YRENKI WARSZAWSKIE. Fot. z lewej: Rynek Starego Miasta. Fot. środkowa Wiadukt Markiewicza

Transkrypt

1

2 S YRENKI WARSZAWSKIE W Polsce każde dziecko wie, że w herbie Warszawy jest syrenka. Niegdyś cała Polska znała posąg syreny dłuta Ludwiki Nitschowej, stojący obok obecnego mostu Świętokrzyskiego, bo zdjęcie tego pomnika stanowiło tło dla planszy Telewizji Polskiej. Modelką Ludwiki Nitschowej była harcerka i poetka Krystyna Krahelska - autorka słów znanej piosenki z okresu Powstania Warszawskiego Hej chłopcy, bagnet na broń. Zanim wybudowano most Świętokrzyski, znajdował się w tym miejscu prowizoryczny most Syreny. Kopia innego znanego posągu syrenki, wyrzeźbionego w XIX wieku przez Konstantego Hegla, stoi na rynku Starego Miasta. Oryginał jest w Muzeum Historycznym m.st. Warszawy, mieszczącym się w jednej z kamienic przy Rynku. Ogromna rzeźba syrenki z piaskowca, w stylu secesji, znajduje się na wiadukcie Markiewicza, stanowiącym przedłużenie ulica Karowej. W 1905 odlał ją w cynku Jan Woydyga. Ile w sumie jest warszawskich syrenek, tego nikt nie policzył. Roi się od nich na Starym Mieście. Są na elewacjach, w herbach, na różach wiatrów. Zdobią budynki komunalne m.in. dawne zakłady tramwajowe na ulica Przyokopowej, w których obecnie mieści się Muzeum Powstania Warszawskiego, most Poniatowskiego, Halę Gwardii, Królikarnię i inne. Jedyna w swoim rodzaju syrenka z elektrośmieci stoi przed wejściem do Muzeum Techniki (Pałac Kultury i Nauki). Fot. z lewej: Rynek Starego Miasta Fot. środkowa Wiadukt Markiewicza Fot. z prawej W pobliżu mostu Świętokrzyskiego

3 K ANONIA Mały plac na tyłach archikatedry św. Jana W średniowieczu znajdował się tu przykościelny cmentarz, który zlikwidowano pod koniec XVIII wieku. W 1944 roku zabudowa Kanonii, podobnie jak całe Stare Miasto, legła w gruzach. Wśród odbudowanych kamienic wyróżnia się wąziutka kamieniczka, która od strony placu ma szerokość zaledwie jednego okna. Od strony Wisły jest znacznie szersza, ponieważ działka ma kształt trójkąta, a nie prostokąta. Podobnie jak w Amsterdamie, był to fortel pozwalający uniknąć płacenia wysokiego podatku, naliczanego od szerokości domu, którą mierzono od strony głównej ulicy. Dzwon stojący na placu został odlany ponad czterysta lat temu w pracowni Daniela Thyma, którego dziełem jest również figura króla Zygmunta III Wazy, wieńcząca kolumnę na placu Zamkowym. Uroczym zaułkiem jest pobliska ulica Dawna z arkadowym przejściem pod aneksem łączącym przeciwległe kamienice. Na Kanonii znajduje się też najstarsza w Warszawie kamienna tabliczka z nazwą ulicy. Dzwon na Kanonii

4 Gnojna Góra G NOJNA GÓRA Skarpa nadwiślańska Dziś to punkt widokowy, z którego można zobaczyć panoramę Pragi i dolinę Wisły. Poprzednio, przez prawie czterysta lat znajdowało się tu wysypisko śmieci. Pod koniec XVII wieku góra osiągnęła krytyczną wielkość, a fetor stał się nie do zniesienia. Dodatkowy problem stanowiły ciągnące na wysypisko stada szczurów. Wreszcie zarządzenie wydane prze króla spowodowało likwidację wysypiska. Część śmieci zabrała Wisła, która wtedy płynęła dużo bliżej skarpy niż dzisiaj. Statki mogły podpływać niemal pod same domy stojące na dzisiejszej ulicy Brzozowej, która zaczyna się od Gnojnej Góry. Większość budynków na Brzozowej od strony Wisły pełniła wówczas rolę spichlerzy na zboże.

5 L ATARNIE GAZOWE Agrykola i Bielany ul. Agrykola W Warszawie jest ponad 150 czynnych latarni gazowych, zapalanych ręcznie przez latarników tuż przed zapadnięciem zmierzchu i gaszonych przez nich o świcie. Najbardziej znane, objęte w całości instalacją gazową, stoją przy biegnącej wzdłuż parku Łazienkowskiego ulicy Agrykola. Dużym skupiskiem (kilkadziesiąt sztuk) są Bielany: ulice Płatnicza, Granowska, Szaflarska, Cegłowska oraz rejon placu Konfederacji. Na Powiślu znajdują się przy ulicy Jezierskiego, a na Sadybie na ulicach Orężnej, Kąkolewskiej, Godebskiego i Jodłowej. Pojedyncze lampy stoją na Nowym Mieście przed figurą Najświętszej Marii Panny, na ulicy Srebrnej przed Muzeum Woli oraz na skrzyżowaniu alei Szucha 9 z ulicą Emila Zoli.

6 P Południk OŁUDNIK WARSZAWSKI Plac Teatralny długości wschodniej, przebiegający przez Warszawę, konkretnie przez plac Teatralny, bywa umownie nazywany Południkiem Warszawskim. Wyznacza go linia łączącą wieżę zegarową Pałacu Jabłonowskich z ponadmetrowym słupkiem stojącym na parkingu przed Operą. Mimo że jest otoczony fantazyjnym, metalowym ogrodzeniem, trzeba dobrze wypatrywać, bo często zasłaniają go parkujące samochody. Zanim przyjęto, że czas uniwersalny (UTC) ustala się względem południka zerowego przechodzącego przez Greenwich, czas określano lokalnie w stolicy każdego kraju. Różnica czasu, na przykład między Warszawą a Paryżem wynosiła wtedy godzinę i czternaście minut. Plac Teatralny zawdzięcza swoją nazwę monumentalnemu gmachowi Teatru Wielkiego, w którym mieszczą się Teatr Wielki-Opera Narodowa i Teatr Narodowy. Plac Teatralny

7 F Powstał Zdjęcie stereoskopowe OTOPLASTIKON Al. Jerozolimskie 51 w 1901 roku. Jest jedynym tego rodzaju obiektem na świecie zachowanym in situ, tj. w miejscu, w którym od początku funkcjonuje. Na ponadstuletnim urządzeniu prezentowane są stereoskopowe zdjęcia z całego świata z przełomu XIX i XX wieku i późniejsze. Zbiór obejmuje ponad 3000 starych fotografii. Są wśród nich zdjęcia dokumentujące otwarcie Kanału Sueskiego, wyprawy na Spitsbergen, Powstanie Warszawskie. Warszawiacy uważają Fotoplastikon za magiczne miejsce. Podczas okupacji w latach II wojny światowej pełnił dodatkowo rolę konspiracyjnego punktu kontaktowego. A po zakończeniu wojny, kiedy ponad 80% zabudowy stolicy stało się ruiną, podsycał nadzieję na odbudowę, prezentując kolorowe zdjęcia przedwojennej Warszawy. W latach 50. i 60. zakochani umawiali się tutaj na randki, a w pomieszczeniu rozbrzmiewał zakazany wówczas w Polsce jazz. Obecnie oglądając zdjęcia przedwojennej Warszawy można posłuchać ówczesnych szlagierów, odtwarzanych przez gramofon z oryginalnych, czarnych płyt. Od 2008 roku Fotoplastikon jest pod opieką Muzeum Powstania Warszawskiego.

8 R OGATKI GROCHOWSKIE I FABRYKA CZEKOLADY ul. Zamoyskiego 36 i 55 Rogatki Grochowskie (pierwotnie Moskiewskie), to dwa stojące naprzeciwko siebie klasycystyczne budynki. Wyznaczały granice Warszawy do 1889 roku. Wówczas w jednym urzędował dozorca policyjny, w drugim - poborca opłat za wwóz niektórych towarów m.in. artykułów spożywczych. Obecnie w budynku stojącym po tej stronie, co fabryka Wedla, mieszczą się Czekoladowy sklep i pijalnia czekolady Wedla. Fabryka wyrobów cukierniczych Wedla, założona w połowie XIX wieku przez Karola Wedla, a potem kierowana kolejno przez jego syna Emila i wnuka Jana była od początku jednym ze znaków rozpoznawczych stolicy. W PRL-u komuniści dla upamiętnienia rocznicy Manifestu Lipcowego zmienili jej nazwę na 22 lipca dawniej E. Wedel. Smakołyki Wedla są znane i cenione na całym świecie. Potrzeba poszerzenia ulicy Grochowskiej pociągnęła za sobą przesunięcie obu rogatek o ok. 10 metrów. Ich pierwotne położenie upamiętnia klinkier na jezdni i chodniku. Rogatka południowa

9 ISIE NA WYBIEGU al. Solidarności MWybieg dla niedźwiedzi brunatnych przy trasie W-Z powstał w 1952 roku. Od tego czasu niemal każdy, kto tamtędy przejeżdża mimowolnie spogląda w jego stronę, sprawdzając, czy misie są na swoim miejscu. Aktualnie można tam zobaczyć trzy niedźwiedzie. Stadko tworzą samiec Miraż, który jest najstarszy (rocznik 1976) oraz niedźwiedzice Tatra i Turnia będące siostrami z tego samego miotu. One urodziły się w sylwestra 1982 roku. Cała trójka przyszła na świat w warszawskim zoo. W głębi ogrodu są jeszcze trzy inne niedźwiedzie, które trafiły do zoo po zamknięciu bazy cyrkowej w Julinku. Ich metryki zaginęły, przypuszczalnie mają po dwadzieścia parę lat. Noszą imiona Paddington, Mała i Sabina. Ulubieńcem dzieci jest Paddington, którego w cyrku nazywano Grzesiem. Chrzestnymi ojcami są dziennikarz i prezenter Wojciech Mann, który swego czasu czytał w radiu fragmenty przygód Paddingtona oraz Michał Rusinek, tłumacz książek o niesfornym misiu. Wybieg przy al. Solidarności

10 K Kapliczki Fot. z lewej ul. Ząbkowska 54 Fot. środkowa: podwórko przy ul. Ząbkowska 54 Fot. z prawej ul. Mińska 15 APLICZKI PODWÓRKOWE podwórkowe są osobliwością Warszawy. Można je spotkać tam, gdzie ocalała przedwojenna zabudowa stolicy. Stoją na podwórkachstudniach, wiszą na bramach i klatkach schodowych głównie na Pradze i w Śródmieściu, ale przetrwały także na Woli, Żoliborzu, Ochocie i Mokotowie. W większości powstały podczas okupacji i Powstania Warszawskiego, kiedy zostały zbombardowane kościoły. Kapliczki przejęły ich rolę. W całej Warszawie jest ich prawie 800. Opiekują się nimi mieszkańcy. Najcenniejsza, niedawno odrestaurowana i wpisana do rejestru zabytków, liczy ponad sto lat. Znajduje się w narożniku kamienicy przy Ząbkowskiej 54, róg Korsaka. Wykuta w kamieniu Madonna z Dzieciątkiem, według projektu artysty rzeźbiarza Feliksa Giecewicza, znalazła się w tym miejscu z inicjatywy pracowników dawnej fabryki Labor, wytwarzającej naczynia emaliowane i wyroby metalowe. Odnawiana przez lata po amatorsku, przy użyciu farby olejnej, nabrała wyglądu tandetnej figury. Prace konserwatorskie przeprowadzone w 2009 roku przywróciły jej pierwotny wygląd.

11 ul. Środkowa REWNIANE DOMY Praga DKiedy po upadku powstania listopadowego w 1831 roku Rosjanie fortyfikowali Warszawę, wydali zakaz wznoszenia na przedpolu fortów budowli murowanych. Zaczęły więc wtedy powstawać domy drewniane. Do naszych czasów przetrwały nieliczne. Piętrowy dom z gankami od strony podwórza można jeszcze zobaczyć przy ulicy Biruty 18 na Targówku. Od dawna grozi mu rozbiórka, ponieważ w tym miejscu planowana jest jezdnia. Piętrowy dom z ozdobnymi obramieniami i daszkami stoi przy Kawęczyńskiej 26, a dom w stylu rosyjskim z fantazyjnie wyciętymi szczytami przy ulicy Środkowej 9 na Nowej Pradze. Również niektóre murowane budynki na Pradze zwracają uwagę elementami drewnianym. Na przykład dom Róży Kwiatkowskiej przy Ząbkowskiej 13 ma na wysokości I piętra drewnianą galerię, a od ulicy stylowe okiennice. Drewnianą galeryjkę od podwórza ma również Dom Rothblitha (Targowa 50/52). Jest on najstarszym, zachowanym domem mieszkalnym na Pradze. Był budowany w latach

12 P Słynne Fot. z lewej Obelisk Electio Viritim rejon ulic Obozowej i Gostyńskiej Fot. z prawej B. Bellotto Elekcja Stanisława Augusta - obraz ze zbiorów Zamku Królewskiego OLE ELEKCYJNE na Woli polskie wolne elekcje, podczas których szlachta wybierała przez głosowanie królów, odbywały się od XVI do XVIII wieku. Pierwsza nastąpiła w 1573 roku po bezpotomnej śmierci ostatniego z Jagiellonów Zygmunta Augusta. Odbyła się w miejscowości Kamień (obecny Kamionek na warszawskiej Pradze). Następne przeprowadzano w ówczesnej wsi Wola (dziś dzielnica Warszawy o tej samej nazwie). Pole elekcyjne na Woli obejmowało okopy, plac rycerski, tzw. szopę senatorską chroniącą przed deszczem i słońcem oraz rozległy teren za okopami, na którym gromadzili się elektorzy, ich służba i obserwatorzy wyborów. Obecnie w tym miejscu zbiegają się ulice Obozowa, Gostyńska, Ostroroga i Sołtyka. Elekcje przyczyniły się znacząco do rozwoju miasta. W 400. rocznicę ustanowienia stołeczności Warszawy w miejscu, w którym stała szopa senatorska wzniesiono według projektu Stanisława Michalika obelisk Electio Viritim (z łac. każdy osobiście). Pamięć o wolnych elekcjach przetrwała też w nazwach wolskich ulic: Elekcyjna, Obozowa, Banderii i Wolność.

13 TARE POWĄZKI SZabytkowy cmentarz Powązkowski, nazywany Starymi Powązkami w odróżnieniu od Powązek Komunalnych (Wojskowych), jest najstarszym katolickim cmentarzem w Warszawie. Na założonej w 1790 r. nekropolii znajdują się pomniki i medaliony o wielkiej wartości artystycznej. Reprezentują sztukę cmentarną klasycyzmu, secesji, a także rzeźbę współczesną. Na tyłach katakumb jest Aleja Zasłużonych, przy której spoczywają luminarze kultury polskiej: pisarze, aktorzy, kompozytorzy, śpiewacy, malarze. Jako pierwszego pochowano tu noblistę Władysława Reymonta zmarłego w 1925 roku. Poza katakumbami znajdują się grób rodziców Chopina oraz groby twórcy polskiej opery narodowej Stanisława Moniuszki, poety Zbigniewa Herberta, reżysera Krzysztofa Kieślowskiego, kompozytora Witolda Lutosławskiego i innych znanych Polaków. W 1974 roku z inicjatywy Jerzego Waldorffa - pisarza i społecznika - powstał Społeczny Komitet Opieki nad Starymi Powązkami, który dziś nosi jego imię. Co roku, 1 listopada na Powązkach przeprowadzane są kwesty na renowację nagrobków. Pieniądze zbierają do puszek aktorzy, dziennikarze, sportowcy i politycy. Nagrobki na cmentarzu Powązkowskim

14 UR GETTA MGetto warszawskie, utworzone 16 listopada 1940 roku, zostało otoczone murem o wysokości 3,5 metra. Na powierzchni 307 hektarów uwięziono 360 tysięcy Żydów z Warszawy i 90 tysięcy z okolic stolicy. Trzysta tysięcy wywieziono do Fot. z lewej Symboliczne oznaczenie przebiegu muru getta Fot. z prawej Fragment muru przy ul. Siennej 55 obozu zagłady w Treblince. Blisko sto tysięcy zmarło z głodu. 19 kwietnia 1943 roku w getcie wybuchło powstanie, które po miesiącu niemieckie oddziały SS krwawo stłumiły. Prawie wszystkich pozostałych przy życiu wymordowano na miejscu, a cały teren dzielnicy żydowskiej zrównano z ziemią. Jedyny fragment murów getta, który ocalał, znajduje się na podwórzu między ulicami Sienną i Złotą. Wejście możliwe jest przez podwórze od Złotej 62, ponieważ brama od Siennej 55 została na stałe zamknięta. Getto warszawskie upamiętnia zarys dawnego muru getta, który tworzą żeliwne napisy wmurowane w chodnik. W 21 miejscach na obwodzie dawnego muru getta umieszczone są tablice z mapą getta oraz informacje w języku polskim i angielskim.

15 P Warszawską ALMIARNIA I PALMA Z PLASTIKU palmiarnię przy ulicy Biały Kamień 4 na Mokotowie otwarto 29 listopada 1929 roku Oprócz palm, które już wtedy miały po 20 lat, znalazły się w niej inne rośliny egzotyczne, np. bananowce, figowce, araukarie. Pochodzące z nich sadzonki po wojnie zasiliły Ogród Botaniczny i nową oranżerię w Łazienkach Królewskich. Po modernizacji we wrześniu 2009 roku, palmiarnia została powiększona i zyskała nowoczesny wygląd. Z inicjatywy Joanny Rajkowskiej artystki tworzącej instalacje w przestrzeni publicznej w grudniu 2002 roku na rondzie de Gaulle a stanęła 15-metrowa sztuczna palma, będąca częścią projektu Pozdrowienia z Alej Jerozolimskich. Na początku budziła silne emocje. Miała zagorzałych entuzjastów i przeciwników, zarówno wśród warszawiaków, jak i władz miasta. Dzisiaj stanowi już nieodłączny element pejzażu stolicy. Fot. z lewej Stuletnia Palmiarnia na Mokotowie Fot. z prawej Rondo Charlesa de Gaulle a

16 WARSZAWSKA INFORMACJA TURYSTYCZNA tel Aktualne dane dotyczące punktów Warszawskiej Informacji Turystycznej znajdują się na stronie Wydawca: Stołeczne Biuro Turystyki Zdjęcia: Archiwa SBT i Biura Promocji m.st. Warszawa, Fotoplastikon Warszawski, MPRO Sp. z o.o, J. Jagielski, W. Panów, P. Wierzbowski, M. Woźniak Wydanie II, Warszawa 2010 Egzemplarz bezpłatny