Najnowsze orzecznictwo

Transkrypt

1 Najnowsze orzecznictwo Michał Jackowski Ewolucja konstytucyjnego pojęcia pieczy w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego 1. Artykuł 17 ust. 1 Konstytucji RP zawiera pojęcie piecza nad należytym wykonywaniem zawodu zaufania publicznego. Przepis ten uzupełnia i rozwija zasadę pomocniczości umacniającą uprawnienia obywateli i ich wspólnot, o której mowa w Preambule oraz w art. 15 ust. 1 ustawy zasadniczej, statuującym zasadę decentralizacji władzy publicznej jako zasadę ustroju całego państwa. Został umieszczony w rozdziale I Konstytucji, w którym zawarto podstawowe zasady ustroju politycznego, społecznego i gospodarczego i którego zmiana wymaga zachowania dodatkowych warunków określonych w art. 235 ust. 5 i 6. Bezpośrednio obok artykułu 17 znajduje się art. 16, w którym wysłowiono zasadę samorządności terytorialnej. W odróżnieniu jednak od samorządu terytorialnego, któremu poświęcono cały Rozdział VII, art. 17 wyczerpuje konstytucyjną regulację odnoszącą się do samorządów zawodowych. Konstytucyjna sytuacja tych samorządów przypomina zatem sytuację uczelni wyższych, które wyposażono w autonomię, przekazując im kompetencję do sprawowania władzy publicznej, stanowiąc o tym w jednym tylko przepisie (art. 70 ust. 5 Konstytucji). Konstytucja wymienia dwa rodzaje samorządów: samorządy zawodowe reprezentujące osoby wykonujące zawody zaufania publicznego oraz inne rodzaje samorządów, czyli samorządy zawodowe zrzeszające osoby wykonujące inne zawody niebędące zawodami zaufania publicznego, samorządy gospodarcze i innego rodzaju zrzeszenia samorządowe. Każdy z nich tworzony jest decyzją ustawodawcy, który może je ustanawiać, lecz nie musi. Ale gdy utworzy samorząd zawodu zaufania publicznego, jest on wyposażany w atrybut pieczy, którą musi sprawować w granicach interesu publicznego i dla jego ochrony, a ustawodawca winien mu to zagwarantować 1. Z kolei inne samorządy, o których mowa w art. 17 ust. 2 Konstytucji, nie dysponują pieczą, a nadto 1 Wyrok TK z 26 marca 2008 r., K 4/07, OTK-A 2008, nr 2, poz

2 11 12/2013 Ewolucja konstytucyjnego pojęcia... w myśl tego przepisu nie mogą naruszać wolności wykonywania zawodu ani ograniczać wolności podejmowania działalności gospodarczej. Uznać zatem należy a contrario, że regulacje dotyczące zawodów zaufania publicznego mogą ingerować w te wolności. 2. W art. 17 ust. 1 Konstytucji RP dokonano konstytucjonalizacji sformułowania charakterystycznego dotąd raczej dla prawa rodzinnego (piecza rodziców, piecza zastępcza). Żadna wcześniejsza ustawa rangi konstytucyjnej nie posługiwała się takim terminem. Prawodawca konstytucyjny wielokrotnie wspominał o nadzorze czy kontroli, mających ugruntowane znaczenie i bardzo szeroko omawianych na gruncie różnych gałęzi prawa, w tym prawa konstytucyjnego. Wyposażenie samorządów zawodowych reprezentujących osoby wykonujące zawody zaufania publicznego w pieczę musiało doprowadzić do dyskusji nad zakresem zastosowania i normowania art. 17 ust. 1 Konstytucji RP. Podmiotem, który wziął aktywny udział w definiowaniu pieczy, jest Trybunał Konstytucyjny. W ciągu 15 lat obowiązywania ustawy zasadniczej kilkunastokrotnie mierzył się z wnioskami, w których wskazywano ten wzorzec kontroli. Pierwszym problemem, który rozstrzygnął Trybunał Konstytucyjny, był zakres podmiotowy konstytucyjnej pieczy. Trybunał stwierdził, że przypisane samorządom korporacji sprawowanie pieczy dotyczy sytuacji wykonywania zawodu, a zatem osób uczestniczących już w jego wykonywaniu. W wyroku P 21/02 uznał zatem, że odnosi się do adwokatów i tylko fragmentarycznie (w zakresie wykonywania przez aplikantów powierzonych im niektórych czynności zawodu) do aplikantów adwokackich. Natomiast kandydaci na aplikację nie są jeszcze osobami wykonującymi zawód zaufania publicznego. Nie pozostają oni choćby z tego powodu w zasięgu organizacyjnej podległości samorządom zawodowym. W stosunku do nich do momentu wpisu na listę aplikantów nie może być więc ex lege sprawowana piecza nad należytym wykonywaniem zawodu 2. Stanowisko to zostało powtórzone w wyroku K 14/10, gdzie wyjaśniono, że sprawowanie pieczy nad należytym wykonywaniem zawodu nie dotyczy osób, które zawodu jeszcze nie wykonują, ale dopiero ubiegają się o możliwość jego wykonywania. Przy interpretacji pojęcia wykonywanie zawodu należy wziąć pod uwagę zakres kompetencji przyznanych osobom, które nie zdobyły pełnych uprawnień do wykonywania określonego zawodu, ale na mocy ustawy przyznano im możliwość wykonywania określonych czynności należących do sfery działalności zastrzeżonej dla danego zawodu. Na przykład piecza samorządu komorniczego obejmuje komorników, asesorów komorniczych, w związku z przyznanymi im kompetencjami do zastępowania komornika, a także, w wąskim zakresie, aplikantów komorniczych, w zakresie, w jakim wykonują oni na podstawie ustawy o komornikach w sposób samodzielny określone czynności egzekucyjne, do których upoważniony jest asesor komorniczy. Piecza nie dotyczy natomiast osób, które nie mają jakichkolwiek uprawnień do wykonywania czynności zawodowych, a ubiegają się jedynie o możliwość dopuszczenia do zdawania egzaminu komorniczego bez odbytej aplikacji 3. Z drugiej strony TK wywiódł z art. 17 ust. 1 Konstytucji obowiązek obligatoryjnej przynależności korporacyjnej, ciążący na każdej osobie wykonującej dany zawód 2 Wyrok TK z 18 lutego 2004 r., P 21/02, OTK-A 2004, nr 2, poz Wyrok TK z 25 lipca 2012 r., K 14/10, OTK-A 2012, nr 7, poz

3 Michał Jackowski PALESTRA zaufania publicznego 4. Sprawowanie pieczy wymaga bowiem konieczności powierzenia samorządowi zawodowemu zadań i kompetencji o charakterze publicznym, sprawowanych wobec wszystkich osób wykonujących dany zawód zaufania publicznego, niezależnie od innych ról społecznych czy publicznych pełnionych przez takie osoby W związku ze zmianami ustaw korporacyjnych, zwłaszcza w zakresie dostępu do zawodów prawniczych, TK analizował, z którym momentem rozpoczyna się piecza nad wykonywaniem zawodu, a w szczególności czy obejmuje moment ubiegania się o dostęp do zawodu. W sprawie P 21/02 TK rozważał, czy przeprowadzenie konkursu na aplikację jest elementem pieczy. Doszedł jednak do wniosku, że jest to jedno z ustawowych zadań samorządu adwokatów i radców prawnych, nieobjęte regulacją konstytucyjną 6. Pogląd ten powtórzono w wyroku K 6/06, w którym TK uznał, że nabór na aplikację i egzamin wstępny stanowią kwestię publiczną i nie są objęte pieczą samorządu 7. Trybunał badał również, czy prowadzenie aplikacji i szkoleń zawodowych składa się na pieczę. W orzeczeniu P 21/02 podkreślił, że nie wyklucza pozostawienia prowadzenia aplikacji, a w jej ramach postępowań w zakresie naboru i szkolenia aplikantów, samorządowi adwokackiemu i samorządowi radców prawnych. Uznał natomiast, że selekcja kandydatów na aplikantów winna być przeprowadzana wyłącznie według zasad ustawowych i na podstawie jednoznacznie sprecyzowanych kryteriów, ustalonych w ustawach 8. W wyroku K 6/06 TK stwierdził natomiast, że Konstytucja nie przesądza jednoznacznie trybu kształcenia teoretycznego oraz przygotowania praktycznego do wykonywania reglamentowanych zawodów prawniczych. Niemniej dla dobra wymiaru sprawiedliwości stanowiącego element interesu publicznego i dla dobra osób (podmiotów) korzystających z pomocy prawnej przygotowanie to winno odpowiadać kryteriom wysokiej jakości i wiarygodności kojarzonej z pojęciem zaufania publicznego. Z tego względu pieczy należy poddać również etap weryfikacji przygotowania do zawodu. Jej elementem jest odpowiednio znaczący wpływ na zasady odbywania aplikacji adwokackiej oraz ustalanie zasad i sam przebieg egzaminu zawodowego. Samorząd zawodowy powinien pełnić również ważną rolę przy weryfikacji przydatności do zawodu w postępowaniach o wpis na listę adwokatów osób, które ubiegają się o to bez konieczności składania egzaminu, w szczególności przenosząc się z innej korporacji. To stanowisko powtórzono w wielu kolejnych rozstrzygnięciach 9. W wyroku K 6/06 Trybunał bardzo precyzyjnie określił, jakich gwarancji winien oczekiwać samorząd adwokacki na podstawie art. 17 ust. 1 Konstytucji RP: odpowiedniego uczestnictwa w określaniu zakresu przedmiotowego egzaminu adwokackiego, 4 Wyrok TK z 22 maja 2001 r., K 37/00, OTK 2001, nr 4, poz. 86; wyrok TK z 19 kwietnia 2006 r., K 6/06, OTK-A 2006, nr 4, poz Wyrok TK z 22 maja 2001 r., K 37/00, OTK 2001, nr 4, poz Wyrok TK z 18 lutego 2004 r., P 21/02, OTK-A 2004, nr 2, poz Wyrok TK z 19 kwietnia 2006 r., K 6/06, OTK-A 2006, nr 4, poz Wyrok TK z 18 lutego 2004 r., P 21/02, OTK-A 2004, nr 2, poz Wyrok TK z 19 kwietnia 2006 r., K 6/06, OTK-A 2006, nr 4, poz. 45; wyrok TK z 8 listopada 2006 r., K 30/06, OTK-A 2006, nr 10, poz. 149; wyrok TK z 26 marca 2008 r., K 4/07, OTK-A 2008, nr 2, poz. 28; wyrok TK z 14 maja 2009 r., K 21/08, OTK-A 2009, nr 5, poz. 67; wyrok TK z 30 listopada 2011 r., K 1/10, OTK-A 2011, nr 9, poz. 99; wyrok TK z 6 marca 2012 r., K 15/08, OTK-A, nr 3, poz

4 11 12/2013 Ewolucja konstytucyjnego pojęcia... adekwatnej reprezentacji tego samorządu w składzie komisji opracowującej zagadnienia oraz komisji egzaminacyjnej, czy też tego, aby egzamin sprawdzał umiejętności zawodowe egzaminowanych, predysponujące ich do wykonywania zawodu adwokata 10. Od poglądu tego TK jednak odszedł w wyrokach K 3/10 i K 6/12. Stwierdził, że sprawowanie pieczy nad wykonywaniem zawodu zaufania publicznego zakłada jedynie pewien współudział samorządu zawodowego w ustalaniu zasad egzaminu zawodowego. Jednocześnie art. 17 ust. 1 Konstytucji nie określa bliżej ani zakresu, ani form tego współudziału. Ustawodawca, powierzając właściwemu ministrowi kompetencję w zakresie unormowania w drodze rozporządzenia zasad egzaminu zawodowego, nie może pomijać udziału samorządu. Trybunał Konstytucyjny wskazał jednak, że gwarancją dla samorządu jest prawo do wyrażenia opinii w kwestii organizacji egzaminu jako forma wywierania wpływu na kształt egzaminu. Dodał nadto, że skoro art. 17 ust. 1 Konstytucji nie ustanawia zasad dotyczących dostępu do zawodów zaufania publicznego, stosowanie tego przepisu jako wzorca w procesie kontroli konstytucyjności prawa wymaga zachowania szczególnej powściągliwości. O naruszeniu tego wzorca można mówić jedynie, gdy naruszenie nie budzi wątpliwości, a przepis dopuszcza do zawodu osoby bezspornie nieprzygotowane O ile w kwestii zakresu podmiotowego pieczy TK był dość konsekwentny, o tyle jej zakres przedmiotowy ulegał znaczącej ewolucji w orzecznictwie. Trybunał Konstytucyjny początkowo przyjmował, że na podstawie art. 17 ust. 1 Konstytucji część zadań i kompetencji o charakterze publicznym, w tym władczych, musi być przekazana samorządom zawodowym. Podkreślał, że Konstytucja nie przesądza jednak o szczegółach tego rozwiązania, a zakres pieczy kształtuje ustawa 12. W kilku pierwszych wyrokach TK podnosił jednak, że ustawodawca jest ograniczony, z uwagi na konieczność zachowania wymagania należytości pieczy. Ujęcie to wykazuje podobieństwo do konstrukcji proporcjonalnych wkroczeń ustawodawcy zwykłego w zakres kształtowania podmiotowych praw konstytucyjnych (art. 31 ust. 3 Konstytucji) 13. W wypadku kształtowania przez ustawę kompetencji samorządu zawodowego należy zachować istotę pieczy. Na tle art. 17 ust. 1 Konstytucji ustawodawca musi więc zachować uprawnienia samorządu niezbędne dla realizacji ustanowionej przez Konstytucję powinności sprawowania pieczy nad należytym wykonywaniem zawodu zaufania publicznego 14. Już jednak w wyroku K 21/08 Trybunał Konstytucyjny uznał, że to od decyzji ustawodawcy zależy wyposażenie wykreowanych samorządów zawodowych w konstytucyjną gestię sprawowania pieczy nad należytym wykonywaniem zawodu, i to ustawodawca decyduje o rodzajach, zasięgu i zasadach wykonywania prawniczych zawodów zaufania publicznego jako zawodów reglamentowanych 15. Ustrojodawca pozostawia przy 10 Wyrok TK z 19 kwietnia 2006 r., K 6/06, OTK-A 2006, nr 4, poz. 45; wyrok TK z 8 listopada 2006 r., K 30/06, OTK-A 2006, nr 10, poz Wyrok TK z 7 marca 2012 r., K 3/10, OTK-A 2012, nr 3, poz. 25; wyrok TK z 12 lutego 2013 r., K 6/12, OTK-A 2013, nr 2, poz Wyrok TK z 22 maja 2001 r., K 37/00, OTK 2001, nr 4, poz Wyrok TK z 8 listopada 2006 r., K 30/06, OTK-A 2006, nr 10, poz Wyrok TK z 26 marca 2008 r., K 4/07, OTK-A 2008, nr 2, poz Wyrok TK z 14 maja 2009 r., K 21/08, OTK-A 2009, nr 5, poz. 67; wyrok TK z 14 grudnia 2010 r., K 20/08, OTK-A 2010, nr 10, poz

5 Michał Jackowski PALESTRA tym szeroki zakres swobody regulacyjnej w ustawie. Na tle kryteriów dostępu do zawodu radcy prawnego TK stwierdził, że brzmienie art. 17 ust. 1 Konstytucji nie daje podstaw do wyprowadzania jakichkolwiek szczegółowych zasad wiążących ustawodawcę w rozważanym zakresie 16. Tę myśl Trybunał rozwinął w kilku ostatnich orzeczeniach. W orzeczeniu K 1/10 uznał, że art. 17 ust. 1 Konstytucji przewiduje jedną z form decentralizacji rzeczowej. Polega ona na ustawowym powierzeniu zadań publicznych samorządowi zawodowemu, połączonym z przyznaniem mu samodzielności w zakresie wykonywania takich zadań. Ustawodawca na mocy art. 17 ust. 1 Konstytucji jest obowiązany przekazać samorządowi zawodowemu sprawowanie pieczy nad należytym wykonywaniem zawodu zaufania publicznego, ale w kształcie określonym przez ustawodawcę. Dbałość o należyte wykonywanie zawodu zaufania publicznego jest bowiem zadaniem państwa, które może zostać przekazane na zasadzie decentralizacji samorządowi zawodowemu w całości, ale również tylko w części, zgodnie ze swobodną decyzją prawodawcy. Trybunał Konstytucyjny podkreślił, że w odniesieniu do decentralizacji rzeczowej ustawa zasadnicza nie wprowadza wymogu, aby obejmowała ona istotną część zadań publicznych, jak to nastąpiło w przypadku decentralizacji terytorialnej (art. 16 ust. 2 Konstytucji). Zakres pieczy powierzonej samorządowi zawodowemu może być nawet bardzo ograniczony, jeżeli tylko ustawodawca zdecydował się na przyjęcie takiego właśnie modelu, jednocześnie zapewniając w interesie publicznym inne adekwatne środki zagwarantowania należytego poziomu usług świadczonych przez członków korporacji zawodowej 17. To ten pogląd dominuje w kolejnych wyrokach 18. Wynika z nich, że nie ma istoty pieczy, a prawodawca dysponuje znaczną swobodą w regulowaniu zadań i kompetencji samorządów zawodowych. Może je zatrzymać dla siebie, przekazać samorządom, a następnie znów je odebrać. Nie wiążą go w tym zakresie normy konstytucyjne. 5. W związku z tym, że samorząd zawodowy jest formą decentralizacji, TK dopuścił, a następnie wręcz zobowiązał państwo do sprawowania nadzoru zewnętrznego nad korporacjami. W wyroku K 4/08 stwierdził, że konstytucyjne zobowiązanie samorządów zawodowych, reprezentujących osoby wykonujące zawody zaufania publicznego, do sprawowania pieczy nad należytym wykonywaniem tych zawodów nie wyklucza możliwości przyznania organom państwowym kompetencji nadzorczych nad działalnością tego rodzaju samorządu. Nakazał odróżnić pieczę nad wykonywaniem zawodu przez członka samorządu od nadzoru nad sprawowaniem tej pieczy przez organy owego samorządu. Podkreślił jednak, że nadzór nad działalnością samorządu zawodowego nie może polegać na przejęciu przez organ państwowy konstytucyjnie określonych zadań tego samorządu, tj. reprezentowania jego członków na zewnątrz oraz sprawowania pieczy nad wykonywaniem przez nich zawodu 19. W późniejszym orzeczeniu stwierdził, że w demokratycznym państwie prawnym istnieje nie tylko możliwość, lecz wręcz konieczność zapewnienia nadzoru zewnętrz- 16 Wyrok TK z 7 marca 2012 r., K 3/10, OTK-A 2012, nr 3, poz Wyrok TK z 30 listopada 2011 r., K 1/10, OTK-A 2011, nr 9, poz Wyrok TK z 25 lipca 2012 r., K 14/10, OTK-A 2012, nr 7, poz. 83; wyrok TK z 12 lutego 2013 r., K 6/12, OTK-A 2013, nr 2, poz Wyrok TK z 1 grudnia 2009 r., K 4/08, OTK-A 2009, nr 11, poz

6 11 12/2013 Ewolucja konstytucyjnego pojęcia... nego nad działalnością samorządu. Wynika z tego, że zadania przekazane samorządom zawodowym mają charakter istotnych dla społeczeństwa zadań publicznych, które pierwotnie należą do państwa. Poza tym brak nadzoru państwa nad działalnością samorządów zawodowych nie sprzyjałby należytemu wykonywaniu powierzonych im zadań W wielu orzeczeniach, a casu ad casum, wyjaśniano, co wchodzi w zakres pieczy. Trybunał Konstytucyjny podnosił wielokrotnie, że jej celem jest przestrzeganie właściwej jakości w sensie merytorycznym i prawnym czynności składających się na wykonywanie zawodów i zapewnienie realnego zaufania publicznego, które powinno towarzyszyć wykonywaniu zawodów określonych w art. 17 ust. 1 Konstytucji. Na zaufanie to składa się wiele czynników, takich jak przekonanie o profesjonalnym przygotowaniu wykonującego ten zawód, jego doświadczeniu, dyskrecji, takcie i kulturze osobistej, zachowaniu dobrej woli, właściwych motywacji, należytej staranności zawodowej oraz przestrzeganiu wartości istotnych dla profilu danego zawodu 21. Stan docelowy ustrojodawca konstytucyjny określił mianem należytego wykonywania zawodu 22. W związku z tym piecza nie może być utożsamiona z nadzorem, lecz jest pojęciem znacznie szerszym, obejmującym między innymi udzielanie wsparcia (pomocy) członkom samorządu w wykonywaniu ich obowiązków oraz egzekwowanie odpowiedzialności z tytułu nienależytego wykonywania zawodu 23. Poza opisanym już wpływem na dostęp do zawodu oraz kształcenie i weryfikację przygotowania merytorycznego i deontologicznego TK wskazywał, że w zakresie pieczy mieści się: władcze decydowanie lub współdecydowanie o tym, kto może wykonywać dany zawód 24, prowadzenie rejestru osób mających prawo wykonywania zawodu i aktualnie wykonujących zawód 25, kontrolowanie sposobu wykonywania zawodu 26, doskonalenie zawodowe i określanie programów kształcenia w zawodzie 27, ustalanie zasad etyki (deontologii) zawodowej 28, czuwanie nad przestrzeganiem etyki wykonywania zawodu 29, sądownictwo dyscyplinarne, w szczególności w sprawach odpowiedzialności za 20 Wyrok TK z 25 lipca 2012 r., K 14/10, OTK-A 2012, nr 7, poz Wyrok TK z 30 listopada 2011 r., K 1/10, OTK-A 2011, nr 9, poz Wyrok TK z 18 lutego 2004 r., P 21/02, OTK-A 2004, nr 2, poz. 9; wyrok TK z 25 lipca 2012 r., K 14/10, OTK-A 2012, nr 7, poz Wyrok TK z 14 grudnia 2010 r., K 20/08, OTK-A 2010, nr 10, poz Wyrok TK z 22 maja 2001 r., K 37/00, OTK 2001, nr 4, poz. 86; wyrok TK z 25 lipca 2012 r., K 14/10, OTK-A 2012, nr 7, poz. 83; wyrok TK z 30 listopada 2011 r., K 1/10, OTK-A 2011, nr 9, poz Wyrok TK z 22 maja 2001 r., K 37/00, OTK 2001, nr 4, poz. 86; wyrok TK z 14 grudnia 2010 r., K 20/08, OTK-A 2010, nr 10, poz Wyrok TK z 22 maja 2001 r., K 37/00, OTK 2001, nr 4, poz Wyrok TK z 14 grudnia 2010 r., K 20/08, OTK-A 2010, nr 10, poz Wyrok TK z 30 listopada 2011 r., K 1/10, OTK-A 2011, nr 9, poz. 99; wyrok TK z 25 lipca 2012 r., K 14/10, OTK-A 2012, nr 7, poz Wyrok TK z 14 grudnia 2010 r., K 20/08, OTK-A 2010, nr 10, poz

7 Michał Jackowski PALESTRA postępowanie sprzeczne z prawem, zasadami etyki lub godności zawodu bądź za naruszenie obowiązków zawodowych 30. Dopuścił, aby w ramach pieczy ustawodawca powierzał samorządom dodatkowe zadania publiczne związane ze specyfiką zawodu i zakresem czynności wykonywanych w ramach tego zawodu. Takim zadaniem jest na przykład przechowywanie akt zakończonych postępowań komorniczych czy utworzenie przez samorząd notarialny systemu informatycznego do prowadzenia aktów poświadczenia dziedziczenia 31. Przekazanie tych zadań nie musi się wiązać z jednoczesnym zapewnieniem źródeł finansowania ze środków publicznych, o ile pozostaje zgodne z zasadą proporcjonalności. 7. Analiza orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego dotyczącego konstytucyjnej pieczy prowadzi do kilku wniosków: trybunał dość konsekwentnie obejmuje zakresem podmiotowym pieczy wyłącznie osoby wykonujące dany zawód oraz osoby uprawnione do przedsiębrania niektórych czynności z zakresu tego zawodu, pozostawiając poza tym zakresem kandydatów do zawodu; trybunał uznaje, że piecza konstytucyjna obejmuje etap kształcenia oraz weryfikacji kompetencji kandydatów do zawodu, lecz wpływ samorządu, według ostatnich wypowiedzi TK, może mieć charakter wyłącznie opiniodawczy; kwestia dostępu do zawodu jedynie wyjątkowo może być przedmiotem postępowania sądowokonstytucyjnego, jako materia pozostawiona swobodzie ustawodawcy; obecnie TK uznaje, wbrew swym wczesnym wypowiedziom, że piecza podlega swobodnemu kształtowaniu przez ustawodawcę, który wprawdzie musi przekazać samorządom pewne kompetencje, lecz w pełni decyduje o ich zakresie. Trybunał konsekwentnie zatem ogranicza konstytucyjne kompetencje samorządu zawodowego, poszerzając zakres swobody ustawodawcy, który może coraz bardziej ingerować w sprawy dotyczące zawodów zaufania publicznego; zwłaszcza te poglądy TK zdają się budzić poważne wątpliwości, jeśli się weźmie pod uwagę zasady pomocniczości oraz decentralizacji ustroju państwa; trybunał nakazuje wprowadzenie procedur nadzorczych wobec organów samorządów zawodowych. 30 Wyrok TK z 18 października 2010 r., K 1/09, OTK-A 2010, nr 8, poz. 76; wyrok TK z 1 grudnia 2009 r., K 4/08, OTK-A 2009, nr 11, poz. 162; wyrok TK z 14 grudnia 2010 r., K 20/08, OTK-A 2010, nr 10, poz. 129; wyrok TK z 30 listopada 2011 r., K 1/10, OTK-A 2011, nr 9, poz. 99; wyrok TK z 25 lipca 2012 r., K 14/10, OTK-A 2012, nr 7, poz Wyrok TK z 14 grudnia 2010 r., K 20/08, OTK-A 2010, nr 10, poz. 129; wyrok TK z 6 marca 2012 r., K 15/08, OTK-A 2012, nr 3, poz