V. Nazwiskowe karły informacyjne Jfc, ^ I/2. Dokumenty (sensu slrlclo) dotyczące osoby relalora. II. Materiały uzupełniające relację

Transkrypt

1 1

2 IS ZA W A R TO Ś C I TECZKI v &. I11. R e la c ja I/2. Dokumenty (sensu slrlclo) dotyczące osoby relalora II3. In n e rd a le ria ly dokumentacyjne dotyczące osoby relalora II. Materiały uzupełniające relację 2 111/1 - Materiały dotyczące rodziny relatora ill/2 - Materiały dotyczące ogólnie okresu sprzed 1039 r. łll/3 - Materiały dotyczące ogólnie okresu okupacji ( ) 111/4 - Materiały dotyczące ogólnie okresu po 1945 r. III/S - inne... IV. K o re s p o n d e n c ja V. Nazwiskowe karły informacyjne Jfc, ^ VI Foloarafie 2

3 3

4 J Kitzmann Z o fia z d. Gerlach ps. Wanda, Łomiańska ( ), kwatemiczka KOi ' referentka WSK Obwód AK Rypin. U r 1 9 I V 1907 r. w Łodzi, gdzie ukończyła gimnazjum i wyszła za m ąż za Zdzisława k-,t7manna- nauczyciela szkół rolniczych. Razem z mężem przeniosła się z Łodzi do mająteczku Białkowo, gm. Płonne, pow. Rypin. W czasie okupacji mieszkali nadal w Białkowie. W październiku 1940 r. Kitzmannowa została zaprzysiężona przez Lucjana Zołobińskiego ps. As, Czarny, kominiarza z Dobrzynia n/drwęcą, kierownika wywiadu i łączności Obwodu Z W Z Rypin. Żołobiński powierzył j ej prowadzenie kwatery konspiracyjnej dla członków KO. Kwatera nosiła kryptonim Łomianki, Karmazyny i była etapem przerzutowym do G G i Warszawy. W kwaterze tej przebywali w sj różnym czasie członkowie sztabu K O, tamże ukrywali się M ajewski i Stanisław Szefler ps. L ot oraz kolejni komendanci Obwodu Rypin: Tadeusz Kow alski ps. Tom asz i Marian Borczyńsłdps. Bolesław. SzefsztabuKO miał w Łomiankach swoją kancelarię, powierzoną Kitzmannowej. Od 1942 r. pełniła ona również funkcję referentki W S K Obwodu Rypin. [uw. Red.: co podaje szef sztabu KO, Józef Chyliński w korespondencji z E. Zawackąz 1976 r.] Była też czynna w samopomocy, m. in. dostarczając żywność potrzebną do wysyłki paczek do obozów. V M ą ż Kitzmannowej, ppor. Zdzisław Kitzmann ps. Łomiański, Drwęcki, był członkiem wywiadu gospodarczego K O. N a polecenie szefa sztabu podpisał nln. P o w ojnie Kitzm annowie przez dłuższy czas nadal m ieszkali w Białkowie. Dalsze losy nie są znane. A P A K, T.: Suszyński S.; inf. E. Zawackiej; A k taz B O W id T oru ń, n r2983. A K na P o m orzu...; Zawacka, Szkice W SK... 4

5 Kitzraan Z o fia 2 d«g arlach#i907 w obw.rypin, -p o."z o s ia " tłączniczka ZTZ -AK TJv.l9.lV l907r.tr Łodzi.Tam ukończyła giran.i '.'/yazła za aą za Zdzisława Kitzmana,nauczyciela szkół roin.przeniósła się do pow.rypin zamieszkuje w m.białkowo gm.szafamia W czasie okupacji o<? października 1940r.członek ZWZ*zaprzysiężona przez L.Zołobińekiego z Hołubią - Pobrzynia»prowadziła konsp.kwaterę o krypt."łubianka" stanowiącą etap przerzutowy do GG- i W arszaw y.l.zołcbiński p s."c zarn y" był szefem łączności Obw.ZWZ - AK Rypin. Na etapowej kwaterze Z.Kitzman przebyw ali w różnym czagrie J.C h yliń ski th.&ruetzmacher, J.G russ,j.o lszew ski,g.o lszew ski i i&fti czołowi działacze KO ZWZ -AK. Mąż Zdzisław Kitzman p p o r.re z.b y ł członkiem wywiadu KO. Po w ojnie Z.Kitzican nadal prow adziła gospodarstwo w :i. Białkowo. B yła członkiem ZBOWil).. AP Toruń akta ZB0W1D nr.29831p.wyk.751 APAI Dok.KO ZWZ-AK T.Jaszowski 5

6 E ^ u b - D o ^, c j x > ; - Armia Krajowa w Golubiu-Dobrzyniu Żołnierze Armii Krajowej byli kom iniarzam LTajna radiostacja w kościele. Anonimowe donosy Polaków. Broń ukryta na cmentarzu. Pierwsze komórki Z W Z w Dobrzyniu i w okolicznych miejscowościach Płonne i Sokołowo powstały w 1940 roku. Założyli je członkowie Kom endy Okręgu Pomorze kpt. Józef Gruss, ps. Stanisław - Szef O d działu II (W yw iad), por. Gustaw Ignacy Olszewski, ps. Gracjan - Szef Oddziału V (Łączność), Józef Olszewski, A ndrzej. N a stępnie pojawili się por. Henryk Griitzmacher, ps. M ichał - Szef Oddziału V i Komendant Pod- okręgu Północnego (M orskiego) oraz kpt. Józef Chyliński, ps. Wicher - Szef Sztabu Komendy Okręgu. Założyli w mieście stałą kwaterę i punkt kontaktowy dla oficerów sztabu Kom endy Okręgu. Mieściła się ona w mieszkaniu Lucjana, ps. A s, Czarny i H e leny, ps. Halszka Żołobińskich przy ulicy Kościelnej 16 (w czasie okupacji Lindenstrasse), obecnie Kościuszki. Lucjan Żołobiński został zaprzysiężony do Z W Z wiosną 1940 roku przez ppor. rez. Edwarda Dołkowskiego, mieszkającego w miejscowości Grudza (pow. lip- nowski) nieopodal Dobrzynia n/ Drwęcą. Zorganizował on z polecenia J. Chylińskiego na początku 1941 roku w powiecie rypińskim, specjalną komórkę łączności i kwaterunku związanej z oddziałem łączności konspiracyjnej Sztabu Komendy Okręgu Pom o rze. Członkowie komórki byli zatrudnieni jako wiejscy kominiarze, pracujący od 1942 roku w zakładzie Niemca - Teodora Schneidera. Dzięki temu mieli możliwość bez problemowego poruszania się po terenie powiatu, Mapa pochodzi z 1944 roku i znajdują się na niej autentyczne notatki dowódcy Inspektoratu Brodnica T. Fiutowskiego. Mapa pochodzi ze zbiorów Fundacji Archiwum Muzeum Pomorskie Armii Krajowej i Wojskowej Służby Polek w Toruniu. a w szczególności gmin: Chrostkowo, Płonne, Sokołowo. W krótkim czasie zorganizowano kwatery konspiracyjne i punkty kontaktowe bezpośrednio zastrzeżone dla J. Chylińskiego m.in. w Golubiu, Dobrzynia n/drwęcą oraz Biał- kowie. Dodatkowo L. Żołobiński i T. Spodniewski byli łącznikami i kurierami będącymi w dyspozycji Sztabu Kom endy Okręgu Pomorze na trasach do Brodnicy, Torunia i Bydgoszczy. W miejscowości Białkowo nieopodal Dobrzynia, w majątku państwa Kitzmann, założona została z inicjatywy Żołobińskiego kolejna komórka Z W Z -A K. Przyjęła ona konspiracyjną nazwę Łomianki i Karmazyny. Zofia Kitzmann, ps. Wanda, Łomiańska prowadziła kwaterę przerzutową dla członków sztabu Komendy Okręgu Pomorze była również referentką Wojskowej Służby Kobiet na Obwód Rypin. Natomiast jej mąż Zdzisław, ps. Rola, Drwęcki, Łomiański, z polecenia Szefa Sztabu Komendy Okręgu podpisał wniosek o przyjęcie niemieckiej listy narodowościowej (D V L), w ten sposób został Bauerfuhrerem na rejon dobrzyński. Dzięki temu ich działalność konspiracyjna nie wzbudzała zainteresowania władz okupacyjnych. W domu przy ulicy Kościelnej toczyła się główna działalność Z W Z -A K. Mieszkała tu, oprócz Żołobińskich, także rodzina Dzię- gielewskich, która cała należała do konspiracja (Kazim ierz i Jadwiga oraz ich dzieci: Krystyna, Adam i Stanisław). K. Dzięgielewski, ps. Żyw y zastępca komendanta placówki A K w Dobrzyniu, w 1942 roku przyj ął przysięgę konspira- cyjną nowych mieszkańców tego domu, mianowicie Mieczysławy, ps. Ciocia Mięcia i Haliny, ps. Hala Wróblewskich. Bardzo ważny był także nasłuch radiowy. Pierwszą tajną radiostację w Dobrzyniu umieszczono w wieży miejscowego kościoła. Brał w tym udział W ładysław Śmigielski. Punkt ten istniał do 1941 roku, kiedy to radiostacje przeniesiono do mieszkania Dzię- gielewskich przy ulicy Kościuszki 6

7 16. Nasłuchem zajmował się tam Kazimierz Dzięgielewski Do W SK należała także Janina Sobczak, ps. Janka, która pracowała w magistracie połączonych miast. Dostarczała Janowi Grajkowskiemu karty żywnościowe, podróżne oraz odzieżowe, a także przepustki umożliwiające przekraczanie Drwęcy i dokumenty meldunkowe. Zajmowała się także niszczeniem anonimowych donosów przychodzących na Polaków. Uratowała życie rodzinie żydowskiej - Halinie i Stefanowi Prumom. J. Cyrklaff przekazywała tajne meldunki ukrywając je w kostkach masła. W mieszkaniu państwa Dżięgielewskich odbywały się szkolenia wojskowe dla męskich członków AK, które prowadził K. Dzięgielewski i Z. Langowski. Przeszkoleni zostali m.in. Stanisław i Adam Dzięgielewscy, Roman Langowski i Stanisław Suszyński. Placówka w Dobrzyniu posiadała także pewną ilość broni, która była ukryta na.miejscowym cmentarzu, a także na kwaterach prywatnych. Działalność Rejonu A K w Dobrzyniu n/drwęcą polegała na sprawnym działaniu punktów i skrzynek kontaktowych oraz kwater konspiracyjnych. Jednym z ważniejszych kurierów, którzy przenosili meldunki do Rypina był Stanisław Suszyński, ps. Junior, siostrzeniec L. Żołobińskiego. Zajmował się on także pilotowaniem członków Komendy Okręgu na poszczególne kwatery w Obwodzie Borowiki. Głównym celem było przygotowanie i przeprowadzanie w nadarzającej się okazji powszechnego powstania. Poszczególnym okręgom, rejonom i placówkom wyznaczono indywidualne zadania. W edług rozkazu z lipca 1944 wydanego przez Komendę Okręgu Pomorze, Rejon A K w Dobrzyniu miał zająć się opanowaniem miast Golubia i Dobrzynia. Następnie nawiązać łączność bojową z komendą okręgu oraz sąsiednimi obwodami. Po opanowaniu wyznaczonych terenów oddziały powstańcze miały zgrupować się w lasach w okohcach W rock. Plany te nie zostały zrealizowane ze względu brak dostatecznej liczby żołnierzy A K na tym obszarze oraz szybkim opanowaniem terenu przez Arm ię Czerwoną w wyniku ofensywy styczniowej 1945 roku. W yzwolenie było tragiczne dla członków A K, gdyż część z nich została aresztowana przez N K W D i zesłana wgłąb Rosji. Szymon Wiśniewski Tekst artykułu powstał na podstawie kilku opracowań, m in.: M. Krajewski, W cieniu wojny i okupacji. Ziemia Dobrzyńska w latach , Rypin 1995; T. Jaszowski, Okręg Pomorski Arm ii Krajowej Podokręg Południowo- Wschodni, Toruń 1996; E. Zawac- ka, Szkice z dziejów Wojskowej Służby Kobiet, Toruń

8 8

9 9

10 10

11 11

12 12

13 13

14 14

15 15

16 16

17 17

18 KITZMAF Z o fia, ps. Zosia BIAŁKOWO pow. RYPIN ZWZ - AK 3 z d.g erlach,u r ,zm. lu ty 1985 KA JrSl TI jbr c z ł. ZWZ-AK od paźdz.1940 r. we wsi Białkowo k/ Golubia - Dobrzynia.Zaprzys. do org. przez Lucjana Żołobińskiego,ps. Czarny,szefa łączności i kwatermistrza Obwodu R y p in.p ełn iła funkcję kierowniczki p-ktu kontakt, i kwatery Kmd Okręgu o krypt. Łubianka we wsi Białkowo.Udzielała schro nienia łącznikom,żywiła ich i ro b iła paczki do obozów koncentr.działała razem z mężem Zdzisławem do 23 stycznia 1945.Po wojnie mieszkała we wsi Białkowo i czasowo w O lszty n ie. gródło : teczka własna w : AP Tor. ZW ZBoWiD,spis 2/?51 18

19 19

20 20

21 21

22 22

23 23