NAJWIĘKSZE ATRAKCJE TURYSTYCZNE WOJEWÓDZTWA ŚWIĘTOKRZYSKIEGO

Transkrypt

1 NAJWIĘKSZE ATRAKCJE TURYSTYCZNE WOJEWÓDZTWA ŚWIĘTOKRZYSKIEGO

2 Kielce Tekst, opracowanie i redakcja: Yoostyna Sardey & MCA team Współpraca: Małgorzata Fornalczyk i Sylwia Skuta Opracowanie map: Andrzej Krzyśków Fotografie: J. Kruk (28), J. Krywult (14), B.I. Makowska (24), P. Niziołek (21), K. Pęczalski (okładki oraz: 4, 5, 6, 7, 8, 10, 11, 13, 14, 15, 16, 17, 18, 19, 21, 22, 25, 26, 29, 30), D. Ramiączek (27, 29, 30), M. Rawluk (3, 4, 6), J. Sierokosz (25), Thysiek (1, 2, 4, 5, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15, 16, 17), Ł. Zys (okładka front oraz 2), K. Żołądek (26) Ponadto w wydawnictwie wykorzystano zdjęcia udostępnione przez Urząd Marszałkowski Województwa Świętokrzyskiego (okładki oraz: 3, 8, 9, 10, 11, 18, 19, 20, 22, 24, 25, 26, 27, 28, 30, 31) oraz Aeroklub Kielecki (18), Muzeum Minerałów i Skamieniałości w Św. Katarzynie (27), Urząd Gminy w Bielinach (28), Europejskie Centrum Bajki im. Koziołka Matołka w Pacanowie (28), Targi Kielce Sp. z o.o. (31) Skład: Andrzej Krzyśków, Paweł Niziołek Wydawca: Media Consulting Agency - Wrocław 2009 Wymienionym wyżej instytucjom i organizacjom oraz pracownikom Urzędu Marszałkowskiego Województwa Świętokrzyskiego w Kielcach, którzy pomogli w powstaniu tego wydawnictwa Wydawca - Media Consulting Agency - składa serdeczne podziękowania.

3 Perły Ziemi Świętokrzyskiej Czy warto poświęcić urlop lub choćby kilka dni, bądź weekend, by wpaść na Ziemię Świętokrzyską? Dla jednych to pytanie retoryczne, większość jednak ono zadziwia: nie bardzo wiedzą po co tam jechać i co tam robić? I właśnie im dedykujemy niniejsze wydawnictwo. Obiecujemy, że nie będziemy tu uprawiać natrętnej reklamy ani przekonywać zawiłym historyczno-kulturowym wywodem. Nie będziemy przywoływać haseł, sloganów, czy innych turystyczno-marketingowych mantr, powtarzanych już przez kilka lat. Nie były one efektywne, skoro jeszcze niedawno, dla nas samych, wyprawa w Świętokrzyskie była czymś kosmicznym na Kielecczyznę po co? I była to chyba typowa reakcja na ten stanowiący zaledwie czteroprocentowy fragment powierzchni Polski, niezbyt ludny, położony w centrum, ale jakoś tak na uboczu kraju, region. Region nieznany Poznawaliśmy Świętokrzyskie podczas długiego okresu prac przygotowawczych, redakcyjnych spotkań, rozmów i wyjazdów. W tym czasie odwiedzaliśmy te ziemie wielokrotnie: późną wiosną, kilkakrotnie latem, jesienią, nawet śnieżną zimą, spędzając tu w sumie ponad miesiąc. Chodziliśmy ścieżkami i szlakami: sami i z przewodnikami, rozmawialiśmy z gospodarzami, fotografowaliśmy i dokumentowaliśmy przebyte trasy, sięgaliśmy do historycznych źródeł zafascynowani bogactwem tej ziemi. I nie poznaliśmy Świętokrzyskiego jeszcze tak, jak na to zasługuje. Wciąż go chcemy poznawać i odkrywać, bo ten region imponuje i zachwyca ciekawą przyrodą, historią, wspaniałymi zabytkami sztuki i architektury, bezcennymi pamiątkami historycznymi, archeologicznymi, geologicznymi, najstarszymi w kraju tradycjami przemysłowymi, folklorem. Imponuje i zachwyca: Sandomierz, Wiślica, Jędrzejów, Wąchock, Opatów, Pińczów, Ujazd, Szydłów, Św. Krzyż i Św. Katarzyna, Chęciny, Bodzentyn, Koprzywnica, Busko-Zdrój, Końskie, Sielpia, Maleniec, Nagłowice, Oblęgorek, Bobrza, Nietulisko, Samsonów, Chmielnik. Przyznacie, że całkiem sporo hitów, jak na tak niewielki region. A to tylko losowo wybrana i niepełna lista świętokrzyskich skarbów. Miejscowi wolą je nazywać perłami Zatem przed Czytelnikami cały sznur świętokrzyskich pereł. I choć zapewne wielokrotnie tekst nie oddaje uroku i magii opisywanych miejsc, wierzymy że może być swoistym katalizatorem, przyspieszającym Wasz kontakt z Regionem Świętokrzyskim. Z regionem, który warto odkryć dla siebie, który pozwoli siebie lepiej zrozumieć, a dzięki poznaniu zrozumieć innych. Po lekturze, już na szlaku oddajcie się w ręce wspaniałych świętokrzyskich przewodników, ludzi znających i kochających tę ziemię, znakomitych fachowców i świetnych gawędziarzy. Wszystkim Im spotkanym na świętokrzyskim szlaku i na kawie, za te spotkania i przekazaną wiedzę serdecznie dziękujemy. MCA Team 1

4 2Perły Ziemi Świętokrzyskiej 2 Święty Krzyż Każdy wie, a tę wiedzę potwierdza wieść gminna, że przed wiekami na Łysej Górze odbywały się sabaty czarownic. Czczono tu Ladę, Bodę czy Lelię, Śwista, Pośwista czy Pogodę. O fakcie uprawiania kultowych obrzędów pogańskich mówią nie tylko ludowe przekazy, świadczą też pozostałości kamiennego wału kultowego z ok. VIII w. otaczającego wierzchołek góry. Za panowania Bolesława Chrobrego w tym kamiennym kręgu otaczającym szczyt Łysej Góry postawiono niewielki kościółek pod wezwaniem Trójcy Przenajświętszej. W czasach Krzywoustego zaczęto tu wznosić zabudowania benedyktyńskiego eremu, który kilkadziesiąt lat później złupili i zniszczyli Tatarzy. Odbudowany klasztor, gdzie przechowywane były podarowane przez św. Emeryka, relikwie Krzyża Świętego, aż do potopu szwedzkiego był ważnym punktem na pątniczym szlaku. Zniszczony i odbudowany ponownie w końcu XVII stulecia zespół klasztorny spłonął niemal do cna wiek później. Wzniesiony ponownie w późnobarokowo-klasycystycznym stylu, odzyskał swą świetność, pomimo (w 1819 r.) kasaty zakonu benedyktynów. Dziś Święty Krzyż, od 1936 r. pod opieką Misjonarzy Oblatów, wciąż jest ważnym miejscem kultu religijnego przyciągającym na szczyt Łyśca (595 m n.p.m.) licznych wiernych. Pielgrzymi i turyści którzy dotrzeć tu mogą: z Nowej Słupi tzw. Drogą Królewską, z Huty Szklanej (trasa prowadząca drogą asfaltową) lub czerwonym szlakiem z Trzcianki, zwiedzić mogą klasycystyczny kościół z XVIII w. z fragmentem ciosowego muru nawy z wieku XIII, gotyckie krużganki wokół wirydarza oraz kaplicę Oleśnickich, w której znajdują się szczątki Krzyża Świętego. Warto też obejrzeć eksponaty w Muzeum Misyjnym Misjonarzy Oblatów Marii Niepokalanej oraz zobaczyć Wystawę Świętokrzyskiego Parku Narodowego. Sanktuarium Relikwii Drzewa Krzyża Świętego Święty Krzyż 1, Bieliny, gmina Nowa Słupia tel czynne: dni powszednie niedz. i święta Jaskinia Raj Mówi się o raju na ziemi, ale w Świętokrzyskim Raj został odkryty pod ziemią. W czerwcu 1972 roku, po niezbędnych pracach zabezpieczających i adaptacyjnych jaskinia Raj (długość trasy turystycznej 180 metrów, czas zwiedzania 45 min.) została otwarta dla ruchu turystycznego. To jedna z najpiękniejszych jaskiń krasowych z bogatą szatą naciekową na stropie, ścianach i dnie. Tworzą ją m.in. stalaktyty, stalagmity, zasłony, draperie i polewy, kolumny i misy naciekowe. Atrakcyjną i widowiskową rzadkością są pizoidy zwane perłami jaskiniowymi, czyli luźne kuliste nacieki. W jaskiniowym namulisku znaleziono prezentowane obecnie na przyjaskiniowej wystawie krzemienne narzędzia pracy człowieka neandertalskiego, a także szczątki prehistorycznych zwierząt: mamuta, nosorożca włochatego i niedźwiedzia jaskiniowego. Jaskinia Raj Chęciny Rezerwacja: tel./fax czynne: 15.I-15.XI wt.-niedz

5 Góry Pieprzowe i Wąwóz Królowej Jadwigi W dolinie Wisły, na granicy Sandomierza i gminy Dwikozy leżą Góry Pieprzowe. Zbudowane są z wychodnich skał, które powstały ponad 500 milionów lat temu. Nazwa tego miejsca związana jest z barwą łupków kambryjskich, przypominających kolorem pieprz. Góry Sandomierskie tworzą unikatowy w Europie rezerwat geologiczno-przyrodniczy z największym skupiskiem naturalnie występujących gatunków dzikich róż i granatowo owocujących jałowców. Stąd też roztacza się piękny widok na dolinę Wisły oraz skarpę Starego Miasta. Drugą osobliwością przyrodniczą Sandomierza jest głęboki, miejscami na 10 m i długi na 400 m, wypłukany przez wody opadowe lessowy Wąwóz Królowej Jadwigi. Na jego urwiskach występuje roślinność stepowa, między innymi wisienka karłowata. Wąwóz zawdzięcza swą nazwę urodzonej w 1374 roku Królowej Jadwidze, która goszcząc w Sandomierzu, zwykle się tędy przechadzała. Sandomierz Sandomierz posiada metrykę starszą niż piastowskie państwo. W Kronice Galla uznawany jest obok Krakowa i Wrocławia za jeden z ważniejszych lechickich grodów. To miasto ponad 120 cennych i niezwykłych zabytków architektury z różnych epok, będących świadectwem znaczenia jakie odgrywało w historii Polski i Europy. Specyficzny charakter Sandomierzowi nadają kościoły, muzea, zabytki, a panorama od strony Wisły należy do najatrakcyjniejszych w Polsce. Sandomierz jako zespół urbanistyczno architektoniczno krajobrazowy został wpisany do rejestru zabytków o światowej randze. Do najwyższej klasy zaliczane są: średniowieczny układ urbanistyczny miasta z renesansowym ratuszem w centrum rynku oraz jeden z najstarszych obiektów ceglanych na terenie naszego kraju kościół św. Jakuba, Zamek Kazimierzowski obecnie siedziba Muzeum Okręgowego, Brama Opatowska jedyna zachowana do dziś brama w systemie obwarowań murów obronnych oraz katedra z XIV w. z cennymi freskami bizantyjsko-ruskimi wewnątrz. W późnorenesansowym Collegium Gostomianum z XVII w. od ponad 400 lat funkcjonuje jedna z najstarszych szkół średnich w kraju, a Dom Długosza doskonale zachowany przykład gotyckiego domu mieszkalnego mieści bogate zbiory Muzeum Diecezjalnego. Na turystów czekają również owiane tajemnicą sandomierskie lochy Podziemna Trasa Turystyczna o długości 470 m i głębokości dochodzącej do 12 m poniżej poziomu rynku. Jak głosi legenda zginęła tam zasypana zwałami osuwającej się ziemi córka miejscowego wójta, Halina Krempianka, która podziemnymi korytarzami wprowadzała najeżdżających na miasto Tatarów. Punkt Informacji Turystycznej Oddział PTTK w Sandomierzu Rynek 12, Sandomierz tel , tel./fax Rejsy statkiem po Wiśle Niecodziennych wrażeń i widoków dostarczy każdemu turyście podróż statkiem po Wiśle. Podczas rejsu można podziwiać urzekającą panoramę położonego na wysokiej skarpie Sandomierza, a dwugodzinne Rejsy o zachodzie słońca z postojem w doskonałym miejscu widokowym dostarczą niezapomnianych wrażeń. Ponadto bezpośredni kontakt z przyrodą oraz nadbrzeżnymi pejzażami zapewniają całodzienne spływy środkowym przełomem Wisły z Sandomierza do Baranowa lub Annopola. Rejsy statkiem po Wiśle Żegluga Śródlądowa Tadeusz Prokop ul. Kochanowskiego Sandomierz tel , Punkt Informacji Turystycznej patrz wyżej Perły Ziemi Świętokrzyskiej 3

6 4Perły Ziemi Świętokrzyskiej 4 Krzemionki k. Ostrowca Świętokrzyskiego Podziemne kopalnie w Krzemionkach Opatowskich odkrył w 1922 roku geolog Jan Samsonowicz. W tych pradawnych kopalniach wydobywano krzemień pasiasty, wówczas surowiec niezbędny przy wytwarzaniu narzędzi. Przez kilka tysiącleci był to podstawowy artykuł eksportowy, a pochodzące stąd kamienne groty do strzał i włóczni, siekierki i krajaki naukowcy znajdują w całej Europie. Na terenie neolitycznych kopalni powstał rezerwat archeologiczny z dobrze zachowanym krajobrazem nakopalnianym: hałdami i lejami poszybowymi oraz znakomicie zrekonstruowaną architekturą podziemi. Dzięki blisko 500-metrowej podziemnej trasie turystycznej odwiedzający to miejsce mogą prześledzić prawie wszystkie techniki wydobywania krzemienia pasiastego i zobaczyć unikatowe na skalę światową kopalnie komorowe. Prócz zachowanego kompleksu kopalń znajdują się tu: rekonstrukcja szybu i obozowiska przyszybowego oraz górniczej osady z chałupami społeczności kultur pucharów lejkowatych i amfor kulistych, gdzie znajdowały się magazyny żywności, mieszkali rzemieślnicy i zaczynali działać pierwsi kupcy. Teren ten jest również miejscem interesujących lekcji muzealnych. Muzeum i Rezerwat Archeologiczno-Przyrodniczy Krzemionki k. Ostrowca Św., Ostrowiec Świętokrzyski tel./fax czynne: V-IX pn.-pt , sob niedz. i święta , VII i VIII sob.- niedz IV i X pn.-sob , niedz. i święta XI-III pn.-sob , niedz. i święta Zamek Krzyżtopór Wzniesiony przez Wawrzyńca Senesa w latach zamek Krzyżtopór (krzyż symbol wiary, topór herb Ossolińskich) był jedną z najwspanialszych rezydencji magnackich w Polsce. Ufundowany przez wojewodę sandomierskiego Krzysztofa Ossolińskiego, na planie regularnego pięcioboku monumentalny obiekt, składał się z zespołu pałacowego, mieszkalno-gospodarczego i bastionowego systemu fortyfikacji. Według legendy zamek posiadał 4 baszty tyle co pór roku, 12 sal tyle ile miesięcy, 52 pokoje tyle ile tygodni oraz 365 okien tyle ile dni w roku. Zamek w Ujeździe to budowla pełna jak na czasy w których powstała nowatorskich rozwiązań inżynierskich: Krzyżtopór posiadał system wentylacyjny i grzewczy, funkcjonowała instalacja wodociągowa o unikalnej konstrukcji, a nad salą jadalną w jednej z wież znajdowało się akwarium wypełnione egzotycznymi rybami. Na budowę i wyposażenie zamku Ossoliński jeden z najzamożniejszych magnatów Rzeczpospolitej wydał 30 milionów czerwonych złotych, tj. dziesięć razy więcej niż ówczesny sejm przeznaczał rocznie na wojnę ze Szwecją. Obecnie jest udostępnioną do zwiedzania ruiną stałą, ożywającą podczas licznie organizowanych tu turniejów i pokazów walk rycerskich. Zamek Krzyżtopór w Ujeździe tel czynny: od 8.00 do zmroku Wiślica Wiślica jeden z najstarszych ośrodków plemiennych, w średniowieczu jeden z najważniejszych ośrodków grodowych, którego początki datowane są na wiek X, legendy zaś dodają jej jeszcze kilka stuleci. Wiślicę uważa się za centrum pierwszego państwa Wiślan. Z tamtych odległych czasów nie zachowało się nic, poza archeologicznymi stanowiskami w miejscach dawnego grodziska. Uwagę przykuwa ufundowana przez Kazimierza Wielkiego gotycka kolegiata pw. Narodzenia Najświętszej Marii Panny, w której podziemiach odkryto pozostałości wcześniejszej budowli romańskiej i unikalną płytę podłogową tzw. Płytę Orantów z 1170 r., oraz chrzcielnicę. W obrębie zabytkowego układu urbanistycznego na uwagę zasługują m.in.: pozostałości kościoła św. Mikołaja z X-XII w., Dom Długosza z 1460 r., ufundowany przez słynnego kronikarza jako mieszkanie dla wikariuszy kolegiaty wiślickiej oraz gotycka dzwonnica. Wiślica to także miejsce pierwszej polskiej kodyfikacji prawa tzw. Statutów Wiślickich z 1347 roku. Muzeum Regionalne Dom Długosza Plac Solny 32, Wiślica tel , czynne: śr.-niedz

7 Opatów Wśród zalesionego pasma Gór Jeleniowskich, na Wyżynie Sandomierskiej leży Opatów, jedno z najstarszych polskich miast. Kiedyś osada i gród warowny położony na skrzyżowaniu ważnych szlaków kupieckich, później zdobywające na znaczeniu miasto. Najcenniejszym zabytkiem Opatowa jest romańska trójnawowa bazylika pod wezwaniem św. Marcina z XII w. z reliefową płytą z brązu tzw. Lamentem Opatowskim. W Kolegiacie uwagę zwraca renesansowy obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem i św. Janem, a także polichromie, portale wewnętrzne i detale kamieniarskie oraz barokowe stalle kanonickie. Prócz Kolegiaty warto zobaczyć: pozostałości renesansowego systemu obronnego miasta z Bramą Warszawską, klasztor OO Bernardynów z jednonawowym rokokowym kościołem Wniebowzięcia NMP, ratusz w rynku. Atrakcją Opatowa jest podziemna trasa turystyczna powstała na bazie układu dawnych piwnic kupieckich i wyrobisk połączonych na różnych poziomach schodami. To unikatowy przykład architektury podziemnej, zawierający 50 łukowo sklepionych komór, biegnący pod rynkiem na głębokości ponad 14 m. Punkt Informacji Turystycznej Oddział PTTK w Opatowie Pl. Obrońców Pokoju 18, Opatów, tel Chęciny Na szycie dominującego nad Chęcinami wzgórza wzniesiony został pod koniec XIII wieku niewielki zameczek biskupa Jana Muskaty, rozbudowany później przez Kazimierza Wielkiego. W następnym stuleciu nadano mu ostateczny kształt, wydzielając zamek właściwy z dwiema cylindrycznymi wieżami oraz pełniący funkcje gospodarcze zamek niższy z czworoboczną wieżą. Znajdująca się na jego dziedzińcu, głęboka studnia według legendy miała być połączona podziemnymi ścieżkami z klasztorem na kieleckiej Karczówce, zaś dotąd nie odkryte lochy miały wypełniać królewskie skarby, gromadzone przez królową Bonę. Dzisiaj królewski zamek w Chęcinach to malownicza ruina, z której rozciąga się wspaniały widok na okolicę. Atrakcją nie tylko turystycznego sezonu jest też ukazująca się nocą Biała Dama duch niezwykle chciwej królowej Bony, powracającej po zakopane skarby. Prócz zamku w Chęcinach znajduje się również szereg innych zabytkowych obiektów m.in.: wczesnobarokowy klasztor s. Bernardynek, kościół i klasztor Franciszkanów ufundowany przez Kazimierza Wielkiego w 1368 roku, kościół parafialny wzniesiony w pierwszej połowie XIV w. oraz renesansowy budynek dawnej karczmy zwany Niemczówką. Widomym śladem obecności Żydów w Chęcinach jest synagoga zbudowana w połowie XVII wieku, znajdująca się przy obecnej ulicy Długiej 21, obok dawnego domu rabina. Dziś mieści się tu Gminny Ośrodek Kultury. Zamek Królewski Chęciny, tel (Paweł Górajski) czynne: Zespół Pałacowy w Kurozwękach XIV-wieczny zamek w Kurozwękach to dawna warownia założona na sztucznym nasypie na terenie zalewowym rzeki Czarnej, przekształcona w następnych wiekach w rezydencję pałacową. Centralną budowlą tej barokowoklasycystycznej rezydencji jest budynek zamkowy, z bogato zdobioną pięcioosiową fasadą oraz krużgankowym dziedzińcem. Warto zwiedzić wnętrza kurozwęckiego pałacu wraz z piwnicami oraz skorzystać z noclegów w stylowych wnętrzach pałacu, Oranżerii i Oficyny. Niecodzienną atrakcją zespołu pałacowo- parkowego w Kurozwękach jest liczące ponad 80 sztuk, stado bizonów amerykańskich, które można oglądać z wnętrza wozu safari bizon. Nieopodal mieści się stadnina koni arabskich, niewielkie zoo i ciekawy labirynt w kukurydzy. Miłośnicy aktywnego wypoczynku mogą pojeździć konno, rowerem, zagrać w paint-ball lub spróbować swych sił na zjeżdżalni linowej. Na życzenie organizowane są również pokazy walk rycerskich, artylerii i dawnych tańców. Pensjonat Popielówka Zespół Pałacowy sp. z o.o. ul. Zamkowa 3, Kurozwęki, Staszów tel , , Fax Perły Ziemi Świętokrzyskiej

8 6Perły Ziemi Świętokrzyskiej 6 Jurapark w Bałtowie Niepowtarzalną okazję zobaczenia i obcowania z naturalnej wielkości prehistorycznymi gadami daje wizyta w Bałtowskim Parku Jurajskim. Na około 3-hektarowym obszarze w miejscowości Bałtów koło Ostrowca Świętokrzyskiego stoi ponad 40 modeli dinozaurów. Zwiedzanie parku to podróż w czasie poprzez okresy geologiczne od kambru do dziś. Nie lada atrakcję stanowią naturalnej wielkości rekonstrukcje kilkudziesięciu dinozaurów i innych wymarłych zwierząt. Największy z nich sejsmozaur ma 47 m długości. Zwiedzanie JuraParku można połączyć z innymi atrakcjami Bałtowa: oglądaniem z pokładu amerykańskiego schoolbusa m.in.: lam, muflonów, wielbłądów, dzików, owiec, antylop czy strusi afrykańskich w Zwierzyńcu Bałtowskim; przejażdżką wierzchem i zwiedzaniem ośrodka jazdy konnej W Krainie Koni. Dla najmłodszych turystów został przygotowany plac zabaw, gdzie wśród różnych atrakcji na dzieci czeka odkopywanie szkieletu kilkunastometrowego tyranozaura i warsztaty geologiczno-plastyczne. Pobyt w Bałtowie uatrakcyjniają spływy tratwami rzeką Kamienną, a zimową porą profesjonalnie przygotowany stok, wyciągi i dwie trasy narciarskie. Jurapark Bałtów Bałtów 8a (12 km na północ od Ostrowca Św.) tel lub 21 Muzeum im. Przypkowskich w Jędrzejowie W dwóch osiemnastowiecznych kamieniczkach, przy jędrzejowskim rynku mieści się otwarte w 1909 r. muzeum powstałe w oparciu o prywatną kolekcję Feliksa Przypkowskiego. Dzięki dość niecodziennej pasji lekarza z Jędrzejowa, który od 1895 r. gromadził zabytkowe zegary słoneczne i rozmaite przyrządy do mierzenia czasu: klepsydry, zegary ogniowe i mechaniczne, a także przyrządy astronomiczne, powstał trzeci pod względem liczebności i wartości eksponatów, po Chicago i Oxfordzie, taki zbiór na świecie. W dziale starodruków do najcenniejszych należy dzieło Kopernika z 1566 r. De revolutionimbus orbium coelestium, oraz egzemplarze z autografami Heweliusza, Kartezjusza i Huyghensa. Muzeum prezentuje też zabytkowe i wypełnione zbiorami sztuki wnętrza mieszkania rodziny Przypkowskich: zrekonstruowany gabinet lekarski, apartament w stylu XVIII w., kuchnię i spiżarnię. Dąb Bartek Jest jednym z trzech najstarszych polskich dębów szypułkowych. W latach międzywojennych uchodził za najokazalszy i najcenniejszy zabytek przyrody, o czym w 1934 r. zdecydował specjalny sąd konkursowy. Powszechnie uważa się, że ma 1200 lat, chociaż naukowcy najczęściej określają jego wiek na ok. 700 lat. Wciąż wydaje owoce i przyrasta. Ostatnie pomiary wykonane w 1993 r. wykazały, że drzewo ma ok. 30 m wysokości, koronę o rozpiętości do 40 m, obwód pnia 985 cm, a pierśnicę 314 cm. Tuż obok syn Bartka młody dąb posadzony dla uczczenia 1000-lecia Państwa Polskiego. Muzeum im. Przypkowskich Pl. Kościuszki 7/8, Jędrzejów tel , czynne: wt.-niedz. 16.IV-15.X X-15.IV

9 Karczówka Karczówka to malownicze, porośnięte starodrzewiem sosnowym wzgórze, położone w zachodniej części Kielc. Na szczycie znajduje się piękny pobernardyński klasztor z XVII wieku ufundowany przez biskupa Marcina Szyszkowskiego jako wotum wdzięczności za uratowanie Kielc przed epidemią cholery. Do wzniesionego tu w latach wczesnobarokowego kościoła sprowadzono relikwie świętego Karola Boromeusza, później świątynię rozbudowano a karczówkowski zespół architektoniczny powiększono o budynki klasztorne. Dziś w kościółku warto zobaczyć figurę świętej Barbary patronki górników, wykonaną z jednej bryły galeny rudy ołowiu, wydobytej nieopodal Karczówki. Znajdziemy tu też obraz przedstawiający Szwedów na Karczówce w 1655 r. i portret fundatora klasztoru Marcina Szyszkowskiego. Przed klasztorem ulokowana jest kaplica MB Fatimskiej. Obok znajduje się punkt widokowy skąd przy dobrej pogodzie podziwiać można panoramę miasta oraz Gór Świętokrzyskich. Klasztor na Karczówce Kielce, skr. poczt. 17, tel , Muzeum Narodowe Siedzibą Muzeum Narodowego w Kielcach jest barokowy pałac, jeden z symboli miasta, była rezydencja biskupów krakowskich, wzniesiona na Wzgórzu Zamkowym w latach To najlepiej zachowany obiekt architektoniczny w Polsce z czasów Wazów. W salach na piętrze zachowały się oryginalne wnętrza, stropy belkowe, malowidła i fryzy malowane na ścianach. W 1816 r. Stanisław Staszic stworzył tu Szkołę Akademiczno-Górniczą. Pałac pełnił również rolę sztabu legionowego Józefa Piłsudskiego, biura werbunkowego, drukarni, poczty, biura przepustek i siedziby redakcji lokalnego dziennika. Działające tu od 1971 r. muzeum posiada ekspozycje stałe: zabytkowe wnętrza z XVII i XVIII w., dawne uzbrojenie europejskie i wschodnie, Sanktuarium Marszałka Józefa Piłsudskiego, galerię malarstwa polskiego i sztuki zdobniczej (od pocz. XVII w. do lat 50. XX w. m.in. P. Michałowski, J. Kossak, J. Brandt, J. Chełmoński, J. Malczewski). Z tyłu pałacu, zrekonstruowany zamkowy Ogród Włoski. Muzeum Narodowe Pałac Biskupów Krakowskich Plac Zamkowy 1, Kielce Kasa biletowa: tel , czynne: wt , śr.-niedz Katedra Historia kieleckiej katedry sięga II połowy XII wieku. W 1171 r. roku biskup krakowski Gedeon ufundował tu świątynię zbudowaną w stylu romańskim. Po licznych zniszczeniach, odbudowach i przebudowach prowadzonych od XIII do XIX wieku zyskała obecny wygląd wczesnobarokowej, trójnawowej bazyliki na planie krzyża, którego poprzeczne ramiona stanowią wieże z małymi bocznymi nawami. Efekty prac modernizacyjnych prowadzonych szczególnie intensywnie w latach można oglądać do dzisiaj: wykonany przez krakowskich rzeźbiarzy barokowy ołtarz główny z obrazem Matki Boskiej Wniebowziętej pędzla Szymona Czechowicza, ołtarze boczne, ambonę czy loże biskupie. Odwiedzając kielecką katedrę należy też zwrócić uwagę na gotycki tryptyk przedstawiający koronację Matki Bożej oraz postacie świętych Wojciecha i Stanisława; polichromie z 1898 r. czy galenową płaskorzeźbę Marii Panny. W nawie bocznej (południowej) znajduje się słynący łaskami obraz Matki Boskiej Łaskawej Kieleckiej. We wrześniu 1971 w 800-lecie świątyni decyzją papieża Pawła VI nadano jej tytuł bazyliki mniejszej, zaś turystom udostępniono do zwiedzania skarbiec i podziemia katedralne. Katedra pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny Plac Marii Panny 3, Kielce, tel Skarbiec katedralny czynny po wcześniejszym uzgodnieniu telefonicznym 7Kielce stolica regionu 7

10 8Kielce stolica regionu 8 Kieleckie Centrum Kultury Kieleckie Centrum Kultury to reprezentacyjna placówka kulturalna Kielc i Województwa Świętokrzyskiego, organizator wielu przedsięwzięć kulturalnych o ponadregionalnym zasięgu. Swoją siedzibę mają tutaj Filharmonia Świętokrzyska, Scena Autorska, Kielecki Teatr Tańca, Ognisko Baletowe, galeria malarstwa i sztuki współczesnej, studium gitary klasycznej oraz kilkanaście stowarzyszeń i organizacji kulturalnych. Sercem gmachu głównego Kieleckiego Centrum Kultury jest sala widowiskowa na 700 miejsc i jedna z trzech największych w Polsce scena o powierzchni 520 m 2, wyposażona w dwie sceny obrotowe oraz nowoczesną aparaturę oświetleniową i akustyczną. Poza dużą jest też mała scena z widownią na 200 osób. Tutaj przedstawiane są spektakle teatralne, odbywają się koncerty kameralne i recitale, imprezy literackie, organizowany jest doroczny Ogólnopolski Przegląd Form Dokumentalnych Nurt. Kieleckie Centrum Kultury Plac Moniuszki 2 b, Kielce tel Muzeum Zabawek i Zabawy Muzeum Zabawek i Zabawy mieści się w zabytkowym XIX-wiecznym budynku dawnych hal targowych. Jest największym i najstarszym muzeum zabawek w Polsce. Najcenniejszą część jego zbiorów stanowią zabawki historyczne, wśród których znaleźć można m.in. lalki z przełomu XIX/XX w., pochodzące z XIX wieku: żołnierzyki ołowiane, niemiecką miniaturową maszynę do szycia, rzutnik na szklane przezrocza, pokoiki dla lalek, zestawy mebelków lalkowych, zagraniczne i polskie klocki, są też lalki Barbie, modele samochodów, samolotów, statków, kolejka elektryczna i marionetki teatralne. Placówka posiada również interesujące wystawy stałe takie jak: Wesoła Gromada, Popołudniowa herbatka, Wystawa zabawek pluszowych, Na babcinym strychu, Kolejka elektryczna, W świecie motoryzacji, Wystawa klocków lego, Świętokrzyski stragan, Mój teatr itp. Muzeum Zabawy i Zabawek pl. Wolności 2, Kielce, tel , tel./fax czynne: wt.-niedz Georaj Kielce uznawane są za miasto o wybitnych walorach geologicznych, na terenie którego znajdują się aż cztery rezerwaty geologiczne. Najbardziej znanym jest Kadzielnia, skalne wzgórze zbudowane z wapieni górnodewońskich. Występują tu liczne skamieniałości koralowców, głowonogów i innych zwierząt morskich sprzed 350 mln lat oraz ciekawe przykłady różnorodnych zjawisk tektonicznych, mineralizacyjnych i krasowych. Kadzielnia stanowi największe skupisko grot i jaskiń na Kielecczyźnie. W tym niezwykłym miejscu znajduje się także malowniczo położony amfiteatr kielecki. Rezerwat skalny Ślichowice to odsłonięty przy eksploatacji kamienia profil geologiczny z obalonym dużym fałdem skalnym, obrazujący hercyńskie procesy tektoniczne Gór Świętokrzyskich. W leżącym na wschodnim krańcu Pasma Kadzielniańskiego dawnym kamieniołomie, dziś rezerwacie przyrody Wietrznia im. Zbigniewa Rubinowskiego znajdują się wapienie górnodewońskie o zmiennej grubości ławic, w których występuję szczątki fauny ramienionogów, koralowców, ślimaków, małży, trylobitów, lilowców i ryb pancernych. Interesująco prezentuje się również najmniejszy z kieleckich rezerwatów Biesak-Białogon, obejmujący fragment lasu wraz ze znajdującym się na jego terenie wyrobiskiem po nieczynnym kamieniołomie, w którym ochronie podlegają wychodnie ordowickie i kambryjskie. GeoPark Kielce ul. Strycharska 6, Kielce, tel

11 Busko-Zdrój Busko-Zdrój to jedno z najlepszych uzdrowisk polskich, którego bogactwem jest unikalna w Europie woda siarczkowa i jodkowo-bromkowa. Wizytówką uzdrowiska położonego w południowej części miasta, są Łazienki obecnie Sanatorium Marconi, które zajmuje centralne miejsce parku zdrojowego. Obiekt wybudowany przez znanego architekta pochodzenia włoskiego - Henryka Marconiego, został oddany do użytku w 1836 roku. Największe bogactwo Buska-Zdroju to lecznicze wody mineralne, które stosuje się w terapii chorób układu krążenia, narządu ruchu, układu wegetatywnego, chorób skóry. Tradycyjna hydroterapia wspomagana jest całą gamą zabiegów fizjoterapeutycznych oraz nowoczesną aparaturą medyczną m.in. aquamassage, vacumed, platforma wibracyjna czy leczenie zimnem w komorach bądź kabinach kriogenicznych w temp. poniżej 120oC, dając wspaniałe efekty lecznicze. Oprócz zabiegów leczniczych można skorzystać z zabiegów upiększających i odmładzających typu SPA i Wellness przywracających harmonię ciała i ducha. W szerokiej ofercie uzdrowiska znajdują się: kapsuła młodości, masaże, kąpiele, okłady z błota z Morza Martwego, opalanie natryskowe, zabiegi relaksacyjne podczas muzykoterapii w grocie solno-jodowej. Uzdrowisko Busko-Zdrój S.A. ul. F. Rzewuskiego 1, Busko-Zdrój tel , tel./fax Sanatorium Marconi Centralna Rezerwacja Park Zdrojowy, Busko-Zdrój tel , , Fax rezerwacja@uzdrowisko-busko-zdroj.com.pl Sanatorium Włókniarz ul. Rokosza 1, Busko-Zdrój tel , Fax Wojskowy Szpital Uzdrowiskowo-Rehabilitacyjny ul. F. Rzewuskiego 8, Busko-Zdrój Rezerwacja: tel , centrala recepcja Sanatorium Nida-Zdrój Sp. z o.o. ul. Rzewuskiego 9, Busko-Zdrój tel , Fax Solec-Zdrój Uzdrowisko Solec-Zdrój przyciąga coraz więcej kuracjuszy i turystów. Wcześniej do tutejszych wód przyjeżdżali m.in. Ignacy Jan Paderewski, Eugeniusz Kwiatkowski, znana diva operowa Wanda Wermińska, Aleksander Zelwerowicz, skrzypaczka Irena Dubiska i wiele innych znakomitości świata artystycznego. A wszystko, za sprawą miejscowych solanek odkrytych w 1815 roku przez radcę górniczego inżyniera Beckera, który poszukując soli kamiennej odkrył bogate źródła wody mineralnej o silnym zapachu siarkowodoru. Duże stężenie siarki dwuwartościowej i wysoka ich mineralizacja powodują, że soleckie wody są najsilniejszymi wodami leczniczymi w Polsce i jednymi z najlepszych w Europie. W uzdrowisku leczy się schorzenia narządów ruchu oraz układów obwodowego i nerwowego, choroby kobiece, zatrucia metalami ciężkimi a także schorzenia reumatyczne i ortopedyczno-urazowe. Tutaj powstał obiekt hotelowo-sanatoryjny Malinowy Zdrój bazujący na jednym z najsilniejszych ujęć solankowych. Oferuje szeroką gamę zabiegów odmładzających, tonizujących oraz upiększających, do których należą m.in. kąpiele perełkowe, kapsuła młodości, masaże, hydromasaże, koloroterapia, aromaterapia, terapia algami i solą, zabiegi ujędrniające ciało i twarz, relaks w saunie fińskiej, parowej oraz ziołowej. Uzdrowisko Solec-Zdrój Sp. z o.o. ul. 1-go Maja 1, Solec-Zdrój tel./fax , Malinowy Zdrój Hotel *** SPA z Centrum Rehabilitacji ul. Leśna 7, Solec-Zdrój tel , Fax Zdroje zdrowia i urody 9