UNIWERSYTET OPOLSKI WYDZIAL HISTORYCZNO-PEDAGOGICZNY SZCZEPAN MUSIAŁ II ROK HISTORII TEMPLARIUSZE

Transkrypt

1 UNIWERSYTET OPOLSKI WYDZIAL HISTORYCZNO-PEDAGOGICZNY SZCZEPAN MUSIAŁ II ROK HISTORII TEMPLARIUSZE OPOLE 2005

2 PLAN PRACY WSTĘP ROZDZIAŁ I ZARYS DZIEJÓW ZAKONU ROZDZIAŁ II ŻYCIE CODZIENNE TEMPLARIUSZY ROZDZIAŁ III ARCHITEKTURA TEMPLARIUSZY ROZDZIAŁ IV UPADEK ZAKONU ZAKOŃCZENIE BIBLIOGRAFIA ANEKSY 2

3 WSTĘP W 1099 roku uczestnicy pierwszej wyprawy krzyżowej zdobyli Jerozolimę pokonując muzułmanów. Jerozolima była miejscem pielgrzymek chrześcijan, które jeszcze bardziej zwiększyły się po jej zdobyciu. Podczas wędrówki do Ziemi Świętej pielgrzymi byli atakowani przez grasujących rozbójników. Aby temu zapobiec powstał zakon templariuszy 1118 r. Nazwa pochodzi od Świątyni Salomona (z łac. Templum Salominum). 1 Założycielem zakonu był Hugon z Payns, a zatwierdził istnienie zakonu papież Honoriusz II na synodzie w Troyes 1128 r., podczas synodu ustalono również reguły zakonu. 2 To zapoczątkowało prawie dwustuletnią historię zakonu, który został rozwiązany w 1312 r. Przez ten okres templariusze stworzyli wielką organizację kościelną, która posiadała swe włości nie tylko na Ziemi Świętej, ale i w Europie, we Francji, Anglii, Hiszpanii, Portugalii i we Włoszech. Zakon templariuszy obrósł w wiele legend. Najbardziej znaną ze wszystkich opowiada o skarbach templariuszy. Także historia jego upadku budzi wiele kontrowersji wśród historyków. Cała tajemniczość zakonu i urok tamtych czasów powoduje, że temat templariuszy jest bardzo popularny nie tylko wśród historyków, ale także wśród pisarzy popularno naukowych. Powstało wiele filmów dokumentalnych i fabularnych związanych bezpośrednio lub pośrednio z Zakonem Świątyni. Z tak wielu publikacji, trudno wybrać jedną szczególną, która by najlepiej nakreśliła te zagadnienie. Poniekąd udało się to zrobić francuskiej mediewistce Reginie Pernoud, w dziele zatytułowanym Templariusze przedstawiła dość wyczerpująco, a zarazem ciekawie Zakon Świątyni. Regine pernoud jest autorką wielu książek związanych ze średniowieczem min. Hildebrand z Bingen i Kobieta podczas wypraw krzyżowych. Na uwagę zasługuje również Życie codzienne w zakonie templariuszy Georgesa Bordove. Francuski autor skupił się n trybie życia templariuszy. Przedstawił to w bardzo ciekawej formie na przykładzie wymyślonego zakonnika Jocelina. Autor ukazuje jak przebiegało życie templariusz, który przez cały czas musiał podporządkować się Regule. Znajdziemy w tym dziele opis przyjęcia nowego zakonnika, opis ekwipunku rycerza w habicie. Niniejsza praca została podzielona na trzy rozdziały. 1 R. Pernoud, Templariusze, Gdańsk 2002, s G.Borodonove, Życie codzienne w zakonie templariusz, Poznań 1998, s

4 Pierwszy rozdział zatytułowany Zarys dziejów rozpoczyna się od chwili powstania zakonu aż do roku 1291, kiedy to upadł ostatni bastion templariusz na Ziemi Świętej, Akka. 3 Rozdział szerzej wyjaśnia skąd pochodzi nazwa templariusze. Przedstawia sylwetki najciekawszych mistrzów zakonu. Przebieg najważniejszych bitew. Rozdział drugi poświęcony jest życiu codziennemu rycerzy w habitach. Życie zakonnika toczyło się według reguły, dotykały one niemal każdej sfery życia, począwszy od ubioru poprzez sposób nacierania na przeciwnika, aż po wybór mistrza. Ostatni rozdział obejmie schyłek Zakonu Świątyni. Trzeci rozdział zaczyna się od roku 1291, kiedy to templariusze musieli się przenieś na Cypr, ponieważ utracili swe włości na Ziemi Świętej. Rozdział przedstawia również proces templariuszy zapoczątkowany w roku 1307 we Francji na mocy dekretu wydanego przez króla Filipa Pięknego. 4 Król wydał ten dekret pod wpływem prawdopodobnie kanclerza królewskiego Wilhelma z Nogaret. Właśnie królewski kanclerz wraz z Wilhelmem z Plaisians byli głównymi oskarżycielami w procesie templariuszy. Ukazany jest również stosunek papieża Klemensa V do procesu zakonu templariuszy oraz relacje papież król. Koniec rozdziału przypada na 18 marca roku, kiedy to został spalony na stosie wielki mistrz templariuszy Jakub de Mola. Do pracy dołączone są także aneksy, na które składają się zdjęci budowli, oraz zdjęcia przedstawiające wizerunek zakonników. 3 G.Borodonove, Życie codzienne w zakonie templariusz, Poznań 1998, s R. Pernoud, Templariusze, Gdańsk 2002, s M. Melville, Dzieje templariuszy, Warszawa 1991 s

5 ROZDZIAŁ I ZARYS DZIEJÓW ZAKONU Zakon został powołany w celu obrony pielgrzymów udających się do Ziemi Świętej. Jednym z głównych założycieli był rycerz z Szampanii Hugon z Payns, niewiele wiemy o je go przeszłości poza tym, że był w podeszłym wieku. 6 Zakon został powołany w roku 1118 i z początku należało do niego dziewięciu rycerzy. 7 Pomocy przy tworzeniu Zakonu Świątyni udzielił król Jerozolimy Baldwin II dając im w posiadanie dawną świątynie Salomona (z łaciny Templum Salomonis), stąd wzięła się nazwa zakonu templariuszy. 8 Nie tylko król Jerozolimy podarował ziemie nowo powstającemu zakonowi, uczynili to również kanonicy jerozolimscy. Działalność rycerzy została zauważona przez papiestwo toteż na synodzie Troyes w roku 1128 papież Honoriusz II uznał istnienie zakonu. W synodzie brał udział również pierwszy mistrz Hugon z Payns. Aby pogodzić działalność rycerza i kapłana zostały zatwierdzony reguły normująca działalność templariuszy, duży udział w opracowaniu zasad miał św. Bernard z Claivaux i Szczepan de Senlis, biskup Paryża. 9 Pierwotna reguła powstała po łacinie w późniejszych latach została przełożona na język francuski. Synod w Troyes ustalił między innymi ubiór templariusza. Ważnym zapisem było także podporządkowanie zakonu jurysdykcji papieskiej, a nie królewskiej, co jak zobaczymy później miało kluczowe znaczenie. Pierwszy mistrz zmarł w roku 1136 a na jego następcę obrano Roberta z Craon jednego z założycieli Ubogich Rycerzy Chrystusa. Następca mistrza pochodził z Andegawenii, jego przodkiem był Rondla de Nevers i Adelajda Francuska. 10 Okres działalności Robert z Craon był czasem rozwoju rycerzy w habitach. Mistrz okazał się wyjątkowym dyplomatą, potwierdza to szereg uzyskanych bulli od papieży Innocentego II i Celestyna II, które dały zakonowi wiele przywilejów. Szczególnie ważną bullą jest wydana przez Innocentego II Omne Datum Optimum wydanej 29 marca 1139 roku. 11 Dokument miał na celu wprowadzić do zakonu braci kapelanów dla obsługi klasztoru, a zarazem 6 M. Melville, Dzieje templariuszy, Warszawa 1991, s G. Bordonove, Życie codzienne w zakonie templariuszy, Poznań 1998, s R. Pernoud, Templariusze, Gdańsk 2002, s.8. 9 G. Brodonove, Życie codzienne zakonu templariuszy, Poznań 1998, s M. Melville, Dzieje templariuszy, Warszawa 1991, s M. Melville, Dzieje templariuszy, Warszawa 1991, s

6 wyłączyć templariuszy spod wszelkiej władzy kościelnej, prócz papieża. Przez nadane przywileje działalność templariuszy rosła, ich komandorie na zachodzie Europy i na Ziemi Świętej były dość rozległe przez nadania ziemskie. Rycerze w habitach byli bardzo cenieni przez władców na bliskim Wschodzie, dyscyplina zakonu oraz siła oręża, jaki ów posiadał, budził podziw. Toteż zakon był wykorzystywany do celów wojennych przez władców Królestwa Jerozolimskiego. Aby dobrze uchwycić role zakonu w walkach należy przedstawić sytuacje Jerozolimy. Po śmierci króla Baldwina II następcą został Fulko poślubiwszy Melsiande królową Jerozolimy, został koronowany na króla w 1031 roku. 12 Musiał bronić swego królestwa przed sułtanem Zangim, który zaatakował najpierw Edessę a następnie Trypolis i Antiochię, którą Fulko z dużym wysiłkiem obronił. Do tak złej sytuacji przyczynił się jeszcze baron Hugon de Puiset, który zbuntował się przeciwko królowi Jerozolimy, obwarował się w Jafie prosząc o pomoc Egipcjan. Po śmierci króla Fulko, królowa Melsianda nie była wstanie przeciwstawić się Zangiemu, który bez przeszkód zdobył resztę Edessy. Nie zrozumiała jest także decyzja księcia Rajmunda z Poitiers, który nie pomógł Edessie, co spowodowało, iż następca Zangiego Nur ad Din zdobył jego ziemie 13. Przegrana Franków spowodowała niepokój Europy Zachodniej. Św. Bernard z Claivaux namawiał w 1146 roku do drugiej krucjaty 14. Wyprawa wyruszyła pod wodzą cesarza Niemiec Konrada III i króla Francji Ludwika VII, ale osobno. Także templariusze z Francji wyruszyli pod przewodnictwem Everarda des Barresa wspomóc Królestwo Jerozolimskie, z Francji wyruszyło stu trzydziestu braci 15. Armie, choć osobno szły tą samą drogą (Dunaj, Serbia, Bizancjum). Pod Doryleum poległo wielu Niemców zaatakowanych przez muzułmanów, wojska krzyżowców pod wodzą cesarza Konrada III zostały znacznie uszczuplone, także król Ludwik VI poniósłby klęskę gdyby nie mistrz francuskich templariuszy Everarad des Barres, który wraz z braćmi uratowali króla z opałów. Król Ludwik VI otrzymał jeszcze raz pomoc od zakonu w formie pożyczki pieniędzy na kontynuowanie dalszej wyprawy. Krucjata ta jednak nie przyniosła żadnych poważniejszych korzyści, a wynikało to z tego, iż pojawiły się różnice programowe, co do terenów, jakie krzyżowcy chcieli zdobyć. Ostatecznie przystąpiono do oblężenia Damaszku, co okazało się klęską. W tym czasie mistrzem zakonu został Everard de Barres, ale po roku zrzekł się piastowanego urzędu i wstąpił do klasztoru w Claivaux. 12 G. Bordonove, Życie codzienne zakonu templariuszy, Poznań 1998 s Tamże 14 Tamże 15 Tamże 6

7 Sytuacja na Bliskim Wschodzie stawała się coraz trudniejsza. W 1151 roku została zdobyta Edessa, a księstwo Antiochii zredukowane. 16 Baldwin III odsunął od rządów Melisandę i koronował się na króla 1152 roku. W roku 1150 powierzył miasto Gazę templariuszom, którzy władali już wtedy miastem Safet. Po objęciu przez templariuszy miasta zostali zaatakowani przez Egipcjan, ale dobrze wyszkoleni templariusze odparli najeźdźców. Król Baldwin III przystąpił do oblężenia Askalonu wraz z templariuszami. Po czterech miesiącach oblężenia flota egipska przełamała blokadę, dowiozła załodze żywność i posiłki. 13 sierpnia oblężeni rozpalili ogień i usiłowali spalić machiny wojenne Franków, lecz wiatr skierował płomienie na mury i rano część murów runęła, co ułatwiło Frankom atak na miasto. Przez powstałe dziury w murze wielki mistrz templariuszy Bernard de Tremelai kazał obstawić wyłom, a do wewnątrz weszło czterdziestu braci wraz z mistrzem, którzy ponieśli śmierć z rąk saracenów. Miasto zostało zdobyte dopiero po kilku tygodniach. Po śmierci Bertranda de Tremelai na krótko został mistrzem Andrzej de Monbar, który zmarł 17 stycznia 1156 roku. Następca Andrzeja de Montbar został Bertrand de Blancfort. Swe przewodnictwo rozpoczął od niewoli w Aleppo. Został wzięty do niewoli wraz z osiemdziesięcioma ośmioma braćmi, kiedy 18 czerwca 1157 roku osłaniał Przy Brodzie Jakuba odwrót króla. 17 Gdy w 1162 roku zmarł król Baldwin III i rządy objął Almaryk I, rozpoczął od najazdu na Kair, spowodował tym szybką ripostę ze trony Nur ad Dina, który zdobył miasta Harim i Banijas, Zakon Świątyni odmówił udziału w najeździe na Egipt. Gotfryd Futer, skarbnik zakonu napisał do Ludwika VII, iż nie zgadza się przystąpić do najazdu na Egipt. 18 Almaryk podjął wyprawę nie czekając na przybycie posiłków z Bizancjum, zajął wprawdzie Bilbajs, ale poniósł nieuchronną klęskę pod Kairem. Marzenia o zdobyciu Egiptu spełzły na niczym. Klęska Egipska została przypisana templariuszom. A zabójstwo, jakiego dopuścili się na izmaelickich ambasadorach spowodowało, iż król Almaryk chciał rozwiązać zakon, lecz zmarł w 1174 r. w wieku trzydziestu siedmiu lat, pozostawiając swego syna Baldwina IV. Król mimo choroby na trąd z godnością przeciwstawiał się sułtanowi Saladynowi. Uratował Królestwo Jerozolimy przed upadkiem. Zwłaszcza bitwa pod Mont-Gisard odegrała duże znaczenie. 19 Baldwin IV trapiony chorobą zmarł 1185 roku. Po śmierci króla o tron walczył Rajmund regent Trypolisu i mąż siostry króla, Gwidon Luzynian. Królem został Gwidon Luzynian popierany przez zakon templariuszy. Rządy nowego króla nie były pomyślne, utracił on Jerozolimę na rzecz sułtana Saladyna. Konflikt ten był wywołany przez rycerza 16 G. Bordonove, Życie codzienne zakonu templariuszy, Poznań 1998 s M. Melville, Dzieje templariuszy, Warszawa 1991 s G. Bordonove, Życie codzienne zakonu templariuszy, Poznań 1998, s Tamże, s

8 Renalda z Chatillon, pana lennego Zjordani. Zaatakował on karawanę egipską w czasie pokoju. Sułtan Saladyn wykorzystał ten fakt jako pretekst i wyruszył na Renalda z Chatillon, podczas wyprawy Saladyna natarł na niego mistrz templariuszy Gerard Riderfort wraz z braćmi, przeważająca liczba wrogów pokonała zakonników, a wielki mistrz uciekł z pola bitwy. Wynikiem ataku na wojska Saladyna była wojna sułtana z Królestwem Jerozolimskim. Ważną bitwą podczas trwania tego konfliktu była potyczka pod Hittinem. Wojska króla Gwidona Luzyniana zostały rozbite, a templariusze wzięci do niewoli. Saladyn kazał ściąć Renalda z Chatillon, a zakonnikom obiecał darować życie, jeżeli przejdą na muzułmanizm, co żaden z mnichów-rycerzy nie uczynił. Zastanawiającym rzeczą jest fakt, iż sułtan zostawił przy życiu mistrza Gerarda z Ridefort. 20 Uwolnienie wielkiego mistrza zakonu budziło podejrzenia, że ów przeszedł na islam. Mistrz Gerard po powrocie z niewoli, nakazał poddać Gaze oraz inne twierdze templariuszy, także namawiał ludność Askalonu do kapitulacji, sułtan złupił Askalon. Przegrana pod Hittinem uważana jest przez historyków jako bitwa otwierająca drzwi saracenom do Jerozolimy, Która została zdobyta przez muzułmanów 20 września 1187 roku. Wydarzenia na Bliskim Wschodzie bardzo poruszyły Zachodnią Europę skąd wyruszyła trzecia wyprawa krzyżowa pod przewodnictwem króla Anglii Ryszarda Lwie Serce. Wyprawa pod jego przywództwem przyczyniła się do odzyskania Akki i Jafy. Król Anglii jednak musiał powrócić do kraju z powodu buntów. Ryszard uzyskał pomoc od templariusze, ponieważ przebrany za jednego z braci opuścił Ziemie Świętą. W roku 1193 umarł sułtan Saladyn, wtem sposób kończąc wielkie prześladowanie Franków, w tym też roku umarł mistrz zakonu Robert Sable, na jego następcę wybrany został Gilbert Erail. Templariusz Gilbert, który w 1084 roku opuścił Ziemie Świętą udał się do Europy zostając mistrzem w Prowansji i w Hiszpanii. Po powrocie nowy mistrz znalazł się w nowej sytuacji, teraz przyczółkiem została Akka. Nie zaprzestano myśleć o Jerozolimie, papież Innocenty III zorganizował nową wyprawę krzyżową w 1204 roku, lecz pokierowana przez Wenecjan przeciwko Konstantynopolowi nie przyniosła oczekiwanych rezultatów. Król Jerozolimski zdołał odzyskać tylko Sydon i Lyddę, oraz Ar-Ramlę. 21 W roku 1219 templariusze wzięli udział w kampanii prowadzonej przez króla Jerozolimy, Jana z Brienne, przeciw Egiptowi. Bitwa stoczona w porcie Damietta 5 listopada 1219 roku wygrana króla wraz z templariuszami, wzbudziła niepokój w szeregach saracenów. Kiedy cesarz Fryderyk II Hohenstauf poślubił córkę króla Jana z Brienne Izabele, 20 M. Mrlville, Dzieje templariuszy, Warszawa 1991, s R. Pernoud, Templariusze, Gdańsk 2002, s

9 odsunął od rządów Jana sam obejmując rządy. Polityka króla nie podobała się Zakonowi Świątyni, co spowodowało konflikt między zakonami szpitalników i krzyżaków, które sprzyjały królowi. Mimo, że polityka Fryderyka II doprowadziła do odzyskania Jerozolimy na dziesięć lat, nie pozyskał on tym templariuszy. Konflikt jeszcze bardziej się zaostrzał wynikiem tego była otwarta walka między templariuszami, szpitalnikami a krzyżakami w roku Sprzymierzeńcy cesarza byli przepędzani z Cypru, Syrii i Palestyny. Templariusze w porozumieniu z sułtanem Damaszku zajęli Jerozolimę. Jednak w 1244 roku sułtan Egiptu zaatakował Miasto Święte. Mimo heroicznej walki templariuszy i Franków, miasto nie zdołało się obronić i zostało zdobyte przez saracenów. Król Fryderyk II, wyklęty przez papieża, sprzymierzył się z sułtanem Egiptu. Fryderyk II informował sułtana o przygotowaniach do wyprawy krzyżowej Ludwika IX. Po wyruszeniu na wyprawę król Francji wylądował w Damietcie, którą zdobył. W czasie tej wyprawy krzyżowej duże znaczenie miała bitwa pod Al-Mansurą, podczas jej trwania zginął brat króla Robert z Artois. W tej bitwie śmierć poniósł również mistrz zakonu templariuszy Wilhelm z Sonnac, 5 kwietnia 1250 roku. Król Ludwik IX powrócił do Francji w 1254 roku, pozostawiając ufortyfikowane miasta Cezarei, Jaffa i Sydon. To jednak nie powstrzymało nieuchronnie zbliżającego się upadku Królestwa Jerozolimskiego. Władca Egiptu Bajbars zdobył w latach Cezareę, Fasad, Jaffę, Beaufort i Antiochię. 22 Wiadomość o powtórnej krucjacie Ludwika IX spowodowała przerwanie ekspansji Bajbarsa. Chwilowa przerwa w działaniach wojennych nie trwała długo i sułtan Egipski zdobył w net Biały Zamek templariuszy. Końcem Królestwa Jerozolimskiego było zdobycie Akki przez muzułmanów w 1291 roku. Sułtan Al-Aszaraf oblegał Akke wraz z dwustu dwudziestoma ludźmi. Akke bronili templariusze z mistrzem Wilhelmem z Beaujeu na czele, zakon szpitalników, król Cypru Henryk II. Podczas obrony, ostatniego przyczółka zakonników, poniósł śmierć mistrz templariuszy. Oblężenie trwało dwa miesiące. Akka upadła 28 maja 1291 roku. 23 W walkach zginął również marszałek Mateusz z Clermont. Upadek Akki spowodował, iż Zakon Świątyni zatracił swą podstawową funkcje, czyli obronę pielgrzymów. Będzie to miało bardzo duże znaczenie w dalszych losach zakonu. 22 R. Pernoud, Templariusze, Poznań 2002, s M. Melville, Dziej templariuszy, Warszawa 1991, s

10 ROZDZIAŁ II ŻYCIE CODZIENNE TEMPLARIUSZY Życie zakonników regulowały różnego rodzaju nakazy i zakazy. Pierwotne powinności mnichów rycerzy zostały spisane podczas synodu w Troyes w 1128 roku, nazwano je Regułami w pierwotnej wersji zostały spisane po łacinie, dopiero około roku 1140 Reguła doczekała się przekładu na język francuski. Reguła pod koniec XIII w. była tak rozbudowana, iż liczba przepisów sięgała 686 artykułów. 24 Do Reguły możemy dołączyć statuty Les Retrais spisane, gdy zakon istniał już ponad pół wieku, a także spisane w połowie XIII wieku Egards, są to zbiory przepisów obowiązujących w zakonie, spisane w formie przykładów. Jednym z ważniejszych zapisów w Regule, jest podporządkowanie klasztoru jurysdykcji papieskiej, co miało duże znaczenie dla zakonu, ponieważ władcy nie mogli zarządzać templariuszami. W śród zapisów Reguły znajduje się hierarchia obowiązująca w klasztorze. Na samym szczycie znajdował się mistrz, skupiał w swych rękach znaczną władze, lecz w ścisłych granicach. Mistrz mógł wpływać na podział środków między zamkami. Podarki z zachodu przesyłane dla braci, którzy już nie żyli były rozdzielane według jego uznania. Podstawowe decyzje takie jak wszczynanie wojen, czy zawieranie rozejmów podejmowane były w porozumieniu z kapitułą. W skład kapituły wchodzili najwyżsi rangą dostojnicy: senszel, marszałek, komandor Królestwa Jerozolimskiego, komandor Grobu Jeruzalem, komandor Akki, szatny oraz komandor Trypolisu i Antiochii. 25 Mistrz miał prawo posiadać większy inwentarz, miał do swojej dyspozycji cztery konie. Do dyspozycji mistrza pozostawało dwóch braci rycerzy, jeden brat kapelan, kleryk, serwisant i giermek. W służbie wielkiego mistrza znajdował się także kowal, pisarz saraceński, równocześnie pełniący funkcje tłumacza. W czasie wyprawy wojennej mistrz posiadał parę zwierząt pociągowych, okrągły namiot zwieńczony dwubarwną chorągwią wojenną. 26 Gdy wielki mistrz zmarł urządzano mu uroczysty pochówek, w ceremonii pogrzebowej brali udział najwięksi dostojnicy z całego kraju. A bracia przebywający w regionie odmawiali 200 ojczenaszów 24 B. Malcolm, Templariusze, Warszawa 1999, s Tamże s R. P. Paul, Templariusze, Poznań 2003, s

11 w ciągu tygodnia. Rozdawano także rzeczy należące do mistrza. 27 Nabożeństwem pogrzebowym miał się zająć marszałek, który zwoływał wszystkich prowincjonalnych przywódców na Wschodzie do Jerozolimy. Podczas, gdy nie wybrano jeszcze wielkiego mistrza władze sprawował wielki komandor. Wybór nowego mistrza spoczywał na komandorze elekcji, który został wybierany spośród grupy przybyłych na wybory. Komandor elekcji dobierał sobie jednego z pośród braci, następnie we dwoje wybierali jeszcze dwóch zakonników, a ta czwórka wybierała kolejnych dwóch. Proceder ten trwał aż wybrano 12 braci ( ośmiu rycerzy i czterech serwiantów ), do braci dochodził jeszcze kapelan by zająć miejsce Chrystusa. 28 Za następcę wielkiego mistrza podczas jego nie obecności uchodził senszel. Otaczali go ci sami ludzie, co mistrza. Kolejny w hierarchii był marszałek, który dorównywał prawie senszelowi. Marszałek sprawował piecze nad sprawami militarnymi, podlegali mu poszczególni dowódcy, konie, broń i rynsztunek. Do najważniejszych dostojników zakonu zaliczyć można również komandorów domów klasztornych. Spośród komandorów najwyżej w hierarchii stał komandor Jerozolimy, który pełnił jednocześnie funkcje skarbnika Świątyni. 29 Nie można również zapomnieć o funkcji sukiennego, który zarządzał domem. Sukienny czuwał nad zachowaniem braci, oraz był odpowiedzialny za ich ubiór. Również ubiór templariuszy był ujęty przez Regułę. Wyróżniało to ich z pośród innych rycerzy, a nawet budziło podziw. Nowo przyjęty templariusz otrzymywał dwie koszule, dwie pary spodni do kolan, dwie pary kalesonów, długie tuniki, okrycia na futrze, płaszcz zimowy i na okres letni. 30 Do ekwipunku rycerza w habicie należy jeszcze dorzucić dwa ręczniki, pościel składającą się z siennika, dwóch prześcieradeł. Rynsztunek bojowy składał się z kolczugi, nagolennic, lekkiego żelaznego hełmu, trzewików bojowych i bojowej tuniki. W skład uzbrojenia wchodził miecz obosieczny, sztylet, nóż do krojenia chleba i kozik. Szaty zakonnika były koloru białego z widniejącym czerwony krzyżem. 31 Serwianci natomiast byli ubrani w czarne tuniki płaszcze z czerwonym krzyżem. Uzbrojenie serwiantów prawie niczym się nie różniło od templariuszy, serwianci mieli tylko lżejsze kolczugi pozbawione rękawic, a nagolenniki nie miały ochrony na stopy. 27 B. Malcolm, Templariusze, Warszawa 1999, s B. Malcolm, Templariusze, Warszawa 1999, s Tamże, s G. Bordonove, Życie codzienne zakonu templariuszy, Poznań 1998, s Tamże 11

12 Rycerzom dawano prócz uprzęży dla przysługujących im trzech koni jeszcze kociołek misy do odmierzania jęczmienia. Templariusze nie mogli rozdawać swych rzeczy prócz giermka, ale dopiero po dwóch latach. 32 Templariusze imponowali nie tylko jednolitością ubrań, ale także sposobem walki, sposobem organizacji obozu, które normowała Reguła zakonu. Już podczas przygotowań na wyprawę wojenną można było to zauważyć. Podczas wymarszu bracia nie mogli dosiadać konia bez zezwolenia. Podczas jazdy konno zajmowali miejsca w kolumnie w raz z giermkami, a konie powinny jechać zgrabnym kłusem. 33 Gdy rozbijano obóz nikt nie mógł szukać sobie miejsca przed zawołaniem Obozujcie w imię boże bracia. 34 Swoje namioty rozbijali wokół namiotu kaplicy. Templariusze nie mogli opuszczać obozu, powinni pozostawać w zasięgu głosu. Jedzenie w obozie było wydawane na rozkaz, sami templariusze nie mogli posiadać własnego prowiantu, tylko to, co dostarczał komandor. Sposób natarcia też toczył się według Reguły. Organizacja wojskowa budziła podziw nie tylko wśród Franków, ale także wśród muzułmanów. Dużą role podczas walki spełniała flaga templariuszy beaumet. 35 Do jej ochrony wyznaczano dziesięciu templariuszy. W czasie walki obok marszałka stał komandor wraz z rycerzami, którzy trzymali zwiniętą flagę wokół włóczni, w razie gdyby główna flaga została przejęta przez muzułmanów. Żaden templariusz nie mógł zmieniać pozycji w szyku. Kiedy marszałek został zabity dowództwo obejmował komandor, a jeśli komandor poległ, wtedy jeden z komandorów oddziału obejmował dowództwo rozwijając swą flagę. Flaga podczas walki stawała się miejscem zbiórek. Reguła normuje również życie braci rycerzy podczas pokoju. Dzień powszedni zaczynał się, gdy zaczął bić dzwon na jutrznię, w zimie o czwartej rano, a w lecie o drugiej, wtedy zakonnicy udawali się do kaplicy. W kaplicy zakonnej słuchali śpiewów w milczeniu i odmawiali trzynaście razy Ojcze Nasz ku czci Matki Boskiej i trzynaście ku czci świętego patrona dnia. Po jutrzni udawali się do stajni doglądać koni. Później mogli położyć się spać, wcześniej odmawiając Ojcze Nasz. Gdy zabił dzwon na prymę, zakonnicy udawali się do kaplicy na mszę świętą. Następnie bracia odmawiali modlitwę na tercje i w południe. Do posiłku nie mogli przystąpić, póki nie odmówili sześćdziesiąt razy Ojcze Nasz. Przed posiłkiem odmawiali modlitwę. Żaden z braci nie mógł zacząć jeść, dopóki komandor nie dał znaku. Także jedzenie było przez niego ustalane. Po wyjściu z refektarza udawano się do kaplicy. Dzień kończył się udziałem w nieszporach i modlitwach na nonę. 32 G. Bordonove, Życie codzienne zakonu templariuszy, Poznań 1998, s Tamże, s Tamże, s Tamże 12

13 Ważnym punktem w regułach zakonu jest przyjęcie nowego brata. Do zakonu mógł być przyjęty każdy rycerz, jeżeli spełniał wszystkie wymogi. Jeżeli kandydat nie był rycerzem mógł zostać przyjęty jako serwiant. Nie przyjmowano do zakonu dzieci, kandydat powinien być dorosły. 36 Sam mistrz nie mógł przyjąć nowego członka, bez zgody kapituły. Podczas ceremonii przyjęcia zapoznawano kandydata z regułami zakonu, wypytywano go czy nie jest żonaty, czy nie ma długów, czy nie jest w innym zakonie. Kandydata wypytywano również czy chce wstąpić i zapoznawano go z trudem życia templariuszy. Jeśli nowy członek zgodził się na wszystko i kapituła nie miała nic przeciwko wtedy kandydat zostawał templariuszem. Utrzymanie dyscypliny w zakonnie było możliwe tylko przy pomocy kapituł tygodniowych. Obrady kapituły odbywały się zazwyczaj w wielkiej sali domu lub w kaplicy po mszy świętej. Po wejściu bracia odmawiali Ojcze Nasz, następnie komandor wygłasza kazanie. Po kazaniu templariusz, który popełnił jakieś wykroczenie musiał wystąpić, uklęknąć i wyznać swoje grzechy publicznie. 37 Po przyznaniu brat musiał opuścić sale, a reszta zebranych obradowała nad karą, obrady te były tajne. 38 Gdy już obrady się zakończyły, kapituła wzywała skruszonego zakonnika i przewodniczący odczytywał mu decyzje. Bracia mogli upominać się nawzajem. Za zgodą komandora oskarżyciel wstawał i zwracał się do templariusza, którego chciał upomnieć. Cała ta procedura odbywała się w wyważonym i spokojnym tonie. Oskarżyciel musiał przedstawić zarzuty zakonnikowi obwinianemu. Oskarżony mógł się bronić i powoływać świadków. Jeśli się nie obronił rada wymyślała mu karę. System kar był bardzo zróżnicowany, od bardzo symbolicznych kar, aż po wykluczenie z Zakonu Świątyni. Kar było dziewięć, utrata domu zakonnego, utrata płaszcza, tymczasowe odebranie płaszcza (na jeden rok i jeden dzień), dwa dni pokuty w tygodniu (przy czym w pierwszym tygodniu przez trzy dni), dwa dni zwykłej pokuty, jeden dzień pokuty, pokuta ograniczona do piątku. 39 Wykluczyć z zakonu można było za najcięższe grzechy, za symonie, złamanie tajemnicy kapituły, zabójstwo chrześcijanina, za sodomię, bunt, udowodnienie tchórzostwa (ucieczka z pola walki), herezje i rabunek. W przypadku innych przewinień kary były mniejsze. 40 Tak, więc życie templariuszy toczyło się wokół wszędobylskich reguł, które harmonizowały życie braci rycerzy. Niemal każda sfera życia w klasztorach była normowana przez przepisy, a złamanie, choć najmniejszego przepisu łączyło się z mniejszą lub większą 36 R. Pernoud, Templariusze, Poznań 2002, s G. Bordonove, Życie codzienne zakonu templariuszy, Poznań 1998, s Tamże, s Tamże, s G. Bordonove, Życie codzienne zakonu templariuszy, Poznań 1998, s

14 karą. Można sądzić, że właśnie przez tak surową dyscyplinę zakon odnosił tak wiele zwycięstw. 14

15 ROZDZIAŁ III UPADEK ZAKONU Aresztowanie templariuszy 13 października 1307 roku było gwoździem do trumny Zakonu Świątyni. Choć jego upadek rozpoczął się znacznie wcześniej, bo 1291 roku, gdy upadł ostatni bastion na Ziemi Świętej Akka. Wtedy to podczas oblężenia poniósł śmierć mistrz Wilhelm Beaujm. Zakon przeniósł się na Cypr, a nowym mistrzem wybrany w 1295 roku po śmierci Tybalda Guanina został Jakub de Molay. Przez większość historyków jest opisywany jako nieudolny analfabeta, który nie miał zdolności dyplomatycznych i właśnie po części przez brak charyzmy mistrza, rycerze w habitach upadli. Jakub de Molay złożył śluby w 1265 roku w mieście Beanne. Mistrz po przeprowadzce na Cypr udał się jeszcze do Europy w celu pozyskania możnych do wyprawy krzyżowej. W dużej mierze do kasaty zakonu przyczyniła się zatrata podstawowej funkcji templariuszy, czyli obrony pielgrzymów. Wraz z upadkiem Akki kościół utracił swoje wpływy w Ziemi Świętej. Toteż papież Mikołaj IV planował nową krucjatę na czele, której miał stanąć król Anglii. Nowo planowana krucjata nie mogła dojść do skutku, ponieważ król Edward I, musiał się uporać z buntami Walijczyków na wyspach. Templariusze próbowali podbić Ziemie Świętą na własną rękę, lecz próby podejmowane przez nich spełzły na niczym. Próby ratowania Zakonu Świątyni podjął się także papież Klemens V, chcąc połączyć zakon templariuszy z zakonem szpitalników. Papież poprosił, więc w tej sprawie mistrza Jakuba de Molay, aby sporządził opinie w tej sprawie. Wielki mistrz przyznał, że połączenie mogłoby być korzystne, ale uważa, że zachowując niezależność oba zakony lepiej będą realizowały swe zadania: obrony pielgrzymów i prowadzenie wojen z saracenami. Wróćmy do roku 1307, kiedy to zostali zaaresztowani rycerze w habitach. Stało się to na skutek wydanego dekretu przez króla Francji Filipa IV Pięknego, choć nikt nie spodziewał się takiej decyzji, choćby dlatego, iż wielki mistrz templariuszy Jakub de Mola brał udział w ceremonii pogrzebowej Katarzyny z Courtenay- żony Karola z Valois, młodszego brata króla. Kontakty zakonu z królem wręcz kwitły przed aresztowaniami. Może o tym świadczyć postawa templariuszy w konflikcie między królem Filipem IV a papieżem Bonifacym VIII, wówczas wizytator templariuszy we Francji, Hugon Pairaud opowiedział się po stronie króla. 15

16 Gdy w roku 1303 stosunki między królestwem i papiestwem się jeszcze się zaostrzyły Hugon z Pairaud oficjalnie stanął po tronie króla. W ostateczności papież Bonifacy VII zmarł w 1303 roku. Nie bez winy był w tym konflikcie Wilhelm z Nogaret, późniejszy królewski kanclerz Francji. Jeden z głównych oskarżycieli w procesie templariuszy. Wilhelm z Nogaret urodził się w Saint-Felix-de Caromon, z wykształcenia był prawnikiem, piastował stanowisko sędziego miedzy innymi w Beaucaire. Filip IV Piękny decydując się na tak radykalny proceder, musiał mieć ku temu powody. Jednym z nich było prowadzenie wojny z Flandrią, w której został pokonany w 1302 roku pod Brugią. Także wojna prowadzona przez jego ojca naruszyła w znacznej mierze skarbiec królestwa, notabene nadzorowany przez templariuszy. Król, aby ratować budżet, najpierw nałożył grzywny na Lombardczyków, mieszkających w Paryżu, a także wygnał Żydów, w 1306 roku konfiskując ich mienie. Drugim powodem było obniżenie wartości pieniądza w latach , lecz nie wiadomo, z jakich względów król chciał powrócić do wartości pieniądza z czasów jego dziadka Ludwika VI, co spowodowało zamieszki i wtedy król skrył się u templariuszy. Jednak to nie zmieniło faktu, iż król nadal potrzebował funduszy, jakim dysponował zakon templariuszy. Trzecim powodem były doniesienia na zakon templariuszy, który rzekomo sprzeniewierzył się Bogu. Oskarżenia te wysunęli zakonnicy: Bernarda Pelita, Gesora z Byzol i Esqwina, a także prośba Jakuba de Molay u papieża Klemensa V o wszczęcie postępowania w tej sprawie. Trzy tygodnie przed aresztowaniem Filip IV rozesłał do wszystkich sędziów i marszałków potajemne rozkazy dotyczące obserwacji domów zakonnych w swoim regionie. Aresztowania 13 października 1307 roku spowodowały proces trwający ponad pięć lat. 14 października 1307 roku został wywieszony manifest królewski, który powiadamiał ludność o oskarżeniach stawianych templariuszom. Rycerze w habitach zostali oskarżeni o odstępstwo od wiary, sodomie, bałwochwalstwo i o znieważanie Chrystusa. Wysunięto także zarzuty dotyczące ceremonii przyjęcia nowych braci. Podczas przyjęcia do klasztoru nowi templariusze musieli rzekomo, trzy razy wyrzec się Chrystusa, następnie splunąć na krzyż i pocałować Jezusa w trzy miejsca: pępek, usta i poniżej kręgosłupa. Nowi musieli przysięgnąć, że będą uprawiać sodomie, nawet wbrew ich woli. 41 W śród zarzutów znalazło się czczenie bożka Bafometa. Od dnia 19 października do 24 listopada 1307 roku odbywały się przesłuchania, prowadzone przez inkwizytora Wilhelma z Paryża, spowiednika Filipa. W tym czasie zostało przesłuchanych stu trzydziestu ośmiu templariuszy. Podczas przesłuchania stosowano tortury, które pół wieku wcześniej zatwierdził papież Innocenty IV, zabraniające podczas ich 41 B. Malcolm, Templariusze, Warszawa 1999, s

17 zadawania rozlewu krwi. 42 Na przesłuchaniach trzydziestu sześciu zakonników zmarło. Tylko trzech templariuszy nie przyznało się do zarzutów im stawianym. Wielką przegraną zakonu był fakt przyznania się samego mistrza Jakuba de Molay. Za Jakubem de Molay poszło wielu znakomitych mnichów-rycerzy, jak Jan z La Tour skarbnik paryskiej siedziby zakonu, który do czasu aresztowania był doradcą finansowym Filipa IV. 43 Do zarzutów przyznał się również wizytator zakonu we Francji, Hugon z Pairaud. Dość wątpliwy postępek Filipa poparł papież, który 22 listopada wystosował list do wszystkich monarchów i książąt zatytułowany Pastoralis praeeminentiae, w którym domagał się aresztowania templariuszy. Papież Klemens V był słabym następcą świętego Piotra. To właśnie od niego zaczyna się Niewola Awiniońska. Bernard z Got został wybrany na papieża dzięki królowi Filipowi Pięknemu. Nigdy zdecydowanie nie przeciwstawił się królowi Francji, był jemu uległy. Papież wywodził się z rodziny francuskiej, przed wyborem na papież był biskupem i arcybiskupem Bordeaux. Klemens V chciał pokazać swoją władzę nad zakonem templariuszy i powołał własną komisję. Gdy stanął przed nią Jakub de Molay, odwołał swe wcześniejsze zeznania. Nie wzbudziło to wśród braci większego zainteresowania, większość braci potwierdziła wcześniejsze zeznania. Wtedy zapadła decyzja o wszczęciu postępowania. W ten sposób papież pokrzyżował plany króla Francji, wysyłając do niego kardynałów z żądaniem przekazania rycerzy w habitach pod jurysdykcje kościelną. Król widząc poczynania Klemensa V prowadził propagandę przeciwko zakonowi. Zwolenników templariuszy czekały prześladowania. W ten sposób chciał zyskać sobie przychylność ludu. Wykorzystał do tego prawnika królewskiego Piotra Dubois, który pisał o papieżu jako skorumpowanym człowieku. W pozyskaniu opinii publicznej, miało pomóc zwrócenie się do paryskich doktorów teologii z pytaniem, jak ma postępować z zakonem. Odpowiedź doktorów nie była przychylna Filipowi. Wprawdzie chwalą króla za szerzenie katolicyzmu, ale stwierdzają, że walkę z heretykami może wszcząć tylko za zgodą Kościoła. 44 W tym wypadku Filip zwołał Stany Generalne do Tours. W skład Stanów wchodził szlachta, mieszczaństwo i duchowieństwo. Przebieg obrad był nastawiony przeciwko Zakonowi Świątyni, toteż po zakończeniu Stanów część uczestników pojechała do domu, aby agitować w swych stronach przeciwko templariuszom, a cześć udała się z królem do Poiters, na spotkanie z papieżem. Dnia 29 maja 1308 roku Klemens zwołał konsystorz, gdzie głos zabierał Wilhelm z Plaisians, który odczytał akt oskarżenia. Król Filip, na mocy postanowień, miał przesłać 42 R. P. Paul, Templariusze, Poznań 2003, s Tamże 44 Tamże s

18 siedemdziesięciu dwóch templariuszy papieżowi. Król oczywiście wysłał dobraną przez siebie, wyselekcjonowaną grupę. W sierpniu 1308 roku Klemens V potwierdził wersje wydarzeń króla i upoważnił wszystkich biskupów do powoływania w swych diecezjach regionalnych komisji, składających się z dwóch dominikanów, dwóch franciszkanów i dwóch kanoników katedralnych, aby prowadzili procesy przeciwko heretykom. Śledztwo jako całość miało być prowadzone przez 8 papieskich komisarzy. Decyzja ta zapadła 12 sierpnia 1308 roku. 45 Pierwsza komisja kościelna rozpoczęła swe posiedzenie w klasztorze Świętej Genowefy w Paryżu 8 sierpnia 1309 roku. W składzie komisji zasiadali m.in.: biskup Narbonne Gilles Aycelin, Wilhelm Bonet- byli to ludzie monarchy. 46 Komisja zaapelowała do wszystkich, którzy chcieliby złożyć zeznania w sprawie templariuszy, aby stawili się w listopadzie. Komisja zebrała się, nie bez trudności, 22 listopada. 47 Jednym z pierwszych, którzy stanęli przed komisją był Hugon z Pairaud, wizytator zakonu na Francję. Nie wypowiedział ani jednego słowa w obronie zakonu. Wielki mistrz Jakub de Molay stanął przed komisja 26 listopada 1309 roku. Oświadczył, że chciałby stanąć w obronie zakonu, ale mu się to nie uda bez odpowiedniej pomocy, bowiem był analfabetą, a także dlatego, iż zakon nie był przystosowany do takich sytuacji, brak było w ich szeregach prawników. Odczytano także zeznania mistrza złożone 20 sierpnia 1308 roku w obecności kardynałów. Jakub de Molay był zdumiony tymi zeznaniami. Na zachowanie mistrza miała pewnie wpływ obecność, podczas przesłuchania, Wilhelma z Plaisians. 48 Wielki mistrz porosił o przerwanie zeznań, na co komisja przystała. Jakub de Molay ponownie stanął przed komisją 28 listopada. Oświadczył wówczas, że nie jest zdolny do obrony Zakonu Świątyni. Ważnym wydarzeniem podczas przesłuchań komisji było wystąpienie brata Pensarda de Gizy, komandora Payns. 27 listopada oświadczył on, że templariusze nie śmieli podjąć obrony, dlatego iż tylko w Paryżu zginęło trzydziestu sześciu zakonników w czasie tortur i podawał sposoby tortur. To zeznanie było przełomowe, ponieważ wielu braci odwołało swoje zeznania. Pomiędzy 7 a 27 lutym pięciuset trzydziestu dwóch templariuszy odwołało swe zeznania. 14 marca 1310 roku została sporządzano lista stu dwudziestu siedmiu zarzutów, przedstawiona templariuszom, gotowym do obrony świątyni. Kardynałowie poprosili, aby wybrano spośród nich czterech przedstawicieli. Zostali wybrani Reginannd z Prowins, który 45 R. P. Paul, Templariusze, Poznań 2003, s R. Pernoud, Templariusz, Poznań 2002, s R. P. Paul, Templariusze, Poznań 2003, s G. Bordonove, Życie codzienne zakonu templariuszy, Poznań 1998, s

19 w klasztorze przebywał już od 15 lat i Piotr z Bolonii, który spędził tam 25 lat. Z wykształcenia był prawnikiem, prawdopodobnie studiował na Uniwersytecie Bolońskim. Oprócz nich w skład obrony zakonu wchodzili Wilhelm z Chambonet i Bertrand z Sartigus. Obrona zarzucała, że podczas śledztwa stosowano tortury i wysunęła wniosek, że wszystkie oskarżenia są niedorzeczne. Zarzuty obrony były tak mocne, iż papież nie mógł zwołać zaplanowanego synodu w Viennie, ponieważ komisja papieska nie przedstawiła Klemensowi V raportu. Król postanowił, więc przyśpieszyć tok sprawy za pomocą arcybiskupa Filipa z Marginy, brata Enguerarda - kanclerza królewskiego. Filip z Marginy zwołał radę do Paryża, pod przewodnictwem arcybiskupa Gillesa Aicelina z Narbony. Synod rozpoczął obrady 10 maja 1310 roku, wynikiem, czego zostało spalonych 54 zakonników, którzy odwołali swe wcześniejsze zeznania wymuszone torturami maja komisja papieska wznowiła swe obrady i pierwszy świadek, Emeryk z Villires le Duc rzucił się na kolana, błagając komisarzy, aby nie wyjawiać ludziom króla tego, co chce powiedzieć. Odwołał swe zeznania wymuszone torturami. Komisja widząc bezużyteczność swych obrad zawiesiła działalność. Klemens V postanowił zwołać synod na 16 października 1311 roku, na którym miała zapaść decyzja o rozwiązaniu świątyni. Na soborze przeczytano wynik śledztwa. Zgłosiło się siedmiu templariuszy, gotowych zabrać głos w obronie świątyni, lecz papież wtrącił ich do więzienia. 17 lutego 1312 roku na salę wkroczyła delegacja króla, w składzie: Wilhelm z Nagoret i Wilhelm z Plaisians, a także Eugerard z Marginy. Od tej pory będą się odbywały codzienne narady delegacji królewskiej z pięcioma kardynałami: Arnoldem z Rellegrue, Arnoldem z Conteloup, Berengariuszem Tredolem, Mikoła z Freauville i Włochem Arnoldem Novellim. Następnie delegacja królewska udała się do Filipa, który 2 marca wystosował list do soboru, aby rozwiązał Zakon Świątyni. 20 marca sam Filip przybył na obrady. Natomiast 22 marca 1312 roku jest dniem końca działalności zakonu. Papież Klemens V rozwiązał klasztor wydając bulle Vox in exulso, na mocy, której mienie templariuszy przeszło na rzecz zakonu szpitalników. Kasatę zakonu przypieczętowano spaleniem na stosie wielkiego mistrza Jakuba de Mola i Hugona z Pairaud 18 marca 1314 roku w pobliżu ogrodu Pałacowego. Skazani, na swą prośbę, głowę mieli skierowaną w kierunku katedry Notre Dame R. Pernoud, Templariusze, Gdańsk 2002, s M. Melville, Dzieje templariuszy, Warszawa 1991, s

20 ZAKOŃCZENIE Zakon templariuszy jest inspiracją wielu książek i filmów, pośrednio jest to związane z procesem, gdzie oskarżano ich o herezje, przypisywano im magie i czary, co oczywiście jest wyssane z palca. Często w książkach i w filmach porusza się problem skarbu templariuszy wynika to z tego, iż zakon prowadził działalność bankierską i posiadał wiele kosztowności nadawanych przez średniowiecznych władców Europy. W książkach i filmach możemy znaleźć iście baśniowe opowieści, co może wprowadzić odbiorcę w błąd. Dlatego powinno się przedstawiać dzieje zakonu opartą na badaniach archeologicznych i źródłach, do których mamy dostęp, oraz poszukiwać innych dowodów działalności mnichów rycerzy. Tajemniczości Zakonowi Świątyni dodaje jeszcze fakt, że w tym samym roku, co Jakub de Molay zmarł papież Klemens V z nocy 19 na 20 kwietnia 1314 roku, a król Filip IV Piękny zmarł 19 listopada tegoż roku. To oczywiście dało początek legendzie jakoby ostatni mistrz nałożył klątwę na papieża i na króla Francji. To, co intryguje również współczesnych to waleczność braci rycerzy, wynikała ona głownie z surowej dyscypliny panującej w zakonie. Sposób walki budził zachwyt nie tylko u rycerzy średniowiecznej Europy, ale także w śród muzułmanów. Saraceni odnoszą się z szacunkiem do templariuszy, czego przykładem są słowa kronikarza Ibn al Asira Ci rycerze byli ludźmi bogobojnymi i dotrzymywali słowa stwierdza również, że gwarancje zakonu templariuszy wystarczały na zawarcie przymierza miedzy chrześcijanami a muzułmanami. Także pamiętnikarz arabski Usama, wyraża się z wielkim uznaniem o duchu tolerancji panującym w śród templariuszy 51. Ciekawi również historia mistrza Gerarda Rideforta, który jako jedyny z templariuszy powrócił z niewoli od sułtana Aladyna, podobnież za cenę wolności przeszedł na islam. Wiele spraw dotyczących Zakonu Świątyni czeka jeszcze na wyjaśnienie, możemy jednak ze spokojnie czekać na rozwiązanie, choć części zagadek, ponieważ rycerze w habitach są często poruszanym tematem. 51 R. Pernoud, Templariusz, Poznań 2002, s