OKRĘTY, STATKI I ŁODZIE W DEKORACJI ŚWIATYŃ PÓŁNOCNEJ POLSKI

Transkrypt

1 HISTMARTECH 2015 MIĘDZYNARODOWA KONFERENCJA HISTORIA TECHNIKI MORSKIEJ OKRĘTY, STATKI I ŁODZIE W DEKORACJI ŚWIATYŃ PÓŁNOCNEJ POLSKI SHIPS AND BOATS IN SACRAL ART IN POMERANIA Tadeusz Jastrzębski 1

2 Plan prezentacji 1. Wprowadzenie, 2. Symbolika chrześcijańska, 3. Arka Noego, 4. Łodzie rybackie i inne, 5. Statki i okręty, 6. Statki wotywne, 7. Inspiracje okrętowe w architekturze, 8. Nie tylko na Pomorzu, 9. Podsumowanie. 2

3 OKRĘTY, STATKI I ŁODZIE W DEKORACJI ŚWIATYŃ PÓŁNOCNEJ POLSKI OBSZAR BADAWCZY: DZIEDZICTWO NARODOWE ZABYTKI I DOBRA KULTURY Projekt: Ikonografia elementów marynistycznych w sztuce sakralnej Temat: Elementy marynistyczne w dekoracji świątyń na Pomorzu 3

4 MARYNISTYKA odwzorowanie artystyczne tematów związanych z morzem okrętami, falami, fauną i florą morską oraz przedstawianie różnych przejawów działań ludzi na morzu w literaturze, muzyce, sztukach plastycznych malarstwie, rzeźbie i in. 4

5 DZIAŁY MARYNISTYKI WSPÓŁCZESNEJ LITERATURA TEATR-KINO MUZYKA FOTOGRAFIKA MARYNISTYKA PAMIĄTKARSTWO ARANŻACJA PRZESTRZENNA MARYNISTYCZNE SZTUKI PLASTYCZNE MODELARSTWO NUMIZMATYKA ZDOBNICTWO MALARSTWO i GRAFIKA ARCHITEKTURA 5

6 Symbolika chrześcijańska - łodzie, statki, okręty Woda, fale symbolizują niebezpieczeństwa życia, Żeglowanie - płynięcie statkiem symbol życia, Navis, Navicella Okręt - średniowieczna alegoria Kościoła jako statku na wzburzonym morzu, Statek Nawa Kościoła Świętego, Arka Noego bezpieczeństwo i ratunek, Jezus i Piotr sceny ewangeliczne - bezpieczeństwo, połów ryb-ludzi, nauczanie z łodzi, KościółŚwięty jako Łódź Chrystusowa lub Łódź Piotrowa Chrześcijaństwo zawsze jest... rejsem po głębokim morzu..., (W.Wencel, poeta) 6

7 Symbolika - Łódź Okręt Swarzewo Kość. Narodz. NMP Gdańsk Kość. Św. Józefa 4.. Kąty Rybackie Pobierowo Szczecin 7

8 Symbolika - Łódź Okręt Trzebież 8

9 Arka Noego malowidło, chrzcielnica, Ch. Schmidt, J. Sellin, 1682, Trzęsacz, kościół pw. Miłosierdzia Bożego płaskorzeźba, fragment żelaznej kraty Gdańsk, kościół p.w. św. Jana, XVII w płaskorzeźba, 1980, S. Konieczny, J. Karczewska, Gdańsk, katedra p.w. Wniebowzięcia NMP. malowidło, Świnoujście Karsibór, kościół p.w. Niepok. Poczęcia NMP 9

10 Arka Noego Arka dzisiejszym okiem: Zapotrzebowanie budowy jednostki pływającej zapowiedź potopu, Kontrakt na budowę: Zleceniodawca Pan Bóg [ST Rodz ] Zleceniobiorca - Wykonawca - Stocznia budowniczy: Noe, Operator Armator Kapitan i załoga Noe i rodzina, Opis Techniczny: materiał drewno żywiczne, podział grodziowy przegrody, konserwacja i malowanie smoła, wymiary: L=300 łokci, B=50 ł., H=30 ł., (133,5x22,3x13,4 m), osłona przykrycie p. słoneczne, międzypokładzia 3, załadunkowa furta burtowa, Instrukcja Załadowania składowe nośności: załoga i pasażerowie Noe, synowie, ładunek po parze każdego gatunku zwierząt..., zapasy żywności, Plan podróży ponad 40 dni, port docelowy: Góra Ararat Budowa Arki Noego, witraż, Gdynia, kościół p.w. Matki Bożej Częstochowskiej. 10

11 Łodzie rybackie i inne Łodzie ze scen i inspiracji ewangelicznych Łódź Jezusa, Łódź Piotrowa, Łodzie i kutry rybackie w scenach symbolicznych i alegorycznych, Łódźśw. Wojciecha, Łodzie innych świętych, Ołtarze i ambony łodziowe, Łodzie na dziedzińcach. Kajak ze Szlaku Papieskiego, mozaika, M. Michalik 2007, Gowidlino 11

12 Łódź Jezusa Znalezisko w Izraelu 1986 r. bracia Moshe i Yuval Lufan, kibutz GINOSAR, szczątki łodzi (lata 100 p.n.e. 70 n.e.) L=8,27 m, B=2,30, H=1,30 m Konstrukcja płaskodenna, klepkowa, na styk, z kołkami, wręgi usztywniające, Materiał - drewno cedrowe i dębowe, Napęd - wiosła, żagiel rejowy na maszcie, Załoga i pasażerowie do 15 osób (4 + 11), 12

13 Łodzie w scenach ewangelicznych Łódź Jezusa, malowidło ścienne, 1955, Kuźnica, kościół p.w. św. Antoniego. Łódź z apostołami na Jeziorze Galilejskim, malowidło ścienne, Krynica Morska, kościół św. św. Piotra Ap. i Franciszka z Asyżu 13

14 Łodzie najcenniejsze dzieła zabytkowe Łodzie ze scen ewangelicznych nad Jeziorem Galilejskim nauczanie oraz powołanie pierwszych uczniów, malowidła ambony, Izaak van den Blocke, Gdańsk, bazylika p.w. Wniebowzięcia NMP. Łodzie rybackie na obrazie-mapie, obraz olejny, II poł. XVII w. Swarzewo, kościół p.w. Narodzenia NMP 14

15 Łodzie najcenniejsze dzieła zabytkowe - Łodzie żaglowe Łodzie na falach, obrazy alegoryczne, Stepnica, kościół p.w. św. Jacka. Łódź rybacka - atrybut św. Piotra, fragment obrazu, K. Keller, 1901, Jurata, kościół p.w. MB Nieustającej Pomocy 15

16 Łodzie rybackie pod żaglami scena ratowania Piotra, fragmenty obrazów. Świnoujście-Przytór, kościół Najśw. Serca Pana Jezusa. Łodzie żaglowe c.d. Wolin, J. Albrecht Lwów Łódź rybacka z postawionym żaglem ze sceny ratowania św. Piotra, malowidło ścienne, Kościerzyna, kościół Świętej Trójcy,

17 Łodzie najcenniejsze dzieła zabytkowe - Łodzie żaglowe Dwie rybackie łodzie żaglowe z obrazu Matki Boskiej Orędowniczki Rybaków, obraz olejny, M. Pechstein, Łeba, kościół p.w. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny 17

18 Kutry rybackie - motorowe Bałtycki motorowy kuter rybacki NIE-4 płaskorzeźba polichromowana, RM. Leończyk. Niechorze, kościół p.w. św. Stanisława BM 18

19 Kutry rybackie - motorowe Kutry rybackie - obrazy Matki Boskiej Nieustającej Pomocy oraz Anioła Stróża, Obrazy olejne, W. Lubiniecki, Ustka, kościół p.w. Najświętszego Zbawiciela 19

20 Łódź św. Wojciecha Jedna z łodzi oruńskich, Muzeum Archeologiczne w T. Jastrzębski Gdańsku MARYNISTYKA W SZTUCE 20

21 Łódź św. Wojciecha Misja św. Wojciecha w Prusach, tablica replika płaskorzeźby z drzwi gnieźnieńskich , odlew z brązu, Głaz cumowniczy przed kościołem X w. i na malowidle ściennym w kaplicy na wzgórzu. Gdańsk Orunia, kościół p.w. św. Wojciecha 21

22 Łódź św. Wojciecha Model łodzi św. Wojciecha. Gorzędziej, kościół p.w. św. Wojciecha 22

23 Łodzie św. Jana Pawła II Szkic i medal pamiątkowy III pielgrzymki Ojca Św. w Gdańsku 1987, art. K. Jeż-Kręcicka do projektu art. M. Kołodzieja. Ze zbiorów - M. Frąckowiak, Gdańsk Ołtarz papieski III Pielgrzymka Jana Pawła II do Polski, Gdańsk, M. Kołodziej, 1987 oraz replika ołtarza, płaskorzeźba z brązu. Gdańsk, kościół p.w. NMP Królowej Różańca Świętego 23

24 Łodzie św.piotra i innych świętych Św. Piotr w łodzi ze swoimi atrybutami kluczem i kogutem, rzeźba w drewnie. Gdańsk Matemblewo, parafia p.w. Matki Bożej Brzemiennej Św. Piotr rybak, witraż kolorowy. Lubin, kościół p.w. Matki Bożej Jasnogórskiej Św. Piotr, witraż. Międzyzdroje, kościół p.w. Św. Piotra Ap. Św. Mikołaj patron żeglarzy i rybaków, obraz olejny. Łeba, kościół p.w. Wniebowzięcia NMP 24

25 ŁODZIE NA OŁTARZACH MARYNISTYCZNYCH GDAŃSK WRZESZCZ Kościół Św. Stanisława BP BM 25

26 OŁTARZ MARYNISTYCZNY - OKRĘT Gdynia-Oksywie 26

27 Ambony łodziowe Ambona w kształcie łodzi rybackiej, konstrukcja z drewna, P. Konkol. Kuźnica, kościół p.w. św. Antoniego Ambona w kształcie łodzi. Wiele, Kalwaria Wielewska, w pobliżu kościoła p.w. św. Mikołaja 27

28 Ambony łodziowe ŁÓDŹ symbol Łodzi Piotrowej w kompozycji tzw. ambony łodziowej JASTARNIA Kościól p.w. Nawiedzenia Najśw. MP rzeźba w drewnie, M. Cichosz,

29 Łodzie na dziedzińcach Aranżacja otoczenia z łodzią rybacką. Świnoujście - Karsibór, kościół p. w. Niepokalanego Poczęcia NMP Ołtarz polowy z łodzią rybacką. Krynica Morska, kościół p.w. Św. Piotra Apostoła i św. Franciszka z Asyżu Łódź rybacka na dziedzińcu kościoła. Tolkmicko, kościół p.w. św. Jakuba Apostoła 29

30 Statki i okręty żaglowce historyczne i współczesne, współczesne okręty wojenne, statki i okręty wotywne modele i tablice, 30

31 Okręty obrazy zabytkowe Św. Mikołaj odzyskuje wrzucone do morza naczynia liturgiczne, malowidło na drewnie, ok r. Gdańsk, bazylika p.w. Wniebowzięcia NMP 31

32 Statki i okręty KOŚCIÓŁ ŚW. KATARZYNY umieszczony czasowo w Bazylice Mariackiej Obraz olejny (10 x 3 m) na płótnie przykład wielko-formatowego malarstwa sztalugowego Bartłomiej Milwitz, 1654 Wjazd Chrystusa do Jerozolimy Statki żaglowe 32

33 Statki i okręty SWARZEWO Kościół Narodzenia NMP Sanktuarium Królowej Polskiego Morza Obraz mapa,

34 Okręty obrazy zabytkowe OKRĘT z obrazu Przybycie św. Urszuli Pelplin, bazylika p.w. NM Panny, obraz olejny w predelli ołtarza, Jan Krieg XVII w. 34

35 ORP Iskra, witraż okienny Gdynia Oksywie, kościół p.w. MB Częstochowskiej Statki i okręty 35

36 Statki i okręty Galeria podwodnych okrętów Marynarki Wojennej ORZEŁ, SĘP, WILK, witraż okienny. Gdynia Oksywie, kościół p.w. Matki Bożej Częstochowskiej 36

37 Statki i okręty Galeria nawodnych okrętów Marynarki Wojennej WILJA, J (Jaskółka), B (Błyskawica), G (Grom), G73B (Burza), PIORUN, DRAGON, G90 ORKAN, witraż okienny, proj. J. Skąpski, wyk. TESTOR. Gdynia Oksywie, kościół p.w. Matki Bożej Częstochowskiej 37

38 STATKI WOTYWNE ogólniej jednostki (obiekty) pływające statki, okręty, łodzie czy tratwy ważny element zdobniczej marynistyki sakralnej. Są to vota, przede wszystkim w postaci modeli, rzeźb lub malowideł zawieszanych lub stawianych w kościołach oraz na cmentarzach, dla wyproszenia i zapewnienia bezpieczeństwa, pomyślności lub w podziękowaniu za opiekę, uratowane życie i inne łaski boże czy też zachowania pamięci o zmarłych. 38

39 Statki wotywne ŚWINOUJŚCIE Kościół Chrystusa Króla Okret wotywny - model r Korweta francuska. 39

40 Statki wotywne Odrestaurowanie statku sfinansowali Gunter Mezger z Mannheim i Pani Adeltraut z domu von Gotzendorf-Grabowska wspólnie z rodziną Szczepkowskich ze Stegny z okazji 20-lecia wspólnej przyjaźni, za co Bogu dziękują Stegna Anno 2002 Model XIX wiecznej fregaty, F.W. Wellm, Stegna, kościół p.w. Najświętszego Serca Pana Jezusa 40

41 Statki wotywne ŚWINOUJŚCIE Karsibór Kościół Niepokalanego Poczęcia NMP -Okręt wotywny model Kolumbia r. - kopia modelu z r

42 Statki wotywne W tym szpitalu gildii szyprów gdańskich pod wezwaniem św. Jakuba Większego Apostoła wedle tradycji spędził swe ostatnie lata i w tutejszym kościele został pochowany około roku 1480 słynny gdański żeglarz i kaper kapitan Paul Beneke, który dowodząc karaką Peter von Danczik zdobył 27 kwietnia 1473 r. burgundzką galerę San Matteo, a wraz z nią dzieło sławnego Hansa Memlinga Sąd Ostateczny Karaka kapitana Paula Beneke szypra z Gdańska, Zdobywcy Sądu Ostatecznego Hansa Memlinga GDAŃSK św. Jakuba 42

43 Okręty wotywne wspomnienie bł. W. Miegonia Model okrętu przy tablicy pamiątkowej bł. Wł. Miegonia. Gdynia, kościół p.w. Matki Bożej Częstochowskiej Dwa modele współczesnych okrętów Marynarki Wojennej. Świnoujście, kościół p.w. bł. W. Miegonia 43

44 Statki i okręty na tablicach wotywnych - żeglarze i żaglowce Fregata Dar Pomorza na tablicy upamiętniającej ks. W. Kossak- Główczeskiego, Jastarnia, kościół p.w. Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny KSIĘDZU KANONIKOWI WOJCIECHOWI KOSSAK-GŁÓWCZEWSKIEMU KAPELANOWI DARU POMORZA ALBATROSOWI HORNU WIĘŹNIOWI HITLEROWSKICH OBOZÓW KONCENTRACYJNYCH PŁK. WOJSKA POLSKIEGO TUTEJSZEMU PROBOSZCZOWI WSPÓŁBUDOWNICZEMU TEJ ŚWIĄTYNI NIESTRUDZENIE ZABIEGAJĄCEGO O JEJ PIĘKNO STRÓŻOWI WIARY I WYCHOWAWCY JASTARNIA 2003 PARAFIANIE 44

45 Statki i okręty na tablicach wotywnych - żeglarze i żaglowce Dekoracja ołtarza bocznego z płaskorzeźbą żaglowca Dar Pomorza. Gdynia, kościół p.w. Najświętszej Maryi Panny Królowej Polski Tablica upamiętniająca ludzi i fakty związane z budową fregaty Dar Młodzieży, Gdańsk, kościół p.w. św. Brygidy 45

46 Tablice wotywne Marynarki Wojennej Mały Panteon MW Tablica informacyjna Małego Panteonu Marynarki Wojennej, Gdynia, kościół p.w. św. Michała Archanioła TABLICE ZATOPIONYCH OKRĘTÓW W BOJACH W LATACH IMIONA CHWAŁY POLSKIEJ MARYNARKI WOJENNEJ POWSTAŁEJ U STÓP TEJ OKSYWSKIEJ ŚWIATYNI STOWARZYSZENIE MAR.WOJ. W 46 LONDYNIE KOLEDZY W KRAJU 1980

47 Tablice i obrazy wotywne statki współczesne Statek na obrazie wotywnym dziękczynnym portowców gdańskich, olej, R. Bukowski, Gdańsk, kościół p.w. Niepokalanego Serca Maryi Tablica z symbolicznym wizerunkiem masowca PŻM Polska Walcząca. Szczecin, bazylika p.w. św. Jakuba Apostoła 47

48 Płyty nagrobne i epitafia Statek wotywny - galeon z epitafium rodziny Karsten. Słupsk, Muzeum Pomorza Środkowego Żaglowiec XVII-wieczny na płycie nagrobnej. Gdańsk, kościół p.w. Św. Piotra i Pawła 48

49 ELBLĄG Kościół p.w. Matki Bożej Królowej Polski ARCHITEKTURA KOŚCIOŁÓW - inspiracje okrętowe BALKONY - GALERIE JAK POKŁADY NADBUDOWKI STATKU WIEŻE KOŚCIOŁA JAK MASZTY OKRĘTOWE architekt A. Szymski. Elbląg, kościół p.w. MB Królowej Polski 49

50 ARCHITEKTURA KOŚCIOŁÓW c.d. TCZEW Kościół p.w. N.M.P. Matki Kościoła NADBUDOWA JAK GIGANTYCZNE ŻAGLE 50

51 ARCHITEKTURA KOŚCIOŁÓW c.d. JANTAR Kościół p.w. NMP Matki Kościoła STROP NICZYM WRĘGI ŁODZI 51

52 Nie tylko na Pomorzu Portugalskie statki żaglowe, malowidła na sklepieniu. Portugalia, Ericeira, kościół p.w. św. Piotra Statki epoki Vasco da Gama, witraż oraz nagrobek. Portugalia, Lizbona - Belém, kościół Świętej Marii 52

53 Nie tylko na Pomorzu Statek wotywny poświęcony Matce Bożej od Morza model karaki, XIV w., Hiszpania, Barcelona, katedra p.w. Matki Bożej od Morza Model karaki - statku Johna Cabota, , wyk. współczesne. Anglia, Bristol, St Mary Redcliffe Church Kryształowy żyrandol w kształcie łodzi, model kryształowy. Wilno, kościół p.w. św. św. Piotra i Pawła 53

54 PODSUMOWANIE Zaprezentowany przegląd wizerunków jednostek pływających pokazuje, iż: łodzie, statki i okręty stanowią częsty motyw dekoracyjny w sztuce sakralnej w Polsce Północnej, występują one w rozmaitych formach artystycznych w malarstwie, na witrażach, rzeźbach oraz modelach, są wśród nich cenne zabytki i dóbra kultury dziedzictwa okrętowego i szkutniczego na Pomorzu, najstarsze wizerunki pochodzą z wieków XVI i XVII. 54

55 BARDZO DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ!! 55