Lamus osobliwości odcinek drugi. CZTERY OPINIE O ADOLFIE HITLERZE.

Transkrypt

1 Lamus osobliwości odcinek drugi. CZTERY OPINIE O ADOLFIE HITLERZE. Witkacy przed drugą wojną światową. Stanisław Ignacy Witkiewicz, Narkotyki. Niemyte dusze, Warszawa 1979, s.275: Marzyłem zawsze, że Hitler, ten bezsprzecznie jedyny naprawdę... z jajami facet w Europie,skondensowawszy siłę do maksimum zrobi czysto społecznego szpryngla, tzn. rewolucję, raczej transformację od góry, i zaprowadzi radykalnie socjalistyczny ustrój, tzn. naprawdę demokratyczny, bez zakłamań dotychczasowej demokracji, ustrój pozbawiony jednocześnie koszarowości i falansteryzmu. Ustrój, w którym będzie miejsce na to moje minimum własności: szczotkę do zębów, kobietę, domek z ogródkiem, a mimo to wyzysk jednych ludzi przez drugich i niewolnictwo będzie uniemożliwione. Niestety oczekiwanie to zawiodło. Będzie on na równi z innymi uciekać kiedyś jak tylu innych zamiast być błogosławionym przez wszystkich dobroczyńcą. Orwell podczas drugiej wojny światowej. George Orwell, I ślepy by dostrzegł.wybór esejów i felietonów, Kraków 1990, s.119: Chciałbym, żeby zapamiętano, iż nigdy nie potrafiłem zdobyć się na niechęć do Hitlera. Odkąd zdobył on władzę aż do tamtej pory łudziłem się, jak zresztą niemal wszyscy, iż jest on postacią bez znaczenia wiedziałem z pewnością, że choć na pewno zgładziłbym go, gdybym tylko zdołał to uczynić, nie czuję doń jednak żadnej urazy osobistej. Jest w nim bowiem coś głęboko pociągającego. Łatwo to dostrzec, patrząc na jego fotografie polecam tu zwłaszcza fotografię znajdującą się na poczatku wydania Hursta i Blacketta, ukazującą Hitlera z wczesnego okresu Brunatnych Koszul. Na tym zdjęciu ma on patetyczną psią twarz człowieka cierpiącego pod brzemieniem niewypowiedzianych krzywd. Jej wyraz przypomina w wymiarze ludzkim wyraz oblicza ukrzyżowanego Chrystusa z niezliczonych wizerunków. Jest niemal pewne, iż tak właśnie widzi się Hitler. Przyczyny jego osobistego żalu do świata można się tylko domyślać, tym niemniej ów żal jest faktem. Hitler jest męczennikiem, ofiarą. Prometeuszem przykutym do skały, dokonującym samopoświęcenia bohaterem, toczącym w pojedynkę beznadziejną walkę. Diana Mosley po drugiej wojnie światowej. Anne de Courcy, Diana Mosley. Angielska przyjaciółka Hitlera, Warszawa 2005, s. 466: Na pytanie, czy żałuje swojej przyjaźni z Hitlerem, odpowiedziała: Nie mogę żałować. To było interesujące i fascynujące. Spośród wszystkich znanych i sławnych ludzi, których poznałam w życiu, nie mogę żałować znajomości z nim, ponieważ dzięki temu jestem w stanie ocenić nonsensy, jakie się na jego temat wypisuje. Bardzo go podziwiałam. Miał niezwykle urzekające niebieskie oczy i wiele do powiedzenia. Był interesujący i fascynujący, i chętny do rozmowy. Nie osiągnąłby tego wszystkiego, co osiągnął, gdyby był taki, za jakiego ludzie go uważają. Paul Johnson, Historia świata od roku 1917 do lat dziewięćdziesiątych, Londyn 1992, s. 769: W 1945 roku dominował nastrój rozpaczy i bezsilności. Era Europy dobiegła kresu. Można w pewnym sensie uznać Hitlera za ostatniego, prawdziwie europejskiego przywódcę, który potrafił zainicjować rozwój wydarzeń w skali światowej, kierując się perspektywą eurocentryczną. Julian Tuwim WIERSZ WIELCE UCZONY. Na insułach, za Japonami,

2 Kokosz-pstrokosz czubata, gdy jej Sprowadzono kura z Indyiey, Zniosła jajo z karakterami. A pisało na onym jaju: Panim + Echad + Eloim + Hubem, I przyfrunął z kraju Nogajów Gryphus-skrzekot z czarnym Cherubem. A siedziała na onym jaju Kokosz-pstrokosz lat siedemdziesiąt U pygmejów w mieście Bombaju, Dokąd drogi sto lat i miesiąc. A ów Cherub miał złote szpony, A ów Gryphus po chińsku świstał ( Jako pisze wielce uczony Lycosthenes, naturalista ). A z onego jaja się wykluł Kynocephal z ognistą szyją ( U czarownic na konwentyklu Przedni przysmak, pisze Del Rio ). By zaś zgubić tego niewida, Czytaj traktat Horsta z Frankonii. ( Misceatur assa foetida cum oleo hypericoni. ) Za morzami, w dziwnych narodziech, Ukazali się auripedzi, Item Człekoń albo Mężodziew na brandańskiej insule siedzi... Item czytaj księgi Merlina, Aldrovanda i Montigrada, Item słuchaj radia z Berlina, Gdy uczony Adolphus gada - Vir et miles gloriosus, castus, Mystagogus magnae experientiae, Theofrastus Paracelsus Bombastus, Który posiadł one wszystkie scyencye. (1936). ALEKSANDER WIELKI DO SWYCH WOJSK PODCZAS PODBOJU WSCHODU Kwintus Kurcjusz Rufus, Historia Aleksandra Wielkiego: Czy sądzicie, że te wszystkie ludy, przywykłe do imienia i panowania kogoś innego, nie związane z nami ani wierzeniami, ani zwyczajami, ani wspólnym językiem, ujarzmiliśmy w tej samej bitwie, w której je pokonaliśmy? Tym, co je powściąga, jest wyłącznie wasza broń, a nie własne usposobienie, a ci, którzy się nas lękają teraz, kiedy tutaj jesteśmy, staną się naszymi wrogami, kiedy stąd odejdziemy. Mamy do czynienia z dzikimi bestiami, które pojmane i umieszczone w klatce dopiero upływ czasu może poskromić, ich własna bowiem natura tego nie dokona... Dlatego musimy albo zrezygnować z tego, co zajęliśmy, albo zdobyć to, czym jeszcze nie władamy. MYŚLI NIEUCZESANE WODZA TRZECIEJ RZESZY. Adolf Hitler, Rozmowy przy stole , Warszawa 1996: Piękno Krymu, dostępnego nam dzięki autostradzie niemieckie Południe. Kreta gorąca, bezleśna; Cypr piękny, ale Krym osiągalny drogą lądową Kijów. I jako region turystyczny dla nas

3 Chorwacja. Myślę, że po wojnie będzie się z czego cieszyć.( 5/6 lipca 1941 ). Sankt-Petersburg jako miasto jest nieporównanie piękniejszy od Moskwy. Dzieła sztuki z Ermitażu prawdopodobnie nike zostały tym razem przewiezione na Kreml, jak to było w cvzasie wojny światowej, lecz do zamków na wsi, o ile nie wywieziono ich do miast położonych na wschód od Moskwy lub w ogóle nie wyrzucono do wody. ( 5/6 lipca 1941 ). Interesujące jest, że propaganda rosyjska wciąż zachowuje umiar w krytykowaniu nas. Ten cwany góral jest gotów oddać Rosję europejską, jeśli alternatywą miałaby być utrata wszystkiego. Nie mówmy, że z Kaukazu może odbić Europę. Równie dobrze mogłbym siedzieć na Słowacji i próbować stamtąd odbić Rzeszę. ( 11/12 lipca 1941 ). Fascynujące jest podobieństwo pomiędzy rozwojem Niemiec i Włoch! Twórcy języka wystąpili przeciwko uniwersalizmowi papeskiemu Dante i Luter. Narody doprowadzone do jedności przez jednego człowieka, wbrew interesom dynastycznym. Stały się narodami wbrew woli papieża. ( 21/22 lipca 1941 ). Czar Florencji i Frzymu, Rawenny, Sieny czy Perugii, piękna Toskania i Umbria! Kazdy pałac we Florencji czy Rzymie jest więcej wart niż cały Windsor. Jeśli Anglicy zniszczą coś we Florencji czy Rzymie, będzie to zbrodnią. Moskwy nie ma co żałować, i przykro mówić po Berlinie takim, jakim jest jeszcze dziś, też nie byłoby co płakać. Widziałem Rzym, widziałem Paryż i, -sdzczerze mówiąc, w Paryżu może poza Łukiem Triumfalnym nie ma nic na miarę Koloseum, Zamku św. Anioła czy bazyliki św. Piotra, dzieł zbiorowości, wybijających się ponad przeciętność... Co widziałem w Parużu odrzucało mnie. Rzym mnie porwał. ( 21/22 lipca 1941 ). Musimy stale twardo pilnować, by po tej stronie Uralu nigdy więcej nie powstała siła militarna nasi zachodni sąsiedzi zawsze byliby naturalnymi sojusznikami wschodnich. Tak Francuzi trzymali z Turkami, a teraz Anglicy trzymają z Sowietami. ( 27 lipca 1941 ). Jeśli ktoś się modli o nasze zwycięstwo, to szach perski. Gdy tylko się u niego pojawimy, wreszcie nie będzie się musiał bać Anglii. ( 10 sierpnia 1941 ). Rosja to nasze Indie, i jak Anglicy z garstką ludzi panują nad Indiami, tak my będziemy rządzić ta naszą kolonią. Próby wychowywania tubylców byłyby błędem. To co byśmy osiągnęli, to pół-wiedza, która prowadzi do rewolucji. To nie przypadek, że wynalazca anarchizmu był Rosjaninem. Gdyby Rosjanie nie byli organizowani przez innych, począwszy od Waregów, to do dziś byliby królikami... Pozostawiony sam sobie, Słowianin nigdy nie wyszedłby poza ścisły krąg rodzinny. ( 17 września 1941 ). Upadek komunizmu najboleśniej dotknie Czechów. Niewątpliwie w głębi serca cały czas tęsknili za Matką Rosją. Jak w czasie wojny japońskiej przyszły wiadomości o klęsce Rosji, czescy chłopcy w mojej klasie płakali, inni wiwatowali. Z tego okresu pochodzi mój sentyment do Japonii. ( 21 września 1941 ). Co za sens wyznaczać granicę między dwoma światami, jakimi są Europa i Azja na średniej wielkości łańcuchu górskim, jakim jest Ural! Równie dobrze możnaby ogłosić granicą którąś z rosyjskich rzek. Nie geograficznie Azja przechodzi w Europę bez naturalnej granicy. ( 23 września 1941 ). W dawnej Austrii Wiedeń miał tak niesłychanie dominującą pozycję w kulturze, że zrozumiała jest istniejąca na prowincji nienawiąść do iednia, nienawiść, jakiej w tej skali nie budził Berlin...Wszystko było przykrojone do Wiednia, i bardzo uważano, żeby ta zasada nigdzie nie została złamana. Tak na przykład katedra w Linzu nie mogła zostać doprowadzona do projektowanej wysokości, bo wieża katedry św. Stefana przestałaby być najwyższą wieżą w kraju. Musiała pozostać o parę metrów niższa od wieży św. Stefana. Prawdziwego wiedeńczyka szlag trafia, jeśli choćby jakiś obraz trafia do Grazu lub innego miasta Marchii Wschodniej, zamiast do Wiednia. Mam nadzieję, że jeszcze nie zwiedeńczyli Schiracha! ( 1 października 1941). Anglia jest groźna tylko przez to, że potrafi przeciwko mocarstwu europejskiemu, które jej zagraża, rozegrać inne mocarstwo. Wojna światowa była dla Anglików pyrrusowym zwycięstwem. Jeśli chcą utrzymać status mocarstwa światowego, potrzebują silnego sojusznika na kontynencie. A tym mogą być tylko Niemcy. ( 9/10 października 1941 ). Z chwilą upadku Odessy dla Rumunii wojna praktycznie się skończyła. Wobec sukcesu Antonescu opozycja przycichnie naród kocha zwycięskich wodzów... Antonescu może też zapisać sobie na plus, że się rozprawił z Codreanu. Nie licząc Duce, Antonescu robi wrażenie

4 najsilniejszego z naszych sojuszników, człowieka z klasą, konsekwentnego i nieprzekupnego, człowieka, jakiego Rumunia jeszcze nie miała. (17 października 1941 ). 22 czerwca [1941] otwarła się przed nami brama, o której nikt nie wiedział, co za nią leży. Musieliśmy liczyć się z wojną chemiczną i biologiczną, a niepewność ciążyła mi potwornie. Tamtejsi ludzie to zupełnie inny gatunek. Wszystko, co ma piozór kultury, zostało przez bolszewików zrabowane, i nie będę nic czuł, gdy przyjdzie mi zrównać z ziemią Kijów, Moskwę i Petersburg... W porównaniu z Rosją Polska to całkiem kulturalny kraj! (17/18 października 1941). Odbudowanie niemieckiej jedności było w zeszłym stuleciu zadaniem Prus. Zadanie, jakie stoi przed nami stworzenie Wielkich Niemiec i wybicie się na pozycję światowergo mocarstwa mógł rozwiązać tylko południowiec. Jeśli teraz powołuję ludzi z Południa i jeśli posłałem do Berlina najlepszego budowniczego, to dlatego, że ci ludzie pochodzą z terenu karmionego kulturą od bardzo dawna... Berlin będzie kiedyś stolicą świata. ( 21/22 października 1941 ). Gdyby Imperium [Brytyjskie] teraz się załamało, stałoby się to dzięki naszej broni, lecz nie my, a Rosja wzięłaby Indie, Japonia Azję Wschodnią, Ameryka Kanadę, i nawet nie zdołałbym przeszkodzić Amerykanom usadowić się na Południu. Dziś śmierć Anglii nic mi nie daje. Musiałbym walczyć ze spadkobiercami, a mogę mieć udział w masie upadłościowej, byle jej nie licytowano teraz. Dziś nie interesuje mnie już Anglia, lecz ten, kto za nią stoi. (26/27 października 1941). Za sto lat nasz język będzie językiem europejskim. Kraje Wschodu, Północy i Zachodu będą się uczyły naszego języka, żeby móc się z nami porozumieć. Ale warunek: miejsce pisma zwanego gotyckim musi zająć pismo, które dotychczas nazywaliśmy łacińskim, a teraz nazywamy normalnym. Dla kogoś, kto chce się uczyć rosyjskiego my nie chcemy sama obcość liter jest koszmarem! Nie sądzę przy tym, byśmy z tak zwanym gotykiem tracili coś swoistego dla nas. Nordyckie runy o wiele bardziej przypominają pismo greckie. Dlaczego barokowe ozdóbki mają być wyrazem niemieckości! ( 2 listopada 1941 ). Z wyobrażeń o lesie Wotana-Odyna wyleczyłem się przez to, że pewnego dnia trafiłem do Lasu Odyna. Na Nizinie Reńskiej widzieliśmy pięknych ludzi, w Lesie samych kretynów. Pojąłem wtedy, co się stało: germańscy zwycięzcy rozsiedli się na żyznej równinie, podczas gdy pierwotni mieszkańcy wycofali się w nieurodzajne góry... Egipt, świat grecki, Rzym, wszystkie te narody w ten sposób osiągnęły swoją potęgę. ( 5 listopada 1941 ). Monarchia to przestarzała forma. Może się utrzymać tylko tam, gdzie monarcha jest jedynie symbolem konstytucji, a kierowanie państwem spoczywa w rękach premiera albo kogoś takiego. Ostatnią podporą niewydolnego władcy jest armia, a to rodzi niebezpieczeństwo, że armia popadnie w konflikt z racją stanu. ( 11 listopada 1941 ). Los wszystkich państw kulturalnych był podobny kiedy słabła ich siła biologiczna ulegały naporowi z Azji. Najpierw to byli Grecy przeciw Persom, potem był marsz Kartagińczyka na Rzym, Hunowie i bitwa na Polach Katalauńskich, wojny tureckie począwszy od bitwy opod Poitiers, wreszcie najazd Mongołów, od którego Europa została uratowana zupełnie nie wiadomo, dlaczego coś musiało być nie tak w ich kraju! Teraz najgorsze zagrożenie mobilizacja Azji przez bolszewizm. ( 12 listopada 1941 ). U nas jednolite państwo rozumie się jako coś, w czym wszystko jest rządzone z centrali. Najmniejszy urzędniczyna w Berlinie jest ważniejszy od nadburmistrza Essen. Całkiem odwrotnie postępują Anglicy w Indiach, 145 tysięcy ludzi rządzi 350 milionami. My potrzebowalibyśmy do tego iks milionów urzędnikow! Francuzi nie mają żadnego samorządu i są dla nas przykładem negatywnym raj dla prawników i adwokatów!... Nasz korpus urzędniczy jest wytresowany na meldowanie o wykonaniu. Jest to idealny korpus urzędniczy według wyobrażeń Berlina. Gdybyśmy bezwzględnie zweryfikowali rozbudowę administracji, dałoby się oszczędzić dwie trzecie! Prawnik może być tylko doradcą, nie może kierować!... Robię wszystko, żeby obrzydzić życie prawnikom, żeby jak najmniej ludzi szło na takie studia. Ten zawód trzeba tak skompromitować, żeby brali się za niego tylko ludzie, którzy nie widzą świata poza paragrafami... Naród żyje nie dzięki, lecz - pomimo działalności prawników. Nie jestem pierwszym, kto widzi w nich siedlisko zarazy! Fryderyk Wielki myślał podobnie. ( 16 listopada 1941 ). Poza wszystkim innym nie możemy zapominać o tym: jakie by to miało następstwa, gdyby Włochy swego czasu stały się bolszewickie, a nie faszystowskie! Musimy dziękować Duce, że

5 odwrócił od Europy to niebezpieczeństwo. Mussolini to ktoś na miarę wieku, historyczna postać. Ćzegóż to Mussolini nie stworzył we Włoszech! Nawet z Rodosu, pogrążonego w marazmie, zrobił żyzną wyspę. Porównanie między Rodosem a greckimi wyspami pokazuje, czym Mussolini jest dla Włoch. (20 listopada 1941 ). Dobrze się stało, że nie wpuściłem klechów do Partii. 21 marca 1933 w Poczdamie pojawiło się pytanie - do kościoła, czy bez kościoła? Zdobyłem państwo pomimo klątwy obydwu wyznań. Gdybym wówczas rozpoczął od skorzystania z usług Kościoła kiedy politycy byli w kościele, myśmy poszli na groby teraz podzieliłbym los Duce. Sam w sobie wolny duch, ale zaczął od koncesji, podczas gdy ja na jego miejscu obrałbym kierunek bardziej rewolucyjny. Wkroczyłbym do W.[atykanu] i wyrzucił całe towarzystwo. Powiedziałbym: przepraszam, pomyliłem się! Ale oni tego nie zrobią. ( 13 grudnia 1941 ). Nie o to mi chodziło z Azją Wschodnią! Latami tłumaczyłem wszystkim Anglikom: jeśli rozpoczniecie konflikt w Europie, stracicie Azję Wschodnią! A ci panowie nic, nos go góry... Japończycy będą zajmowali wyspę za wyspą, zajmą i Australię. Rasa biała zniknie z tej części świata. Ten proces rozpoczął się, gdy w 1914 mocarstwa europejskie pozwoliły Japonii wziąć Kiauczou. ( 18 grudnia 1941 ). Azję Wschodnią można było utrzymać, gdyby wszystkie białe państwa utworzyły koalicję. Przeciwko nim Japonia by nie wystąpiła! ( 31 grudnia 1941/1 stycznia 1942 ). Cieszę się tylko, że jeszcze raz powiedziałem wszystko co myślę o Roosevelcie, on naprawdę jest psychicznie chory! Teatr, który odstawił na swojej konferencji prasowej jest prawdziwie żydowski. Głupszego narodu, jak ci Amerykanie, nie ma na świecie! Tym większe będzie rozczarowanie! To zawstydzenie teraz! Przy tym obaj Anglosasi nie mają sobie nic do zarzucenia. Z tego mogą jeszcze wyniknąć niesamowite rzeczy! Churchill i Roosevelt, dobrana para oszustów! ( 4/5 stycznia 1942 ). Stalin uchodzi za człowieka, który zamyśla doprowadzić do zwycięstwa idei bolszewickiej. W rzeczywistości jest to tylko Rosja, kontynuacja carskiego panslawizmu! Bolszewizm jest dla niego tylko środkiem do celu;w stosunku do ludów germańskich i romańskich służy jako kamuflaż. Gdybyśmy w 33-cim nie doszli do władzy, przetoczyłoby się to przez Europę jak najazd Hunów! Cała Europa stałaby się ofiarą, a my nic nie moglibyśmy zrobić! Uniknęliśmy zagrożenia, jakiego ludzkie oko nie widziało. Trzy, cztery dni przed atakiem na Rosję miałem jeszcze rozmowę z marszałkiem Rzeszy: Goering, to będzie najcięższa walka, spośród tych jakie stoczyliśmy! (5/6 stycznia 1942). Dokonałem odkrycia: najgorszy w masonerii nie jest element światopoglądowy, lecz fakt, że stanowi ona największą bazę korupcji. Garstka ludzi wywołała wojnę. Urodzony przeciwnik Churchilla, Lloyd George, jest o dwadzieścia lat za stary. Kryzys nastąpił w momencie powrotu Chamberlaina i Daladiera z Monachium. Obaj musieli sobie zdawać sprawę, że należałoby natychmiast rozwiązać parlamenty ich krajów. Gdyby Daladier wtedy rozpisał wybory, podżegacze wojenni byliby izolowani cały naród poparłby politykę pokojową. Toteż podżegaczom wojennym tylko na chwilę zaparło dech w piersiach! ( 6 stycznia 1942 ). Nie zdarzyło mi się jeszcze rozmawiać z Anglikiem, który by akceptował Churchilla. Wszyscy mówią, że jest chory na umyśle!... Toteż ponieważ Ameryka żąda od Anglii zrezygnowania z Azji Wschodniej, Churchill nie dopuszcza myśli o zmianie swoich stosunków z Ameryką. Drażliwe stworzenie. Jednego nie uważam za wykluczone: Jeżeli jedno państwo ze wszystkich wyciągnie bilans generalny, to jest to Anglia. Jedno jedyne państwo nie może na tej wojnie nic zyskać, a tylko stracić: Anglia. Raz zrezygnowawszy z Singapuru, długo nie wystąpią przeciwko Japonii... Sądzę, że gdyby Anglicy wiedzieli dziś, że mogą stamtąd wrócić z podbitym okiem, skończyli by sprawę raczej prędzej niż później. Panowanie na lądzie w Indiach nic im nie da, jeśli stracą Singapur... Anglicy zawsze byli bardzo wielkoduszni dopóki chodziło o rozdawanie własności innych mocarstw. Ale teraz toczy się wojna o istnienie Imperium. Dotąd mogli mówić: co nam Europa, nie nas biją!; gdy stracą Singapur, to koniec... Sądzę, że jeżeli jakieś państwo wycofa się z tej wojny przed jej zakończeniem, to Anglia... Anglii może chodzić tylko o to, czy pozostaną jej Indie. Trzeba by zawrzeć odrębny pokój. Pytanie: co zrobi Ameryka? Strat terytorialnych nie poniosą. Anglia zostanie pewnego dnia zmuszona do połączenia się z kontynentem!... Amerykanom nie wróżę wielkiej przyszłości, bo mam ich za kraj przegniły i

6 skorumpowany. Dochodzą do tego sprzeczności społeczne w najgorszej postaci. Starożytny Rzym był kolosalnym, poważnym państwem. Były wielkie idee, które ożywiały Rzymian, W dzisiejszej Anglii tak nie jest. Mimo to Anglicy są mi tysiąc razy bliżsi niż Amerykanie. Do Japończyków nie mam wyrobionego stosunku, są nzm zbyt obcy kulturowo i obyczajowo. Do amerykanizmu czuję natomiast nienawiść i wstręt ostatniego rzędu. Każde państwo europejskie jest sobie bliskie. Ameryka w całej swej postawie umysłowej jest społeczeństwem w jednej połowie zżydziałym, a w drugiej zmurzyniałym. Już państwo brytyjskie, uważam, jest w sobie bardziej zdolne do istnienia. ( 7 stycznia 1942 ). Churchill jest reprezentantem przestarzałej koncepcji. Stworzenie równowagi europejskiej jest już niemożliwe. Ale właśnie po to wpakował Anglię w tę wojnę. Kiedy Singapur padnie, zdejmą go, o tym jestem święcie przekonany... Generalnie sympatia między Anglią i Ameryką nie wzrosła. Ze strony Anglii odraza nawet wzrosła. Bez Japonii rachunki byłyby wyrównane. Ale teraz cały rachunek zapłaci Anglia. ( 11/12 stycznia 1942 ). Z kapitalistycznego punktu widzenia Anglia jest najbogatszym krajem świata. Mieszczaństwo staje się odważne, jak mu wleźć na portfel. Teraz mają dwie możliwości: albo zlikwidują Europę i utrzymają Wschód, albo odwrotnie. Wszystkiego mieć nie można! Zmiana rządu będzie związana z decyzją o likwidacji Europy. Churcilla będą trzymali na tym urzędzie dopoty, dopóki istnieje wola prowadzenia tej wojny bez względu na wszystko. Gdyby mieli zupełnie dosyć, to zaskończyliby wojnę, bo to byłoby najcięższym ciosem dla Roosevelta. Mogliby powiedzieć: Anglia nie jest w stanie dłużej prowadzić tej wojny, wy nam nie jesteście w stanie pomóc, jesteśmy zmuszeni zająć inne stanowisko wobec Europy! Z tą chwilą pada amerykańska gospodarka, pada Roosevelt i Ameryka przestaje być zagrożeniem dla Anglii. ( 24 stycznia 1942 ). Człowiekiem, który stanie z podniesionym czołem przed sądem historii jest niewątpliwie Lloyd George. W memoriale napisał: Ten pokój będzie ojcem następnej wojny. Niemcy walczyli tak bohatersko, że ten dumny naród nigdy się nie pogodzi z takim pokojem. Gdyby wtedy miał władzę, doszłoby do porozumienia niemiecko-angielskiego. Politycy je udaremnili. (27 stycznia 1942). Krwawe ofiary faszystów były nieporównanie większe od naszych. Kiedy czyta się historię przejęcia władzy przez faszystów, serce rośnie: jakże bohatersko walczyli! Rozumiem, dlaczego ze wzruszeniem myślą o swoich wielkich dniach, o Marszu na Rzym. Dlaczego jednak nie są nic warci jako żołnierze? Bo nie mają dowódców! Naród jest idealistyczny, lecz dowódcy reakcyjni. ( 31 stycznia 1942 ). Churchill jest jak podrażniona bestia. Wszędzie węszy pułapki, nawet jak mu dają więcej władzy. Jest w podobnym położeniu, jak Robespierre przed upadkiem: najpierw wszyscy chwalili Obywatela Robespierre i jego bojówki, a potem nagle go obalono. Churchill nie ma już zwolenników... Myślę, że wszystkiemu winien jest Churchill, a też Belisha, Vansittart i szereg takich ludzi. Francuzi są tacy śliscy. Powszechnie uważano przecież, że Niemcy zaraz się załamią. Polski ambasador Lipski pisze w swoim raporcie, że wie z urzędowego źródła, z którym ma kontakty, że Niemcy załamią się w ciągu ośmiu dni. Lipski miał kontakty i w salonie Dirksenów. Przez swoje nieodpowiedzialne wybryki ci ludzie stali się współwinni temu, co się stało. Wielu myślało wtedy: a potem wrócą stare, dobre czasy! Jeżeli tak myślał Lipski, który wszak bywał na wszystkich naszych imprezach partyjnych, to co musieli wypisywać inni! ( 2 lutego 1942 ). Karol Wielki był jedną z największych postaci w historii świata. To on poskładał w jedną całość te niemieckie klocki! Dziś wiadono, dlaczego nasi przodkowie nie posuwali się na wschód a na południe. Cały prawy brzeg Łaby nic nie różnił się od tego, czym dziś dla nas jest Rosja. Nie darmo Rzymianom strach było ruszyć za Alpy, Germanie też nie znaleźli się tu bez przyczyny... Dopiero w Grecji czy Italii germański duch mógł rozwinąć skrzydła... Przeniesienie się do Germanii było dla Rzymianina czymś podobnym, jak dla nas przez jakiś czas przeniesienie się do Poznania. Pomyśleć: wieczna słota, cały kraj miesiącami zamieniany w trzęsawisko!... Gdyby Henryk Lew stanął po stronie władzy cesarskiej, nigdy nie powstałaby mu w głowie myśl o Wschodzie. Gdyby mu się powiodło, Słowiańszczyzna miałaby germańską klasę rządzącą, nic poza tym. A ileż niemieckiej krwi zesłowiańszczyło się przez to! Wolę iść pieszo do Flandrii, niż jechać na rowerze na Wschód... W każdym razie jedno pewne: jeśli w ogóle mamy ambicje światowego mocarstwa, musimy odwołać się do historii niemieckich cesarzy. Cała reszta jest taka świeża, taka

7 wątpliwa i do tego niekoniecznie udana! Historia cesarzy to najwspanialszy epos, jaki widział świat na równi z historią starożytnego Rzymu. To dostojeństwo! Pomyśleć, jak często ci ludzie jeździli przez Alpy, to byli ludzie z klasą! Rządzili z Sycylii! Co jest naszym problemem: nie znaleźliśmy do tej pory dramaturga o talencie na miarę historii niemieckich cesarzy! Był Schiller, to nie miał nic lepszego do roboty, tylko gloryfikować tego szwajcarskiego łazęgę! ( 4 lutego 1942 ). Churchill jest najgorszym typem skorumpowanego dziennikarza, autentyczną, polityczną kurwą. Sam napisał: nie do wiary, co można na wojnie załatwić klamstwem! Amoralny, ohydny stwór! Jestem przekonany, że już przygotował sobie miejsce za Atlantykiem. Nie w Kanadzie, ale w Ameryce. W Kanadzie zbiliby go na śmierć. (18 lutego 1942). Kiedy Berlin stanie się stolicą świata będzie można go porównywać tylko ze starożytnym Egiptem, Babilonem albo Rzymem. W porównaniu z nim czym będzie Londyn, czym Paryż! (11/12 marca 1942). Każdy, kto obserwuje kurs Franco, mówi: to się skończy nową rewolucją. Hiszpanii nie da się odgrodzić od reszty świata chińskim murem. W końcu dojdzie do eksplozji... Gdybym się w 1936 nie zdecydował posłać pierwszych junkersów, już dawno by było po nim. A teraz mówią, że im święta Izabela pomogła! Izabela, katoliczka, to był kawał k...! Dostała od papieża Różę Cnoty w tym samym czasie, kiedy naszego Ludwika mało w Bawarii nie ukrzyżowali za Lolę Montez! ( 1 sierpnia 1942 ). W 1923 byłem w Szwajcarii, jadłem w Zurychu i mało mnie szlag nie trafił od lawiny dań. Jaką ideologię w życiu może mieć takie małe państwo? W Marchii Wschodniej zdobyliśmy takie cudowne tereny alpejskie, że nikt już nie potrzebuje jeździć do Szwajcarii, która zresztą prędzej czy później jako państwo zdechnie i stanie się częścią Trzeciej Rzeszy. ( 5 sierpnia 1942 ). W Bułgarach mamy niezawodnych sojuszników przeciwko Turkom. Finowie chcą tylko jednego: Karelii Wschodniej i żeby znikł Petersburg. Kto ma Petersburg, ma Bałtyk. Istnienie drugiego mocarstwa na Bałtyku jest dla nas nie do pomyślenia. Mogliby tę sadzawkę kompletnie zapaskudzić minami. ( 8 sierpnia 1942 ). Stalin to z jednej strony potwór, z drugiej olbrzym. Sprawy społeczne nic go nie obchodzą. Ludzie zdychają, a on ma to gdzieś. Dać mu jeszcze dziesięć lat, to Europa poszłaby z dymem jak za Hunów. Żeby nie Wehrmacht, już byłoby po nas. Znając głupotę naszych mas, pewnie by im jeszcze bramy triumfalne stawiali! ( 9 sierpnia 1942 ). Stalin anarchista wychowany w seminarium duchownym! Należałoby teraz zapytać na łamach prasy, czy w Moskwie też śpiewał z Churchillem psalmy! Nic na to nie poradzę, że to nie Churchill rozdawał tam karty... Kiedyś powiedziałem jednemu z tych panów: Naród niemiecki przeżył wędrówkę ludów, wojny rzymskie, najazdy Hunów, Węgrów i Mongołów, wojnę trzydziestoletnią, wojny fryderycjańskie i napoleońskie i mnie też przeżyje! ( 16 sierpnia 1942 ). Ostatni cesarz robił wszystko, żeby przez głupie, aroganckie mowy zrazić do siebie wszystkich niemieckich książąt, zupełnie nie dbając o konsekwencje. Jest po prostu aktem głupoty, kiedy względnie młody monarcha mówi o nich jako o swoich wasalach. To tak, jakbym ja mówił o Horthym i Tiso jako o swoich wasalach. ( 20 sierpnia 1942 ). Węgrzy to straszni pozerzy. W sprawach wojny są tacy sami jak Anglicy i Polacy. Wojna jest dla nich sprawą racji stanu i stad bydła. Wszyscy nosili szable, ale brakowało im rycerskości. Po jakiejkolwiek powadze nie zostało ani śladu! ( 22 sierpnia 1942 ). Stalin z czasem zbudowałby niesamowity świat uprzemysłowiony, przy całkowitym lekceważeniu szerokich mas, z użyciem pewnej frazeologii i podniesieniem standardu życia aparatu. Celem ostatecznym byłaby bolszewizacja Europy. Posłużył się Żydami, żeby się pozbyć inteligencji ukraińskiej, a potem transporty Żydów poszły na Syberię. Uważam, że pewnego dnia pójdzie do Chin, jak nie będzie miał innego wyjścia! Ze wszystkich Anglików największe wrażenie zrobił na mnie Lloyd George. O ile angielszczyzna Edena jest odrażająca, w jego ustach jest to coś fascynującego. To jest człowiek z klasą! Jego memoriał w związku z traktatem pokojowym powinien wejść do klasyki. Napisał: oto pokój, który wywoła wojnę! Kto to wymyślił, że taki naród

8 jak Niemcy da się zniszxczyć! Interes Anglii od zawsze wymaga przyjaźni z Niemcami. ( 24 sierpnia 1942 ). Gdybyśmy dziś zawarli pokój z Francuzami, byłoby to bezcelowe. Nie można okroić armii francuskiej do takich rozmiarów, żeby w ciągu trzech lat nie była w stanie roznieść Włochów, Do tego wystarczyłaby sama paryska policja! Musielibyśmy ich ciągle pilnować. Czego nie spowodowała ofensywa polska, Norwegia, Francja, Wschód i wojna pustynna, to uda się Włochom wykończą naszych nerwowo! Mam książkę o Stalinie i trzeba powiedzieć, że to niesamowita osobowość, prawdziwy asceta, który trzyma to olbrzymie państwo żelazną ręką. Ale powiedzieć, że to państwo socjalistyczne, to jest oszustwo jakich mało! To jest państwo państwowo-kapitalistyczne... A nad tym wszystkim jeden człowiek, który pyta: czy uważacie, że 13 milionów ludzi to za dużo wobec tak wspaniałej idei? Polaków by rozdeptali jak nic, zresztą nas ze stutysięczną armią też, ani byśmy się obejrzeli. W Paryżu i tak by wisiała czerwona flaga. Europa wyszła z tego z podbitym okiem. Już raz tak było, dlaczego się o tym nie pamięta! Węgrzy w bitwie pod Legnicą! Czy do odwrotu skłoniły ich wysokie straty, czy śmierć Dżyngis-chana w kraju? Pokój westfalski podniósł bezsilność Niemiec do godności ustawy. Zawsze mówiłem moim ludziom: nie chodzi o przezwyciężenie traktatu wersalskiego, lecz westfalskiego. W traktacie wersalskim Francuzom przyświecał jeden cel: odnowienie pokoju westfalskiego. (26 sierpnia 1942). Jeżeli Stalinowi coś się przytrafi, azjatyckie imperium padnie. Rozpadnie się tak samo, jak powstało. W historii Niemiec Rzesza pod berłem Habsburgów prowadziła niezwykle przewlekłą wojnę z Turkami. Trwało to prawie trzysta lat. Turcy wylecieliby z Europy, gdyby ich nie poparła Rosja. Oto złote czasy księcia Eugeniusza. Musimy z tego wyciągnąć wnioski. Jeżeli nie zrobimy raz na zawsze porządku na Wschodzie, każde pokolenie będzie miało ten sam problem. Pod dobrym wodzem nawet głupia rasa może mieć pewne osiągnięcia. Osiągnięcia organizatorskie Dżyngis-chana były niepowtarzalne. Rzesza potrzebuje tylko prawdziwej stolicy. Na razie Budapeszt jest najwspanialszy z możliwych. W całej Rzeszy Niemieckiej nie ma czegoś takiego. Parlament, zamek, katedra, mosty wieczorem podświetlone, robi to niesamowite wrażenie. Wiedeń też robi niesamowite wrażenie, ale nie leży nad rzeką. Budowniczowie wszystko Niemcy. Tu widać, jakie to ważne zrobić z miasta stolicę. Buda i Pest to były kiedyś dziury zabite dechami. W ciągu stu lat ze mieszkańców zrobiło się 1.3 miliona. Wszystko poza ratuszem postawiono dwa razy większe niż w Wiedniu. Taki musi być Berlin! Wiem, że Berlin stanie się czymś równie potężnym. ( 28 sierpnia 1942 ). Pytałem Lloyd George'a, dlaczego na konferencji pokojowej nie przeforsował swojej koncepcji (był zwolennikiem łagodnego pokoju). Powiedział mi, że od początku miał przeciwko sobie Wilsona, Francuzi też wariowali. Robił, co mógł, ale nic od niego nie zależało! Po oświadczeniu rządu niemieckiego, że w życiu czegoś takiego nie podpisze, przygotowano drugą wersję traktatu. Alianci mieli zrezygnować z korytarza, Kamerun miał zostać przy Niemczech, flota zatrzymać cztery ciężkie krążowniki i osiem lekkich, a reparacje zostać obniżone do 25 czy 26 miliardów. Anglicy, mówił mi Lloyd George, ściągnęli na siebie nienawiść Francuzów. W Paryżu pisano o perfidnej polityce Anglii. Był wstrząśnięty, jak przedstawiciele niemieccy w ostatniej chwili zjawili się gotowi do podpisania traktatu. Przy wyjściu Clemenceau syknął: Voila! Jeśli jakiś naród zachowuje się tak służalczo, można stracić respekt przed nim. Mowa Windsora do frontowców, że uważa połączenie z Niemcami za swoją życiową misję była dla niego samobójcza. Byli wtedy w Berlinie, to był naprawdę przyjacielski związek. To zły znak, jak potraktowali Windsora. ( 31 sierpnia 1942 ). Stary Wilhelm to był pan jak się patrzy. Wilhelm II był pod każdym względem mięczakiem bez charakteru! Każdy list Bismarcka jest więcej wart niż wszystkie pisma tego cesarza! (1 września 1942). Franco powinien wystawić pomnik junkersa-

9 52. Bez Ju-52 w życiu by tej wojny nie wygrał! Łaska boska, że im starczało zasięgu ze Stuttgartu do Hiszpanii. Jak kiedyś niemieccy elektorzy przyjmowali korony z rąk Francuzów, tak zaraz po zawieszeniu broni zwrócił się do mnie pretendent do tronu francuskiego. Mówił, że będzie w pełnym zakresie przestrzegał niemieckich przepisów! Co za brak charakteru! ( 3 września 1942 ). Hiszpania jest to kraj, którego nie można nie kochać. Ludzie z niesamowitym gestem w czasie pokoju, niezwykle dzielni na wojnie! Jeszcze nie widziałerm Niemca, który by inaczej oceniał Hiszpanów... Nie zdarzyło mi się dotąd rozmawiać z kimś, kto by nie czuł respektu dla Hiszpanów! Kiedy Franco wyjeżdża, ma przed sobą szwadron marokańskich jeźdzców, którzy rozglądają się na boki, to samo z tyłu. Zbudował dookoła siebie dwór jak monarcha. Król. Jak się pojawi król, będzie mógł mu podać strzemię. Sądzę, że jednym z naszych najcelniejszych posunięć było przyjęcie na front Błękitnej Dywizji. Munozowi Grandesowi dam jeszcze Liść Dębu z Brylantami, niech się tylko zdarzy okazja. To się opłaci. Żołnierze, skąd by nie byli, szybko przyzwyczajają się do dzielnego dowódcy. W ostatnim momencie musimy jeszcze chłopców świetnie wyposażyć i dodać im trochę łupów i paru rosyjskich generałów jako trofea. Ich wjazd do Madrytu będzie naprawdę triumfem. Nikt im nie podskoczy. W ogólności nie ma drugiej takiej prasy, jak hiszpańska! ( 5 września 1492 ). Metternich pod wieloma względami jest oceniany niesprawiedliwie. Próbował dać trupowi zdolność do życia. Jako kanclerz austriacki tudzież z punktu widzenia dynastii Habsburgów nie mógł postępować inaczej. Służył domowi Habsburgów i chciał przywrócić mu jego dawną świetność stąd jego dążenie do odtworzenia za wszelką cenę dawnej Rzeszy. Nie da się zaprzeczyć, że nieraz chwytał się nieodpowiednich środków. Ale jego działalność trzeba oceniać z perspektywy jego czasów. Droga obrana później przez Bismarcka, w latach była nie do pomyślenia. Pytanie nie brzmiało: Bismarck czy Metternich, ale Kancelaria Państwa czy parlament federalny, połączenie wszystkich możliwych nurtów politycznych. We Frankfurcie niczego nie stworzono i niczego by się stworzyć nie dało. To Metternich ocenił prawidłowo. Metternich ostatecznie dążył do tego samego celu co Bismarck, tyle, że on chciał to osiągnąć przez wyniesienie Habsburgów, a Bismarck przez dominację Prus. Wariant parlamentarny odrzucali obaj. Bismarck osiągnął swój cel, Metternich przegrał, ale to nie powód, żeby go traktować jak zbrodniarza. Bez rewolucyjnego kroku w postaci wojny 1866 roku Bismarckowi też by się nie powiodło. Gdyby tą drogą nie osiągnął sukcesu, to by go niezawodnie chcieli ukrzyżować. Kiedy Metternich był u steru, po prostu czas jeszcze nie dojrzał do definitywnego rozwiązania kwestii zjednoczenia. Ostatecznie do Bismarcka też nie można mieć pretensji, że nie stworzył Wielkich Niemiec. W walce z Napoleonem Metternich był równie fanatyczny jak każdy inny niemiecki patriota... Doprawdy trudno jest zająć właściwe stanowisko wobec takiego zjawiska historycznego jak Metternich.( 14 czerwca 1943 ).

10 UMIĘDZYNARODOWIANIE PEWNEJ PIEŚNI. Adam Zagajewski: GORLIWOŚĆ : Hannah Arendt w jednym z listów do Jaspersa wspomina o pewnym niemieckim profesorze filologii klasycznej, który pod panowaniem Hitlera nieproszony, z własnej woli, przełożył na grekę Horst-Wessel Lied. Wiesława Czapińska, ARTYŚCI W TRZECIEJ RZESZY, Kraków 1997 przedrukowuje.. polski przekład tej pieśni: Chorągiew w dłoń, SA wyrusza w akcję, Szeregi równe, spokojny, mocny krok. Kamraci dawnej walki z czerwonym i z reakcją, Są z nami tu, choć ich nie dostrzega wzrok. Ustąpcie drogi brunatnym batalionom, Ulica wolna, SA nadchodzi tam. Swastyka wieść przynosi dziś milionom: Wolności, chleba dzień już świta nam. Ostatni raz zatrąbią dziś na apel, Gotowi żeśmy wszyscy do walki i do burz. Niedługo w miastach zawisną nasze flagi, Zerwiemy pęta, ten czas nadchodzi już. Chorągiew w dłoń, SA wyrusza w akcję, Szeregi równe, spokojny, mocny krok. Kamraci dawnej walki z czerwonym i z reakcją, Są z nami tu, choć ich nie dostrzega wzrok. Przełożyła: Joanna Sokół. Konstanty Ildefons Gałczyński PIEŚŃ O SZALONEJ ULICY ( Fragment ): Ulsteinie mój, ty popatrz, popatrz, jaki to śliczny marsz: chłop w chłopa; myśmy są z niższych sfer. Przez most muzyczny xięcia Pepi w czwórkach, w oktawach, coraz lepiej, słonecznie: ONR. Usuń się, śliczny, jeśli łaska! Mecz. Gola. Klaskać! Klaskać! Klaskać! O N R. Stanisław Mackiewicz Cat HISTORIA POLSKI OD 11 LISTOPADA 1918 R. DO 17 WRZEŚNIA 1939 R. Warszawa 1989, s.269: Beck miał swoją formułę, którą często wypowiadał i w którą, niestety, całkiem szczerze uwierzył. Powiadał: ani o jeden krok nie bliżej Berlina niż Moskwy. Formuła ta była alogiczna i ahistoryczna. Niestdety, polityka Becka doprowadziła do jej realizacji. Formuła ta triumfowała dn. 17 września 1939 r., gdy Beck opuszczał kraj zajmowany na równi przez wojska niemieckie i

11 sowieckie wtedy istotnie dzieliła politykę polską taka sama idealnie odległość od Moskwy, jak od Berlina. Władysław Broniewski TUŁACZA ARMIA Tam na Uchcie, na Soświe rośnie sosna przy sośnie, drzewa piękne, masztowe wyrosły. Myśmy ostrym toporem rozprawiali się z borem nie dla Polski: dla Rosji... dla Rosji... Dobywaliśmy węgiel pod Polarnym aż kręgiem, lub spławialiśmy las na Peczorze, i rzucała nas dola na bezdroża, na pola, w tundrę, tajgę, za góry, za morze... Bieda była, oj bieda! Trzeba było się nie dać, trzeba było być twardym, upartym, poprzez łagry i tiurmy jak na froncie do szturmu, iść z żołnierskim honorem i hartem. Dziś w angielskiej kantynie, przy dziewczynie i winie, wspominamy, jak gdzieś na Ładodze od tyfusu, malarii tysiącamiśmy marli i tysiące nas padły po drodze. Dobrze jest, że nas nie ma tam gdzie zima, Kołyma, gdzie Workuty, Irkucki, Tobolski, że przez Morze Kaspijskie i przez piaski libijskie wędrujemy prościutko do Polski. SZTAUFOWIE ( ) NAJWSPANIALSI CESARZE ŚREDNIOWIECZA. Pięciu cesarzy: Konrad III ( ) Fryderyk I Barbarossa ( ) Henryk VI ( ) Fryderyk II ( ) Konrad IV ( ). Po nich Wielkie bezkrólewie ( ) podczas którego papiestwo realizowało swój plan wytępienia dynastii Sztaufów do szczętu, w następstwie czego: Manfred, syn Fryderyka II, przeciwko któremu papież Klemens IV wezwał Francuzów pod wodzą Karola Anjou, stracił koronę i życie w bitwie pod Benevento ( ); jego żona i syn aż

12 do śmierci trzymani byli w ciężkim więzieniu. Konradyn, młody syn Konrada IV, jako kolejny dziedzic korony wyprawił się w 1267 do Italii; został pobity przez Karola Anjou pod Tagliacozzo ( ), skazany i w wieku 17 lat ścięty w Neapolu ( ). Enzio, król Sardynii, piękny syn Fryderyka II, zmarł po 22 latach więzienia w Bolonii. Ostatnia córka Fryderyka II, Katarzyna zmarła w 1279 roku jako zakonnica we francuskim klasztorze pod Montargis. HEINRICH HEINE DO FRANCUZÓW. A. Valentin, Henryk Heine, Warszawa 1958, s. 206: Kiedy usłyszycie hałas i szczęk, nie wtrącajcie się, Francuzi, do spraw, które się będą u nas działy. Pożałowalibyście tego. Strzeżcie się podsycać ogień, strzeżcie się go gasić: możecie sobie łatwo poparzyć palce. Nie śmiejcie się z moich rad, rad marzyciela, ostrzegającego was przed uczniami Kanta, Fichtego i filozofów panteistycznhych. Nie drwijcie z fantasty, oczekującego w świecie rzeczywistym tej samej rewolucji, jaka zaszła w świecie duchowym. Myśl poprzedza czyn, jak piorun poprzedza grzmot. Grzmot niemiecki jest oczywiście bardzo niemiecki, ociężały i porusza się wolno: ale zabrzmi pewnego dnia i kiedy usłyszycie huk, jakiego jeszcze nie było w historii świata, dowiecie się, że piorun niemiecki trafił do celu... I przyjdzie dzień. Niby na schodach amfiteatru zbiorą się narody wokół Niemiec, aby przyglądać się wielkiemu turniejowi. Radzę wam, Francuzi, zachowujcie się spokojnie, a nade wszystko nie oklaskujcie. Moglibyśmy się łatwo pomylić i przywołać was do porządku, we właściwy nam brutalny sposób. Bo jeżeli mogliśmy górować nad wami wówczas, gdyśmy żyli w służalstwie, będziemy do tego bardziej jeszcze zdolni upojeni wolnością... Pewnego dnia w winiarni w Getyndze pewien młody Stary Niemiec mówił mi, że trzeba pomścić Konrada von Stauffen, którego Francuzi ścięli w Neapolu. Zapomnieliście zapewne o tym dawno. Ale my nie zapominamy niczego. Widzicie, gdyby nam pewnego dnia przyszła ochota pokłócić się z wami, nie zbraknie nam wytłumaczenia. Henryk Heine NIEMCY BAŚŃ ZIMOWA 1844 ( Fragment ). W gospodzie też mi się nie wiodło, Nie smakowało jadło, Nie mogłem zasnąć: kołdra gniotła, Paliło prześcieradło. Alkowę dano mi z betami, Gdzie suty brud z atłasem, Kotara złotem lamowana, A w górze strop z kutasem. Przeklęty kutas! Wciąż mi mącił Snu chwilę pokojową, Jak Damoklesa miecz okrutny Nad moją wisiał głową... Upiory straszne mnie chwyciły, Powlokły mnie zuchwale I zobaczyłem, że przykuty Wiszę na stromej skale. I znów pokazał się nade mną Ów kutas zatracony, Tym razem jako sęp krwiożerczy: Dziób czarny, ostre szpony.

13 Podobny całkiem do pruskiego Był orła, nad mym ciałem Zawisnął, opadł i wątrobę Tak żarł mi, że jęczałem. Długo jęczałem. Zapiał kogut. Zbudzony tym hałasem, Przecieram oczy: dziwo orzeł Znowu się stał kutasem. PRUSY PAŃSTWO DYNASTYCZNE, WROGIE IDEI NIEMIEC NARODOWYCH. Wacław Schmidt, Prusy między Wschodem a Zachodem, Paryż-Warszawa 1934, s. 40n.: Jednakowoż proces przyswajania sobie przez dynastię Hohenzollernów narodowej idei niemieckiej idzie w dalszym ciągu opornie. Strach przed rozwijającym się ruchem narodowym ogarnia w pierwszym rzędzie króla pruskiego. Hohenzollernowie wszelkimi siłami wzbraniają się związać losy swej dynastii z ideą zjednoczenia politycznego krajów niemieckich, czego tak uporczywie domaga się mieszczaństwo i inteligencja. Z niechęcią odpychają od siebie natrętnych proroków, głoszących dziejowe posłannictwo rasy germańskiej. Rząd pruski karze surowo agitatorów ruchu zjednoczeniowego, jako szkodliwych demagogów. Jeden z największych patriotów niemieckich, Fryderyk Jahn, który w roku 1813 w czasie kampanii przeciwko Napoleonowi wstąpił jako ochotnik do wojska pruskiego, a po wojnie oddaje się całkowicie wychowaniu fizycznemu i moralnemu młodzieży w duchu narodowym, zostaje w lipcu 1819 osadzony w twierdzy, skąd wychodzi po 6-ciu latach z zakazem powrotu do stolicy. Raport urzędowy komisji śledczej zarzuca mu propagandę niezwykle niebezpiecznej nauki o jedności Niemiec. Poeta i historyk Ernst Arndt, głoszący w swych dziełach, iż Ren jest rzeką Niemiec, a nie ich granicą, zostaje przez okres dwudziestu lat zawieszony w swych czynnościach profesorskich i niejednokrotnie odsiaduje kary więzienia. W roku 1824 ukazuje się rozkaz policji, zabraniający drukować Fichtego Mowy do narodu niemieckiego, a zakaz ten znajduje potwierdzenie prezydenta prowincji Brandenburgii. Poetę Reutera za agitację narodowo-niemiecką sąd skazuje na karę śmierci, którą mu jednakże zamienia na długie lata ciężkiego więzienia. Hoffmann von Fallersleben pozbawiony zostaje katedry i skazany na nędzę za napisanie pieśni. A jest nią właśnie owa słynna Deutschland, Deutschland ueber alles. Patriotyzm niemiecki należy do rzeczy podejrzanych, wszystko, co nacechowane jest zapałem dla idei narodowej, ulega prześladowaniu ze strony policji pruskiej. Wystarczy poruszyć tę kwestię, ażeby uchodzić w oczach władz za wichrzyciela. CZY WÓWCZAS I W POLSCE MOGŁO BYĆ PODOBNIE? Juliusz Słowacki, Liryki i inne wiersze, Wrocław 1949, s. 274n.: Chcesz wiedzieć, czym dziś byłby nasz kraj odzyskany W trzydziestym pierwszym roku; to patrz na Hiszpany, A ujrzysz ziarno, które było w czasu łonie. Austryjak jakiś baba siedziałby na tronie, Głupi a nieruchomy, tak jak Jowisz Stator; Przy nim stałby podporą upadły dyktator. Przeciw myślom praktycznej broniliby tezy Ministry uszablone grube Narwaezy. Słodki nasz książę i pan wielce ukochany, Polityk, jak on cichy Martynez różany, Do ministerium częstym wracałby nawrotem, Sterując między królem a prawem z Guizotem. Polskim groszem, co z chleba sypie się anielski, Bankrutować by zaczął dawno już pan Jelski;

14 Po nim zaś pan C[ieszkowski] w kredytu postaci Byłby już nas pozbawił dawno cyrkulacji. Cóż więcej? pod wojennym prawem i pod biczem Barceloną byłoby Wilno z Mickiewiczem; Gdy przeciwnie wieszcz ciemny, w swoich drogach skryty, Wlatując w dwór przez okna albo przez kobiety, Znikałby nawarzywszy kwaśnych intryg piwa, Sądząc, że ciemny dramat z królami odbywa. Z ludem byłoby trudniej przyszłoby nareszcie Do sikawek, jak w Porta-sol na Starym Mieście. REAKCJA ZACHODU NA UPADEK POWSTANIA LISTOPADOWEGO. Marian Kukiel, Dzieje Polski porozbiorowe ( ), Londyn 1993, s.247n.: Upadek Warszawy wywarł tu, według opinii współczesnych, większe wrażenie, niż byłby wywarł upadek Paryża. Gdy Sebastiani zakomunikował w Izbie Ustawodawczej raport konsula o poddaniu stolicy, kończący się stwierdzeniem, że w chwili, gdy to pisał spokój panował w Warszawie, słowa te, źle zrozumiane, wywołały burzę w Izbie i zamieszki uliczne. Pieśń Delavigne'a La Varsovienne, którą w przekładzie Karola Sienkiewicza śpiewano u nas za powstania i którą dotąd się śpiewa, i piosenka Berangera o Poniatowskim poruszają sumienia młodzieży i ludu. Komitet Lafayette'a wciąż panuje nad opinią publiczną. W październiku staje obok niego Komitet Polsko-Amerykański, którego twórcą był znakomity pisarz James Fenimore Cooper. Zewsząd, od Lafayette'a, od Lelewela i od Czartoryskiego przychodzą te same wezwania na Zachód, aby swą emigracją protestować przeciw ujarzmieniu Polski i przedłużać walkę o jej wyzwolenie. Dzięki energii i rzutkości generała Bema ruszyły w styczniu 1832 r. kolumny z Prus; inne szły z Galicji. Pochód przez Niemcy był prawie triumfalny. Liberałowie niemieccy i młode niemieckie podziemie patrzyli na walkę Polski z Rosją z podziwem, ale i z wdzięcznością za związanie potęgi carskiej, gdy miała ruszać na zachód, za przeciwstawienie się mocarstwu terroryzującemu rządy niemieckie i narzucającemu im politykę reakcji i represji. Wszędzie po drodze czekały na Polaków niemieckie komitety przyjęcia. I tu przodowali literaci. Powstały dziesiątki Polenlieder, a wśród nich pieśń Juliusza Mosena o pułku 4. piechoty liniowej Tysiąc walecznych śpiewana w Polsce jeszcze w tym stuleciu. KAROL MARKS O POLSCE PODCZAS POWSTANIA STYCZNIOWEGO. Przyczynki do historii kwestii polskiej. Rękopisy z lat , Warszawa 1986, s.5: Przeto wszystkie zagadnienia polityki zagranicznej Niemiec sprowadzają się dla Niemiec do jednego problemu: odbudowania Polski. Jednakże Niemcy to nie Prusy, a Prusy to nie Niemcy. POLSKA-UKRAINA DWA BRATANKI. Bohdan Zaleski ( ): LACH SERDECZNY NA MARACH (Przecław Lanckoroński, Rycerz Jerozolimski, drugi w kolejności hetman kozacki) Czarnym szlachem, za swym Lachem, Ukraina wzdłuż Jako umie, w tęsknej dumie, krok za krokiem tuż. Wielki żal podaje w Niebo, wszystkimi och! dzwony: Wraca Lach jej, Lach serdeczny do swej Lanckorony. Wóz się toczy, zrywa oczy, a nie widno w łzach, Wóz bogaty hej makaty, na marach bo Lach!

15 Za marami pan Bohdanko: a między Kozaczą Jazłowiecki i Sieniawski i Herbort w głos płaczą. Wóz się toczy, zrywa oczy, prześwietla się wzwyż: Hej buława! szabla rdzawa! hej czerwony krzyż! Hej hetmańska zbroja sławna, po świecie szerokim! Hej hetmański koń sierota! rży smutnie, wie po kim. Mogił tyle! Na mogile, co kilkoro staj, Mary stoją, świecą zbroją i modli się kraj: A posępni towarzysze i bojów i chwały, Przyhukują naokoło na pochód wspaniały: Cześć na dobie, pokłon tobie, atamanie nasz! Sojusz stary, szczerej wiary mołojców swych znasz. Już ty nie nasz my nie twoi. Hej sojusz skończony Wracasz ojcze na słobodę, do swej Lanckorony. Lanckorona twa rodzona nie puści cię w świat: W Ukrainie, och! jedynie sława inszych lat, W pieśń powieje przez mogiły od rodu do rodu, Boś hetmanił i serdecznie i sławnie od młodu. Żywot krwawy krwawej sławy, ktoć zapomni z nas? Lach nasz chrobry, i w czas dobry i w najgorszy czas, Czem Bóg darzył żył i białym i czarnym on chlebem, Leżał z nami w cudzych grodach i w stepie pod niebem. Żal się Boże! step i morze obiegliśmy z nim, Grody dawne, kraje sławne, Wołosza i Krym, Nie zapomną na wiek wieków, jak z pola na pole Bujał orzeł tam i wodził swe stado sokole. Cześć na dobie, chwała tobie, chwała póki nas! Hej serdeczny! pokój wieczny! w niepożyty czas! Póki świata, słońca, żal nasz, żal nieukojony, W pieśń niech wieje od Kudaku aż do Lanckorony! Czarnym szlachem, za swym Lachem, Ukraina wzdłuż, Jako umie, w tęsknej dumie, w płacz zawodzi już, Nabożeństwem się do Boga na niebie przyczynia: A wtórują głosy w głosach z Podola, z Wołynia. Taras Szewczenko ( ): DO POLAKÓW Kiedyśmy byli Kozakami I nic o unii nie słyszeli, Na wolnych stepach, wolni sami, Brataliśmy się z Polakami I żyli sobie najweselej! W sadach dziewczęta, niczym białe Lilije, kwitły dla miłości, A matki z dumą spoglądały Na swoich synów, którzy rośli Jak wolni ludzie i koili Matczyne starych lat cierpienia... Aż przyszli księża i w imieniu Chrystusa Pana podpalili Nasz cichy raj, rozlali morze Łez i krwi ludzkiej, a sierotom

16 Zadali śmierć męczeńską oto Ku jeszcze większej chwale Bożej... Już głowy chylą się kozacze Jak wiatrem przygnieciona trawa, Już Ukraina jęczy, płacze, Już się zaczęła uczta krwawa A ksiądz bez przerwy wyśpiewuje Wściekłe: Te Deum! Alleluja! I tak Polaku, druhu, bracie, Zachłanni księża i magnaci Nas poróżnili, rozdzielili, A my wciąż zgodnie byśmy żyli. Podajże rękę Kozakowi I serce swe do niego przychyl, I razem w imię Chrystusowe Odbudujemy raj nasz cichy! 1847 Przełożył Jerzy Jędrzejewicz. CIEŃ PONUREGO WSCHODU Marian Zdziechowski, Napoleon i Chateaubriand, Wilno 1932, s.223 n. Rosjanie, którzy byli w piekle komunizmu pisze Mereżkowski (<Napoleon l'homme>) - wiedzą już o Napoleonie to, czego jeszcze nie wiedzą europejczycy i nie znajdą w 40 tysiącach napisanych o nim dzieł to są dwie uzupełniające się daty: co się zaczęło w tamtym roku, zakończone zostało w tym. W r Napoleon wkraczał do Moskwy na czele opadającej z wyczerpania, choć zwycięskiej armii. Moskwa witała go dymem pożarów. Kto podpalił? Synowie ojczyzny? Nie złodzieje, mordercy, zbójcy, których wypuszczono z więzień... Co za ludzie! Co za ludzie! Powtarzał Napoleon, jakby strachem proroczym przejęty. Ale w tym proroczym strachu zrozumiał istotę swej misji: bronić religii, kultury, cywilizacji, organizować narody cywilizowane przeciw napastującej barbarii. I stało się to ideą napoleońską, którą się przejął Napoleon III, którą szerzył i służył jej słowem, piórem i orężem. Ludzie mówił Napoleon na Św. Helenie czcić będą pamięć moją, gdy barbarzyńcy zawładną Europą, a do tego by nie doszło nigdy, gdyby nie wy signori Inglesi. Dziś by powiedział: Panowie europejczycy... Rosjanie widzą to, czego nie dostrzegają Europejczycy: widzą wysoko nad nami na czerwonym tle nieba, krwawiącego się łunami pożóg, rycerza na koniu z obnażonym mieczem w ręku, z twarzą ku Wschodowi zwróconą. To On czuwa nad Europą, on ją ochrania przeciw Czerwonemu Piekłu. POETYCKI TRYPTYK POŻEGNALNY DLA DESPOTYZMU CARSKIEGO. Do cara Aleksandra II w roku Władysław Ludwik Anczyc: PIEŚŃ STRZELCÓW. Hej bracia wraz! Nad nami orzeł biały, A przeciw nam śmiertelny stoi wróg, Wnet z naszych strzelb piorunne zagrzmią strzały, Niech lotem kul kieruje Zbawca-Bóg. Więc gotuj broń i kulę bij głęboko, O ojców grób bagnetów poostrz stal, Na odgłos trąb twój sztucer bierz na oko, Hej baczność! Cel i w serce lub w łeb pal! Hej trąb, hej trąb Strzelecka trąbko w dal! A kłuj a rąb

17 I w serce lub w łeb pal! Wzrósł liściem bór, więc górą wiara strzelcy, Masz w ręku broń, a w piersi święty żar, Hej Moskwa tu, a nuże tu wisielcy, Od naszych kul nie schroni kniaź ni car. Raz przecież już zagrzmiały trąbek dźwięki, Lśni polska broń jak stalnych kłosów fal, Dziś spłacim wam łzy matek i wdów jęki, Hej baczność! cel i w serce lub we łeb pal! Hej trąb, hej trąb... ` Chcesz zdurzyć nas, oszukać świat chcesz czule, Plujem ci w twarz za morze twoich łask, Amnestią twą obwiniem nasze kule, Odpowiedź da huk strzelby, kurków trzask. Do Azji precz, potomku Dżyngis-chana, Tam żywioł twój, tam ziemia carskich gal. Nie dla cię, nie, krwią polską ziemia zlana, Hej baczność! cel i w serce lub w łeb pal! Hej trąb, hej trąb... Do Azji precz tyranie tam siej mordy, Tam gniazdo twe, tam panuj, tam twój śmieć, Tu Polska jest, tu zginiesz i twe hordy, Lub naród w pień wymorduj, wysiecz, zgnieć. O Boże nasz! O Matko z Jasnej Góry! Błogosław nam, niech korne łzy i żal Przebłaga Cię, niewoli zedrze chmury, Hej baczność! Cel i w serce lub w łeb pal! Hej trąb, hej trąb... Do cara Aleksandra III w roku 1894 Włodzimierz Sołowiew: PANMONGOLIZM Panmongolizmu nazwa dzika Łagodnie przecie pieści słuch, Urokiem losów wysłannika, Którego natchnął Boży Duch. Kiedy w Bizancyum spróchniałem Ofiarne ognie zmroził chłód, I Cezar opętany szałem Zdradzał Mesyasza a z nim lud, Wtedy od Wschodu podniósł głowę Naród nieznany, obcy im, Rozpadły bramy się spiżowe I w prochu runął drugi Rzym. Starożytnego grodu losy Dziś nas nie trwożą końcem swym, I chwalców Rosyi brzmią wciąż głosy: Tyś jest Rzym trzeci! trzeci Rzym! Lecz cóż? Narzędzi Bożej kary Nie wyczerpano jeszcze tu, W smaganiu nas nie znajdzie miary Rój plemion rwiących się ze snu. ` Z dalekich wschodnich wysp wodzowie

18 Pod Ałtaj od malajskich wód U murów chińskich któż wypowie - Ilotysięczny zbroją lud! Jako szarańcza, niezliczone, Niesyte w żądzy, jak i ona, Tajemną mocą osłonione W północną suną dal plemiona. Zapomnij Rosyo, dawną sławę! Dwugłowy runął orzeł carów, I żółtym dzieciom na zabawę Rzucono strzępy twych sztandarów! I korzy się, i drży w popłochu Ten, kto miłości zgubił kruż... I oto padł Rzym trzeci w prochu, A czwarty nie powstanie już!... Przełożył Tadeusz Nalepiński. Do cara Mikołaja II w roku 1918 Julian Tuwim: RAPSOD ŻAŁOBNY NA ŚMIERĆ PUŁKOWNIKA MIKOŁAJA ROMANOWA (Fragmenty). Nie biły działa na twój zgon, Nie dzwonił tobie w Kremlu dzwon, Ni cerkwie boże. Ani cię z wielką pompą wiózł Żałobny, sześciokonny wóz, Imperatorze! Nie modlił się przy trumnie twej Wsieja Rossiei Archirej, Ani u twoich zwłok wa wront Nie stanął lejbgwardiejców rząd, Imperatorze! Ani na władzy carskiej czyn Błogosławieństwa twego syn Nie wziął w pokorze. A dwugłowego orła herb Zerwał dwugłowy młot i sierp, Imperatorze! Małoż Griszka Rasputin ci szeptał, W długie noce o bożej twej władzy? A but chłopski jak glistę ją zdeptał! Pięść ją zgniotła! Pięść, czarna od sadzy. I legendę twojego imienia Przekreśliła ich krasna rubacha, Nie pomogły molebnie i pienia Ani święty kołpak Monomacha! Gdy zabrzmiała ta pieśń purpurowa, Kłam zadając historii i wiekom, Kiedy wreszcie czerwone jej słowa Wszystko zniosły jak płomienną rzeką! Gdzie podziali się twoi siepacze, Gdzie podziali się twoi obrońcy, Gdzie podziały się pułki kozacze, Atamany i junkry mołojcy? Marność wszystko i marność marności,

19 Gdy na całej rosyjskiej twej glebie Na tysiącach wiorst własnych twych włości Nigdzie miejsca nie było dla ciebie! I że Ruś twa olbrzymia nie płacze, Tylko wiatr, tylko wiatr syberyjski I złowróżbnie kruk czarny w nim kracze: Car car car rosyjski!... ROK POSTSOWIECKI EPILOG Władimir Wojnowicz: HYMN JAK NOWY Niezłomny nasz Związek na wieki się rozpadł i tkwi na rozdrożu Kraj Rad rad nierad. Czy całkiem do końca rozpadnie się Rosja? Nie znajdziesz nikogo, kto trafnie by zgadł. Do rynku wolnego po życiu chu... wdepnąwszy w komunizm, nie bacząc na trud, pod flagą trójbarwną, pod orłem dwugłowym i z hymnem sowieckim na ustach prze lud. Refren: Sław się, ojczyzno, kraju bezhołowia, sław się, narodzie posłuszny nasz, sław, ty, co wciąż zmieniasz symbole od nowa jakby nie było ważniejszych już spraw. Pod władzą caratu przez wiekiśmy żyli, a gdy Października rozpalił się żar, burżujówśmy bili i cerkwie burzyli i cara zabili, bo po co nam car? A potemśmy szczątków po błocie szukali, by godnym pochówkiem odkupić ten czyn; niech dziś nam wybaczą i Lenin, i Stalin, że oto upadliśmy niżej swych win. Refren: Sław się, ojczyzno... My Boga gorliwie i szczerze wielbimy, choć leninizmowi kłaniamy się w pas, my znów Dzierżyńskiego, gdzie był, postawimy, by znowu po nocach mógł straszyć on nas. My wnet oficerom mieszkania przyznamy, sprawimy, by starcom nie brakło już rent, raz dwa terrorystów jak psy wystrzelamy, i z oligarchami rozprawim się wnet. Refren: Sław się, ojczyzno... Rekiny korupcji do cel powsadzamy, w Butyrkach niech gniją za przekręty swe, mężczyznom po litrze na chłopa wydamy, a babom po chłopie niech ma, co kto chce! Traciliśmy czas swój na bitwy, na trwogi, lecz wreszcie na słuszny szlak weszliśmy dziś dojdziemy, o ile nas durnie i drogi nie zmylą, jak zwykle, gdzie cel i jak iść. Refren: Sław się, ojczyzno... Przełożył Michał Jagiełło.

20 MYŚLI POLAKA EUROPEJCZYKA. Wacław A. Zbyszewski, Zagubieni romantycy i inni, Instytut Literacki, Paryż Wojna ostatnia prowadzona była przez cywilów: Hitlera, Stalina, Churchilla, Roosevelta itd. Dwa państwa, w których rządziło wojsko Polska i Jugosławia okazały się do wojny właśnie najgorzej przygotowane. To generałowie kapitulowali: Keitel, Petain, nie cywilni wodzowie. Musimy więc w Polsce ustalić absolutną supremację władz cywilnych, co powinno się m.in. wyrażać w tym, że tekę obrony narodowej powinna stale dzierżyć osoba cywilna. (s.22). Chociaż o planowości tyle gadaliśmy w epoce Kwiatkowskiego, właśnie bezplanowość była główną cechą jego poczynań, Stworzony takim nakładem sił i środków które użyte gdzie indziej, dawałyby dużo wyższą dywidendę w dochodzie społecznym COP nie dał nam absolutnie nic w chwili wojny tj. właśnie w tej, dla której został stworzony. (s.24). Przykre to dla naszej miłości własnej, ale upadek monarchii habsburskiej był dla Europy Środkowej, dla Europy w ogóle większą jeszcze katastrofą, niż rozbiory Polski. (s.37). Rosja do Europy nie należy cywilizacyjnie, a cywilizacja jest ważniejsza i trwalsza od etnografii, i ona powinna dyktować granice, a nie odwrotnie. Europa będzie się zawsze kończyć na wschodnich granicach Polski, czy te będą nad Dnieprem, na linii ryskiej czy nad Bugiem. (s.37). Jestem przekonany, że wyrzucenie Rosji z Niemiec Wschodnich, z Czech, ze Słowacji i Węgier, zapewne także z Rumunii i Bałkanów nastąpi przed końcem bieżącego stulecia i to bez wojny. Co do Polski, to oczywiście sprawa jest dużo trudniejsza, bo, po Ukrainie, Polska jest tym terytorium, które Rosja najbardziej pragnie opanować i na dalszą metę zrusyfikować. (s.38). Gdyby nie było Amerykanów, trzeba by wszędzie faszyzmów i dyktatur wojskowych, by powstrzymać zachodnie narody przed rzuceniem się do stóp Moskali z błaganiem o litość. (s.39). Św. Stanisław jest nie tylko naszym patronem; jest on, znacznie bardziej niż przereklamowany Chrobry, założycielem naszego państwa i ojcem naszego narodu. Dość, że przez swe zwycięskie męczeństwo wyznaczył on raz na zawsze granice samowoli, totalizmu i tyranii. Rosja nie miała swego św. Stanisława. (s. 52). Unia uniemożliwiła nam skuteczne wyrugowanie prawosławia, które pozostanie zawsze i wszędzie agenturą Moskwy. Stworzenie polskiego prawosławia w katolickiej Polsce jest taką samą mrzonką jak stworzenie rzymskiego katolicyzmu, który byłby z ducha rosyjski. Rosja naprawdę nawrócona na katolicyzm łaciński przestała by być Rosją, bo stałaby się wreszcie częścią Europy. (s.59). W rezultacie Żydów zlikwidowali Niemcy, unitów Moskale, a i jedni i drudzy uważają Polaków, którzy właściwie żadnej poważnej krzywdy ani jednym ani drugim nie wyrządzili, za swych najgorszych wrogów. A w dalszej konsekwencji obrońcy Żydów na Zachodzie, lewicowcy wszelkiego autoramentu uważają nas za gorszych antysemitów od poczciwych Niemców oszukanych przez Hitlera, a obrońca unii, Watykan, po cichu uważa nas za bodaj większą kłodę niż Rosję, na drodze do połączenia cerkwi z kościołem. Trudno w obu wypadkach o większy błąd a raczej obłęd. (s.59 n.). Weźmy największe sukcesy naszych czasów Napoleona i Hitlera. Obaj w końcu przecenili swe siły i swe możliwości i to źle się dla nich skończyło. (s.84). Jak można odwieść barbarzyńskich i zuchwałych sąsiadów na Wschodzie i na Południu od