SŁOWNIK BIOGRAFICZNY MIASTA LUBLINA

Transkrypt

1 SŁOWNIK BIOGRAFICZNY MIASTA LUBLINA Pod redakcją Tadeusza Radzika, Adama A. Witusika i Jana Ziółka Tom drugi WYDAWNICTWO UNIWERSYTETU MARII CURIE-SKŁODOWSKIEJ LUBLIN 1996

2 AUTORZY BIOGRAMÓW Mieczysława ADRIANEK, Wiesław BONDYRA, Rafał CHARZYNSKI, Czesław DEPTUŁA, Cezary W. DOMANSKI, Jerzy DOROSZEWSKI, Stanisław FITA, Piotr Paweł GACH, Mirosław GAJEWSKI, Ludwik GAWROŃSKI, Henryk GMITEREK, Alina GROMEK, Jan GURBA, AL Leszek GZELLA, Emil HOROCH, Grażyna JAKIMIŃSKA, Janusz KANIA, Andrzej KAPRON, Andrzej KONSTANKIEWICZ, Albin KOPRUKOWNIAK, Henryk KOWALSKI, Józef KOZAK, Stefan KRUK, Maria KUNOWSKA-PORĘBNA, Robert KUWAŁEK, Janusz MARIAŃSKI, Józef MARCZUK. Józef MARSZAŁEK, ks. Franciszek MAZUREK, Stanisław MICHAŁOWSKI, Bronisław MIKULEC, ks. Henryk MISZTAL, Tadeusz MROCZEK, ks. S. Celestyn NAPIÓRKOWSKI, Ryszard ORŁOWSKI, Anna Teresa PAWŁOWSKA, Tadeusz RADZIK, Andrzej SADOWSKI, Jan SKARBEK, Jan SMOLARZ, Maciej SOBIERAJ, Anna SOCHACKA, Jerzy STARNAWSKI, Andrzej STĘPNIK, Halina J. SZUMIŁ, Edward ŚPIEWLA, Maria TROJANOWSKA, Edward WALEWANDER, Maria WILCZYŃSKA, Stanisław WIŚNIEWSKI, Adam Andrzej WITUSIK, Marian WNUK, Ignacy WOŚKO, Janusz WRONA, Marek WYSZKOW-SKI, Ewa M. ZIÓŁEK, Jan ZIÓŁEK.

3 WSTĘP Oddajemy do rąk Czytelnika drugi tom Słownika biograficznego miasta Lublina. Ukazuje się on w stosunkowo krótkim okresie (około trzech lat) po tomie pierwszym. Przypominamy Czytelnikom, iż zamysł wydania Słownika powstał w kręgu Lubelskiego Oddziału Polskiego Towarzystwa Historycznego, zrzeszającego historyków nie tylko z obydwu lubelskich uniwersytetów, ale także muzeów, archiwów, nauczycieli. Krąg autorów, podobnie jak w poprzednim tomie, liczy kilkadziesiąt osób: historyków, ale też dziennikarzy, pracowników naukowych wszystkich lubelskich uczelni, miłośników przeszłości miasta, działaczy społecznych. Inicjatywa wydawania Słownika spotkała się z dużym odzewem, o czym świadczy chociażby kilkanaście recenzji pierwszego tomu. Nie wszystkie propozycje redaktorów co do opracowania haseł udało się zrealizować. Niejednokrotnie z powodu opieszałości autorów, często jednak z powodu braku kompetentnych autorów bądź braku podstawowych materiałów źródłowych. Wiele zgłoszeń nie zostało uwzględnionych z powodów merytorycznych lub też w wyniku niewłaściwego opracowania haseł. Tam, gdzie to było możliwe, poprawiano je, skracano bądź uzupełniano na etapie redakcji. Przypominamy Czytelnikom, iż Słownik wydawany jest tzw. systemem holenderskim. Oznacza to, iż każdy tom zawiera hasła od litery A do Z. Wraz z oddaniem drugiego tomu rozpoczęte zostały prace nad tomem trzecim, który w zasadzie powinien finalizować tę inicjatywę (nie zamykając drogi do uzupełnień w przyszłości). Zatem prace nad tomem trzecim będą trwały nieco dłużej. Kartoteka propozycji jest bardzo bogata. Pragniemy pozyskać autorów będących w stanie przygotować biogramy wielu osób, np. rzemieślników i kupców, przedstawicieli mniejszości narodowych i wyznaniowych, które wiele uczyniły dla miasta, były postaciami znanymi, a których to biogramów przygotowanie jest utrudnione

4 ze względu na brak odpowiednich materiałów. W większym też stopniu ujęte zostaną w nim sylwetki lublinian z ostatnich kilkudziesięciu lat, wojny i okupacji oraz okresu powojennego. Liczymy na dalszy odzew Czytelników, uwagi i opinie oraz propozycje haseł. Prosimy je kierować na adres Lubelskiego Oddziału Polskiego Towarzystwa Historycznego: Pl. Marii Curie-Skłodowskiej 4, Lublin. Podobnie jak poprzedni tom tak i ten ukazać się mógł dzięki życzliwości i materialnemu wsparciu Rady Miejskiej, Urzędu Miejskiego oraz Wydawnictwa UMCS, za co składamy serdeczne podziękowania.

5 WYKAZ SKRÓTÓW CZASOPISMA, ENCYKLOPEDIE, SŁOWNIKI ABMK Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne Annales UMCS Annales Universitatis Maria Curie-Skłodowska Arch. Hist. Med. Archiwum Historii Medycyny At. Kapł. Ateneum Kapłańskie Biul. Bibl. UMCS Biuletyn Biblioteki UMCS Biul. Inf. KUL Biuletyn Informacyjny Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego B. Lub. Bibliotekarz Lubelski Biul. LTN Biuletyn Lubelskiego Towarzystwa Naukowego Biul. WDK Biuletyn Wojewódzkiego Domu Kultury BPP Biblioteka Pisarzów Polskich Czas. Geogr. Czasopismo Geograficzne Czas. Lek. Czasopismo Lekarskie Dz. Lub. Dziennik Lubelski EK Encyklopedia Katolicka Enc. Org. Encyklopedia Powszechna Orgelbranda Estreicher Bibliografia polska Estreicherą Gazeta Lek. Gazeta Lekarska G. Lub. Goniec Lubelski Głos Lub. Głos Lubelski Gazeta Lub. Gazeta Lubelska Kam. Kamena KiŻ Kultura i Życie. Dodatek tygodniowy do Sztandaru Ludu K Lub. Kalendarz Lubelski Kr. Lek. Kronika Lekarska Kurier Lub. Kurier Lubelski Kurier Warsz. Kurier Warszawski Kwart. Hist. Kwartalnik Historyczny Kwart. Hist. Kult. Mat. Kwartalnik Historii Kultury Materialnej Nowy Korbut Bibliografia literatury polskiej Pam. Lit. Pamiętnik Literacki Pam. Lub. Pamiętnik Lubelski PHis. Przegląd Historyczny PLek. Przegląd Lekarski PPChir. Polski Przegląd Chirurgiczny Prz. Art. Przegląd Artystyczny Prz. Hist.-Ośw. Przegląd Historyczno-Oświatowy Prz. Lub.-Kres. Przegląd LubelskoKresowy PTLek. Polski Tygodnik Lekarski PSB Polski Słownik Biograficzny PWiD Prasa Współczesna i Dawna RH Roczniki Humanistyczne RF Roczniki Filozoficzne RL Rocznik Lubelski RLub. Region Lubelski Rocz. Dz. Społ. i Gosp. Rocznik: Dziejów Społecznych i Gospodarczych

6 Roczn. Hist. Gosp. Polski Rocznik Historii Gospodarczej Polski Rocz. Krakowski Rocznik Krakowski Roczn. Ogn. Naucz, w Lub. Rocznik Ogniska Nauczycielskiego w Lublinie Rocz. Warszawski Rocznik Warszawski RH Roczniki Humanistyczne RNS Roczniki Nauk Społecznych RTK Roczniki TeologicznoKanoniczne SPKP Słownik Pracowników Książki Polskiej Szt. Ludu Sztandar Ludu TP Tygodnik Powszechny Tyg. Ilustr. Tygodnik Ilustrowany Tyg. Zam. Tygodnik Zamojski WDL Wiadomości Diecezjalne Lubelskie WEP Wielka Encyklopedia Powszechna Wielk. SB Wielkopolski Słownik Biograficzny WU Wiadomości Uniwersyteckie (UMCS) Z. Lub. Ziemia Lubelska Zesz. Prob. Post. Nauk. Roln. Zeszyty Problemowe Postępów Nauk Rolniczych ZN KUL Zeszyty Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Życie Lub. Życie Lubelskie ŻM - Życie i Myśl INSTYTUCJE, STOWARZYSZENIA, PARTIE POLITYCZNE AK Armia Krajowa AL Armia Ludowa AM Akademia Medyczna AR Akademia Rolnicza ASP Akademia Sztuk Pięknych ATK Akademia Teologii Katolickiej BBWR Bezpartyjny Blok Współpracy z Rządem BCh Bataliony Chłopskie BIP ZWZ-AK Biuro Informacji i Propagandy Związku Walki Zbrojnej-Armii Krajowej BN Biblioteka Narodowa BWA Biuro Wystaw Artystycznych CBWA Centralne Biuro Wystaw Artystycznych ChD Chrześcijańska Demokracja CKO Centralny Komitet Obywatelski CPLiA Centrala Przemysłu Ludowego i Artystycznego CRZZ Centralna Rada Związków Zawodowych DOKP Dyrekcja Okręgowa Kolei Państwowych DP Dywizja Piechoty FSC Fabryka Samochodów Ciężarowych IPS Instytut Propagandy Sztuki KC PZPR Komitet Centralny Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej KIK Klub Inteligencji Katolickiej KMPiK Klub Międzynarodowy Prasy i Książki KOP Korpus Ochrony Pogranicza KOSL Kuratorium Okręgu Szkolnego Lubelskiego KPP Komunistyczna Partia Polski KPRP Komunistyczna Partia Robotnicza Polski KRN Krajowa Rada Narodowa KUL Katolicki Uniwersytet Lubelski KW PZPR Komitet Wojewódzki Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej LMiK Liga Morska i Kolonialna LOPP Liga Obrony Powietrznej Państwa LSM Lubelska Spółdzielnia Mieszkaniowa LSS Lubelska Spółdzielnia Spożywców LTLek. Lubelskie Towarzystwo Lekarskie

7 LTMK Lubelskie Towarzystwo Miłośników Książki LTN Lubelskie Towarzystwo Naukowe LZPK Lubelski Związek Pracy Kulturalnej MKiS Ministerstwo Kultury i Sztuki MON Ministerstwo Obrony Narodowej MRN Miejska Rada Narodowa MSW Ministerstwo Spraw Wewnętrznych MSZ Ministerstwo Spraw Zagranicznych MWRiOP Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego ND Narodowa Demokracja NKN Naczelny Komitet Narodowy NKWD Narodnyj Komissariat Wnutriennych Dieł (ros.) Ludowy Komisariat Spraw Wewnętrznych NOK Narodowa Organizacja Kobiet NOT Naczelna Organizacja Techniczna NRZZ Naczelna Rada Związków Zawodowych NSZZ S Niezależny Samorządny Związek Zawodowy Solidarność OBP Ośrodek Badań Prasoznawczych ODiSS Ośrodek Dokumentacji i Studiów Społecznych OKR PPS Okręgowy Komitet Robotniczy Polskiej Partii Socjalistycznej OMTUR Organizacja Młodzieży Towarzystwa Uniwersytetu Robotniczego ONZ Organizacja Narodów Zjednoczonych OWP Obóz Wielkiej Polski OZN Obóz Zjednoczenia Narodowego PAL Polska Akademia Literatury PAN Polska Akademia Nauk PAU Polska Akademia Umiejętności PCK Polski Czerwony Krzyż PD Postępowa Demokracja PKP Polskie Koleje Państwowe PKWN Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego PLSP Państwowe Liceum Sztuk Plastycznych PMS Polska Macierz Szkolna POW Polska Organizacja Wojskowa PPR Polska Partia Robotnicza PPS Polska Partia Socjalistyczna PSL Polskie Stronnictwo Ludowe PTF Polskie Towarzystwo Filozoficzne PTFil Polskie Towarzystwo Filolo giczne PTFiz. Polskie Towarzystwo Fizyczne PTG Polskie Towarzystwo Geogra ficzne PTH Polskie Towarzystwo Historyczne PTK Polskie Towarzystwo Krajo znawcze PTP Polskie Towarzystwo Psycho logiczne PTSM Polskie Towarzystwo Schronisk Młodzieżowych PTTK Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze PWN Państwowe Wydawnictwo Naukowe PZPR Polska Zjednoczona Partia Robotnicza PZZ Polskie Zakłady Zbożowe RDR Rady Delegatów Robotniczych RGO Rada Główna Opiekuńcza SARP Stowarzyszenie Architektów Rzeczypospolitej Polskiej SDKPiL Socjaldemokracja Królestwa Polskiego i Litwy SDP Stowarzyszenie Dziennikarzy Polskich SEP Stowarzyszenie Elektryków Polskich SGGW Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego SGPiS Szkoła Główna Planowania i Statystyki SL - Stronnictwo Ludowe SN Stronnictwo Narodowe SSZŻAK Stowarzyszenie Światowe Związku Żołnierzy Armii Krajowej

8 SZP Służba Zwycięstwu Polski TMKiE Towarzystwo Miłośników ; Książki i Ekslibrisu. TN KUL Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego TNW Towarzystwo Naukowe Warszawskie TON Tajny Ośrodek Nauczania TP KUL Towarzystwo Przyjaciół Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego TPN Towarzystwo Przyjaciół Nauk TPPR Towarzystwo Przyjaźni PolskoRadzieckiej TPSP Towarzystwo Przyjaciół Sztuk Pięknych TRS Tymczasowa Rada Stanu TSP Towarzystwo Sztuk Pięknych TUR Towarzystwo Uniwersytetu Robotniczego TWP Towarzystwo Wiedzy Powszechnej UB Urząd Bezpieczeństwa UG Uniwersytet Gdański UJ Uniwersytet Jagielloński UJK Uniwersytet Jana Kazimierza UMCS Uniwersytet Marii CurieSkłodowskiej UNICEF United Nations International Children's Emergency Found (Międzynarodowy Fundusz Narodów Zjednoczonych Pomocy Dzieciom) USB Uniwersytet Stefana Batorego UW Uniwersytet Warszawski UWL Urząd Wojewódzki w Lublinie UWr Uniwersytet Wrocławski WKPG Wojewódzka Komisja Planowania Gospodarczego WNL Wydział Narodowy Lubelski WOg. Wydział Ogólny WOśw.iK Wydział Oświaty i Kultury WP Wojsko Polskie WRN Wojewódzka Rada Narodowa WSD Wyższe Seminarium Duchowne WSI Wyższa Szkoła Inżynierska WSK Wojskowa Służba Kobiet WSR Wyższa Szkoła Rolnicza YMCA Young Men's Christian Association (Chrześcijańskie, Stowarzyszenie Młodzieży Męskiej) ZAiKS Związek Autorów i Kompozytorów Scenicznych, Stowarzyszenie Autorów Zaiks ZAP Związek Artystów Polskich ZBoWiD Związek Bojowników o Wolność i Demokrację ZG Zarząd Główny ZHP Związek Harcerstwa Polskiego ZLP Związek Literatów Polskich ZML Zarząd Miejski w Lublinie ZMP Związek Młodzieży Polskiej ZNP Związek Nauczycielstwa Polskiego ZMW Związek Młodzieży Wiejskiej ZMW RP Wici Związek Młodzieży Wiejskiej Rzeczypospolitej Polskiej Wici ZPAP Związek Polskich Artystów Plastyków ZPOK Związek Pracy Obywatelskiej Kobiet ZSL Zjednoczone Stronnictwo Ludowe ZUS Zakład Ubezpieczeń Społecznych ZWCz Związek Walki Czynnej ZWM Związek Walki Młodych ZWZ Związek Walki Zbrojnej ZZ Związek Zawodowy NAZWY MIEJSCOWOŚCI B Białystok Gd. Gdańsk Kr. Kraków L Lublin Lw. Lwów Ł Łódź P Poznań S Sandomierz W Warszawa Wł. Włocławek Wr. Wrocław

9 ARCHIWA AAL Archiwum Archidiecezjalne APL Archiwum Państwowe w Lublinie w Lublinie ASRL Archiwum Sądu Rejonowego AAML Archiwum Akademii Medycznej w Lublinie w Lublinie ASWL Archiwum Sądu AAN Archiwum Akt Nowych Wojewódzkiego w Lublinie AGAD Archiwum Główne Akt Dawnych AUMCS Archiwum Uniwersytetu Marii AGKZHP Archiwum Głównej Kwatery Curie-Skłodowskiej Związku Harcerstwa Polskiego AUSCL Archiwum Urzędu Stanu AKUL Archiwum Katolickiego Cywilnego w Lublinie Uniwersytetu Lubelskiego AUW Archiwum Uniwersytetu AORAL Archiwum Okręgowej Rady Warszawskiego Adwokackiej w Lublinie CAW Centralne Archiwum Wojskowe INNE akad. akademicki baon batalion BArt. Brygada Artylerii bp biskup bryg. brygada czł. członek doc. docent dr doktor ds. do spraw dyw. dywizja franc. francuski gen. generał grz. grzywna (jednostka monetarna) hab. habilitacja, habilitowany inż. inżynier j. język kan. kanonik ks. ksiądz lub. lubelski m. miasto med. medycyna mgr magister, magisterium mps maszynopis nast. - następny NMP Najświętsza Maria Panna nt. na temat oprac. opracowanie, opracował pap pułk artylerii polowej poł. połowa pow. powiat pp pułk piechoty pr. zbiór. praca zbiorowa ps. pseudonim psp pułk strzelców podhalańskich p.w. pod wezwaniem r. akad. rok akademicki rbs rubel srebrny rkp. rękopis RP Rzeczpospolita Polska r. szk. rok szkolny ss. siostry st. starszy sygn. sygnatura ur. urodzony USA United States of America (Stany Zjednoczone Ameryki) woj. województwo zm. zmarł, zmarły ZSSR Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich zw. związek

10

11 A ACHREMOWICZOWA z d. NOWODWORSKA WANDA ( ), polonistka, nauczycielka gimnazjalna, wykładowczyni uniwersytetu. Ur. 2 IX w Gudelach w Oszmiańskiem, c. Witolda ( ), prof. historii w Nieżynie (gub. czernihowska), od 1921 r. w USB, i Marii z Kowjanów. Szkołę średnią z rosyjskim językiem wykładowym kończyła w Kijowie; od 1921 r. studiowała w USB filologię polską, głównie u prof. Mariana Zdziechowskiego, Stanisława Pigonia, Kazimierza Kolbuszewskiego. Jako studentka ogłosiła rozprawę o Kleopatrze Norwida ( Alma Mater Vilnensis 1924, s ). Była w Wilnie nauczycielką gimnazjów w ; w 1926 r. została żoną Gracjana AchremAchremowicza ( ), artysty-grafika. W r uzyskała magisterium; publikowała w wileńskiej prasie. Lata II wojny światowej spędziła w okolicach Oszmiany. W uczyła w gimnazjum i liceum w Tucholi. Od 1947 r. do śmierci mieszkała w Lublinie: uczyła w szkołach średnich do 1950 r., po czym przeszła do KUL jako starsza asystentka przy katedrze prof. Feliksa Araszkiewicza. Zajęcia prowadziła do 1964 r., w ostatnich latach zamieniła etat na godziny zlecone. Głównie odbywała zajęcia z metodyki nauczania języka polskiego w szkole średniej: ćwiczenia i niekiedy wykłady; w pewnych latach wykładała o literaturze rosyjskiej. Tematem życia była Norwidowa Kleopatra. Rozprawy o tej tragedii ogłaszała w czasopismach: RH 1953 z. 1, druk. 1954, s ; Pam. Lit. r. 49, 1958 z. 2 s ; ZN KUL 1960 z. 2 s ; Sprawozdania TN KUL 1960, druk. 1961, s Przygotowywała edycję Kleopatry w BN, ale jej nie ukończyła. W Roku Mickiewiczowskim (1955) wystąpiła z rozprawą Uwagi o roli dźwięku w poezji Mickiewicza ( RH t. 5, 1955; druk s ). W zeszycie Roczników, dedykowanym F. Araszkiewiczowi (1967 t. 15 z. 1, s ), ogłosiła rozprawkę regionalną, dotyczącą Lublina i okolic, Dole i niedole dyrektorów towarzystw teatralnych [...]. O Araszkiewiczu ogłosiła szkic Badacz krytyk pedagog ( Polonista

12 1959 nr 5 s. 3 7). Wypowiadała się na tematy dydaktyczne, recenzowała podręczniki. W Bibliotece Analiz Literackich wydała opracowanie Nad Niemnem dwukrotnie wznowione (1959, 21966, 31972) i Ślubów panieńskich (1964, 21966, 31972). Napisała posło wie do szkolnego wydania Zemsty (1967). Wydała zbiór studiów Karola Wiktora Zawodzińskiego Wśród poetów (1964). Pisała w katolickiej prasie. Zm. 13 III w Lublinie, pochowana została na cmentarzu przy ul. Lipowej. Z. Kozak, J. Starnawski, Wanda Achremowiczowa, w: Słownik badaczy literatury polskiej, t. 1, Ł s. 3 5 (bibliogr.). Jerzy Starnawski ARASZKIEWICZ FELIKS ( ), historyk literatury, pedagog, działacz kulturalny. Ur. 14 I w Zamołodyczach w ówczesnym pow. włodawskim, syn Rudolfa i Ireny z Araszkiewiczów. Do szkoły powszechnej uczęszczał w Żelechowie, następnie był uczniem gimnazjum rosyjskiego w Radomiu, gdzie w 1905 r. brał udział w strajku szkolnym. W l kształcił się w polskim gimnazjum prywatnym w Białej Podlaskiej, następnie w Prywatnej Męskiej Szkole 8-klasowej Filologicznej Stanisława Śliwińskiego (tzw. Szkole Lubelskiej ) w Lublinie. Tu w r uzyskał świadectwo dojrzałości. W latach pobytu w szkole działał w konspiracyjnych organizacjach młodzieży o charakterze niepodległościowym. Po maturze rozpoczął studia na Wydz. Filozoficznym UJ. W czasie I wojny światowej znalazł się na terenie Rosji. Po maturze rosyjskiej, którą jako ekstern zdał w Tyflisie w r. 1914, kontynuował studia na Wydz. Historyczno-Filologicznym Uniwersytetu w Moskwie. Podczas pobytu w Rosji był działaczem POW i Narodowego Związku Robotniczego. Po powrocie do kraju otrzymał dyplom ukończenia studiów polonistycznych na UJ i rozpoczął pracę nauczycielską w Szkole Lubelskiej, od 1929 r. był wizytatorem szkół średnich w woj. lubelskim, ponadto w pełnił funkcję naczelnika Wydz. Szkolnictwa Średniego KOSL. Do pracy w szkolnictwie średnim powrócił na kilka lat po II wojnie światowej, kierował również w tym czasie ośrodkiem metodycznym języka polskiego. Przez całe życie zajmował się pracą naukowo-badawczą, a głównym jej przedmiotem była historia literatury polskiej 2. poł. XIX oraz XX w., w szczególności życie i twórczość Bolesława Prusa. W r doktoryzował się na Wydz. Filozoficznym UJ na podstawie dysertacji Bolesław Prus i jego ideały życiowe (wyd. 1925), jako rozprawę hab. przedstawił w r na Wydz. Nauk Humanistycznych KUL książkę Bolesław Prus. Filozofia, kultura, zagadnienia społeczne (wyd. 1948). Twórczości tego pisarza poświęcił też wiele rozpraw i artykułów, w większości zebranych obok innych studiów historycznoliterackich, np. o Stefanie Żeromskim w tomach Refleksy literackie (1934) oraz Dzieła i twórcy (1957).

13 Znaczną część dorobku Araszkiewicza stanowią prace o tematyce regionalnej. Najtrwalszą wartość zachował zarys materiałowo-bibliograficzny Ruch literacki w Lubelszczyźnie Cyfry, daty, tytuły, nazwiska (1939). Od r prowadził zajęcia zlecone na Wydz. Nauk Humanistycznych KUL, w r objął tu kierownictwo I Katedry Historii Literatury Polskiej. W 1960 r. otrzymał tytuł profesora nadzwyczajnego. W okresie międzywojennym i w pierwszych latach po II wojnie światowej był członkiem TPN w Lublinie (należał do grona jego założycieli w r. 1927), później TN KUL, LTN oraz Towarzystwa Literackiego im. Adama Mickiewicza (w prezes Oddziału Lubelskiego). Był zasłużonym działaczem kulturalnym, uczestniczył w organizowaniu i różnych poczynaniach lubelskiego środowiska literackiego. Swymi działaniami społecznymi i organizacyjnymi służył naczelnej idei regionalizmowi. W celu propagowania jego założeń przyczynił się do zorganizowania Komisji Regionalistycznej w ramach TPN i był redaktorem naczelnym jej organu R. Lub. ( ). W r stanął na czele LZPK, skupiającego i koordynującego działalność kilkunastu stowarzyszeń kulturalnych ówczesnego woj. lubelskiego. Najważniejszym i najtrwalszym dziełem związku było zbudowanie ze składek społecznych Domu Pracy Kulturalnej w Lublinie przy ul. Narutowicza 4. Znalazła tam pomieszczenia Biblioteka Publiczna im. H. Łopacińskiego oraz kilka innych instytucji. Swój bliski związek z lubelską Biblioteką utrzymał Araszkiewicz przez całe życie; w r był redaktorem księgi pamiątkowej Hieronim Łopaciński i Biblioteka jego imienia w Lublinie W 1954 r. wystąpił z inicjatywą zorganizowania w Nałęczowie Muzeum Bolesława Prusa (otwarcie nastąpiło w 1961) oraz wzniesienia w parku uzdrowiska pomnika pisarza (odsłonięcie 1966). Araszkiewicz był wybitną postacią lubelskiego środowiska literackiego. W redagował dwutygodniowy dodatek dziennika Z. Lub. pod tytułem Literatura i Nauka, w r został przyjęty w poczet ZZ Literatów Polskich w Warszawie, po r był członkiem Lubelskiego Związku Literatów. Po II wojnie światowej należał do ZLP (w wiceprezes Oddziału Lubelskiego), był również współzałożycielem i członkiem czynnym Klubu Literackiego, działającego w Lublinie w pierwszych latach powojennych pod przewodnictwem prof. Juliusza Kleinera. Był odznaczony Krzyżem Niepodległości, Złotym Krzyżem Zasługi i Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, dwukrotnie był laureatem nagrody naukowej woj. lubelskiego oraz nagrody literackiej m. Lublina. Zm. 30 V w Lublinie. J. Starnawski, Feliks Araszkiewicz ( V 1966), Rocznik Tow. Liter, im. A. Mickiewicza t. 2 : 1967 s ; S. Fita, Bibliografia prac Feliksa Araszkiewicza, RH 1967 z. 1 s ;

14 tenże, Feliks Araszkiewicz regionalista naukowiec pedagog, w: W kręgu Hieronima Łopacińskiego, L. 1970, s ; Lublin literacki Szkice i wspomnienia, pod red. W. Michalskiego, J. Zięby, L. 1984; S. Fita, Feliks Araszkiewicz, L. 1995; Bibl. im. H. Łopacińskiego, Dział Rękopisów, sygn. 2064: Papiery osobiste F. Araszkiewicza z lat Stanisław Fita ASZKENAZY JOSZUA HESZEL (1805 lub ), rabin lubelskiego Okręgu Bożnicznego, wybitny uczony religijny, żydowski działacz społeczno-polityczny. Według jednych źródeł urodził się w Kazimierzu Dolnym, według innych w Lublinie. Podawane są również dwie różne daty jego urodzenia. Syn Meszullama Zalmana Aszkenazego, rabina lubelskiego i Hendli z Mendelsohnów. Naukę i praktykę rabinacką pobierał u boku swojego ojca w Lublinie. W XIX w. przeniósł się do zachodnich guberni Cesarstwa Rosyjskiego, gdzie objął stanowisko rabina w Grodnie. Tam również ożenił się z Frymetą z Brodtów (ur. 1808). Do Lublina powrócił przed samą śmiercią swojego poprzednika, a zarazem brata stryjecznego, rabina Dow Berisza Aszkenazego ( ), przedtem duchownego w Łucku na Wołyniu, gdzie rabinem urzędowym był jego ojciec Mosze Aszkenazy, brat Meszullama Zalmana Aszkenazego. Dow Berisz piastował również do 1843 r. stanowisko rabina w Słonimie, w guberni grodzieńskiej. Pozostawił po sobie wiele pism o charakterze religijnym, głównie dotyczących Miszny: Noda ba-szearim (Znany w bramach), wydane już po jego śmierci, w 1858 r. w Warszawie, komentarze do Tal-mudu pt. Szaarej Jeruszalajim (Bramy Jerozolimy), wydane w Warszawie w Po śmierci Dow Berisza Joszua Heszel został wybrany w Lublinie w 1852 r. miejscowym rabinem urzędowym i przewodniczącym bet-dinu (sądu rabinackiego). W 1853 r. zdał egzaminy w warszawskiej Szkole Rabinów i został oficjalnie zatwierdzony przez władze gubernialne na stanowisku lubelskiego nadrabina. Przez władze gubernialne uznawany był za lojalnego obywatela i duchowo-politycznego przywódcę Żydów lubelskich. Zwolennik przeprowadzenia reform obyczajów i religii mojżeszowej oraz wprowadzenia świec kich przedmiotów do tradycyjnego nauczania, m.in. powszechnej nauki języka polskiego dla dzieci żydowskich. W był współorganizatorem Szkoły Elementarnej dla Ubogich Dzieci Żydowskich w Lublinie, tzw. Talmud-Tory i jednocześnie piastował funkcję przewodniczącego Komitetu Opiekuńczego tejże szkoły. Sam prowadził zarazem oficjalne nauczanie dla kandydatów na przyszłych rabinów oraz przewodniczył komisji egzaminacyjnej, sprawdzającej wiedzę religijną rabinów z terenu guberni lubelskiej. Wszechstronnie wykształcony, cieszył się wielkim uznaniem zarówno ortodoksyjnych Żydów, jak i grupy asymilującej się inteligencji żydowskiej

15 w Lublinie. Występował ostro przeciwko wpływom chasydyzmu, chociaż tolerował obecność w lubelskim rabinacie chasydzkiego cadyka, Lejba Eigera. W życiu politycznym był zwolennikiem pełnej lojalności wobec władz w Warszawie i Petersburgu. W 1862 r. jako przywódca polityczny i duchowy Żydów lubelskich aktywnie włączył się w poparcie dla reform namiestnika Królestwa Polskiego Aleksandra hr. Wielopolskiego. Sprzyjał również aktywnemu udziałowi Żydów we władzach samorządowych. Mimo zachęty ze strony warszawskiego nadrabina Bera Majzelsa, z którym pozostawał w korespondencyjnym kontakcie, wstrzymał się od poparcia dla nielicznych Żydów lubelskich, współpracujących aktywnie z polskimi organizacjami patriotycznymi, nadal pozostając na gruncie pełnej lojalności wobec władz rosyjskich. W 1863 r. otwarcie potępił wybuch powstania styczniowego, a z jego inicjatywy w Wielkiej Synagodze przy ul. Jatecznej odprawiano nabożeństwa ku czci rodziny carskiej. Powstanie traktował jako sprawę całkowicie obcą Żydom. Za lojalność wobec władz rosyjskich został w 1866 r. odznaczony przez cara Aleksandra II orderem Św. Anny oraz nadano mu tytuł poczesnego obywatela Królestwa Polskiego. Uchodził za jednego z najwybitniejszych talmudystów w Królestwie oraz za jednego z pierwszych polityków żydowskich, reprezentującego nowoczesny typ działacza społecznego przy równoczesnym zachowaniu tradycji żydowskiej. Był autorem literatury rabinicznej. Większość jego dzieł pozostawała jednak w rękopisach i nie przetrwała do naszych czasów. Jeszcze w latach 40. XIX w. prawie 10 tomów jego komentarzy spłonęło w domu jego syna Beniamina Aszkenazego na przedmieściu Grodna, Horodni podczas wielkiego pożaru miasta. Drukowane były zaś jego artykuły do wileńskiego wydania Miszny oraz responsa do Miszny drukowanej w Sławucie. Wiadomo jest także, że jego kazania, wygłaszane w lubelskiej Wielkiej Synagodze w latach , tłumaczone były na język polski jako przykład lojalnej postawy wobec władz. Zm. 6 II w Lublinie we własnym domu przy ul. Szerokiej nr 413. Pochowany został obok swojego ojca Meszullama Zalmana i brata stryjecznego Dow Berisza na Nowym Cmentarzu żydowskim przy ul. Unickiej. Grób jego nie zachował się, został zniszczony po 1942 r. Z żoną Frymetą miał syna Beniamina (ur. 24X1824 w Dubnie na Wołyniu, nieznana jest data jego śmierci), zamożnego kupca grodzieńskiego i lubelskiego. Frymeta Aszkenazy, po śmierci męża, prowadziła w Lublinie przy ul. Szerokiej jeden z większych sklepów. Sz. B. Nissenbaum, Le-korot ha-jehudirn be-lublin, tłum. A. Trzciński, L. 1989, s. 127; E. Lederhendler, The Road to Modern Jewish Politics and Political Reconstrutions in the Jewish Community oj Tsarist Russia, New York Oxford 1989 s. 71; R. Kuwałek, Cmentarze żydowskie w Lublinie. Scenariusz do

16 wystawy, L. 1992k mps, s. 5; Kurier Lub (16 II), s. 87; AGAD, Centralne Władze Wyznaniowe Królestwa Polskiego, sygn. 1611, Akta Gminy Starozakonnych w Lublinie, , k. 67, 92 93; APL, AmL, sygn. 2032, Elementarne Szkółki Żydowskie, k , 60 64; sygn. 2415, Szkoły Rabinów i przepisów, ; Księgi ludności stałej m. Lublina, 1865, sygn. 54; USC Lublin, wyznanie mojżeszowe, Księga urodzeń, małżeństw i zgonów z 1867 r. Robert Kuwałek ASZKENAZY MESZULLAM ZALMAN ( ), rabin lubelskiego Okręgu Bożniczego, wybitny talmudysta, autor dzieł religijnych. Urodził się w Kazimierzu Dolnym w rodzinie Meszullama Zalmana z Pomorzan(?), rabina w Nasielsku i Kazimierzu Dolnym, i Rajzli z Lejbusiów. Przez ojca spokrewniony z lwowską rodziną rabinów Orensteinów, jego dziadkiem był słynny rabin Amsterdamu i Lwowa Chacham Cwi Aszkenazy ( ). Dzieciństwo spędził u boku ojca w Kazimierzu Dolnym, a następnie z rodzicami przeniósł się do Lublina, gdzie jego ojciec objął stanowisko asesora betdinu sądu rabinackiego i jednocześnie lubelskiego podrabina. Wykształcenie pobierał również u boku ojca, będąc w tym samym czasie (do r. 1825), lubelskim kupcem. Po śmierci ojca, jego matka wyszła powtórnie za mąż za syna lubelskiego rabina Saula Margolisa, Cwi Hirsza. Po niepowodzeniach w handlu zbankrutował i za długi został ukarany więzieniem, z którego wypuszczono go za kaucją oddał się sprawom religijnym. 12 XII 1825 r. został wybrany przez Gminę Starozakonnych w Lublinie na urzędowego rabina miejscowego Okręgu Bożniczego i jednocześnie przewodniczącego betdinu. Oficjalne zatwierdzenie jego osoby na tym stanowisku przez władze woj. lubelskiego nastąpiło w 1826 r. Funkcję tę sprawował aż do śmierci. Cieszył się wielkim uznaniem wśród współwyznawców i dobrą opinią władz państwowych, uznających go za wybitnego uczonego żydowskiego. Wychowany w tradycyjnej rodzinie żydowskiej, przeciwstawiał się oficjalnym próbom nakłonienia Żydów do przyjęcia reformy ich życia i religii. W XIX w. został ukarany przez gubernatora lubelskiego napomnieniem za wydanie bez zgody władz dokumentu potwierdzającego wiedzę rabiniczną dla kilku rabinów z prowincji, co równało się sabotowaniu państwowych egzaminów, jakie mieli oni złożyć w warszawskiej Szkole Rabinów. Był zwolennikiem tradycyjnego wykształcenia dzieci i młodzieży żydowskiej, opartego na systemie chederów i jesziw. Prowadził nielegalne nauczanie kandydatów na rabinów. Jako wybitny talmudysta przeciwstawiał się chasydzkim wpływom w Lublinie. Oficjalnie, w sprawach politycznych, zajmował stanowisko neutralne zarówno wobec władz Królestwa Polskiego, jak i w okresie powstania listopadowego wobec władz

17 powstańczych, zyskując miano lojalnego poddanego Królestwa Polskiego. Wydarzenia polityczne traktował jako wewnętrzną sprawę Polaków, nie dotyczącą Żydów. Był również autorem dzieł o treści religijnej. W 1837 r. opublikowano jego komentarze do książki Richa nichocha (Przyjemna woń), traktującej o Misznie, autorstwa Azriela Ben Elijahu. Publikowano również jego responsy w książce Zikkaron Cwi Menachem (Pamięć Cwi Menachema). Część jego pism drukowana była w Wilnie. Dwukrotnie żonaty, miał dzieci tylko z pierwszego małżeństwa z Hen-dlą z Mendelsohnów: Joszuę Heszela ( ), rabina w Grodnie i Lublinie, Mordko Wolfa, zamożnego kupca lubelskiego, Rajzlę, żonę zamożnego kupca warszawskiego Izraela Etingera, i Serię, żonę Hercyka Haldberstadta. Owdowiawszy, w 1836 r. ożenił się po raz drugi z zamożną wdową po lubelskim podrabinie Abramie Dawdidsohnie, Frajdą Dawidsohn (1796?), córką pruskiego rabina Szymona Lewiego. Zm. 18 IV w Lublinie, we własnym domu przy ul. Szerokiej nr 416 i pochowany został na Nowym Cmentarzu żydowskim przy ul. Unickiej. Grób jego nie zachował się, został zniszczony po 1942 r. Sz. B. Nissenbaum, Le-korot ha-jehudim be-lublin, tłum. A. Trzciński, L. 1989, s. 97 n.; R. Kuwałek, Cmentarze żydowskie w Lublinie. Scenariusz do wystawy, L. 1992, mps, s. 5; AGAD, Centralne Władze Wyznaniowe Królestwa Polskiego, sygn. 1608, Akta Gminy Starozakonnych w Lublinie, , k , 94 95; APL, AmL, sygn. 2415, Szkoły Rabinów i przepisów, ; Akta notariusza m. Lublina Jana Wasiutyńskiego 1836/202; USC Lublin, wyznanie mojżeszowe, Księga urodzeń, małżeństw i zgonów z 1843 r. Robert Kuwałek

18 B BAJKOWSKI WACŁAW ( ), adwokat, organizator sądownictwa obywatelskiego w Lublinie, prezydent m. Lublina, działacz społeczny. Ur. 31 XII we wsi Włostowice k. Puław, syn Hipolita, organisty w Puławach, i Pauliny z Czerniewskich. Maturę uzyskał w gimnazjum rządowym w Lublinie (1899). Studia prawnicze ukończył na UW w 1903 r. i rozpoczął aplikację adwokacką w Lublinie, specjalizując się w prawie cywilnym. W 1908 r. został powołany w poczet adwokatów przysięgłych, założył kancelarię adwokacką w Lublinie i prowadził ją do 1919 r. Od połowy 1915 r. współpracował z Miejskim Komitetem Obywatelskim w Lublinie. Od 30 VII 1915 r. był jednym z organizatorów sądownictwa obywatelskiego w Lublinie. W tymże dniu wszedł do Wydz. Sądzącego przy Radzie Naczelnej Milicji Obywatelskiej. Od 5 IX 1915 do 21 XI1915 r. spełniał obowiązki sędziego Trybunału Lubelskiego, znajdującego się wówczas w rękach polskich (rozwiązanego następnie przez władze austriackie). Należał do Lubelskiego Tow. Prawniczego (od 13 XI 1915). Brał udział w organizowaniu odradzającego się samorządu miejskiego w Lublinie. 13 XII 1916 r. został radnym miejskim, a 28 XII tego roku pierwsza Rada Miejska powołała go na prezydenta m. Lublina. Urząd pełnił do 28 III 1918 r. Sprawnie kierował pracą Magistratu i Rady Miejskiej oraz gospodarką finansową i komunalną w trudnych warunkach wojennych. Dokonał reorganizacji administracji miejskiej. Troszczył się o aprowizację ludności oraz o szkolnictwo podstawowe i pomoc społeczną. W 1917 r. wspierał przygotowania lubelskich organizacji do uczczenia rocznicy Konstytucji 3 maja oraz setnej rocznicy śmierci Tadeusza Kościuszki. Z okazji 600-lecia nadania Lublinowi prawa miejskiego na jego wniosek Rada Miejska uchwaliła (15 VIII 1917): zobowiązać władze samorządowe do poczynienia starań

19 o odzyskanie wywiezionych do Wilna najstarszych zasobów archiwalnych ziemi lubelskiej i Podlasia; nazwać plac przed Magistratem placem króla Władysława Łokietka. Rząd Jana Kucharzewskiego 9 II 1918 r. powołał Bajkowskiego na komisarza wyborczego w Lublinie przed wyborami do Rady Stanu Królestwa Polskiego. W związku z ograniczaniem uprawnień samorządu na wniosek Bajkowskiego Rada Miejska podjęła uchwałę (21 III 1918) o zerwaniu stosunków z władzami okupacyjnymi, co doprowadziło do zwolnienia go przez generalnego gubernatora Antoniego Lipośćaka z obowiązków prezydenta miasta (28 III 1918). Na początku 1919 r. Bajkowski przeniósł się na stałe do Zamościa, gdzie otworzył kancelarię adwokacką i prowadził ją do 1940 r. Miał tu rozległą praktykę, zwłaszcza cywilistyczną. Dużo czasu poświęcał na kształcenie kadry młodych prawników (głównie aplikantów). Był delegatem do Okręgowej Rady Adwokackiej w Lublinie. Jako aktywny członek Stronnictwa Narodowego kilka razy został wybrany radnym miejskim w Zamościu. Aresztowany przez gestapo 19 VI1940 r. w Zamościu, został osadzony początkowo w Rotundzie Zamojskiej, a później na Zamku w Lublinie. Stąd po przesłuchaniach wywieziono go do obozu koncentracyjnego Oranienburg i do Dachau, gdzie 11 IV 1941 r. został zamordowany. W małżeństwie z Konstancją z Dobrowolskich miał troje dzieci: Jana, Tadeusza i Zofię. Słownik biogr. adwokatów polskich, t. 1 z. 1, W s (F. Rymarz); Rocznik Tow. Prawniczego w Lublinie 1928 s ;,»K. Lub s. 45; S. Michalski, Adwokat Wacław Bajkowski ( ), Palestra 1980 nr 7 s ; B. Sekutowicz, Sądy obywatelskie w Lublinie (w 1915 r.), Głos Sądownictwa 1933 nr 6 s ; R. Ślaski, Ostatnie lata okupacji austriackiej w Lublinie 1917 i 1918, Najnowsze Dzieje Polski t. 12 : 1967 passim; J. Marczuk, Rada Miejska i Magistrat Lublina, L s. 50, 53; tenże, Samorząd miasta Lublina w latach , Kwart. Hist nr 2 s ; J. Markiewicz, Walka i męczeństwo adwokatów Izby Lubelskiej w latach wojny i okupacji , Palestra 1974 nr 7 s. 106; AORAL, Akta osobowe adw. W. Bajkowskiego, tęcz. nr 72/1919; APL, Magistrat m. Lublina , sygn. 2, 5 6, 18 19, 26, 48; Archiwum Państwowe w Zamościu, Księga ludności stałej m. Zamościa za 1933 r., wol. 69, poz. 1. Józef Marczuk BARCICKI JAN (zm. ok. 1812), skrzypek-wirtuoz, kompozytor, dyrygent i pedagog, działający w Lublinie na przełomie XVIII i XIX w. Od r notowany w grodzie nad Bystrzycą jako skrzypek w kapeli kolegiackiej Św. Michała Archanioła. W r występuje z adnotacją: teraźniejszy posessor kapeli. W rok później (11 IV 1792) wybrany został przez Urzędników y Obywatelów Miasta Wolnego y Wydziałowego Rzeczyplitey Lublina sędzią

20 gminnym. W r przebywał w Opolu Lubelskim, gdzie był dyrygentem kapeli na dworze Lubomirskich. Pracował tu przez kilka miesięcy; 30 VI1794 r. przyjechał do Lublina na zamieszkanie. W r opuścił Lublin, udając się do Terespola. Zm. w Chwałowicach k. Sandomierza. Barcicki uchodzi za twórcę melodii Poloneza Kościuszki, śpiewanego z różnymi tekstami, jak Podróż twoja nam niemiła z r czy Patrz Kościuszko na nas z nieba (słowa Rajmunda Suchodolskiego) z 1830 r. Pisał również na orkiestrę (Symfonia B-dur), ale głównie na fortepian: Fantaisie-Polonaise g-moll, Quadrille de contredanses czy pozostały w rękopisie Polonoisso pour Forte Piano a comp. J. Barcicki, z uwagą na ostatniej stronie: pour CC per F.T. anno 1801, 9 7-bris Lublini. Jest to zbiór sześciu polonezów: B-dur, C-dur, A-dur, Esdur, Tyrolczyk, c-moll i c-moll Pożegnanie. Jego pierwszą żoną była Franciszka z Grodzickich, z którą miał syna Adama Jana (ur. 1785). Po jej śmierci, 1 I 1795 r. poślubił Annę z Żykiewiczów, która obdarzyła go czworgiem dzieci: Joanną (1795), Marianną (1798), Ludwikiem (1800) i Władysławem (1812). J. J. Dunicz, Z badań nad muzyką polską XVIII wieku, Polski Rocznik Muzykologiczny t. II : 1936 s Encyklopedia Muzyczna, t. I, Kr. 1979, s. 191; APL, Acta Cons., sygn. 182, k. 406 v; Acta Advoc, sygn. 370, k v; Księgi m. Lublina, sygn. 327, k. 4 v; sygn., 347, k. 95v 96; A AL, Liber metrices copulato-rum , s. 199; Liber natorum , s. 333; Liber baptisatorum , s. 184, s. 315, 376. Biblioteka Seminarium Duchownego w Sandomierzu, sygn. 18A I 18. Ludwik Gawroński BIEBNACKI MICHAŁ MARIAN ( ), wiolonczelista, pianista, kompozytor, dyrygent, pedagog i krytyk muzyczny. Ur. 24 IX w Lublinie, syn Zenona, urzędnika magistrackiego, i Marii ze Skomorowskich. Wykształcenie ogólne zdobył w gimnazjum lubelskim, muzyczne u Antoniego Müllera (wiolonczela), Jana Müllera i Konrada Staczyńskiego (fortepian). W studiował w Instytucie Muzycznym Warszawskim, gdzie był uczniem Gustawa Roguskiego (harmonia i kontrapunkt), Władysława Żeleńskiego (kompozycja) i Józefa Goebelta (wiolonczela). Po ukończeniu studiów grał przez dwa lata jako wiolonczelista w orkiestrze Teatru Wielkiego. W r wyjechał do Stanisławowa i tam przez 17 lat był dyrektorem Towarzystwa Muzycznego im. Stanisława Moniuszki, rozwijając przy tym ożywioną działalność jako pedagog i kompozytor. W r osiedlił się na stałe w Warszawie, gdzie w tutejszym Konserwatorium objął klasę teorii muzyki, a jednocześnie zaczął pisywać stałe recenzje z ruchu koncertowego stolicy