca kruchtę z głównym wejściem do świątyni. Ściany kościoła mają konstrukcję zrębowo wieńcową, od zewnątrz oszalowane są pionowymi deskami. Całość spoczywa na podwalinie z kamienia i zaprawy glinianej, na której ułożono kamienną posadzkę. Wieża jest dwukondygnacyjna, zwężająca się ku górze, z pulpitowymi daszkami nadającymi bryle kościoła charakterystyczny kształt. Dzwonnica zwieńczona jest ośmiobocznym, dwuczłonowym, baniastym hełmem z latarnią. Korpus kościoła nakrywa uginającymi się miękko połaciami wysoki, smukły dach siodłowy, od północy wydłużony przysłania zakrystię i skarbczyk. Konstrukcja więźby dachowej nietypowa, prawdopodobnie przebudowywana (?). W połaci dachu od strony południowej znajdują się świetliki tzw. powieki. Pod pokryciem z blachy zachowany wtórny (?) gont. Kościół w Męcinie wzoruje się zatem na tradycyjnych, wykształconych jeszcze w średniowieczu formach stylowych, połączonych z późniejszymi uproszczeniami i rozwiązaniami stosowanymi w wyniku ewolucji rzemiosła. Już w wydłużeniu rzutu poziomego występuje bowiem zjawisko wykraczające poza średniowieczne tradycje ciesielskie zarówno prezbiterium jak i nawa przybierają kształt wydłużonych prostokątów. Drugie nietypowe zjawisko to kształt belki tęczowej. Tym co wyróżnia ją spośród innych, są ukośne zastrzały na końcach, dzięki którym przybiera ona kształt trapezu. Całość zdobi ornamentyka ze stylizowanych, skręconych spiralnie wici akantu. Podobne, nietypowe zastrzały zaobserwować można w konstrukcji więźby dachowej, co może świadczyć o indywidualności kierującego budową mistrza ciesielskiego, poszukującego własnych rozwiązań konstrukcyjnych. Ukształtowanie wnętrza opiera się na rozwiązaniach tradycyjnych. Strop jest płaski i gładki, podczas gdy w innych drewnianych kościołach w tamtym czasie często występują już

3 pozorne sklepienia wzorowane na architekturze murowanej. Jedyne oprócz zakrystii wejście do kościoła prowadzi przez kruchtę w wieży kościelnej. Jest zatem wielce prawdopodobne, że drugie wejście znajdowało się początkowo w miejscu obecnej kaplicy bocznej. Proste, prostokątne obramienie drzwi głównych zastanawia o tyle, że portal prowadzący z prezbiterium do zakrystii, też prostokątny, zakończony jest u góry wycinkiem łuku, w którego kluczu znajduje się kolista tarcza z herbem. Podobne zwieńczenia mają okna męcińskiego kościoła. Zastanawiające jest także niespotykane, rokokowe obramienie arkady prowadzącej do dobudowanej kaplicy bocznej. Ściany i stropy kościoła zdobi figuralno ornamentalna polichromia nieznanego autora. Wielokrotnie odnawiana, wykonana została w 1888 roku, przysłaniając wcześniejsze nawarstwienia malarskie. Sceny figuralne usytuowane są na stropach świątyni, ściany zdobią patronowe motywy ornamentalne. Na stropie prezbiterium jest to przedstawienie Trójcy Świętej, połączone z ukośną kratką z motywami rozetek i liściastych gałązek na ścianach. Patronowa dekoracja ścian w nawie kościoła jest znacznie bogatsza kratka tworzy tu pola o kształcie czworoliścia ze stylizowanymi liliami lub liściami ułożonymi w krzyże. Na suficie widnieje przedstawienie Matki Boskiej Niepokalanie Poczętej. Oryginalna polichromia kaplicy bocznej opiera się na prostych, płycinowych podziałach ścian i stropie z przedstawieniem Chrystusa w Ogrojcu. Zasadnicze wyposażenie kościoła stanowią cztery ołtarze. Późnobarokowy ołtarz główny ufundowany w 1697 r. przez ówczesnego proboszcza, poświęcony jest Chrystusowi Bolejącemu. Jest to ołtarz jednokondygnacyjny z bramkami, mensą z antependium w formie ramy i figurami aniołów po bokach nastawy. Przełamane belkowanie stanowi podstawę pod promienistą glorię z symbolem Ducha Świętego i dwoma puttami po bokach w zwieńczeniu całego retabulum. Po obu stronach nastawy ołtarzowej, na tle uszaków w formie suchego, skręconego akantu, znajdują się zakończone półkoliście bramki z malowanymi drzwiczkami, zwieńczone rzeźbami aniołów trzymającymi narzędzia męki pańskiej. W ołtarzu głównym umieszczone są dwa obrazy o tematyce pasyjnej. Pierwszy, olejny na desce z datą 1648, przedstawia półobnażonego Chrystusa z czerwonym, opadającym płaszczem i koroną cierniową na głowie. Zbawiciel z półotwartymi ustami, palcami obydwu dłoni ukazuje głęboką ranę na prawym boku. Drugi obraz, przesuwny, XX wieczny, również wykonany w technice olejnej na podłożu drewnianym, przedstawia opłakiwanie Chrystusa przez Marię i aniołów. Skromniejsze ołtarze boczne, datowane na przełom wieków XVII i XVIII, poświęcone są św. Antoniemu Pustelnikowi patronowi kościoła i Matce Bożej Różańcowej, niegdyś Dzikowskiej. Ołtarz Serca Pana Jezusa w kaplicy bocznej reprezentuje styl rokoko. Dekoracyjna, architektoniczna struktura retabulum flankowana jest wiszącymi po obu jej stronach rzeźbami świętych Ignacego Loyoli i Jakuba Apostoła. Wystroju wnętrza świątyni dopełnia XVIII wieczna, wisząca ambona z rzeźbami czterech Ewangelistów i wizerunkiem Chrystusa Dobrego Pasterza oraz chór muzyczny w formie empory z balustradą i neorenesansowym prospektem organowym. Ruchome wyposażenie kościoła stanowi ciekawa kolekcja malarstwa tablicowego i sztalugowego oraz rzeźby i rzemiosła artystycznego; XVI wieczny obraz z przedstawieniami św. Rodziny i męczeństwa św. Wojciecha, XVII wieczne wizerunki św. Barbary, św. Jana Kantego, św. Jerzego walczącego ze smokiem, Ecce Homo i Acheiropita, XVIII wieczna seria

4 dwunastu temperowych obrazów z Chrystusem Błogosławiącym i apostołami, oraz przedstawienia Matki Boskiej Dzikowskiej, św. Stanisława Kostki, św. Tekli, św. Anny Samotrzeciej, św. Rocha, św. Antoniego Pustelnika, św. Dyzmasa, św. Sebastiana, św. Wawrzyńca i św. Andrzeja. Wolnostojące rzeźby to XVII i XVIII wieczne krucyfiksy oraz barokowa figura św. Jana Nepomucena. Całości dopełnia XVII wieczna, drewniana chrzcielnica, XVIII wieczne rokokowe konfesjonały, ławki i liczne drewniane lichtarze, XVIII wieczne, kryształowe żyrandole, a także XIX wieczne stacje drogi krzyżowej, a w zakrystii również barokowy lawaterz z narożną szafeczką i wiele, wiele innych. Kościół św. Antoniego Opata w Męcinie jest sanktuarium Pana Jezusa Miłosiernego. W każdy czwartek o (w sezonie letnim) jest tutaj sprawowana Eucharystia przy licznym udziale wiernych. Obecnie trwa gruntowny remont świątyni. Kościół zabytkowy jest włączony do Szlaku Architektury Drewnianej w Małopolsce. Jest udostępniony zwiedzającym, czy też nawiedzającym go, by sie w nim modlić. Przewodnikiem jest pani Ewa Pociecha.

5

6

7

8