Opór - Kobiety czasów Solidarności ( ) Autor: Agnieszka Sławińska

Transkrypt

1 Opór - Kobiety czasów Solidarności ( ) Autor: Agnieszka Sławińska Lekcja jest scenariuszem autorskim dla I-III klasy szkoły ponadgimnazjalnej na potrzeby konkursu edukacyjnego na oparty na materiałach źródłowych ze strony internetowej Zajęcia przeznaczone są na 1 godzinę lekcyjną dla I-III klasy szkoły ponadgimnazjalnej, ale w zasobniku nauczyciela zaproponowano dla pedagogów i prowadzących lekcję również wersję na 90 minut (można również wybrać sobie materiały i dokonać samodzielnego przeprowadzenia lekcji - prowadzący może wybrać sobie niektóre fragmenty lekcji i teksty źródłowe według własnego uznania). Lekcja jest szczególnie zalecana do wykorzystania zwłaszcza w I klasie liceum, która realizuje podstawę programową w ramach historii najnowszej lub w ramach przedmiotu Historia i społeczeństwo. Lekcję lub poszczególne elementy scenariusza można wykorzystać na zajęciach dodatkowych na kole historycznym. Nauczyciel może korzystać pomocniczo z wybranego przez siebie podręcznika do historii najnowszej. Cele: Na zajęciach uczeń pozna: postacie: Lech Wałęsa, Wojciech Jaruzelski, Tadeusz Mazowiecki, Papież Jan Paweł II, Anna Walentynowicz, Alina Pieńkowska, Henryka Krzywonos, Ewa Ossowska, Kazimierz Świtoń, Barbara Toruńczyk, Bohdan Cywiński, Danuta Chomicka, Edward Gierek, Krystyna Janiszewska, Jadwiga Staniszkis, Joanna Duda - Gwiazda zagadnienia: demokracja, exposè, komunizm, okrągły stół, strajk, stan wojenny, system, transformacja ustrojowa, NSZZ Solidarność, MKS, internowanie, PZPR, WRON tłumaczy, na czym polegało życie kobiet w latach wobec tak ważnych wydarzeń historycznych i walki z komunizmem zaznacza na osi czasu daty wydarzeń w latach : 16.X.1978 r. - wybór Karola Wojtyły na papieża, 2. VI r. - homilia papieża Jana Pawła II na Placu Zwycięstwa w Warszawie, sierpień 1980 grudzień 1981 karnawał Solidarności, 30. VIII r. - podpisanie porozumień sierpniowych, 13.XII r. - wprowadzenie stanu wojennego, 13. VII r. - zniesienie stanu wojennego, II-IV 1989 obrady Okrągłego Stołu, 4.VI.1989 pierwsze wolne wybory wymienia na podstawie ilustracji rolę kobiet w walce o wolności i w codziennym życiu lat przedstawia rolę kobiet ikon Anny Walentynowicz, Henryki Krzywonos i Alicji Pieńkowskiej w Niezależnym Samorządowym Związku Zawodowym Solidarność, w strajkach, manifestacjach, w rzeczywistości komunistycznej i w stanie wojennym wyjaśnia znaczenie walki kobiet o prawa człowieka, godne życie i demokrację w Polsce Uczniowie doskonalą umiejętności: analizy różnego typu źródeł, w tym fotograficznych i ikonograficznych pracy indywidualnej i zbiorowej Metody i formy pracy:

2 analiza źródeł ikonograficznych praca z ikonografią praca indywidualna i zbiorowa praca z tekstami źródłowymi praca z materiałem audiowizualnym reportaż Jakuba Loski Poczet kobiet Solidarności - w: rozmowa nauczająca Dodatkowe materiały: zdjęcia mapa mapa myśli Bezimienne bohaterki Solidarności PRZEBIEG LEKCJI Opór - Kobiety czasów Solidarności ( ) - WERSJA 45 - MINUT Przed lekcją nauczyciel zaleca uczniom na lekcji poprzedzającej, aby zapoznali się z stroną pod kątem zakładek czasowych: Pomorska Teka Edukacyjna Pomorska Teka Edukacyjna Uczniom łatwiej będzie pracować na lekcji. I. WSTĘP Na wstępie nauczyciel krótko zaznacza, w jaki sposób powstała Solidarność. Podkreśla, że skupiała w swoich szeregach około 10 mln osób, w tym kobiety. Następnie nauczyciel i uczniowe oglądają reportaż Jakuba Loski Poczet kobiet Solidarności - od 00:01m do 01:45m w: i wypełniają kartę ćwiczeń (można wybrać sposób: uczniowie robią zadania w parach lub indywidualnie), po czym wszyscy sprawdzają razem z nauczycielem na forum klasy. 10 minut II. ROZWINIĘCIE W rozwinięciu nauczyciel dzieli uczniów na trzy grupy. Każda grupa dostaje materiały do pracy oraz pytania i zadanie do rozwiązania. Grupy mogą konsultować się z nauczycielem, korzystać z podręczników, mogą prowadzić rozmowy ze sobą. W grupie można wyznaczyć sekundanta i prezesa. Czas pracy w grupach około 13 minut. Nauczyciel cały czas jest aktywny, podsumowuje każde wystąpienie grup i pomaga dzieciom przy przedstawianiu swojej pracy dotyczącej konkretnego problemu poruszanego w danej grupie. Następnie każda z grup podsumowuje w 5 minutowych wystąpieniach swoje dokonania (na prezentacje 15 minut). Każdy uczeń wypełnia swoją kartę pracy jest to bardzo ważne dla uzyskania efektu końcowego. 28 minut III. ZAKOŃCZENIE Ewaluacja polega na obejrzeniu drugiej części reportażu Reportaż Jakuba Loski Poczet kobiet Solidarności - od 01:45 m do 4:07m w:

3 i wypełnieniu modułu BEZIMIENNE BOHATERKI SOLIDARNOŚCI. Na koniec lelcji należy dla wszystkich uczniów zadać pracę domową - pytanie nr 9 z karty pracy Dlaczego te trzy kobiety to ikony Solidarności? (odpowiedź indywidualna). oraz z podziałem na indywidualizację zadań: dla mniej zainteresowanych tematem odpowiedź na 5 pytań modułu końcowego w odniesieniu do konkretnego przypadku jakiejś bohaterki np. Danuty Wałęsy, dla uczniów zaintersowanych - esej Rola bezimiennych nieznanych kobiet - bohaterek w latach Opowiedz nieznane historie np. Ireny Bieńkowskiej. 7 minut MODUŁ WSTĘP KOBIETY IKONY SOLIDARNOŚCI Reportaż Jakuba Loski Poczet kobiet Solidarności - od 00:01m do 01:45m w: Anna Walentynowicz, Alina Pieńkowska, Henryka Krzywonos oraz Ewa Osowska - to najbardziej znane kobiety dawnej Solidarności. Wspólnie zapobiegły załamaniu się strajku w Stoczni Gdańskiej i przeszły do historii. Ale wydarzenia sprzed 30 lat mają też wiele bezimiennych bohaterek, które wspierały stoczniowców w walce o ich pracownicze prawa. Poczet kobiet Solidarności otwiera Anna Walentynowicz (zginęła w katastrofie prezydenckiego samolotu). Przez wielu nazywana matką "Solidarności". Kiedy pięć miesięcy przed przejściem na emeryturę została zwolniona z pracy, w jej obronie stanęła cała stocznia. - To stało się taką iskrą zapalną, która spowodowała, że Bogdan wraz z grupa z Wolnych Związków Zawodowych podjęli decyzje, że to jest moment, w którym można podjąć strajk mówi Andrzej Drzycimski, działacz opozycji w czasach PRL. W podręcznikach do historii poczesne miejsce zajmuje Henryka Krzywonos. Tramwajarka, pewnego sierpniowego poranka wsiadła jak codzień do "15" - i zatrzymała cala komunikację w Trójmieście. - Byłam zielona, jak przysłowiowy ogórek. Moi koledzy znali się na polityce, ja nie. Ale byłam zawsze zadziorna, wiec nie dawałam sobie w kaszę nadmuchać mówi. Alina Pieńkowska - autorka 16. sierpniowego postulatu dotyczącego służby zdrowia, zajmowała się kolportażem ulotek i prasą niezależną. To ona zawiadomiła Jacka Kuronia o toczącym się już strajku. Podobno była jedyną kobietą, z której zdaniem liczył się Lech Wałesa. Zmarła 8 lat temu. Owdowiła męża - organizatora strajku Bogdana Borusewicza. Bezimienne bohaterki Annę Walentynowicz, Alinę Pieńkowska, Henrykę Krzywonos oraz Ewę Osowską połączył dzień, w którym wspólnie zapobiegły załamaniu się strajku w stoczni. Przebiegły przed bramę zakładu, aby zatrzymać wychodzących ze stoczni robotników. Wezwanie wydawałoby się słabych kobiet do silnych mężczyzn poskutkowało - strajk trwał nadal. Źródło: ZADANIA I PYTANIA POMOCNICZE DO FILMU I DO TESKTU OD 00:01m DO 01:45m 1. Uzupełnij:

4 Matką Solidarności nazywano..., w jej obronie stanęła cała była tramwajarką, która w tramwaju 15 zatrzymała... w Trójmieście.... zawiadomiła Jacka Kuronia o toczącym się strajku, jedynie z nią liczył się Połącz i przyporządkuj wyjaśnienia do terminów: a)początek strajków w Stoczni VIII 1980 r b)rozwój strajków, przyłączenie innych grup zawodowych... c)utrzymanie strajku i strajkujących na duchu... d)autorka 16 punktu sierpniowego postulatu na 21 punktów MKS... 1) zatrzymanie komunikacji przez Henrykę Krzywonos 2)zwolnienie Anny Walentynowicz z pracy 3)Alina Pieńkowska 4)wezwanie silnych kobiet do silnych mężczyzn w bramie Stoczni 3. Kim były kobiety Solidarności? (brainstorming) Źródło: 4. Rozwiń skróty: MKS postulatów -... NSZZ Solidarność -... WRON-... stan wojenny-... internowanie... PZPR... POMOCNIK NAUCZYCIELA - ODPOWIEDZI 1. Uzupełnij: Matką Solidarności nazywano Annę Walentynowicz, w jej obronie stanęła cała Stocznia Gdańska. Henryka Krzywonos była tramwajarką, która w tramwaju 15 zatrzymała całą komunikację w Trójmieście. Alina Pieńkowska zawiadomiła Jacka Kuronia o toczącym się strajku, jedynie z nią liczył się Lech Wałęsa. 2. Połącz i przyporządkuj wyjaśnienia do terminów: a)początek strajków w Stoczni VIII 1980 r 2 b)rozwój strajków, przyłączenie innych grup zawodowych 1 1) zatrzymanie komunikacji przez Henrykę Krzywonos 2)zwolnienie Anny Walentynowicz z pracy

5 c)utrzymanie strajku i strajkujących na duchu 4 d)autorka 16 punktu sierpniowego postulatu na 21 punktów MKS 3 3)Alina Pieńkowska 4)wezwanie silnych kobiet do silnych mężczyzn w bramie Stoczni 3. Kim były kobiety Solidarności? (brainstorming) Źródło: -bohaterki -patriotki 4. Rozwiń skróty: MKS-Międzyzakładowy Komitet Strajkowy 21 postulatów postulaty robotników i działaczy Solidarności sformułowane w 21 punktach do władz komunistycznych NSZZ Solidarność - Niezależny Samorządowy Związek Solidarność WRON- Wojskowa Rada Ocalenia Narodowego stan wojenny- wprowadzony przez Wojciecha Jaruzelskiego w nocy z 12 na 13 grudnia 1981 roku, trwał do 22 lipca 1983 roku. internowanie aresztowanie około 10 tys. działaczy Solidarności, w tym również kobiet PZPR Polska Zjednoczona Partia Robotnicza GRUPA I KOBIETY W 1980 ROKU Wizyta w Polsce Jana Pawła II, nowo wybranego polskiego papieża, w czerwcu 1979 roku ujawniła w pełni słabość ekipy rządzącej. Polacy coraz odważniej domagali się swoich praw. Zwiększała się liczba nielegalnych wydawnictw. W tej sytuacji zmiana na stanowisku premiera podczas VIII Zjazdu PZPR w lutym 1980 roku nie była w stanie złagodzić rosnącej niechęci do władz znaczącej części społeczeństwa polskiego. Po wyborach do Sejmu w marcu tego roku aparat rządzący usiłował uregulować sprawy gospodarcze kraju sięgając ponownie po projekt zwiększenia cen żywności. Podwyżka, wprowadzona 1 lipca 1980 roku, stała się punktem zapalnym dla fali strajków, ogarniających stopniowo cały kraj. Warstwy robotnicze zmęczone trudami codziennego życia w warunkach gospodarki niedoborów rynkowych i

6 kłamstwami obowiązującej oficjalnie propagandy sukcesu, rozgoryczone były objawami lekceważenia ze strony partyjnych przedstawicieli władz, żyjących, wbrew socjalistycznym zasadom, na dużo wyższej stopie życiowej. Środowiska inteligenckie i studenckie związane z opozycją dostrzegały potrzebę solidaryzowania się z robotnikami, jednocześnie próbując im pomóc skonkretyzować możliwe do osiągnięcia cele. Po propagandowej klęsce władz, które cztery lata wcześniej wycofały się z podwyżek pod naciskiem masowych protestów, w społeczeństwie polskim wzrosła świadomość własnej siły. Potwierdzały to ustępstwa rządu, który częściowo ograniczył zasięg podwyżek lipcowych i podpisywał coraz to nowe porozumienia w kolejno strajkujących zakładach w kraju. Były to na ogół żądania płacowe, mające rekompensować zwiększające się koszty utrzymania. W sierpniu zastrajkowali pracownicy Stoczni Gdańskiej, żądając oprócz wzrostu płac przywrócenia do pracy Anny Walentynowicz i Lecha Wałęsy. 16 sierpnia, po podpisaniu porozumienia z dyrekcją Stoczni, gdy większość strajkujących ruszała już do domów, podjęto decyzję o kontynuowaniu strajku w imię solidarności z pozostałymi zakładami Trójmiasta. Do Stoczni przyjechali ich przedstawiciele i utworzono Międzyzakładowy Komitet Strajkowy. Był to moment przełomowy, początkujący proces przemian, które po latach doprowadziły do upadku realnego socjalizmu w Polsce. Członkowie MKS sformułowali trochę chaotyczną listę 21 postulatów, wśród których najważniejszym było umożliwienie powstania całkowicie wolnych związków zawodowych. Z racji żądań o charakterze politycznym i w związku z faktem, iż reprezentowano ponad 150 zakładów, do których nieustannie dołączały następne, oczekiwano rozmów z najwyższymi władzami państwowymi. Zaniepokojony rząd początkowo nie kwapił się do rozmów, zalecając Służbie Bezpieczeństwa aresztowanie opozycjonistów. Część z nich dotarła jednak do Stoczni, tworząc później komisję ekspertów. Tymczasem powstał MKS w Szczecinie. Rząd postanowił rozpocząć rozmowy ze strajkującymi, jednocześnie dokonując zmian w swoim składzie. Pod wpływem nacisku ze strony Moskwy przygotowywano też rozwiązania siłowe. Strajki rozszerzały się jednak na resztę kraju. Po powstaniu MKSów we Wrocławiu i Wałbrzychu, a także przerwaniu pracy w kilku kopalniach na Śląsku i w Zagłębiu Miedziowym, rząd zdecydował się na podpisanie porozumień: 30 sierpnia w Szczecinie, a dzień później w Gdańsku (gdzie MKS zrzeszał już ponad 700 przedsiębiorstw). Następnego dnia wypuszczono aresztowanych opozycjonistów. Źródło: Źródło:Anna Walentynowicz jej zwolnienie z pracy było bezpośrednia przyczyną wybuchu strajku Stoczni Gdańskiej im. Lenina w sierpniu 1980 roku. Fot. Fot. Stanisław Markowski / zbiory ECS

7 Anna Walentynowicz ( ) Suwnicowa. Od roku 1978 działaczka Wolnych Związków Zawodowych (WZZ) Wybrzeża. Zwolnienie jej z pracy na sześć miesięcy przed emeryturą było bezpośrednią przyczyną wybuchu strajku 14 sierpnia 1980 roku, który zapoczątkował Solidarności. W trzecim dniu strajku, kiedy doszło do porozumienia z władzami stoczni w kwestii przywrócenia jej do pracy, a strajk został oficjalnie zakończony, Walentynowicz była jedną z czterech kobiet (Alina Pienkowska, Henryka Krzywonos, Ewa Ossowska), które zatrzymały wychodzących ze stoczni. Tym samym przyczyniła się do tego, że strajk przybrał charakter strajku solidarnościowego z innymi zakładami pracy na Wybrzeżu i w Polsce. Podczas strajku była członkinią Międzyzakładowego Komitetu Strajkowego (MKS) Stoczni Gdańskiej im. Lenina, następnie Prezydium Międzyzakładowego Komitetu Założycielskiego NSZZ Solidarność Gdańsk. Została internowana w Fordonie, potem Gołdapi. Po wyjściu na wolność nadal prowadziła działalność opozycyjną. Aresztowana ponownie 4 grudnia 1983 roku w Katowicach, na wolność wyszła dopiero po czterech miesiącach. W 1989 była przeciwniczką rozmowy z władzami PRL podczas obrad Okrągłego Stołu. Została współzałożycielką Fundacji Promocji Sztuki Sakralnej (1989). Od roku 1991 przebywała na emeryturze. W 2000 odmówiła przyjęcia tytułu Honorowego Obywatela Gdańska. W 2005 odznaczona Medalem Wolności przyznawanym przez amerykańską Fundację Ofiar Komunizmu, a w 2006 Orderem Orła Białego. Zginęła w katastrofie lotniczej 10 kwietnia 2010, towarzysząc Prezydentowi RP Lechowi Kaczyńskiemu w podróży do Katynia. Źródło: Kobiety protestujące przeciwko brakom w zapatrzeniu sklepów w żywność, Łódź ul. Piotrkowska Fot. Jacek Awakumowski / zbiory ECS

8 Źródło: 3 maja 1980 roku odbyła się manifestacja z okazji rocznicy uchwalenia Konstytucji 3 maja. Odprawiono mszę świętą w bazylice najświętszej Marii Panny /kościele Mariackim/ W Gdańsku i następnie zgromadzony tłum przemaszerował w kierunku pomnika Jana III Sobieskiego, niosąc patriotyczne transparenty Katyń pamiętamy, Broniąc ludzi, bronimy ojczyzny, Niepodległość Polsce, demokracja Polakom. Odbył się wiec, na którym zabrali głos Dariusz Kobzdej (RMP), Tadeusz Szczudłowski (ROPCiO) i Nina Milewska (KPN). Fot. Józef Drogoń / zbiory ECS

9 Źródło: Delegatki MKS prezentujące plakat autorstwa gdańskiego plastyka Jerzego Janiszewskiego z widocznym znakiem Solidarność, napisanym czcionką tzw. solidarycą, złożonym z liter w kształcie wspierających się wzajemnie sylwetek ludzi. Znak stał się oficjalnym logo NSZZ Solidarność. Fot. Zdzisław Andrzej Fic / zbiory ECS

10 Źródło: Komunikat MKS informujacy o powstaniu zespołu ekspertów z róznych dziedzin i prowadzonej dyskusji na temat tego w jaki sposób stworzyć niezależne związki zawodowe, by uzyskać gwarancję ich samorządności i dobrego funkcjonowania./ Archiwum ECS GRUPA I KOBIETY W 1980 ROKU; Pytania i polecenia: 1. W jaki sposób doszło do powstania Solidarności? 2. Opisz postać Anny Walentynowicz kobiety roku 1980? Kto stanął w jej obronie? 3. Gdzie odbywały się strajki MKS? Czy w strajkach uczestniczyły kobiety? 4. Wymień najważniejsze postulaty Solidarności? 5. Jaka kobieta była ekspertem przy MKS w Gdańsku? Na czym polegało jej doradztwo? 6. Opisz jak potoczyły się losy Anny Walentynowicz? PRZEDSTAWCIE W RAMACH DRAMY PRZEMÓWIENIE ANNY WALENTYNOWICZ DO KOLEGÓW I KOLEŻANEK, W KTÓRYM DZIĘKUJE IM ZA OBRONĘ PRAW ROBOTNICZYCH I POWSTANIE SOLIDARNOŚCI.

11 GRUPA II PIOSENKA DLA CÓRKI Dokonajcie analizy piosenki Macieja Pietrzyka Piosenka dla córki. Dlaczego był to niezwykły czas? Spróbujcie ułożyć własną, krótka piosenkę o matkach, żonach i córkach lub internowanych kobietach Solidarności' i zaśpiewać ją przed klasą. MACIEJ PIETRZYK PIOSENKA DLA CÓRKI w: Nie mam teraz czasu dla ciebie Nie widziała cię długo matka Jeszcze trochę poczekaj, dorośnij Opowiemy ci o tych wypadkach O tych dniach pełnych nadziei Pełnych rozmów i sporów gorących O tych nocach kiepsko przespanych Naszych sercach mocno bijących O tych ludziach, którzy poczuli Że są teraz właśnie u siebie Solidarnie walczą o dzisiaj I o jutro także dla ciebie Więc się nie smuć i czekaj cierpliwie Aż powrócisz w nasze objęcia W naszym domu, który nie istniał Bo w nim brak było prawdziwego szczęścia

12 GRUPA III Wprowadzenie do kalendarium We wrześniu 1980 roku w całej Polsce trwały jeszcze strajki. Nie zmieniło sytuacji odwołanie E. Gierka z funkcji I sekretarza. Tymczasem przedstawiciele wszystkich MKSów podjęli decyzję o utworzeniu jednolitego Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego Solidarność, który swą nazwę zaczerpnął od biuletynu informacyjnego wychodzącego w czasie strajku w Stoczni Gdańskiej. Władze zaskoczone masowym charakterem ruchu związkowego usiłowały utrudnić jego zarejestrowanie, lecz strajk ostrzegawczy ujawnił determinację Związku. 10 listopada został on formalnie zarejestrowany. Zaniepokojone kierownictwo partyjne w tajemnicy zleciło przygotowanie planów wprowadzenia w Polsce stanu wojennego. Kolejne miesiące dowiodły, że Solidarność nie da się wtłoczyć w ramy socjalistycznego systemu. Nie było to na rękę władzom, które wciąż borykały się z katastrofalnym stanem gospodarki, będąc jednocześnie pod presją groźby interwencji ze strony ZSRR i jego sojuszników. Nieprzypadkowo w marcu 1981 roku rozpoczęły się na terenie Polski manewry wojsk Układu Warszawskiego. W tym samym miesiącu doszło do prowokacji w Bydgoszczy funkcjonariusze Służby Bezpieczeństwa pobiły trzech działaczy Solidarności. Związek zażądał ukarania winnych i przeprowadził ogólnokrajowy strajk ostrzegawczy. W odpowiedzi ogłoszono przedłużenie manewrów na czas nieokreślony. Narastający konflikt, podsycany przez propagandę partyjną, zażegnany został w wyniku zawarcia kompromisu. Spotkało się to z krytyką niektórych działaczy związkowych, którzy uważali, że z obecną władzą nie należy negocjować czy iść na ustępstwa. Otoczenie Lecha Wałęsy uważało natomiast, że swe osiągnięcia Solidarność zawdzięcza unikaniu otwartej walki. Planowano zresztą zmusić władze do daleko idących reform, co pośrednio wynikało z rozczarowania ustaleniami IX Zjazdu PZPR, który odbył się w lipcu i nie przyniósł konkretnych rozwiązań dramatycznie pogarszającej się sytuacji gospodarczej. Społeczeństwo swe nadzieje pokładało w Solidarności związku, który sam tworzyło, mając we wrześniu 1981 roku 9,5 miliona członków. W tym to miesiącu odbyła się pierwsza część I Walnego Zjazdu Delegatów NSZZ Solidarność, na którym ujawniły się wewnętrzne konflikty. Uchwalono też, częściowo przez zaskoczenie, Posłanie do ludzi pracy Europy Wschodniej. Druga tura przyniosła zwycięstwo w wyborach na przewodniczącego Lechowi Wałęsie, a także zaowocowała przedstawieniem programu Związku. Stawiał on na szeroko pojętą samorządność i postulował odejście od gospodarki nakazowo-rozdzielczej oraz powierzanie stanowisk kierowniczych według kompetencji, a nie przynależności partyjnej. Władze partyjno-państwowe słusznie odebrały ten program jako zagrożenie dla siebie, a sam Związek jako konkurenta do objęcia władzy. Podczas październikowego plenum KC PZPR gen. Wojciech Jaruzelski został wybrany na I sekretarza. Wcześniej, w lutym, objął on tekę premiera, więc teraz skupiał władzę państwową i partyjną w jednym ręku. Od września, kiedy zameldowano mu o gotowości do wprowadzenia stanu wojennego, czekał tylko na właściwy moment. Ostateczną decyzję podjął 12 grudnia 1981 roku.

13 Źródło: Źródło:1 września 1980, następnego dnia po podpisaniu Porozumienia Gdańskiego, gdański Międzyzakładowy Komitet Strajkowy (MKS) przekształcił się w Międzyzakładowy Komitet Założycielski (MKZ) nowych związków zawodowych. 17 września na zaproszenie gdańskiego MKZ w sali klubu Ster w Gdańsku-Wrzeszczu, zebrali się po raz pierwszy przedstawiciele niezależnego ruchu związkowego z całego kraju. Program spotkania przewidywał m.in.: dyskusję nad powołaniem NSZZ w całym kraju, statutu i programu działania. Przyjęto założenia, że MKZ w Gdańsku przygotuje projekt statutu całego NSZZ, na podstawie którego wszystkie MKZ zarejestrują się jako jeden związek. Na fotografii od lewej: Lech Wałęsa, Alina Pienkowska, Andrzej Kołodziej, Lech Kaczyński. Fot. Jacek Awakumowski/ zbiory ECS

14 Alina Pieńkowska ( ) Pielęgniarka. Od 1974 roku zatrudniona w Przemysłowym Zakładzie Opieki Zdrowotnej przy Stoczni Gdańskiej im. Lenina. W latach r. była członkinią Wolnych Związków Zawodowych (WZZ) Wybrzeża i pracowała w redakcji niezależnego pisma Robotnik Wybrzeża. Zajmowała się kolportażem ulotek i niezależnej prasy, współorganizowała spotkania kółek samokształceniowych. Była członkinią Prezydium Międzyzakładowego Komitetu Strajkowego (MKS) oraz Prezydium Międzyzakładowego Komitetu Założycielskiego (MKZ) NSZZ Solidarność Gdańsk. Współredagowała 21 postulatów, była autorką postulatu 16., dotyczącego służby zdrowia. W latach występowała jako przewodnicząca Krajowej Sekcji Służby Zdrowia NSZZ Solidarność. 13 grudnia 1981 została internowana w Ośrodku w Strzebielinku, następnie przebywała w Aresztach Śledczych w Gdańsku, Bydgoszczy-Fordonie i Gołdapi. W 1986 współorganizowała Fundację Społeczną Solidarność. Od grudnia tegoż roku występowała w składzie Komisji Interwencji i Praworządności Solidarność, którą kierowali Zofia i Zbigniew Romaszewscy. W latach pełniła mandat senatorki RP. Źródło:

15 Źródło: W marcu 1981 roku po raz pierwszy mogły się odbyć legalne obchody rocznicy wydarzeń z Marca`68. Studenci uczelni warszawskich podnieśli protest przeciwko ograniczeniom w kulturze i żądano przywrócenia przedstawień Dziadów w reżyserii Kazimierza Dejmka i swobód obywatelskich, co w konsekwencji spowodowało kryzys polityczny w Polsce. Fot. / zbiory ECS Źródło: Czoło marszu głodowego 30 lipca 1981 roku w Łodzi na ul Piotrkowskiej, z transparentami

16 pokazującymi żądania stabilizacji rynku i lepszego zaopatrzenia sklepów. Fot. Jacek Awakumowski / zbiory ECS Henryka Krzywonos Tramwajarka. W latach obsługiwała tramwaje w oddziale Komunikacji Miejskiej Tramwajowej w Gdańsku Nowym Porcie. Od roku 1978 do 1979 pracowała jako operatorka urządzeń dźwigowych w Stoczni Gdańskiej im. Lenina, a pod koniec 1979 ponownie w charakterze motorniczej wwpk OKMT w Gdańsku Nowym Porcie. W sierpniu 1980 roku była uczestniczką strajku komunikacji na Wybrzeżu. 15 sierpnia tegoż roku, w pobliżu Opery Bałtyckiej, zatrzymała prowadzony przez siebie tramwaj. Zdarzenie to bywa określane jako początek strajku gdańskiej komunikacji publicznej w czasie wydarzeń sierpniowych. Według niektórych świadków zdarzeń już w godzinach rannych na swoje trasy nie wyjechała część kierowców autobusów, zatem Henryka Krzywonos przyłączyła się do trwającego już strajku. Była członkiem Prezydium MKS w Stoczni Gdańskiej im. Lenina i sygnatariuszką Porozumień Sierpniowych. W stanie wojennym angażowała się w pomoc internowanym oraz w kolportaż podziemnych wydawnictw. Pozbawiona możliwości zatrudnienia, dzięki wsparciu m.in. ks. Henryka Jankowskiego, wyjechała na Mazury, potem do Szczecina. Od roku 1989 prowadziła wraz z mężem rodzinę zastępczą, a od 1994 rodzinny dom dziecka. Źródło: GRUPA III KOBIETY W LATACH ; Pytania i zadania: 1. Jaką rolę w działaniach Solidarności odegrała Henryka Krzywonos? Jaka była jej kariera? 2. Kim była Alina Pienkowska? Jaką rolę odegrała w działaniach Solidarności? 3. Jak żyły zwykłe kobiety w czasie Solidarności i stanu wojennego? Czy udzielały się politycznie? Czy w jakiś sposób wyrażały swoje zdanie na temat sytuacji ekonomicznej w kraju? 4. Dlaczego te dwie kobiety, obok Anny Walentynowicz, to ikony Solidarności?

17 MODUŁ - ZAKOŃCZENIE BEZIMIENNE BOHATERKI SOLIDARNOŚCI Reportaż Jakuba Loski Poczet kobiet Solidarności - od 01:45 m do 4:07m w: BEZIMIENNE BOHATERKI SOLIDARNOŚCI Mówiono o nich "bohaterki". Ale po latach uczestnicy strajku rozciągają to miano na kobiety, które nie znajdą się na kartach historii. - Te kilkanaście kucharek, które gotowały dla dwunastu tysięcy ludzi, te które robiły kanapki, rozlewały mleko. Te bohaterki są bezimienne mówi Jerzy Borowczak, organizator strajku w Stoczni Gdańskiej. To m.in. Aleksandra Olszewska. Od lat sprzedaje pamiątki przy historycznej bramie Stoczni. Gorącego lata 1980 r. godzinami godzinami przesiadywała przed bramą. - Nosiłam im tu jedzenie, miałam tu znajomych na stołówce. Pielęgniarki, one gotowały, a ja dawałam to stoczniowcom tam za murkiem wspomina Olszewska. Kobiety były po obu stronach płotu. Te na zewnątrz, kiedy mężowie okupowali zakład wychowywały dzieci i walczyły o przetrwanie w niełatwym czasie. - Przychodziły z bielizną, jedzeniem, no i z dobrym słowem. Takim "siedź tutaj do domu nie wracaj" mówi Borowczak. Losy kobiet Solidarności potoczyły się różnie. Nie obyło się bez aresztów i internowania, ale trud tych kobiet nie poszedł na marne. Źródło: ZADANIA I PYTANIA POMOCNICZE DO FILMU I DO TESKTU OD 01:45 M DO 04:07M 1. Jakie bezimienne bohaterki pomagały 12 tys. strajkujących? Jaka bezimienna bohaterka Solidarności sprzedawała w 2010 roku pamiątki przy Stoczni Gdańskiej? Co robiła w 1980 roku? Co robiły kobiety na zewnątrz? Która z kobiet wyjątkowo przebywała na terenie Stoczni? O której godzinie kobiety musiały opuścić Stocznię?... POMOCNIK NAUCZYCIELA

18 ZADANIA I PYTANIA POMOCNICZE DO FILMU I DO TESKTU OD 01:45 M DO 04:07M 1. Jakie bezimienne bohaterki pomagały 12 tys. strajkujących? Matki, żony i siostry - kucharki robiące kanapki, kobiety rozlewające mleko. 2. Jaka bezimienna bohaterka Solidarności sprzedawała w 2010 roku pamiątki przy Stoczni Gdańskiej? Co robiła w 1980 roku? Aleksandra Olszewska. Nosiła jedzenie strajkującym na stołówkę i podawała wyżywienie za murkiem Stoczni. 3. Co robiły kobiety na zewnątrz? Wychowywały dzieci i walczyły o przetrwanie, ich mężowie strajkowali. Przychodziły do mężów z bielizną, z jedzeniem i z dobrym słowem. 4. Która z kobiet wyjątkowo przebywała na terenie Stoczni? Danuta Wałęsa. 5. O której godzinie kobiety musiały opuścić Stocznię? Po 22. KARTA PRACY OPÓR KOBIETY CZASÓW SOLIDARNOŚCI ( ) ZADANIA I PYTANIA POMOCNICZE DO FILMU I DO TESKTU OD 00:01m DO 01:45m 1. Uzupełnij: Matką Solidarności nazywano..., w jej obronie stanęła cała była tramwajarką, która w tramwaju 15 zatrzymała... w Trójmieście.... zawiadomiła Jacka Kuronia o toczącym się strajku, jedynie z nią liczył się Połącz i przyporządkuj wyjaśnienia do terminów: a)początek strajków w Stoczni VIII 1980 r b)rozwój strajków, przyłączenie innych grup zawodowych... c)utrzymanie strajku i strajkujących na duchu... d)autorka 16 punktu sierpniowego postulatu na 21 punktów MKS... 1) zatrzymanie komunikacji przez Henrykę Krzywonos 2)zwolnienie Anny Walentynowicz z pracy 3)Alina Pieńkowska 4)wezwanie silnych kobiet do silnych mężczyzn w bramie Stoczni 3. Kim były kobiety Solidarności? (brainstorming) Źródło:

19 4. Rozwiń skróty: MKS postulatów -... NSZZ Solidarność -... WRON-... stan wojenny-... internowanie... PZPR W jaki sposób doszło do powstania Solidarności? Gdzie odbywały się strajki MKS? Czy w strajkach uczestniczyły kobiety? Wymień najważniejsze postulaty Solidarności? Jak żyły zwykłe kobiety w czasie Solidarności i stanu wojennego? Czy udzielały się politycznie? Czy w jakiś sposób wyrażały swoje zdanie na temat sytuacji ekonomicznej w kraju? Dlaczego te trzy kobiety to ikony Solidarności? (odpowiedź indywidualna, praca domowa)... ZADANIA I PYTANIA POMOCNICZE DO FILMU I DO TESKTU OD 01:45 M DO 04:07M 1. Jakie bezimienne bohaterki pomagały 12 tys. strajkujących? Jaka bezimienna bohaterka Solidarności sprzedawała w 2010 roku pamiątki przy Stoczni Gdańskiej? Co robiła w 1980 roku? Co robiły kobiety na zewnątrz? Która z kobiet wyjątkowo przebywała na terenie Stoczni? O której godzinie kobiety musiały opuścić Stocznię?... ZASOBNIK NAUCZYCIELA lekcja - 90 minutowa Agnieszka Sławińska Temat: Silne kobiety w trudnych czasach ( ) Lekcja jest scenariuszem autorskim dla I-III klasy szkoły ponadgimnazjalnej na potrzeby konkursu edukacyjnego o Solidarności, oparty na materiałach źródłowych ze strony internetowej Zajęcia przeznaczone są na 1 godzinę lekcyjną dla I-III klasy szkoły ponadgimnazjalnej, ale w zasobniku nauczyciela zaproponowano dla pedagogów i prowadzących lekcję również wersję na 90 minut (można również wybrać sobie materiały i dokonać samodzielnego przeprowadzenia lekcji - prowadzący może wybrać sobie niektóre fragmenty lekcji i teksty źródłowe według własnego uznania). Lekcja jest szczególnie zalecana do wykorzystania

20 zwłaszcza w I klasie liceum, która realizuje podstawę programową w ramach historii najnowszej lub w ramach przedmiotu Historia i społeczeństwo. Lekcję lub poszczególne elementy scenariusza można wykorzystać na zajęciach dodatkowych na kole historycznym. Nauczyciel może korzystać pomocniczo z wybranego przez siebie podręcznika do historii najnowszej. Cele: Na zajęciach uczeń pozna: postacie: Lech Wałęsa, Wojciech Jaruzelski, Tadeusz Mazowiecki, Papież Jan Paweł II, Anna Walentynowicz, Alina Pienkowska, Henryka Krzywonos, Ewa Ossowska, Jerzy Geresz, Henryk Wujec, o. Aleksander Hauke-Ligowski, Tadeusz Mazowiecki, Lucyna Chomicka, Stanisław Barańczak, Ozjasz Szechter, Joanna Szczęsna, Bogusława Blajfer, Zenon Pałka, Eugeniusz Kloc, Kazimierz Świtoń, Barbara Toruńczyk, Bohdan Cywiński, Danuta Chomicka, Zenon Kliszko, Stanisław Kociołek, Edward Gierek, Krystyna Janiszewska, Jadwiga Staniszkis, Joanna Duda - Gwiazda zagadnienia: demokracja, exposè, komunizm, okrągły stół, strajk, stan wojenny, system, transformacja ustrojowa, NSZZ Solidarność, KOR, MKS, ROPCiO, KPN, wydarzenia grudniowe 1970 r., strajki robotnicze w czerwcu 1976 r., ścieżki zdrowia, strajki głodowe, manifestacje tłumaczy, na czym polegało życie kobiet w latach wobec tak ważnych wydarzeń historycznych i walki z komunizmem zaznacza na osi czasu daty wydarzeń w latach : grudzień 1970 strajki robotników na Wybrzeżu, czerwiec 1976 r. - strajki robotników w Płocku, Radomiu i Ursusie, 1976 r. - powstanie KOR-u, 1977 powstanie ROPCiO, 16.X.1978 r. - wybór Karola Wojtyły na papieża, 2. VI r. - homilia papieża Jana Pawła II na Placu Zwycięstwa w Warszawie, sierpień 1980 grudzień 1981 karnawał Solidarności, 30. VIII r. - podpisanie porozumień sierpniowych, 13.XII r. - wprowadzenie stanu wojennego, 13. VII r. - zniesienie stanu wojennego, II-IV 1989 obrady Okrągłego Stołu, 4.VI.1989 pierwsze wolne wybory wymienia na podstawie ilustracji rolę kobiet w walce o wolności i w codziennym życiu lat przedstawia rolę kobiet w Niezależnym Samorządowym Związku Zawodowym Solidarność, w strajkach, manifestacjach, w rzeczywistości komunistycznej i w wolnej Polsce wyjaśnia znaczenie walki kobiet o prawa człowieka i demokrację w Polsce Uczniowie doskonalą umiejętności: analizy różnego typu źródeł, w tym fotograficznych i ikonograficznych pracy indywidualnej i zbiorowej Metody i formy pracy: analiza źródeł ikonograficznych praca z ikonografią praca indywidualna i zbiorowa praca z tekstami źródłowymi rozmowa nauczająca

21 prezentacja Dodatkowe materiały: zdjęcia mapa mapa myśli Opór kobiet przeciwko władzy ZASOBNIK NAUCZYCIELA lekcja - 90 minutowa I. WSTĘP Nauczyciel może zdecydować się na wybór zalecanego konspektu lekcji, ale może również sam dostosować niektóre teksty źródłowe do tematyki lekcji. Na wstępie nauczyciel przybliża uczniom okres lat i wydarzenia, które miały miejsce w Polsce. Następnie może podzielić klasę na grupy modułowe po 5 osób do każdej grupy lub rozwiązywać z uczniami kartę pracy czyli na każde 5 modułów około 15 minut. 15 minut II. ROZWINIĘCIE W rozwinięciu nauczyciel dzieli uczniów na grupy. Każda grupa dostaje materiały do pracy oraz pytania i zadanie do rozwiązania. Grupy mogą konsultować się z nauczycielem, korzystać z dostępnej prezentacji multimedialnej, mogą prowadzić rozmowy ze sobą. W grupie można wyznaczyć sekundanta I prezesa. Czas pracy w grupach około minut. Następnie każda z grup podsumowuje w 5 minutowych wystąpieniach swoje dokonania. 60 minut III. ZAKOŃCZENIE Każdy uczeń wypełnia swoją kartę pracy jest to bardzo ważne dla uzyskania efektu końcowego. Nauczyciel cały czas jest aktywny, podsumowuje każde wystąpienie grup i pomaga dzieciom przy przedstawianiu swojej pracy dotyczącej konkretnego problemu poruszanego w danej grupie. Na koniec lekcji można dla chętnych uczniów zadać pracę domową - esej Rola kobiet w odzyskaniu wolności Polski w latach minut

22 MODUŁ I KOBIETY W 1970 ROKU W dziejach Polski po II wojnie światowej najbardziej istotne daty wyznaczają dni protestów społecznych. Po robotniczym zrywie Czerwca 1956 roku, który partia wykorzystała w Październiku do zamknięcia etapu stalinizmu w kraju i który wyniósł do władzy Władysława Gomułkę, nastąpił studencki Marzec Ujawnił on rosnące aspiracje młodzieży, zwłaszcza w sferze wolności, a także konflikt między inteligencją twórczą a aparatem partyjnym. Na światło dzienne wydostawały się też informacje o zakulisowej walce o władzę w ścisłym kierownictwie PZPR. Jednocześnie wzrastały trudności gospodarcze, wynikające z pozostawania Polski w systemie socjalistycznym i w zależności ekonomicznej od ZSRR. W ramach tego systemu w grudniu 1970 roku władze podjęły próbę reformy gospodarczej, której integralnym elementem miały być podwyżki cen o %, obejmujące większość artykułów żywnościowych, przy jednoczesnym obniżeniu cen kupowanych rzadko towarów przemysłowych, a także maszyn i urządzeń (np. lokomotyw). Planowane rekompensaty tylko w niewielkim stopniu niwelowały skutki podwyżek, uderzających przede wszystkim w rodziny o najniższych dochodach. Gomułka miał nadzieję, że jego życiowy sukces, jakim niewątpliwie było doprowadzenie do uznania przez Republikę Federalną Niemiec granicy na Odrze i Nysie Łużyckiej, wpłynie łagodząco na nastroje w społeczeństwie, które ze zrozumieniem odniesie się do planowanych reform. Podwyżki wzbudziły jednak powszechne oburzenie i były bezpośrednią przyczyną robotniczych protestów, z których pierwszy rozpoczął się 14 grudnia strajkiem w Stoczni im. Lenina w Gdańsku. W kolejnych dniach strajki i manifestacje uliczne miały miejsce w innych dużych miastach Wybrzeża (Gdyni, Elblągu, Słupsku i Szczecinie), a także w głębi kraju, m. in. w Białymstoku, Krakowie i Wałbrzychu. Do ich stłumienia władze skierowały milicję i wojsko, które użyły ciężkiego sprzętu i broni. W gwałtownych ulicznych starciach wzięło udział kilkadziesiąt tysięcy demonstrantów, a straty materialne przekroczyły 400 milionów ówczesnych złotych. Podpalono i zniszczono 19 budynków użyteczności publicznej. Według oficjalnych danych liczba zabitych wyniosła 45 osób, zaś rannych Najtragiczniejszy przebieg miały wydarzenia w Gdyni, gdy robotnicy wezwani przez Stanisława Kociołka do wznowienia pracy zostali ostrzelani przez wojsko zgodnie z decyzją Zenona Kliszki, blokujące dostęp do Stoczni im. Komuny Paryskiej. Symbolem gdyńskiego Grudnia stał się utrwalony na filmie i fotografii pochód z protestującymi, niosącymi na drzwiach ciało zabitego młodego człowieka i pokrwawioną biało-czerwoną flagę. Wobec tak wielkiej skali protestów i perspektywy dalszego rozlewu krwi kierownictwo partyjne postanowiło, nie bez nacisków ze strony Kremla, rozwiązać konflikt za pomocą zmian personalnych. 20 grudnia zmuszono Gomułkę do ustąpienia, a na jego miejsce na stanowisko I sekretarza KC PZPR wybrano Edwarda Gierka. Za pośrednictwem radia i telewizji zwrócił się on z apelem o powrót do pracy i zachowanie ładu. Obiecał też dialog z robotnikami, czego dał dowód 24 i 25 stycznia 1971 roku na spotkaniach ze stoczniowcami, zakończonych apelem o pomoc w wyjściu Polski z kryzysu. Nowe władze zostały dość dobrze przyjęte przez społeczeństwo, zwłaszcza po wycofaniu się z dniem 01 marca z grudniowych podwyżek cen. Również państwa Europy Zachodniej oceniły zmianę pozytywnie, udzielając Polsce olbrzymich kredytów na inwestycje i eksportując nowoczesne technologie. Ekipa Gierka, którą budował on od samego początku, dokonując znacznych zmian kadrowych, umiała wykorzystać propagandowo swoje otwarcie na świat, kupując np.licencję na produkcję Fiata 126p albo budując w Polsce fabrykę Coca-coli. Część kredytów przeznaczono n podwyżki płac, zwiększono zaopatrzenie poprzez import żywności i artykułów konsumpcyjnych. Przejściowo liberalizacji uległa cenzura, dzięki czemu zwiększyła się dostępność filmów, książek i muzyki, także z Zachodu. Zmianie uległ także stosunek władz do rolników indywidualnych i Kościoła. Wszystko to sprawiło, że pierwsza połowa dekady Gierka długo wspominana była przez Polaków z sentymentem, także w latach po transformacji ustrojowej.

23 1970 Źródło: Pochód pierwszomajowy zakończył się składaniem wieńców pod murem Stoczni Gdańskiej im. Lenina w okolicach Bramy nr 2, gdzie w grudniu 1970 roku zginęli stoczniowcy. Fot. Zenon Mirota / zbiory ECS

24 Źródło: W latach 80. powstało wiele różnorodnych form przypinek i plakatów upamiętniających Grudzień 70. Logo znajdujące się na tej przypince zaprojektowane zostało przez Krystynę Janiszewską, żonę twórcy logo Solidarności. Do dziś znak ten używany jest na wszystkich materiałach okolicznościowych związanych z upamiętnieniem rocznicy Grudnia 70. /Archiwum ECS MODUŁ I KOBIETY W 1970 ROKU; Pytania polecenia: 1. Do jakich wydarzeń doszło w 1970 roku? 2. Która grupa społeczna najmocniej ucierpiała? 3. Jaka była rola kobiet w wydarzeniach 1970 roku? Skomentuj na podstawie źródeł ikonograficznych. 4. W jaki sposób odnoszono się do ofiar Grudnia 1970 roku? NAPISZCIE W GRUPIE WIERSZ O CIERPIĄCYCH KOBIETACH, KTÓRE STRACIŁY W 1970 ROKU SWOICH MĘŻÓW, OJCÓW, BRACI. MOŻECIE ZAPROPONOWAĆ INNĄ TEMATYKĘ WIERSZA DOTYCZĄCĄ JEDNAK KOBIET I WYDARZEŃ GRUDNIA 1970 R. MODUŁ II KOBIETY W 1976 ROKU 1976 Pierwszym krokiem miała być podwyżka cen żywności od 28 czerwca 1976 roku, którą rząd przedstawił na posiedzeniu Sejmu 24 czerwca, propagandowo zostawiając parę dni na konsultacje społeczne. Ceny miały wzrosnąć znacząco: mięso o prawie 70 %, masło i nabiał o 50 %, cukier o 100 %. Przewidziano rekompensaty pieniężne: najniższe dla najmniej zarabiających, najwyższe dla najlepiej uposażonych. Przez szerokie rzesze społeczeństwa zostało to odczute jako jawna niesprawiedliwość, co wraz ze strachem o rosnące koszty utrzymania doprowadziło do wybuchu protestów. Przybrały one formę strajków, manifestacji i wieców, zaś w Radomiu, Ursusie i Płocku doszło do starć ulicznych. Najostrzej przebiegały zajścia w Radomiu, gdzie podpalono gmachy Komitetu Wojewódzkiego PZPR, Komendy Milicji i Urzędu Wojewódzkiego, a na ulicach trwały regularne walki z oddziałami ZOMO. W Ursusie, gdzie zablokowano tory kolejowe na trasie Warszawa Poznań, a także w Płocku manifestanci zaatakowani zostali, gdy praktycznie rozchodzili się już do domów. Łącznie 25 czerwca w całej Polsce strajki odbyły się w 97 zakładach pracy i wzięło w nich udział ponad 50 tysięcy osób. Władze odpowiedziały represjami zatrzymano kilka tysięcy osób, które były masowo bite przez milicjantów, zwolniono z pracy (w trybie natychmiastowym) ponad tysiąc robotników. Tak gwałtowne protesty

25 odniosły jednak skutek, gdyż rząd jeszcze tego samego dnia wieczorem wycofał się z podwyżki, co ogłoszono w radiu i telewizji. Wystąpienia robotnicze określono jednak jako wybryki chuligańskie i zarządzono zorganizowanie wieców, na których potępiano ich uczestników oraz wyrażano poparcie dla Gierka i jego ekipy. Jednocześnie w środowiskach intelektualistów związanych z opozycją rosło przekonanie o potrzebie solidaryzowania się z robotnikami. Oprócz krytycznych listów otwartych do władz jedną z pierwszych inicjatyw w tym kierunku było powstanie 23 września 1976 roku Komitetu Obrony Robotników, którego podstawową działalnością było pomaganie osobom skazanym po wydarzeniach czerwcowych oraz ich rodzinom. Problemy ekonomiczne pozostały jednak nierozwiązane. Wzrastało zadłużenie, gdyż kredyty z lat ubiegłych spłacano nowymi pożyczkami, które uzyskać było coraz trudniej i na coraz gorszych warunkach. Rząd usiłował przyhamować rozbuchane inwestycje, wybiórczo zatrzymując rozpoczęte budowy. Starano się też ograniczyć konsumpcję poprzez wprowadzenie od sierpnia 1976 roku kartek na cukier, a także przez ciche podwyżki wybranych artykułów. Były to działania niewystarczające, aby powstrzymać narastający z kwartału na kwartał kryzys, którego skutki stały się już widoczne dla całego społeczeństwa. Sprzyjało ono coraz bardziej organizacjom opozycyjnym, których liczba urosła po ratyfikowaniu przez Polskę Paktów Praw Człowieka ONZ. Obok powstał Komitet Obrony Robotników (KOR), Ruch Obrony Praw Człowieka i Obywatela, Ruch Młodej Polski, Studenckie Komitety Solidarności i Konfederacja Polski Niepodległej niezależna partia polityczna. Wzmogli swą aktywność działacze Wolnych Związków Zawodowych. Władze coraz gorzej radziły sobie z niezadowoleniem społecznym, czego wyrazem były nieskoordynowane działania od nasilania represji (aresztowania, pobicia opozycjonistów, śmierć Stanisława Pyjasa w maju 1977 roku) do momentów odprężenia (akt łaski w lutym 1977 i amnestia w lipcu tego samego roku dla uczestników wydarzeń czerwcowych). Źródło:

26 Źródło: , Warszawa, Polska. Głodówka członków i współpracowników KOR (Komitet Obrony Robotników) w kościele Św. Marcina w Warszawie, w proteście przeciwko przetrzymywaniu w areszcie 5 robotników z Radomia i Ursusa oraz członków i sympatyków KOR. Na zdjęciu uczestnicy głodówki, od lewej w dolnym rzędzie: Jerzy Geresz, Henryk Wujec, o. Aleksander Hauke-Ligowski, Tadeusz Mazowiecki (rzecznik głodujących), Lucyna Chomicka, Stanisław Barańczak; w górnym rzędzie: Ozjasz Szechter, Joanna Szczęsna, Bogusława Blajfer, Zenon Pałka, Eugeniusz Kloc, Kazimierz Świtoń, Barbara Toruńczyk, Bohdan Cywiński, Danuta Chomicka. Fot. autor nieznany / zbiory ECS MODUŁ II KOBIETA W 1976 ROKU; Pytania i zadania: 1. Rozwiń skróty: ROPCiO-... KOR-... KPN-... ZOMO-... PZPR-... MKS-... RMP Dlaczego w czerwcu 1976 roku zastrajkowali robotnicy? W jakich miastach doszło do protestów przeciwko władzy? 3. Jakich represji użyła władza komunistyczna przeciwko strajkującym? 4. Dlaczego inteligencja udzieliła pomocy uwięzionym robotnikom? 5. Jaką rolę odegrały kobiety w wydarzeniach 1976 roku i w KOR-ze oraz w ROPCiO? Jak walczyły o uwolnienie robotników? PRZEDSTAWCIE NA PLAKACIE GŁODÓWKĘ KOBIET W CELU UWOLNIENIA ROBOTNIKÓW Z WIĘZIEŃ, ICH UDZIAŁ W STRUKTURACH KOR I ROPCiO. PLAKAT POWINIENI ZAWIERAĆ JAKIEŚ HASŁA. MOŻECIE RÓWNIEŻ URZĄDZIĆ KLASOWY HAPPENING. MODUŁ III KOBIETY W 1980 ROKU 1980 Wizyta w Polsce Jana Pawła II, nowo wybranego polskiego papieża, w czerwcu 1979 roku ujawniła w pełni słabość ekipy rządzącej. Polacy coraz odważniej domagali się swoich praw. Zwiększała się liczba nielegalnych wydawnictw. W tej sytuacji zmiana na stanowisku premiera podczas VIII Zjazdu PZPR w lutym 1980 roku nie była w stanie złagodzić rosnącej niechęci do władz znaczącej części społeczeństwa polskiego. Po wyborach do Sejmu w marcu tego roku aparat rządzący usiłował uregulować sprawy gospodarcze kraju sięgając ponownie po projekt zwiększenia cen żywności. Podwyżka, wprowadzona 1 lipca 1980 roku, stała się punktem zapalnym dla fali strajków, ogarniających stopniowo cały kraj. Warstwy robotnicze zmęczone trudami codziennego życia w warunkach gospodarki niedoborów rynkowych i kłamstwami obowiązującej oficjalnie propagandy sukcesu, rozgoryczone były objawami lekceważenia ze strony partyjnych przedstawicieli władz, żyjących, wbrew socjalistycznym zasadom, na dużo wyższej stopie życiowej. Środowiska inteligenckie i studenckie związane z opozycją dostrzegały potrzebę solidaryzowania się z robotnikami, jednocześnie próbując im pomóc skonkretyzować możliwe do osiągnięcia cele. Po propagandowej klęsce władz, które cztery lata wcześniej wycofały się z podwyżek pod naciskiem masowych protestów, w społeczeństwie polskim wzrosła świadomość własnej siły. Potwierdzały to ustępstwa rządu, który częściowo ograniczył zasięg podwyżek lipcowych i podpisywał coraz to nowe porozumienia w kolejno strajkujących zakładach w kraju. Były to na ogół żądania płacowe, mające rekompensować zwiększające się koszty

27 utrzymania. W sierpniu zastrajkowali pracownicy Stoczni Gdańskiej, żądając oprócz wzrostu płac przywrócenia do pracy Anny Walentynowicz i Lecha Wałęsy. 16 sierpnia, po podpisaniu porozumienia z dyrekcją Stoczni, gdy większość strajkujących ruszała już do domów, podjęto decyzję o kontynuowaniu strajku w imię solidarności z pozostałymi zakładami Trójmiasta. Do Stoczni przyjechali ich przedstawiciele i utworzono Międzyzakładowy Komitet Strajkowy. Był to moment przełomowy, początkujący proces przemian, które po latach doprowadziły do upadku realnego socjalizmu w Polsce. Członkowie MKS sformułowali trochę chaotyczną listę 21 postulatów, wśród których najważniejszym było umożliwienie powstania całkowicie wolnych związków zawodowych. Z racji żądań o charakterze politycznym i w związku z faktem, iż reprezentowano ponad 150 zakładów, do których nieustannie dołączały następne, oczekiwano rozmów z najwyższymi władzami państwowymi. Zaniepokojony rząd początkowo nie kwapił się do rozmów, zalecając Służbie Bezpieczeństwa aresztowanie opozycjonistów. Część z nich dotarła jednak do Stoczni, tworząc później komisję ekspertów. Tymczasem powstał MKS w Szczecinie. Rząd postanowił rozpocząć rozmowy ze strajkującymi, jednocześnie dokonując zmian w swoim składzie. Pod wpływem nacisku ze strony Moskwy przygotowywano też rozwiązania siłowe. Strajki rozszerzały się jednak na resztę kraju. Po powstaniu MKSów we Wrocławiu i Wałbrzychu, a także przerwaniu pracy w kilku kopalniach na Śląsku i w Zagłębiu Miedziowym, rząd zdecydował się na podpisanie porozumień: 30 sierpnia w Szczecinie, a dzień później w Gdańsku (gdzie MKS zrzeszał już ponad 700 przedsiębiorstw). Następnego dnia wypuszczono aresztowanych opozycjonistów. Źródło: Źródło:Anna Walentynowicz jej zwolnienie z pracy było bezpośrednia przyczyną wybuchu strajku Stoczni Gdańskiej im. Lenina w sierpniu 1980 roku. Fot. Fot. Stanisław Markowski / zbiory ECS Anna Walentynowicz ( ) Suwnicowa. Od roku 1978 działaczka Wolnych Związków Zawodowych (WZZ) Wybrzeża. Zwolnienie jej z pracy na sześć miesięcy przed emeryturą było bezpośrednią przyczyną wybuchu strajku 14 sierpnia 1980 roku, który zapoczątkował Solidarności. W trzecim dniu strajku, kiedy doszło do porozumienia z władzami stoczni w kwestii przywrócenia jej do pracy, a strajk został oficjalnie zakończony, Walentynowicz była jedną z czterech kobiet (Alina Pienkowska, Henryka Krzywonos, Ewa Ossowska), które zatrzymały wychodzących ze stoczni. Tym samym

28 przyczyniła się do tego, że strajk przybrał charakter strajku solidarnościowego z innymi zakładami pracy na Wybrzeżu i w Polsce. Podczas strajku była członkinią Międzyzakładowego Komitetu Strajkowego (MKS) Stoczni Gdańskiej im. Lenina, następnie Prezydium Międzyzakładowego Komitetu Założycielskiego NSZZ Solidarność Gdańsk. Została internowana w Fordonie, potem Gołdapi. Po wyjściu na wolność nadal prowadziła działalność opozycyjną. Aresztowana ponownie 4 grudnia 1983 roku w Katowicach, na wolność wyszła dopiero po czterech miesiącach. W 1989 była przeciwniczką rozmowy z władzami PRL podczas obrad Okrągłego Stołu. Została współzałożycielką Fundacji Promocji Sztuki Sakralnej (1989). Od roku 1991 przebywała na emeryturze. W 2000 odmówiła przyjęcia tytułu Honorowego Obywatela Gdańska. W 2005 odznaczona Medalem Wolności przyznawanym przez amerykańską Fundację Ofiar Komunizmu, a w 2006 Orderem Orła Białego. Zginęła w katastrofie lotniczej 10 kwietnia 2010, towarzysząc Prezydentowi RP Lechowi Kaczyńskiemu w podróży do Katynia. Źródło: Kobiety protestujące przeciwko brakom w zapatrzeniu sklepów w żywność, Łódź ul. Piotrkowska Fot. Jacek Awakumowski / zbiory ECS