Wolters Kluwer przedstawia HIT sezonu! SPRAWDŹ W SWOJEJ KSIĘGARNI LUB NA

Transkrypt

1

2 1

3 Wolters Kluwer przedstawia HIT sezonu! SPRAWDŹ W SWOJEJ KSIĘGARNI LUB NA

4 Spis tre Wuchta wiary jedzie do Poznania czyli pierwsze od wielu lat Law School w Polsce! Step - is it another exchange programme? Legislator obywatelski - internetowa platforma zmienprawo.pl Zakaz tortur w Uniwersalnym Systemie Ochrony Praw Człowieka oraz w Systemie Rady Europy Open Access Działalność Rzecznika Praw Obywatelskich na przykładzie Pełnomocnika Terenowego RPO w Katowicach Z wizytą w ONZ Wymiar sprawiedliwości na obszarze dawnego Związku Radzieckiego w świetle orzecznictwa Komitetu Praw Człowieka Każdy z nas jest negocjatorem - dlaczego nie być w tym dobrym? Prawa człowieka w sądzie: iluzja gwarancji vs zabieganie o ich przestrzeganie...28 Studenckie Forum Business Centre Club ELSA Poland Europejskie Stowarzyszenie Studentów Prawa board@elsa.org Ul. Marszałkowska 45/49 m. 31, Warszawa Skład: Sebastian Rusin

5 Zieleń. Zapach kwiatów, świeżo koszonej trawy. Event ELSA. Ogólnopolskie Dni Praktyk Prawniczych, może Konferencja. Wieczorem impreza, wyjście do baru ze znajomymi. W perspektywie przerwa na Święta Wielkanocne. W tym roku wyjątkowo długa, będzie więc czas na naładowanie baterii przed pierwszymi przygotowaniami do sesji, zaliczeniami, zerówkami. Piękny jest ten kwiecień dla studenta. I właśnie teraz, właśnie w kwietniu, w czasie jednym z najpiękniejszych w roku, zapraszam Was, Drodzy Czytelnicy, do zerknięcia do środka Magazynu Studenckiego INDEX. Na ławce w parku, w przerwie między zajęciami. Zajrzyjcie. Warto. Po raz pierwszy wydajemy wspomniany Magazyn w takiej formie. Po raz pierwszy także wiosną. Po raz pierwszy INDEX poświęcony jest niemal wyłącznie zagadnieniom prawnym. Nie ma tutaj wielu opisów przedstawiających nasze projekty. Jest merytoryka. Konkret. Tematem przewodnim, któremu zdecydowaliśmy się poświęcić najwięcej miejsca, są Prawa Człowieka, tak często łamane ostatnimi czasy w różnych częściach świata. Także tutaj, w Europie. W środku znajdziecie materiały przesłane m.in. od specjalistów z Ministerstwa Sprawiedliwości, Rzecznika Praw Obywatelskich, Fundacji Court Watch. Przeczytacie na czym polega jedna z najciekawszych możliwości, jakie daje ELSA, a więc wyjazd na Delegację. Znajdziecie także kalendarz na rok 2014, który będziecie mogli wyrwać ze środkowych stron i przykleić w Waszych pokojach. Aby przypominał, codziennie. O tym, że zawsze drzwi biur ELSA w całej Polsce są dla Ciebie otwarte. Z ELSowskimi pozdrowieniami, Arkadiusz Steć Wieceprezes ds. Marketingu ELSA Poland kadencji 2013/2014

6 W poprzednim wydaniu INDEX-u mieliśmy okazję poznać wrażenia jednej z ELSowiczek z wizyty w Lizbonie na Szkole Prawa organizowanej przez ELSA Portugal. Bazując na wymianie doświadczeń w ramach całej S i eci, E u r o p ej sk i e S towarzyszen i e S tu d en tów Prawa E L S A Pozn ań rów n i eż p osta n ow i ło zorgan i zować ten projekt dotyczący własności intelektualnej w kontekście jednolitego patentu europejskiego. Law School skąd i jak? Pomysł na organizację projektu o zasięgu międzynarodowym krążył w ELSA Poznań już od ponad roku, cały czas staraliśmy się jednak zdecydować na organizację projektu, który zarówno tematyką jak i formą przyciągnie zainteresowanie potencjalnych uczestników. Wybór padł, już w marcu 2013 roku, właśnie na

7 Szkołę Prawa projekt, który nie był w ramach ELSA Poland organizowany od wielu lat. Czym tak właściwie jest ten projekt? Od tego pytania zaczęliśmy właśnie nasze działania, w które na chwilę obecną zaangażowana jest większość członków ELSA Poznań. Co zatem szykujemy dla uczestników? 40 osób ze wszystkich 43 krajów członkowskich ELSA będzie miało możliwość przyjechać do Poznania od lipca 2014 roku. Zaczniemy z prawdziwym rozmachem a mianowicie Konferencją, która będzie otwarta i bezpłatna dla szerokiej publiczności. Dzięki temu przybliżymy problematykę jednolitego patentu europejskiego szerszemu gronu odbiorców, jednocześnie oferując osobom z zagranicy możliwość kolejnej wymiany doświadczeń w trakcie Konferencji. Po oficjalnym zakończeniu Konferencji, uczestniczy Szkoły Prawa udadzą się na pierwszy z paneli warsztatowych. Te zostały podzielone na dwa dziennie popołudniowy ma na celu przybliżyć określony temat. Po skończonym warsztacie uczestnicy będą mieli możliwość przygotować się do następnego (przedpołudniowego) panelu, który poruszy praktyczne aspekty zagadnień z dnia poprzedniego. Językiem zarówno Konferencji jak i warsztatów będzie oczywiście angielski. Coś dla ducha Czyli to, co jest najważniejsze w projekcie program akademicki. Wybór tematu nie był łatwą decyzją, jednakże zdecydowaliśmy się na poruszenie kwestii własności intelektualnej. Na skupienie się na jednolitym patencie europejskim zdecydowaliśmy się głównie ze względu na świeżość, co połączone jest (niestety) z niedostatecznym poinformowaniem studentów jak i branży w tym zakresie. Jednocześnie jest to temat wybitnie ponadnarodowy, co idealnie wpasowuje się w charakter samego Law School. Ponadto od ka dr y a ka demi ckiej Wydz ia łu Pr awa i A dmin istr a cji UA M w Poznaniu otrzymaliśmy znaczne wsparcie merytoryczne projektu. W przeciągu tygodnia chcielibyśmy szerzej omówić między innymi takie zagadnienia jak handlowe aspekty patentów, Jednolity Sąd Patentowy czy system podatkowy jako element zarządzania własnością intelektualną. Jednocześnie cały czas modyfikujemy kolejne tematy paneli we współpracy z ich prowadzącymi oraz poszukujemy kolejnych doświadczonych osób do współpracy wszystko w celu dopracowania do perfekcji programu akademickiego. Oczywiście na zakończenie projektu postaramy się odpowiedzieć na pytanie jakie korzyści zagrożenia niesie ze sobą jednolity patent europejski. Największą korzyścią dla uczestników, jaką niesie ze sobą omawiania wskazanego tematu (jak i każdego innego) w ramach Law School są sami uczestnicy! Oczywiście każdy temat będzie omawiany przez praktyków zarówno z Polski jak i zagranicy, jednakże to właśnie wymiana poglądów pomiędzy uczestnikami stworzy ostateczny odbiór całości problemu. Chcielibyśmy jednocześnie wskazać, że charakter Law School, jako projektu kładącego ogromny nacisk na merytorykę przyciąga osoby mocno zaangażowane w daną dziedzinę prawa, podnosząc tym samym jeszcze bardziej jego poziom. Coś dla ciała Oczywiście nie pozwolimy uczestnikom Law School odwiedzić stolicy Wielkopolski bez odpowiedniego zaplecza socjalnego! Pomijają kwestie dotyczące zakwaterowania oraz posiłków, które oczywiście spoczywają na barkach członków ELSA Poznań, zapewnimy w ciągu tygodnia szereg atrakcji. W pierwszej kolejności zamierzamy oprowadzić naszych gości po najbardziej zapadających w pamięć miejscach Poznania począwszy od Starego Rynku, przez Katedrę i Ostrów Tumski po najmłodszy (i świeżo wyremontowany) Zamek w Europie. Ponadto, uczestników z pewnością nie ominie wizyta w sławnych Browarach Lecha, gdzie będą mieli okazję zapoznać się z lokalnymi specjałami. Zwieńczeniem całego programu będzie oficjalna Gala, w trakcie której w wieczorowych strojach w centrum miasta uczestnicy będą mieli możliwość zakosztować specjałów polskiej kuchni. Networking czyli w czym tkwi siła ELSA W jaki sposób zamierzamy poinformować studentów z ca łej E ur o p y (i n ie tylko!) o Po z n a ń skim Law Sch o o l? W bardzo prosty sposób jako ELSA tworzymy Sieć zarówno jako organizacja, grono znajomych dzielących wspólne pasje, czy wreszcie Sieć osób szukających najciekawszych projektów o charakterze akademickim. W tym roku ELSA organizuje łącznie aż 18 Law Schools ich promocja na arenie międzynarodowej odbywa się p o p r z ez p o r ta l, któ r y z n a leź ć mo ż n a p o d a dr esem: Dzięki takim rozwiązaniom jesteśmy w stanie dotrzeć z naszymi najlepszymi projektami do szerokiego spektrum studentów i osób związanych z branżą, jednocześnie zwiększając poziom merytoryczny kolejnych wydarzeń dzięki wzajemnej wymianie doświadczeń, pomocy i kontaktów. O Poznańskim Law School więcej informacji oraz kontakt możecie znaleźć za pośrednictwem strony internetowej www. lsp2014.pl oraz naszego fanpage u na facebook u. Jeżeli macie ochotę zaprezentować się w trakcie Law School, uczestniczyć w profesjonalnie prowadzonych warsztatach dotyczących tematyki jednolitego patentu europejskiego oraz posmakować prawdziwie międzynarodowego charakteru naszego Stowarzyszenia, zapraszamy od lipca do Poznania na Law School 2014; Intellectual Property Law European Unitary Patent! Paweł Podjacki Prezes ELSA Poznań

8 STEP (Student Trainee Exchange Programme) is a main programme conducted by the European Law Students Association. Its aim is to promote student and cultural exchange and develop the legal knowledge and skills of students and young lawyers. It was launched in 1984, which means that this year is more special than any other and we have a 30th anniversary of STEP. You could make it special for you as well and apply for a traineeship you dream of! 30 years means 30 years of experience. Since 1984 ELSA has been helping students and young lawyers to pursue their dreams and gain international experience. Nowadays, the legal market requires and expects everybody to possess an international perspective. You could gain it by participating in STEP. What do you need to do? Make a step forward, get to know about how to apply and make your STEP into the future. In this article you could find out about the programme and the procedure of applying. The programme is supervised by ELSA International that is seated in Brussels. However, applying procedure is conducted by National and Local Groups of ELSA, which means that all you have to do is approach a Vice President for Student Trainee Exchange Programme in your Local Group and ask for further explanation. STEP is divided into two cycles. Offers are published two times a year in winter and spring. The upcoming publication of new traineeships is going to happen on the 13rd of April. Usually, in the cycle there is approximately one hundred traineeships, so there is a broad scope of traineeships to choose. Traineeships are organized mostly in Europe, but ELSA cooperates also with organizations and employers from other continents, who take part in the programme as well. If you want something more exotic, you could choose Pakistan or India. If you are interested in big cities, you could go for a traineeship in the United States or Russia. Why STEP is so attractive? First of all, it is a unique programme that is not offered by any other organization. What is so special about it? It is completely free of charge, an applicant does not pay anything to apply for the traineeship and then participate in it. Moreover, you get a salary that is a condition sine qua non to make the apprenticeship a STEP traineeship. STEP is available for every student and graduate, who is currently studying or studied in the city, where a Local Group of ELSA has its seat. In general, STEP programme is directed for members of ELSA, but there is also a possibility to apply for traineeships without having a ordinary membership. In this case, one that is selected by employer from another country and then confirm his/her willingness to take part in the traineeship, receives a special membership, which make h i m/h er ava ila b le to sta r t th e b est jo ur n ey in life. Such a person is only obliged to participate in a general training about ELSA and STEP itself. These are all requirements for non-members of ELSA. Look how simple and clear it is! STEP traineeships are always paid. Usually, the compensation covers the general living costs during the time of the traineeship, so the trainee doesn t have to bother about financial difficulties. Sometimes, an exception is made and offers don t guarantee any salary. The case mostly applies for public institutions and in that case accommodation and food if possible are provided. As you see, there is no possibility that you will have to spend a lot of money for going abroad. In fact, ELSA takes care of that and you could be sure that you will receive either a sufficient salary or accommodation at least. Because of the fact that STEP traineeships are organized by Local Groups of ELSA, which are called Hosting Groups, they take care of the trainee during the traineeship. For sure, you will be kindly welcomed and they will organize time for you as you wish. It is a part of the programme that differentiates STEP traineeships from another offers. It is not easy to adjust to a new environment and feel really comfortable. Therefore, ELSA takes care of the trainee and makes the time of the internship special for him/her. Before the traineeship starts, every detail is discussed with the trainee and the Hosting Group provides the trainee with a detailed timetable of the traineeship. These are the main advantages of STEP traineeships. Are you still not decided? Are you scared of being rejected because of the blurry applying procedure? You should leave your anxiety! Applying procedure is very transparent and professional. Every applicant has a right to apply for three traineeships in one cycle. The applicant chooses the traineeships by preference, which will affect later the matching and selection process. After checking the applications if they are in accordance with the employer s requirements, applications are send to the employer, who makes a final decision and selects a suitable trainee. Last year, ELSA received 2067 applications for 147 traineeships in total. This year in the first cycle we offered students 89 traineeships, which means that STEP programme is constantly growing. The number of available traineeships is getting higher and the quality of them seems to be better. All of this, is a result of experience we have gained during last 30 years. Trainees really enjoy their stay in another countries.

9 By participating in STEP you could broaden your horizons about law and other cultures. Moreover, you would sure meet new friends and struck up new friendhips. If you ever dreamt to travel, gain professional experience and socialize simultaneously, STEP is an ideal option for you. My STEP happened in the beautiful Vilnius where I spent a month working for law firm specialized in the arbitration law and simultaneously enjoyed the family welcoming of amazing ELSA Lithuania. Probably no other exchange programme would allow you to feel like at home in a foreign country said Dariia Oliinyk, a student from Ukraine. In Poland, more and more students are getting selected and they indeed are going for traineeships. I attended a traineeship in Arad, Romania in September Having the experience of the internship in the law firm abroad I can say that there is no better means to fully understand the work as a lawyer in a foreign country - Bartosz Balewski, a student from Poland describes his stay in Romania that way. The advantages of working in a law-related area abroad are invaluable and highly respected by Polish employers, especially those who cooperate with ELSA within exchange programme. We received a lot of appreciation from employers that STEP develops skills of young lawyers and gives them an international perspective, which is so important in a modern lawyer s work. To conclude, it would be a great mistake not to try Student Trainee Exchange Programme. It is a unique, free and professional possibility to gain work experience abroad and simultaneously spend time in a friendly atmosphere with people who take care of you. If you want to get more information, please contact Vice President for STEP in your Local Group or visit the website: There, on the 13rd of April a new offer of traineeships will be published and opened for young lawyers. Do not miss your chance! Application deadline expires on the 4th of May 2014! Łukasz Strankowski wiceprezes ds. Międzynarodowego Programu Wymiany Praktyk Studenckich ELSA Poland

10 Prawo reguluje postępowanie nas wszystkich. Nasze plany życiowe, dążenia, marzenia i sposoby realizacji naszych możliwości i potencjału zależą od jakości i spójności obowiązującego prawa. Jakość stanowionego prawa, najczęściej chaotyczna, przypadkowa, służąca doraźnym celom, stanowi niekwestionowaną barierę dla rozwoju Polaków. Na fundamencie tych przekonań powstała internetowa platforma ZmienPrawo.pl - Legislator Obywatelski, narzędzie do formułowania konsensusu ustawodawczego i zmiany obowiązującego prawa. Zamysł funkcjonowania sprowadza się do następującego schematu: 1. Użytkownik zgłasza problem prawny (także społeczny i instytucjonalny). Nad treścią problemu pracują studenci prawa, prawnicy akademiccy i praktycy, analizując zasadność spostrzeżeń i redagując treść zagadnienia w sposób możliwie czytelny. 2. Użytkownicy proponują rozwiązanie opracowanego problemu. Rozwiązania można zgłaszać jako osoby indywidualne, jako organizacja lub anonimowo - opracowane rozwiązanie zostanie podpisane nazwą (imieniem i nazwiskiem) autora, opatrzone logotypem przekierowującym do strony autora. 3. Pod wybranym rozwiązaniem można głosować. Rozwiązanie, które osiągnie głosów zostaje sko men towa n e p r z ez eksp er ta da n ej dz iedz in y p r awa, a komentarz opublikowany na stronie. Rozwiązanie, które osiągnie głosów przechodzi do kolejnego etapu. 4. Dla popularnego rozwiązania zostaje przygotowany projekt nowelizacji. Popularne rozwiązania różnych instytucji jednej gałęzi prawa mogą kumulować się w jednej zmianie legislacyjnej. 5. Projekt zmiany legislacyjnej trafia do inicjatywy ustawodawczej przez inicjatywę obywatelską ( podpisów), koalicję 15 posłów, Prezydenta - wybór ścieżki będzie podyktowany okolicznościami. 6. Całość procesu legislacyjnego zostaje zaprezentowana na portalu Obserwator Legislacyjny (obserwatorlegislacyjny. pl) - tam znajduje się lista nazwisk wszystkich posłów, zegar, który wyświetla informacje, o tym jak długo dany poseł nie ustosunkował się do zapytania w sprawie projektu, możliwość wysyłki przypomnienia z prośbą o ustosunkowanie się w sprawie, informacja jak zagłosował nad rozwiązaniem. 7. Rozwiązanie, które zostaje uchwalone w procesie legislacyjnym jest sukcesem społeczeństwa obywatelskiego. Rozwiązanie, które nie przejdzie pomyślnie procesu trafia do Kodeksu Obywatelskiego. 8. Ko deks O bywa telski (ko dekso bywa telski.p l), to otwarta szuflada obywatelskich projektów ustaw, wypracowanych w drodze społecznego konsensusu - trwała wartość społeczeństwa obywatelskiego. Całość tego schematu opiera się o kilka zasad funkcjonowania: Po pierwsze: portal jest wspólny narzędziem społeczeństwa obywatelskiego i ma funkcjonować pro publico bono. Po drugie: portal jest całkowicie apolityczny - wolny od partyjnych szyldów. Po trzecie: unikamy dyskusji o sprawach światopoglądowych. Zajmujemy się centrum problemów, czyli pomijamy sprawy bardzo drobiazgowe (np. trzecia rubryka PITu 4), jak i fundamentalne dylematy, jak aborcja, eutanazja, kara śmierci, czy też powszechnie nagłaśnianie dzisiaj kwestie obyczajowe. Pomiędzy tymi sprawami jest olbrzymia przestrzeń problemów zasługujących na rozwiązanie. Legislator Obywatelski to w znacznej mierze przestrzeń dla studentów prawa, którzy są motywowani z jednej strony naturą młodzieńczego sceptycyzmu, a z drugiej prawniczą pasją badawczą. Portal daje im możliwość uczestniczenia w p r z edsięwz ięciu, któ r e p o z wa la uwa ln ia ć te en er gie, w zupełnie nowy sposób, z pożytkiem dla dobra wspólnego. Przy całym zaangażowaniu, ze strony podmiotów profesjonalnych, do których zaliczyć należy zarówno profesorów i doktorów prawa, adwokatów i radców prawnych, jak i doktorantów i aplikantów - rola jaką odgrywają studenci jest nadzwyczaj istotna. W zamyśle bowiem, to studenci są pierwszymi redaktorami wstępnych propozycji i to oni gromadzą opinie i wiedzę ekspertów. Portal daje zatem studentom realną szansę by uczestniczyć w autentycznym dyskursie prawnym, który funkcjonuje w jego najbardziej wyrafinowanej formule - postulatów de lege ferenda i de lege lata. Taki mechanizm działania, może być odczytywany jako odpowiedź na dynamizm funkcjonowania takich organizacji studenckich jak ELSA, która angażuje studentów prawa, pragnących ze swoich studenckich lat wycisnąć jak najwięcej. Michał Rybicki

11

12 12 I. Zakaz tortur, uznawany za jedno z najbardziej fundamentalnych praw przynależnych osobie ludzkiej, został zawarty w szeregu dokumentów prawa międzynarodowego z zakresu ochrony praw człowieka. Postanowienia odnoszące się do zakazu tortur (oraz innego okrutnego, nieludzkiego lub p o n iż a ją ceg o tr a ktowa n ia ), o dn a leź ć mo ż n a m.in. w M iędz yn a r o dowym Pa kcie Pr aw O bywa telskich i Politycznych (MPPOiP) (art. 7), Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności (EKPCz) (art. 3), a także Karcie Praw Podstawowych Unii Europejskiej (KPP) (art. 4). Na szczególną uwagę zasługują jednak dwie umowy międzynarodowe, które odnoszą się tylko i wyłącznie do wspomnianego zakazu, tworząc swego rodzaju dwubiegunowy system, którego założeniem jest kontrola jego przestrzegania oraz podejmowanie działań na rzecz zwalczania przypadków stosowania tortur: Konwencja w sprawie zakazu stosowania tortur oraz innego okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego traktowania, przyjęta pod auspicjami Organizacji Narodów Zjednoczonych dnia 10 grudnia 1984 r. (Konwencja CAT), oraz Europejska konwencja przeciwko torturom oraz nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu albo karaniu, przyjęta dnia 26 listopada 1987 r. (Konwencja CPT). O tym, jak istotny jest charakter zakazu tortur, świadczy art. 2 ust. 2 Konwencji CAT, z którego wyraźnie wynika, że ma on charakter niederogowalny 1. Podobne postanowienia znajdują się także w instrumentach o charakterze ogólnym, w tym w MPPOiP (art. 4 ust. 2) oraz EKPCz (art. 15 ust. 2). Wyjątkiem w tym zakresie wydaje się być KPP, która nie zawiera wskazania explicite na charakter zakazu tortur oraz nieludzkiego lub poniżającego traktowania. Szczegółowa 1 Zgodnie z tym przepisem: Żadne okoliczności wyjątkowe, takie jak stan wojny, groźba wojny, brak wewnętrznej stabilizacji politycznej lub jakakolwiek inna sytuacja wyjątkowa, nie mogą stanowić usprawiedliwienia dla stosowania tortur. analiza jej postanowień pozwala jednak dojść do wniosku, że także w tym przypadku przedmiotowy zakaz ma charakter absolutny 2. II. Warto zwrócić uwagę, że w żadnym z w/w instrumentów (poza Konwencją CAT) pojęcie tortur nie zostało zdefiniowane 3. Z Konwencji CAT wynika, że każda z form okrutnego i nieludzkiego traktowania (w tym tortury) wymaga zadawania ostrego bólu lub cierpienia, jednakże w przypadku szczególnie poniżającego traktowania zadawanie bólu lub cierpienia (które nie osiąga wymaganego poziomu ostrości), może zostać uznane za traktowanie lub karanie na tyle poniżające, by uznać je za naruszenie art. 16 Konwencji CAT [zobowiązanie stron Konwencji do zapobiegania takim aktom - przyp. aut.]. To, czy okrutne lub nieludzkie traktowanie może być kwalifikowane także jako tortury, zależeć będzie od spełnienia pozostałych wymagań definicyjnych z art. 1 Konwencji CAT, 2 Art. 52 ust. 3 KPP stanowi, że: w zakresie, w jakim niniejsza Karta zawiera prawa, które odpowiadają prawom zagwarantowanym w europejskiej Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, ich znaczenie i zakres są takie same jak praw przyznanych przez tę konwencję. Niniejsze postanowienie nie stanowi przeszkody, aby prawo Unii przyznawało szerszą ochronę. Skoro zatem EKPCz uznaje niederogowalny charakter zakazu tortur, także odpowiednie postanowienie KPP winno być w tym duchu odczytywane. 3 Art. 1 ust. 1 Konwencji CAT stanowi, że określenie tortury oznacza każde działanie, którym jakiejkolwiek osobie umyślnie zadaje się ostry ból lub cierpienie, fizyczne bądź psychiczne, w celu uzyskania od niej lub od osoby trzeciej informacji lub wyznania, w celu ukarania jej za czyn popełniony przez nią lub osobę trzecią albo o którego dokonanie jest ona podejrzana, a także w celu zastraszenia lub wywarcia nacisku na nią lub trzecią osobę albo w jakimkolwiek innym celu wynikającym z wszelkiej formy dyskryminacji, gdy taki ból lub cierpienie powodowane są przez funkcjonariusza państwowego lub inną osobę występującą w charakterze urzędowym lub z ich polecenia albo za wyraźną lub milczącą zgodą. Określenie to nie obejmuje bólu lub cierpienia wynikających jedynie ze zgodnych z prawem sankcji, nieodłącznie związanych z tymi sankcjami lub wywołanych przez nie przypadkowo.

13 13 tj. przede wszystkim od tego, czy nieludzkie traktowanie miało spowodować osiągnięcie jednego z celów w tym przepisie wskazanych 4. To właśnie element celu jest (przynajmniej w systemie ONZ) najważniejszym kryterium odróżniającym tortury od okrutnego lub nieludzkiego traktowania. Lista celów z art. 1 wydaje się być listą zamkniętą, przy czym warunkiem koniecznym zaistnienia tortur jest sytuacja, w której dana osoba znajduje się pod faktyczną kontrolą lub władzą osoby zadającej ból lub cierpienie. Nieco inaczej tę kwestię rozwiązano w Statucie Międzynarodowego Trybunału Karnego, gdzie również zawarta została definicja tortur 5. W odróżnieniu od definicji z Konwencji CAT, w przypadku definicji Statutu MTK nie jest wymagane, by tortury były powodowane w określonym celu przez funkcjonariusza publicznego. Ma to związek z faktem, iż Statut MTK wprowadza odpowiedzialność osobistą za dokonywanie aktów tortur, natomiast Konwencja CAT punkt ciężkości przesuwa w stronę odpowiedzialności państwa 6. Pomimo, że zakaz tortur oraz innych form okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego traktowania został odzwierciedlony w międzynarodowym prawie praw człowieka jako prawo o charakterze absolutnym, może mieć do niego zastosowanie zasada proporcjonalności. Zasada ta może jednak służyć wyłącznie zdefiniowaniu zakresu stosowania prawa do bycia wolnym od okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego, nie zaś prawa do bycia wolnym od tortur. Jeżeli ból fizyczny lub psychiczny albo cierpienie są zadawane umyślnie dla celó w z g o dn ych z p r awem, tj. p o z o sta ją p o z a z a kr esem art. 1, zachowanie takie musi być uznane za uzasadnione użycie siły i, ex definitione, nie prowadzi do okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego traktowania. Jeśli użycie siły nie jest absolutnie konieczne do osiągnięcia takiego celu, traktowanie może zostać zakwalifikowane jako poniżające, nieludzkie lub okrutne. Jeśli natomiast siła stosowana jest w sytuacji bezsilności ofiary (przede wszystkim w sytuacji pozbawienia wolności) dla któregokolwiek z celów wskazanych w art. 1 i prowadzi jednocześnie do [zadawania] ostrego bólu lub cierpienia, należy uznać takie zachowanie za powodowanie tortur. Co więcej, zachowanie takie nie może być usprawiedliwiane przez zastosowanie zasady proporcjonalności. Owa bezsilność ofiary jest najistotniejszym kryterium, które projektodawcy Konwencji CAT brali pod uwagę przy wprowadzaniu dystynkcji między torturami a innymi formami niewłaściwego traktowania 7. Ocena, czy niewłaściwe traktowanie powinno zostać 4 M. Nowak, The United Nations Convention Against Torture. A Commentary, Oxford 2008, s Art. 7 ust. 2 lit. e) Statutu MTK: Tortury oznaczają celowe zadawanie dotkliwego bólu lub cierpienia, fizycznego bądź psychicznego, jakiejkolwiek osobie będącej pod opieką lub pod kontrolą oskarżonego; termin ten nie obejmuje bólu i cierpienia wynikających jedynie ze zgodnych z prawem sankcji, nieodłącznie związanych z tymi sankcjami lub wywołanych przez nie przypadkowo. 6 M. Kjaeurum, Komentarz do art. 4 Karty Praw Podstawowych UE [w:] Komentarz Sieci Niezależnych Ekspertów ds. Praw Podstawowych, s. 48. Dokument dostępny na stronie Agencji Praw Podstawowych UE pod adresem: infoportal.fra.europa.eu 7 Ibidem, s. 77. uznane za tortury, okrutne, nieludzkie lub poniżające traktowanie jest zatem raczej względna. Przy jej dokonywaniu powinno brać się pod uwagę szereg istotnych czynników, jak np. kontekst, w jakim następuje karanie, czas trwania, fizyczne i psychiczne skutki traktowania, wiek, zdrowie i płeć ofiary. Nie jest przy tym konieczne odróżnianie traktowania od karania, skoro nie występują one oddzielnie. Należy jednak pamiętać, że termin traktowanie jest terminem szerszym od karania i stanowi działanie lub zaniechanie jednostki, dokonane na jej żądanie lub takie, które może co najmniej zostać jej przypisane 8. Choć żadna z umów międzynarodowych z zakresu ochrony praw człowieka przyjmowanych pod auspicjami Rady Europy nie zawiera definicji tortur ani okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego traktowania albo karania, w orzecznictwie ETPCz można zaobserwować próby klaryfikacji tych pojęć. W ocenie Trybunału, traktowanie - by być zakwalifikowanym jako tortury - musi spełnić kryterium umyślności, a zarazem być natury wyjątkowo 9 okrutnej i poważnej 10. III. Może nieco dziwić fakt, że definicji tortur nie zawarto w Konwencji CPT. Należy jednak mieć przy tym na uwadze, że stanowi ona tylko jeden z fundamentalnych elementów systemu ochrony praw człowieka Rady Europy, bazującym w głównej mierze na EKPCz i orzecznictwie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, który wielokrotnie w swoim dorobku odnosił się do zakazu tortur 11. Celem opracowania Konwencji CPT było przede wszystkim utworzenie mechanizmu pozasądowego właściwego w zakresie badania sposobu traktowania osób pozbawionych wolności, także pod kątem ewentualnego wzmocnienia ochrony takich osób przed torturami oraz nieludzkim lub poniżającym traktowaniem albo karaniem 12. Mechanizmem takim jest Europejski Komitet ds. Zapobiegania Torturom oraz Innemu Nieludzkiemu lub Poniżającemu Traktowaniu albo Karaniu (Komitet CPT), do którego głównych zadań należy wizytowanie miejsc pozbawienia wolności w państwach członkowskich Rady Europy, zwłaszcza w celu kątem badania warunków panujących w takich miejscach oraz sposobu traktowania osób w nich przebywających. Ponieważ określenie miejsca pozbawienia wolności jest rozumiane szeroko (zgodnie z orzecznictwem ETPCz), Komitet (ściślej rzecz 8 M. Nowak, UN Covenant on Civil and Political Rights, CCPR Commentary, Engel. Publisher, Kehl-Strasbourg-Arlington, W oryginale: (...) be of the most cruel and serious nature. 10 M. Kjaeurum, Komentarz do art. 4 Karty Praw Podstawowych UE [w:] Komentarz Sieci Niezależnych Ekspertów ds. Praw Podstawowych, s. 48. Dokument dostępny na stronie Agencji Praw Podstawowych UE pod adresem: infoportal.fra.europa.eu 11 Zob. np. wyrok z dnia 18 stycznia 1978 r. w sprawie Irlandia przeciwko Zjednoczonemu Królestwu (sygn. 5310/71), gdzie ETPCz rozważał m.in. kwestię odróżnienia tortur od nieludzkiego lub poniżającego traktowania ; wyrok z dnia 6 kwietnia 2000 r. w sprawie Labita przeciwko Włochom (sygn /95), w którym ETPCz uznał, że przepis art. 3 EKPCz wyrażający zakaz tortur oraz nieludzkiego lub poniżającego traktowania ma charakter absolutny, niezależny od okoliczności zachowania pokrzywdzonego ( 119 wyroku). 12 Vide: sprawozdanie wyjaśniające dot. Konwencji CPT. Dokument jest dostępny na stronie pod adresem: pdf

14 14 biorąc - delegacje składające się z jego członków) bada warunki panujące nie tylko w aresztach śledczych i zakładach karnych, ale także m.in. w szpitalach psychiatrycznych, młodzieżowych ośrodkach wychowawczych czy izbach wytrzeźwień. Po każdej wizycie sporządzany jest raport zawierający zalecenia kierowane do państwa członkowskiego, do którego musi się ono ustosunkować w terminie 6 miesięcy. Odpowiedź państwa na raport Komitetu CPT może być podana do publicznej wiadomości, nie jest to jednak wymóg konieczny. Praktyka pokazuje jednak, że państwa z reguły wyrażają zgodę na taką publikację 13. Ta swego rodzaju mobilność jest głównym czynnikiem odróżniającym Komitet CPT od jego odpowiednika w systemie powszechnym - Komitetu Przeciwko Torturom (Komitet CAT). Podobnie jak inne ciała tworzone na podstawie prawnoczłowieczych umów międzynarodowych przyjmowanych przez Zgromadzenie Ogólne ONZ, Komitet CAT (z siedzibą w Genewie) wykonuje zadania polegające w głównej mierze na ocenianiu stopnia realizacji postanowień Konwencji CAT na podstawie przedstawianych periodycznie (raz na 4 lata) raportów przez Państwa Strony. Na tej podstawie Komitet CAT może zgłaszać uwagi służące zwiększeniu poziomu ochrony przed zjawiskiem tortur w państwie, które złożyło raport. Ponadto kompetencje Komitetu CAT mogą zostać zwiększone o możliwość otrzymywania i rozpatrywania informacji dotyczących doniesień jednego Państwa Strony, że inne Państwo Strona nie wypełnia swoich zobowiązań wynikających z Konwencji CAT 14. Takie uznanie kompetencji ma jednak charakter fakultatywny. Czynnik mobilności w kontekście powszechnego systemu zapobiegania torturom (ONZ) został wprowadzony Protokołem Fakultatywnym do Konwencji CAT (OPCAT) z 2002 r., który ustanowił bipolarny podsystem służący zapobieganiu aktom tortur oraz innego okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego traktowania 15. Po pierwsze: OPCAT utworzył Podkomitet do spraw prewencji, którego głównym zadaniem jest przeprowadzanie regularnych wizyt w miejscach pozbawienia wolności (można zatem uznać, że Podkomitet jest lustrzanym odbiciem Komitetu CPT, choć osadzonym w powszechnym systemie ochrony praw człowieka), po drugie: na państwa wiążące się Protokołem OPCAT został nałożony obowiązek utworzenia, wyznaczenia lub utrzymania krajowego organu wizytującego miejsca pozbawienia wolności, tzw. krajowego mechanizmu prewencji 16. Korelacja działań obu tych mechanizmów, tj. zewnętrznego (Podkomitet ds. prewencji) i wewnętrznego (KMP) ma w założeniu służyć rzeczywistemu zwiększeniu poziomu ochrony przed zjawiskami tortur oraz okrutnego, n ieludz kieg o l ub p o n iż a ją ceg o tr a ktowa n ia a lb o ka r a n ia, a zarazem - zwiększeniu poziomu recepcji uwag kierowanych 13 Ostatnia wizyta Komitetu CPT w Polsce miała miejsce w czerwcu 2013 r. 14 Art. 21 Konwencji CAT. 15 Polska ratyfikowała OPCAT w dniu 14 sierpnia 2005 r. 16 W Polsce (od dnia 18 stycznia 2008 r.) funkcje Krajowego Mechanizmu Prewencji pełni Rzecznik Praw Obywatelskich, ściślej rzecz ujmując - Zespół ds. Krajowego Mechanizmu Prewencji w Biurze RPO. do państw w związku z rozpatrywaniem raportów z realizacji Konwencji CAT przez utworzony na jej podstawie Komitet 17. IV. System egzekwowania zakazu stosowania tortur oraz innych zachowań, określanych także mianem niewłaściwego traktowania 18 jest przykładem ewolucji mechanizmów służących zapewnieniu skutecznej ochrony praw człowieka we współczesnym świecie. O ile początkowo w systemie ONZ wysiłki koncentrowały się głównie na działalności sprawozdawczej (pomijając, rzecz jasna, inne ogólne mechanizmy, takie jak skargi indywidualne kierowane do Komitetu Praw Człowieka w związku z naruszeniem art. 7 MPPOiP), początek XXI wieku przyniósł zmianę jakościową. ONZ uznał, że dla zapewnienia skutecznej egzekucji zakazu stosowania tortur oraz innego okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego traktowania potrzebne są ta kż e in n e n a r z ędz ia - stą d p r z yjęcie Pr o to ko łu O PC AT i przewidziany w nim podsystem o dualistycznej konstrukcji. Oczywiście, związanie się OPCAT jest w pełni dobrowolne, a potencjał tego mechanizmu nieco obniża stosunkowo niska liczba związanych nim państw 19. Niemniej jednak rozwiązanie to należy ocenić jako krok w dobrym kierunku. Dla państw będących członkami Rady Europy zakaz tortur ma charakter wielowymiarowy, w ich przypadku bowiem uprawnione jest mówienie o swego rodzaju piramidzie zakazowej, w której wyróżnić można trzy szczeble weryfikacji stopnia przestrzegania tego zakazu (krajowy mechanizm prewencji/komitet CPT i jego odpowiednik z protokołu OPCAT - Podkomitet do spraw prewencji/komitet CAT). Ta stopniowalność - przechodzenie od organu niezależnego, ale funkcjonującego wewnątrz danego państwa (KMP),poprzez szczebel regionalny (Komitet CPT) do poziomu ONZ (Podkomitet i Komitet CAT) - bez wątpienia przyczynia się do utwierdzania państw w przekonaniu, że naruszenia przedmiotowego zakazu nie pozostaną niezauważone, a co więcej - zostaną odnotowane przez społeczność międzynarodową. Przede wszystkim należy jednak pamiętać, że zakaz tortur wypływa z nakazu poszanowania godności ludzkiej, zaś sposób, w jaki państwo przestrzega tego zakazu, znajdować będzie odzwierciedlenie w realizacji innych, nie mniej ważnych praw człowieka. 17 Ostatnie sprawozdanie z realizacji postanowień Konwencji CAT Polska przedstawiła Komitetowi CAT w listopadzie 2013 r. 18 Określenie to stosunkowo często pojawia się w sprawozdaniach Komitetu CPT. 19 edług danych z United Nations Treaty Collection, Protokołem OPCAT związały się 72 państwa (stan na dzień 9 marca 2014 r.). Dawid Grochowski Główny Specjalista Wydział ds. Międzynarodowych Procedur Ochrony Praw Człowieka Departament Współpracy Międzynarodowej i Praw Człowieka Ministerstwo Sprawiedliwości

15 Otwarty Dostęp jest obecnie jednym z najważniejszych punktów w debacie o przyszłości życia akademickiego. Wraz z nowymi technologiami pojawiają się nowe możliwości dystrybucji i publikacji, które mają szansę na nowo ukształtować krajobraz nauki. Rozwój ruchu Open Access jest bardzo szybki. Jeszcze na początku lat 90 można było obserwować odosobnione działania grup entuzjastów nowych technologii, którzy wykorzystywali sieć w swojej pracy. Obecnie widzimy inicjatywy największych uczelni świata, które w sposób otwarty udostępniają swoje kursy i zasoby swoich bibliotek, a największe programy finansowania nauki w USA oraz w Unii Europejskiej (np. Horizon 2020, który zakłada przeznaczenie 80 mld Euro na badania) za warunek uzyskania finansowania stawiają publikację w Otwartym Dostępie. I chociaż zmiany te przynoszą powszechne korzyści wszystkim uczestnikom życia akademickiego, to zdanie studentów oraz ich interesy nie są przedstawiane na pierwszym planie. Nie jest to zaskoczenie, w końcu centralnymi tematami są naukowe badania i publikacje w czasopismach, czyli zagadnienia, które zbyt rzadko dotyczą studentów. Ale paradoksalnie, chociaż studenci bywają pomijani w wielkiej, globalnej dyskusji o wprowadzeniu Otwartego Dostepu, to stanowią oni grupę, która może najwięcej zyskać na ułatwieniu dostępu do publikacji naukowych. Otwarty Dostęp zakłada swobodny i darmowy dostęp do wyników badań, artykułów, czasopism a nawet książek w internecie. Daje również możliwość ponownego wykorzystania treści, ułatwia ich wyszukiwanie, gwarantuje jakość wyszukiwanych materiałów. To ogromne wartości z punktu widzenia procesu dydaktycznego. Rzeczywistość znana studentom to punkty ksero, wirtualne dyski i grupowe maile, które są przepełnione złej jakości kopiami, skanami, zdjęciami prezentacji, konspektami stworzonymi przez anonimowego kolegę, edytowanymi przez nieznaną ilość osób na przestrzeni lat. Nie są to warunki stymulujące do twórczej, naukowej pracy. Problem ten zidentyfikowali twórcy kampanii Open Access - możesz to zrobić lepiej niż chomik prowadzonej w ramach Biblioteki Otwartej Nauki. Otwarty Dostęp daje szansę na skokową poprawę jakości nauczania na uniwersytetach - dzięki otwartemu publikowaniu skryptów, artykułów, książek czy podręczników można zapewnić wysokiej jakości treści, które stanowić będą podstawę nauki oraz własnej naukowej pracy. Przenosi to akcent studiowania z szukania materiałów w stronę ich twórczego i konstruktywnego wykorzystania. Zamiast tygodnia szukania w bibliotekach - tydzień pracy na materiałach dostępnych w sieci. Korzyści mają jednak wiele wymiarów. Założyciele Inicjatywy Otwieracz - pierwszego koła naukowego w Polsce, które skupia się na zagadnieniach Otwartego Dostępu zwracają uwagę na jeszcze inny problem - ambitni studenci mają duże problemy z publikowaniem swoich prac - zarówno artykułów, jak i prac licencjackich czy magisterskich. Chociaż są to wartościowe materiały, w które włożyli mnóstwo ciężkiej pracy - mają niewielką szansę na ujrzenie światła dziennego. To demotywujące i kontrproduktywne, szczęśliwie internet pozwala na zmianę. Studenci stanowią bardzo ważną i długo niedocenianą grupę nacisku. Podkreśla to Klaudia Grabowska, koordynatorka Biblioteki Otwartej Nauki - projektu Centrum Cyfrowego, który zaczął powstawać, kiedy prowadziła indywidualne dyskusje ze swoimi wykładowcami w trakcie studiów, aby ci udostępnili swój dorobek naukowy. Tego typu działania dają błyskawiczne wyniki, które o lata wyprzedzają administracyjne zmiany. Proces ten jest o tyle dobry, że służy zarówno studentom, jak i wykładowcom, którzy udostępnili swój dorobek w Otwartym Dostępie. Dyskusje o otwieraniu dorobku naukowego stają się przez to łatwiejsze - nie ma mowy o konflikcie interesów, wyłacznie o współpracy. A aby jeszcze bardziej ułatwić przekonywanie do otwartości, w ramach akcji promującej Open Access powstały materiały, które pomogą w dyskusji, w tym filmy, w których o swojej motywacji opowiadają wybitni badacze, którzy docenili korzyści z upowszechniania wiedzy w internecie. Kuba Danecki Współpracuje z Centrum Cyfrowym, prowadzi bloga o prawie autorskim Działa na rzecz otwartej nauki i kultury, prowadzi projekt szkoleniowy w Małopolskim Instytucie Kultury. W wolnych chwilach próbuje przeczytać cały internet.

16

17

18 I. Rzecznik Praw Obywatelskich odgrywa istotną rolę w systemie kontroli organów władzy publicznej. Jest pewnym fundamentalnym podmiotem, który prowadząc swoje własne postępowania, może w znaczący sposób wpływać na proces stanowienia i stosowania prawa. Gdy przeanalizuje się działalności Rzecznika 1, to można dojść do wniosku, że jest ona niezwykle szeroka, aktywność Rzecznika obejmuje bardzo wiele dziedzin życia społecznego, politycznego, społecznego gospodarczego itd. Można stwierdzić, że w wielu sprawach działania Rzecznika są skuteczne, tzn., że osiągnięty zostaje zamierzony skutek. Nie jest jednak Rzecznik trybunem ludowym, który mógłby pomóc w każdej bez wyjątku, sytuacji. Działalność jego limitowana jest przez m.in. fakt, iż występuje on tylko wtedy, gdy stwierdzi naruszenie wolności i praw człowieka i obywatela. Ponadto może prowadzić postępowanie jedynie wobec organów władzy publicznej, co oznacza, że nie może np. nakazać osobie czy instytucji prywatnej, by zachowała się w określony sposób. W społecznej świadomości jest on jednak organem, który jest ostatnią deską ratunku w sporach obywateli z organami administracji publicznej i wymiarem sprawiedliwości. Taki społeczny obraz nie jest jednak zgodny ze statusem, jaki nadaje Rzecznikowi Konstytucja RP oraz przepisy ustawowe. Jak wskazuje E. Łętowska, Rzecznik nie może zajmować się dystrybucją mieszkań, przyznawaniem uprawnień do świadczeń socjalnych ani obrotem (czy reglamentacją obrotu) nieruchomościami. Rzecznikowi po prostu tego robić nie wolno 2. Rzecznik nie zajmuje się więc przydzielaniem dóbr rzadkich, nie ma możliwości załatwienia pracy itd. I dalej: Rzecznik może i powinien kontrolować działanie różnych agend państwowych, wedle kryteriów nie 1 Informacje o czynnościach podejmowanych przez Rzecznika znaleźć można nie tylko na stronie domowej ( ale także na: sprawy-generalne.brpo.gov.pl. 2 E. Łętowska, Jak zaczynał Rzecznik Praw Obywatelskich, Łódź 1992, s. 28. tylko czystej legalności, ale i proobywatelskiej przyzwoitości. I powinien formułować stosowne postulaty zmian istn ieją cej p r a ktyki w swych wystą p ien ia ch, z gła sz a ć wn io ski i podejmować działania zmierzające do wyeliminowania błędów systemowych, tak dotyczących prawa, jak i jego stosowania 3. Jak już wyżej wskazano, działania takie są niezwykle skuteczne. Powo duje to, ż e Rz ecz n ik jest p o z ytywn ie o db ier a n y w społeczeństwie. Również w literaturze przedmiotu docenia się jego rolę 4. Zauważyć także należy, że ombudsman, w przeciwieństwie do trybunałów i sądów, w żadnym z państw, nie ma kompetencji narzucania swego stanowiska podmiotom kontrolowanym, rozstrzygania sporów czy załatwiania finalnego spraw w rozumieniu administrowania. Jego skuteczność zależy od siły argumentacji i reagowania na nią adresatów kierowanych do nich wniosków 5. Gdy jednak porównamy kompetencje ombudsmanów w różnych państwach, to dojdziemy do wniosku, że uprawnienia polskiego Rzecznika Praw Obywatelskich są większe, niż gdzie indziej. Wskazane wyżej uwagi E. Łętowskiej formułowane były w początkach działalności Biura RPO. Jednak wiele jej uwag pozostaje nadal aktualnych. Jedną z uwag, stale powtarzaną przez pierwszego Rzecznika Praw Obywatelskich, jest to, że obywatel musi sam dbać o swoje prawa. Przedsięwzięcie jakiegokolwiek działania przez Rzecznika Praw Obywatelskich winno być poprzedzone stwierdzeniem, iż w danym wypadku jednostka nie będzie w stanie samodzielnie bronić 3 Ibidem. 4 Docenia się mianowicie doniosłą rolę, jaką instytucja ta odgrywa w sferze kształtowania standardów demokratycznych i budowania kultury prawnej społeczeństwa, zwłaszcza w dobie wciąż jeszcze stosunkowo młodej demokracji por. S. Patyra, Rzecznik Praw Obywatelskich I kadencji ( ). Doświadczenia przełomu ustrojów, Studia Iuridica Lublinensa 11, 2008, s J. Świątkiewicz, W piętnastą rocznicę ustanowienia instytucji Rzecznika Praw Obywatelskich (w:) Godność człowieka a prawa ekonomiczne i socjalne. Księga Jubileuszowa wydana w piętnastą rocznicę ustanowienia Rzecznika Praw Obywatelskich, Warszawa 2003, s. 9.

19 swych wolności lub praw. Wiąże się to oczywiście z zasadą subsydiarności (pomocniczości), którą to Rzecznik ma obowiązek respektować. Pamiętać bo-wiem trzeba, że Rzecznik Praw Obywatelskich winien podejmować prawem p r z ewidz ia n e kr o ki tylko wtedy, gdy jedn o stka n ie jest w stanie samodzielnie bronić swych wolności bądź praw. Należy podkreślić, że konieczną przesłanką podjęcia działania przez Rzecznika Praw Obywatelskich jest uprzednie wyczerpanie dostępnych obywatelowi środków prawnych służących do ochrony ich praw i wolności. Rzecznik Praw Obywatelskich działa bowiem na zasadzie subsydiarności i nie zastępuje obywateli w wykonaniu nadanych im uprawnień. II. Zauważyć można, że stale zwiększający się przedmiotowy zakres spraw, jakimi zajmuje się Rzecznik Praw Obywatelskich. Rzecznik obciążany jest stopniowo nowymi zadaniami, np. w zakresie Krajowego Mechanizmu Prewencji, równego traktowania i zakazu dyskryminacji, monitorowania skuteczności Konwencji ONZ dotyczącej praw osób niepełnosprawnych. Prawodawca nakłada na Rzecznika takie obowiązki zapewne z tego powodu, że uważa go za organ o generalnych kompetencjach w zakresie ochrony praw człowieka i obywatela nie jest więc Rzecznik organem wyspecjalizowanym w ochronie wolności i praw w określonym obszarze. Zauważyć można, że funkcjonują również inne organy, które mają kompetencje w zakresie ochrony wolności i praw o określonym zakresie lub ochrony tych wolności lub praw konkretnej grupy osób tzw. rzecznicy wyspecjalizowani. Obok nich działają także inne organy, o nie rzecznikowskim ch a r a kter z e, któ r ych ko mp eten cje jedn a k z wią z a n e są z ochroną wolności i praw człowieka i obywatela. Zauważyć można, ze pozycja Rzecznika Praw Obywatelskich jest tu wyjątkowa, albowiem podmiot ten, korzysta z niezależności. Jest ona podstawowym wymogiem właściwego ukształtowania mechanizmu ochrony wolności i praw jednostki przez Rzecznika 6. Na Rzecznika nałożony jest jednak obowiązek współdziałania z innymi podmiotami, których zadaniem jest troska o wolności i prawa jednostki. III. Rzecznik Praw Obywatelskich ma prawo do powoływania swoich pełnomocników terenowych. Obecnie działa trzech takich Pełnomocników: we Wrocławiu, Gdańsku i Katowicach. Zakres pełnomocnictwa obejmuje fragment terytorium Polski. Wskazać należy, że w chwili powstawania urzędu Rzecznika Praw Obywatelskich trwała dyskusja na temat sensowności powoływania pełnomocników terenowych. Działalność powołanych dotychczas pełnomocników wskazuje, że wyrażane wówczas obawy okazały się płonne dzięki pełnomocnikom Rzecznik jest bliżej obywatela może reagować na lokalne problemy i im sprawie i szybko przeciwdziałać. Niezależnie od wyżej wymienionych Pełnomocnictw, pracownicy Biura Rzecznika Pr aw O bywa telskich p r z yjmują r ó wn ież in ter esa n tó w w kilku miastach Polski. Wskazać jednak należy, że wiosną 2014 r. działalność takich punktów przyjęć została znacząco 6 M. Zubik, Rzecznik Praw Obywatelskich (po 20 latach istnienia urzędu), PiP 11/2008, s. 4. ograniczona ze względów finansowych. Biuro Pełnomocnika Terenowego Rzecznika Praw Obywatelskich w Katowicach obejmuje zasadniczo swoim zakresem wszystkie sprawy, objęte właściwością Biura RPO w Warszawie. Jeżeli spojrzeć na informację roczną za 2012 r. 7, to stwierdzić można, że tematyka spraw kierowanych do Biur Pełnomocników Terenowych nie różniła się w znaczący sposób od spraw, które wpływały w latach poprzednich. W sprawach z zakresu prawa cywilnego i gospodarki nieruchomościami znaczącą grupę spraw stanowiły wnioski, krytykujące orzecznictwo sądowe. W skargach zwracano uwagę także na brak systemu powszechnej pomocy prawnej, uwzględniającej potrzeby osób o różnym statusie majątkowym, w szczególności osób, które ze względu na ograniczenia finansowe nie korzystają z usług adwokata czy radcy prawnego. Przykładowo, w ramach problematyki prawa administracyjnego i spraw mieszkaniowych odnotować należy zmniejszenie się liczby skarg na zarządców nieruchomości. Spadek ten zauważalny jest od dwóch lat, co może świadczyć o poprawie jakości sprawowanego zarządu. Jeżeli zaś chodzi o prawo karne, bardzo duża liczna skarg dotyczyła odmowy wszczęcia postępowania lub jego umorzenia. Umorzenia postępowania karnego lub odmowy jego wszczęcia często odbywały się bez przeprowadzenia dowodów koniecznych do podjęcia decyzji procesowej. Sprawy z zakresu prawa pracy i zabezpieczenia społecznego dotyczyły wysokości świadczeń emerytalnych i rentowych, działań orzeczników oraz trudności w udokumentowaniu liczby lat pracy koniecznej do wyliczenia emerytury. IV.. Zastanowić się można nad przyszłością urzędu Rzecznika Praw Obywatelskich i innych podobnych podmiotów. Zauważalna jest tendencja do powoływania wyspecjalizowanych rzeczników ; z drugiej jednak strony pojawiają się głosy (propozycja jednej z partii politycznych), iż należy zlikwidować urząd Rzecznika Praw Dziecka, a jego kompetencje przekazać RPO. Niewątpliwie na Rzecznika Praw Obywatelskich nakładane są nowe obowiązki co pozwala sformułować tezę, że organ ten przestrzegany jest jako stabilny i trwały gwarant wolności i praw człowieka. Zachodzące zmiany w prawie, ale też przeobrażenia społeczne, polityczne i gospodarcze powinny skłaniać polskiego prawodawcę do przemyślenia obecnego kształtu kompetencji przyznanych Rzecznikowi, tak by mógł on efektywnie reagować na nowe wyzwania stojące przed konstytucyjnym organem powołanym do ochrony wolności i praw człowieka i obywatela 8. 7 W chwili oddawania niniejszego artykułu do druku Rzecznik Praw Obywatelskich nie przekazał informacji rocznej za 2013 r. 8 Ibidem, s. 19. Dr Grzegorz Krawiec Główny Specjalista w Biurze Rzecznika Praw Obywatelskich

20 20 Zapewne wielu z Was aktywnie działa w strukturach ELSA na poziomie lokalnym lub krajowym. Może nadszedł czas, by podjąć jakieś działanie na szczeblu europejskim? Taką możliwość daje Wam międzynarodowy projekt ELSA Delegations, jeden z czołowych programów ELSA International, w którym miałam okazję uczestniczyć aż trzykrotnie. O projekcie ELSA Delegations to projekt dający studentom prawa niezwykłą możliwość uczestniczenia w najważniejszych sesjach organów głównych organizacji międzynarodowych takich jak ONZ czy Rada Europy oraz na spotkaniach innych międzynarodowych partnerów jak na przykład International Trademark Association. Delegaci, wybierani spośród zgłoszeń nadesłanych z całej Europy, mają wyjątkową szansę, by pogłębić swoją wiedzę w zakresie prawa międzynarodowego, będąc obserwatorami spotkań czołowych dyplomatów. Projekt otwarty jest dla wszystkich członków ELSA, wystarczy uważnie śledzić stronę znaleźć swoją wymarzoną delegację i śmiało aplikować! Stworzenie idealnej aplikacji nie zajmuje wiele czasu, składają się na nią: CV, formularz dotyczący dotychczasowej aktywności w ELSA oraz przekonujący list motywacyjny. Nie trzeba być Elsowiczem z kilkuletnim stażem, by aplikować na udział w projekcie - ELSA International stara się tak zbalansować delegację, by zasłużeni członkowie zostali należycie docenieni, a nowi - odpowiednio zmotywowani do dalszych działań w strukturach ELSA. Do obowiązków delegatów należą głównie: godne reprezentowanie stowarzyszenia, udział we wszystkich spotkaniach przewidzianych w ramach sesji danej organizacji, przeprowadzenie własnych badań i obserwacji na temat poruszanego prawnego zagadnienia, promowanie ELSA wśród innych delegacji i organizacji, przedstawienie odpowiedniego raportu po zakończeniu delegacji. Obecnie w ramach projektu ELSA Delegations możecie wziąć udział w posiedzeniach: Rady Praw Człowieka ONZ, UNESCO, Rady Gospodarczej i Społecznej ONZ, UNCITRAL, WIPO, INTA i Rady Europy! Warto jednak zaznaczyć, że lista ta nie jest zamknięta dzięki uznaniu i szacunkowi, jakim cieszy się ELSA w międzynarodowej społeczności, wciąż przed stowarzyszeniem kolejne, ciekawe możliwości! W mieście pokoju Najpopularniejszym kierunkiem delegatów z pewnością jest Genewa. Nowy Jork czy Dubaj, mimo, że kuszące, często pozostają poza zasięgiem przeciętnego studenta. Nie oznacza to jednak, że szwajcarskie miasto na tle światowych metropolii prezentuje się mniej atrakcyjnie! Genewa od pierwszej chwili ujmuje swoją wyjątkową, międzynarodową a tmo sfer ą, z a ska kują cym sp o ko jem, ur o cz ym jez io r em w samym centrum miasta Niepowtarzalny szwajcarski klimat sprzyja działalności wielu ogólnoświatowych organizacji, które na swoją siedzibę wybrały właśnie to miasto. Podczas każdego mojego pobytu w Genewie towarzyszy niesamowite uczucie - wszystko wydaje się tu żyć w pokoju i w poszanowaniu praw człowieka. W samym sercu ONZ Klasycznym przykładem delegacji ELSA jest posiedzenie Ra d y Pr aw C z łowieka O NZ, któ r a z b ier a się tr z y r a z y w roku na 4-tygodniowe sesje. Podczas każdej z nich obecni są członkowie ELSA, którzy mają możliwość bacznie obserwować działalność najważniejszego organu ONZ podejmującego temat praw człowieka. Posiedzenia Rady odbywają się w pięknej, owalnej Sali XX z imponującym sufitem dziełem hiszpańskiego artysty - Miquela Barcelò. To także miejsce wyjątkowe - w jednym pomieszczeniu na temat praw człowieka debatują delegacje z całego świata i organizacje pozarządowe. Jest to swoiste forum wymiany myśli, doświadczeń, konfrontacji przedstawicieli