POLSKA ZAWSZE WCZORAJ DZISIAJ JUTRO

Transkrypt

1 POLSKA ZAWSZE WCZORAJ DZISIAJ JUTRO 2012

2 RENATA I MAREK KOSI SCY PAWEŁ KRZAN MARCIN NAWROCKI WALDEMAR PANÓW ZBIGNIEW PANÓW FOTOGRAFIE STANISŁAW SKŁADANOWSKI PIOTR SKÓRNICKI LESZEK SZURKOWSKI MARIUSZ WIDERY SKI KACPER WIELICZKO MIECZYSŁAW WIELICZKO JAN WŁODARCZYK 4 POLSKA

3 WST P LECH WAŁ SA JERZY BUZEK 6 ZAWSZE NATURA 12 WCZORAJ HENRYK SAMSONOWICZ POLSKA WCZORAJ 154 DZISIAJ FRANCISZEK ZIEJKA PRAWDZIWE BOGACTWO POLSKI 308 JUTRO MICHAŁ KLEIBER JUTRO 366 5

4 6 POLSKA

5 OD PRZEWODNICTWA KU WOLNOÂCI DO PRZEWODNICTWA W WOLNEJ EUROPIE Na naszych oczach, w ciągu ostatnich ponad dwudziestu lat, zmieniła się epoka. Wspólnym wysiłkiem, niosąc na sztandarach posłanie Solidarności, burzyliśmy pokojowo mury i zrzucaliśmy jarzmo komunizmu. Dokonaliśmy nie tylko zmiany ustroju w części Europy, ale otworzyliśmy nową epokę, w której zamiast wojowania i rywalizacji o ziemię i jej bogactwa ma dominować kooperacja, otwartość i solidarność. Czas więc przeorientować struktury na nowe tryby w otwarciu na innych i we współdziałaniu z nimi. Dziś, mądrzy doświadczeniem historii, możemy stanąć obok siebie, spojrzeć na ostatnie dwadzieścia lat z dumą, a na kolejne z nadzieją. Nadzieją budowy bezpiecznego i dostatniego świata. To wyzwanie szczególne dla jednoczącej się Europy, która od dziesięcioleci wyznacza drogę ku pokojowemu i dostatniemu współistnieniu. Unia Europejska musi dziś znaleźć dla siebie formułę działania w tych nowych uwarunkowaniach. Dla pełnego wykorzystania tej historycznej szansy budowania silnej i zorganizowanej Wspólnoty, Europa, jednocząc się, budowana musi być w oparciu o określone założenia i poczucie jedności jej obywateli. W oparciu o fundament idei i wartości, które przez każde z państw członkowskich i narodów budujących Unię uznane zostaną za własne i bliskie. Powinny one wypływać z tradycji i gwarantować rozwój Wspólnoty w przyszłości. Powinny to być wreszcie wartości wspólne wszystkim i każdemu z osobna, bo tylko taki fundament może być trwały w perspektywie właśnie kilkudziesięciu lat. Bez odwołania do nich nie zbudujemy wymarzonej silnej, dostatniej i bezpiecznej Europy, pełniącej ważną rolę w globalnej rodzinie. Bez nich nie zbudujemy wymarzonego świata. Dziś Europa może liczyć na Polskę! Polska liczy na Europę! Lech Wałęsa WSTĘP 7

6 8 POLSKA

7 W roku 966 Mieszko I przyjął chrzest i od tej daty przyjęło się uznawać istnienie Polski jako chrześcijańskiego, niezależnego, scentralizowanego państwa na wzór europejski. Historia Polski w Europie była różna, od ogromnego mocarstwa kilkaset lat temu, przez narodowość niemającą własnego państwa na mapie Europy, aż po odzyskanie niepodległości, lata pożogi wojennej, komunizm, odzyskanie suwerenności i członkowstwo w strukturach euro-atlantyckich. Dzisiaj Polska to członek Unii Europejskiej i państwo coraz bardziej znaczące. Polska otwartość i przedsiębiorczość, które stały się naszym znakiem rozpoznawczym, mają szansę okazać się skutecznym narzędziem w walce ze stagnacją na starym kontynencie. Napoleon mawiał, że dla Polaków nie ma rzeczy niemożliwych. W historii wielokrotnie udowadnialiśmy swą lojalność, solidarność, zaangażowanie, hart ducha i wytrwałość w dążeniu do celu, którym była wolność i dobrobyt. Czas udowodnić to po raz kolejny. Dziś, kiedy możemy cieszyć się wolnością wywalczoną przez pokolenia naszych dziadów i pradziadów, naszym celem jest silna Polska w konkurencyjnej, opartej na wartościach i zintegrowanej Europie. Tradycje integracyjne są głęboko zakorzenione w naszej historii, bo czymże była wielokulturowa i wieloetniczna Rzeczpospolita Obojga Narodów, jak nie ówczesną Unią Europejską w pigułce, zjednoczoną w różnorodności? Polska może stać się paliwem dla dalszej integracji. Tego właśnie oczekuje od niej Europa. Polska jest państwem nowoczesnym, coraz bardziej pewnym siebie, z bogatą tradycją, kulturą i sztuką. Trzeba to tylko pokazać innym oraz zrobić wszystko, żeby Polska była znana również jako atrakcyjny cel na turystycznej i kulturowej mapie Europy i świata. Powinna stać się jak najlepszą marką w świecie. Oczy świata skierowane są na Polskę. Jeszcze nigdy nie budziła tak ogromnego, pozytywnego zainteresowania. Niedawno obchodziliśmy Rok Chopinowski. Symbolem roku 2011 było nasze przewodnictwo w Radzie UE. Miliony kibiców piłkarskich odliczają dni do rozpoczęcia Euro 2012, które odbędą się też nad Wisłą. Niech ta wizerunkowa koniunktura doda odwagi do podejmowania nowych wyzwań. Polska powinna być przedsiębiorcza i innowacyjna bo jest to podstawa naszego dobrobytu, wzbogacona o wolny, silny rynek; nowoczesna, otwarta na nowe wyzwania, inspirująca i kreatywna, a nie naśladowcza. W przeszłości nie baliśmy się podejmować innowacyjnych wyzwań. Nie zapominajmy, że Polska jest prekursorem konstytucjonalizmu europejskiego. Byliśmy państwem wielokulturowym, tolerancyjnym, słynącym z gościnności. Dzisiaj trzeba jak najpełniej korzystać z dobrych wzorców. To właśnie w Polsce zaczęły się przemiany, które doprowadziły do obalenia żelaznej kurtyny. Polski Okrągły Stół na zawsze pozostanie kamieniem milowym w historii Europy. Dzięki odwadze tysięcy Polaków i ich wierze w podstawowe wartości, te same, których strzeże obecnie UE, Europa mogła ponownie zacząć oddychać dwoma płucami. O tym wspominał Jan Paweł II w 1988 roku podczas swojej wizyty w Parlamencie Europejskim. Polska transformacja ustrojowa miała charakter pionierski i mimo wielu trudności i wyzwań zakończyła się sukcesem. To polskie udane doświadczenie powinno być modelem dla innych państw i regionów na całym świecie. Prof. Jerzy Buzek WSTĘP 9

8 12

9 ZAWSZE 13

10 14 NATURA

11 Kraj to wprawdzie bardzo lesisty, ale niemało przecież obfituje w złoto i srebro, chleb i mięso, w ryby i miód, a pod tym zwłaszcza względem zasługuje nad wywyższenie nad inne, że choć otoczony przez tyle ( ) ludów chrześcijańskich i pogańskich i wielokrotnie napadany przez wszystkie naraz i każdy z osobna, nigdy nie został przez nikogo ujarzmiony w zupełności; kraj, gdzie powietrze zdrowe, rola żyzna, las miodopłynny, wody rybne, rycerze wojowniczy, wieśniacy pracowici, konie wytrzymałe, woły chętne do orki, krowy mleczne, owce wełniste. Anonim tzw. Gall, Kronika polska, Księga I, Przedmowa 15

12 16 POLSKA

13 Siklawa na progu Doliny Pięciu Stawów, fot. archiwalna ZAWSZE 17

14 18 POLSKA

15 Bałtyk w Mielnie ZAWSZE 19

16 20 POLSKA

17 Słowiński Park Narodowy ZAWSZE 21

18 Dzięcioł duży 38 POLSKA

19 ZAWSZE 39

20 46 POLSKA

21 Gęsi ZAWSZE 47

22 Wilk 52 POLSKA

23 Sarny ZAWSZE 53

24 154

25 WCZORAJ 155

26 156 HENRYK SAMSONOWICZ

27 Polskie wczoraj miało różne odsłony. Na przeszłość naszego kraju składały się różne okresy, dobre i złe, odmiennie kształtujące jego znaczenie i jego miejsce w świecie. Przynosiły ze sobą skutki niejednokrotnie zaskakujące i nas samych, i naszych sąsiadów. Już początki naszego bytu państwowego stanowią zagadkę dla historyków. Państwo polskie powstało na ziemiach, które do połowy X wieku stanowiły czarną plamę na politycznej mapie Europy. Już od 200 lat istniały na południu organizacje państwowe; na północy, wzdłuż wybrzeża Bałtyku, biegł szlak kreujący powstawanie znaczących emporiów handlowych i przemierzany przez skandynawskich Wikingów, docierający na Ruś i do Bizancjum. Na zachodzie niezbyt daleko od granic Polski sięgało odnowione Zachodnie Cesarstwo Rzymskie. Powstała, jak się wydaje dość nagle, monarchia Piastów uzyskała od czasu swego chrztu w 966 roku status członka wspólnoty chrześcijańskiej Europy, członka znaczącego, co unaocznił w 1000 roku zjazd gnieźnieński, a następnie powołanie do życia polskiej metropolii kościelnej. POLSKA WCZORAJ Kryzys, jaki dotknął młode państwo polskie w pierwszej połowie XI wieku, nie zmiótł go, jak wiele innych tworów politycznych tego czasu, z mapy Europy. Nie tylko przetrwało trudne czasy, lecz szybko potrafiło uzyskać ważne miejsce na obszarach młodszej Europy, skutecznie walcząc o zdobycie okna na świat nadbałtyckiego Pomorza. Znowu na niezbyt długi okres. XII i XIII wiek na ogół nie mają dobrej opinii w oczach historyków. Walki wewnętrzne w dobie rozbicia dzielnicowego, utrata ziem na zachodzie, wschodzie i północy Polski łączyły się z ograniczeniem jej znaczenia na arenie międzynarodowej. W tym właśnie czasie jednak nasz kraj uzyskał kolejną cechę wyróżniającą cywilizację europejską. Wraz z tzw. kolonizacją na prawie niemieckim powstawały samorządy miast i wsi. Niekiedy o dość ograniczonych kompetencjach, niekiedy tak jak w dużych miastach biorące udział w polityce państwa, w kontaktach międzynarodowych. Nie były one przedstawicielstwem wszystkich mieszkańców kraju, ale obejmując ich górne warstwy, stanowiły zalążek społeczeństwa obywatelskiego współdecydującego o swoim życiu i swojej pracy. Współgrały te instytucje ze starszymi, także coraz bardziej znaczącymi zjazdami rycerstwa i możnowładztwa, podejmującymi decyzje dotyczące podatków, obsadzania urzędów państwowych, uzyskiwania praw i przywilejów. Nie zmienia to jednak faktu, że rola księstw polskich na arenie międzynarodowej polityki była nikła. Księstwo piastowskie, słabe, rzadko zaludnione, o niewielkich miastach, otoczone było silnymi państwami odgrywającymi znaczącą rolę w polityce wschodniej Europy. Czechy wkraczały w czas swego największego rozwoju. Na północy zakon krzyżacki budował silny twór państwowy przy udziale przybyszów z całej łacińskiej Europy. Węgry były jednym z głównych państw tej części kontynentu. Na wschodzie rosło znaczenie Litwy, co prawda szarpanej najazdami krzyżackimi i wewnętrznymi walkami o władzę, ale zdolnej do zbudowania już w pierwszej połowie XIV stulecia władztwa sięgającego po stepy czarnomorskie. 157

28 Zabudowa wzgórza wawelskiego dominuje w panoramie Krakowa 172 POLSKA

29 Katedra na Wawelu widoczne kaplice: Zygmuntowska i Wazów WCZORAJ 173

30

31

32 194 POLSKA

33 WCZORAJ 195

34 220 POLSKA

35 WCZORAJ 221

36 254 POLSKA

37 Kaplica na Jaszczurówce, wzniesiona w tzw. stylu zakopiańskim według projektu Stanisława Witkiewicza Panorama Krakowa WCZORAJ 255

38 308

39 DZISIAJ 309

40 310 FRANCISZEK ZIEJKA

41 W opracowaniach poświęconych ocenie bogactw danego kraju, przygotowywanych przez ekspertów, najczęściej przez ekonomistów, podaje się różne kryteria. ONZ przy opracowywaniu rankingu krajów bierze pod uwagę dochód na mieszkańca, długość życia oraz poziom alfabetyzacji. Najczęściej jednak, gdy mowa o bogactwie danego kraju czy narodu, przywołuje się wielkość bogactw naturalnych, jakie dany kraj posiada. Mówi się wówczas przede wszystkim o złożach ropy naftowej, gazu ziemnego, rud metali czy węgla. Na podstawie tych danych eksperci ustalają rankingi bogatych krajów. Znamienne, że zazwyczaj nie biorą oni w swoich wyliczeniach pod uwagę bogactw duchowych. Wiąże się to niewątpliwie z trudnościami związanymi ze wskazaniem jasnych kryteriów, przy pomocy których można byłoby owe bogactwa zmierzyć i ocenić. Ale faktem jest, że właśnie te duchowe bogactwa często wyznaczają miejsce danego narodu czy kraju wśród innych. Z wielką mocą podkreślał ten fakt przed ponad 30 laty papież Polak, Jan Paweł II, w przemówieniu, jakie wygłosił 20 czerwca 1980 roku na forum UNESCO w Paryżu. Mówił wówczas: Jestem synem narodu, który przetrwał najstraszliwsze doświadczenia dziejów, którego wielokrotnie sąsiedzi skazywali na śmierć a pozostał przy życiu i pozostał sobą. Zachował własną tożsamość i zachował pośród rozbiorów i okupacji własną suwerenność jako naród nie biorąc za podstawę jakichkolwiek innych środków fizycznej potęgi, ale tylko własną kulturę, która się okazała w tym przypadku potęgą większą od tamtych potęg. I dlatego też to, co tutaj mówię o prawach narodu wyrosłych z podwalin kultury i zmierzających ku przyszłości, nie jest echem żadnego»nacjonalizmu«, ale pozostaje trwałym elementem ludzkiego doświadczenia i humanistycznych perspektyw człowieka. Istnieje podstawowa suwerenność społeczeństwa, która wyraża się w kulturze narodu. Jest to zarazem suwerenność, przez którą najbardziej suwerenny jest człowiek 1. Warto nawiązać do tych słów Jana Pawła II, wskazują one bowiem na specyfikę naszej, polskiej obecności w Europie i w świecie. To prawda, że skomplikowana narodowa historia nie zachęca cudzoziemców do jej studiowania. Ale ci sami cudzoziemcy zazwyczaj z dużym zainteresowaniem odnoszą się do tego, co wnieśli i wnoszą do dorobku kultury europejskiego kontynentu czy też do kultury światowej wybitni Polacy. W czasach nam współczesnych przez ponad 25 lat symbolem Polski był papież-polak, Jan Paweł II. Zapisał się on złotymi zgłoskami nie tylko w dziejach Kościoła katolickiego, ale i w nowożytnych dziejach świata. Spośród rozlicznych jego zasług, z których najważniejszą było wprowadzenie znacząco wzmocnionego i odnowionego Kościoła katolickiego w trzecie tysiąclecie, odnotować trzeba i to, że nie biorąc bezpośredniego udziału w życiu politycznym, przyczynił się do zasadniczych w nim zmian. 1 Jan Paweł II, Homilie i przemówienia z pielgrzymek Europa, część 2: Francja, Hiszpania, Portugalia, kraje Beneluksu, [w:] Dzieła zebrane, t X, Kraków 2008, s

42 320 POLSKA

43 Osnuty mgłą klimatyczny Kraków Iluminacja Sukiennic i krakowskiego Rynku WCZORAJ 321

44

45

46 324 POLSKA

47 Panorama Warszawy z Modlina DZISIAJ 325

48 332 POLSKA

49 DZISIAJ 333

50 Wydawca: DOM WYDAWNICZY BOSZ Koncepcja wizualna, projekt graficzny, typografia, kolorystyczne i cyfrowe opracowanie fotografii, przygotowanie do druku LESZEK SZURKOWSKI LES INC STUDIO Teksty: MICHAł KLEIBER HENRYK SAMSONOWICZ FRANCISZEK ZIEJKA Fotografie: RENATA I MAREK KOSIŃSCY PAWEł KRZAN MARCIN NAWROCKI WALDEMAR PANÓW ZBIGNIEW PANÓW STANISłAW SKŁADANOWSKI PIOTR SKÓRNICKI LESZEK SZURKOWSKI MARIUSZ WIDERYŃSKI KACPER WIELICZKO MIECZYSłAW WIELICZKO JAN WŁODARCZYK Koordynacja prac redakcyjnych: JOANNA KUłAKOWSKA-LIS Redakcja: TOMASZ CHOMISZCZAK ANNA CHUDZIK JOANNA KUłAKOWSKA-LIS Korekta: EWA ROGUCKA Koordynacja druku: ELŻBIETA LEWANDOWSKA Druk GORENJSKI TISK STORITVE, KRANJ Printed in Slovenia Copyright by BOSZ 2012 Olszanica 2012 First edition ISBN POLSKA