PRZEDMIOTOWE ZASADY OCENIANIA Z ZAKRESU NAUK PRZYRODNICZYCH (BIOLOGIA, CHEMIA, FIZYKA, GEOGRAFIA)

Transkrypt

1 PRZEDMIOTOWE ZASADY OCENIANIA Z ZAKRESU NAUK PRZYRODNICZYCH (BIOLOGIA, CHEMIA, FIZYKA, GEOGRAFIA) W I LICEUM OGÓLNOKSZTAŁCĄCYM IM. WOJCIECHA KĘTRZYŃSKIEGO W GIŻYCKU ROK SZKOLNY Opracowany na podstawie: 1. Rozporządzenie MEN z dnia 28 sierpnia 2007r., zmieniającego rozporządzenie w sprawie standardów wymagań, będących podstawą przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów. 2. Programu nauczania nr DKOS401577/02 oraz DKOS500211/07 3. Rozporządzenie MEN z dnia 23 sierpnia 2007, zmieniającego rozporządzenie w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół( Dz.U. z dnia 31 sierpnia 2007 Nr 157, poz.1100). 4. Statutu I Liceum Ogólnokształcącego w Giżycku 5. Wewnątrzszkolnego Systemu Oceniania 6. Rozporządzenie MEN z dnia 13 lipca 2007, zmieniające rozporządzenie w sprawie warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów w szkołach publicznych( Dz. U.z dnia 20 lipca 2007 Nr 130, poz. 906). 7. Programów nauczania: biologia: programu nauczania biologii w zakresie podstawowym i rozszerzonym DKOS40155/02 chemia: programu nauczania chemii w zakresie podstawowym Wydawnictwo Nowa Era DKOS /02 i programu nauczania chemii w zakresie rozszerzonym Wydawnictwo Operon DKW401543/01 fizyka: programów nauczania fizyki w stopniu podstawowym i rozszerzonym wydawnictw: OPERON DKOS /02 i DKOS /02, ZamKor DKOS500223/06 i DKOS500238/07 geografia: programu nauczania geografii w zakresie podstawowym i rozszerzonym Wydawnictwa Szkolnego PWN DKOS500211/07 oraz programu nauczania na poziomie podstawowym Wydawnictwa LektorKlett nr 464/2012 Opracowanie: mgr Anna Prażmo mgr Elżbieta Wojciulewicz mgr Maria Leszczyńska mgr Ewa Kulas mgr Sebastian Krahel

2 PRZEDMIOTOWE ZASADY OCENIANIA Z ZAKRESU NAUK PRZYRODNICZYCH Cele Przedmiotowego Zakresu Oceniania z przedmiotów przyrodniczych 1. Poinformowanie ucznia o poziomie jego osiągnięć edukacyjnych i postępach w dziedzinie przedmiotów przyrodniczych. 2. Pomoc uczniowi w samodzielnym planowaniu jego rozwoju 3. Motywowanie ucznia do dalszej pracy 4. Dostarczenie rodzicom lub opiekunom prawnym i nauczycielom informacji o postępach trudnościach i zdolnościach ucznia. 5. Dostarczenie nauczycielowi informacji koniecznych do doskonalenia metod pracy dydaktycznowychowawczej. I. Ocenianie 1. Przedmiotem oceny są: A. Wiadomości i umiejętności wg podstaw programowych: B. Zaangażowanie w proces nauczania uczenia się (aktywność) 2. Ocenianiu podlegać będą: A. Wypowiedzi ustne (przynajmniej raz w semestrze), oceniane pod względem rzeczowości, stosowania fachowego słownictwa z zakresu przedmiotu oraz formułowania dłuższych wypowiedzi. Obowiązuje materiał z trzech ostatnich lekcji, w przypadku lekcji powtórzeniowych z całego działu. Wypowiedź ustna może mieć formę pisemną i nie dotyczyć całej klasy. B. Prace klasowe (przynamniej jedna w semestrze) przeprowadzone po zakończeniu każdego działu, zapowiedziane z tygodniowym wyprzedzeniem. Prace mogą mieć formę testu. Przyjmuje się wówczas skalę procentową przeliczaną na skale cyfrową wg następujących kryteriów: Celujący Bardzo Dobry Dobry Dostateczny Dopuszczający Niedostateczny powyżej 95 % punktów 9094 % punktów 7589 % punktów 5074 % punktów 3049 % punktów 029 % punktów C. Sprawdziany obejmujące materiał z trzech ostatnich tematów, zapowiedziane na ostatniej lekcji. Skala ocen będzie opracowana indywidualnie przy każdym sprawdzianie. D. Kartkówki z ostatniej lekcji, które mogą być niezapowiedziane. E. Prace domowe mogą podlegać ocenianiu na podstawie sprawdzenia wykonania wskazanych poleceń. F. Prace dodatkowe plansze, schematy, wykresy oceniane w skali dobry celujący, a także w postaci plusów, które przeliczane są analogicznie do ocen za aktywność na lekcji. G. Za aktywność na lekcji uczeń otrzyma ocenę celującą gdy zgromadzi 5plusów, bardzo dobrą, gdy zgromadzi 3 plusy; dobrą gdy zgromadzi 2 plusy. 3. Nauczyciel oddaje sprawdzone prace pisemne w terminie dwóch tygodni. 4. Nauczyciel oddając prace pisemne obowiązany jest omówić najważniejsze błędy popełnione przez uczniów. 5. Uczeń ma prawo wglądu do sprawdzonej pracy pisemnej. 6. Uczeń jest obowiązany napisać wszystkie prace klasowe kończące poszczególne działy. W przypadku braku oceny z którejkolwiek z prac klasowych przy wystawianiu ocen nauczyciel brak oceny traktować

3 będzie równoważnie z oceną zero. Jeżeli uczeń Nie przyjdzie w umówionym terminie poprawy bądź zaliczenia pracy klasowej jest również równoważne z oceną zero WZO. 7. Uczeń, który z przyczyn losowych (długotrwała choroba lub inne przyczyny losowe, o których uczeń informuje nauczyciela indywidualnie) nie może napisać sprawdzianu w wyznaczonym terminie, ma obowiązek uzgodnić z nauczycielem na najbliższych zajęciach termin zaliczenia sprawdzianu. 8. Po dłuższej, usprawiedliwionej nieobecności (co najmniej tydzień) uczeń bezpośrednio po powrocie do szkoły nie podlega ocenianiu. 9. Uczeń ma prawo do poprawy oceny otrzymanej na danym przedmiocie. Po poprawie pod uwagę brane są obie oceny. 10. Uczniowi przysługuje raz w semestrze możliwość zgłoszenia nieprzygotowania, o ile fakt ten zostanie zgłoszony na początku lekcji. 11. Prowadzenie zeszytu przedmiotowego jest obowiązkowe, natomiast sposób prowadzenia, przy założeniu, że zachowana jest estetyka, jest indywidualną sprawą ucznia. 12. Wystawienie oceny semestralnej i na koniec roku dokonuje się na podstawie ocen cząstkowych, przy pomocy średniej ważonej. Największą wagę mają oceny z prac klasowych 3, sprawdziany2, pozostałe oceny mają wagę 1. Kryteria oceniania semestralnego i końcowowrocznego 6,005,50 celujący 5,494,50 bardzo dobry 4,493,50 dobry 3,492,50 dostateczny 2,491,80 dopuszczający 1,790,00 niedostateczny 13. Informacje o ocenie końcowej semestralnej lub rocznej będą podawane na jeden tydzień przed końcem klasyfikacji semestru/roku szkolnego. 14. W przypadku, gdy uczeń chciałby uzyskać ocenę roczną wyższą od wynikającej z ustalenia nauczyciela, ma prawo przystąpić do testu końcowego, zawierającego materiał z całego roku. 15. Pracę klasową można przełożyć tylko w przypadku nieobecności nauczyciela lub imprezy ogólnoszkolnej. Nowy termin pracy klasowej zostanie ustalony zgodnie z zasadami Wewnątrzszkolnych Zasad Oceniania Statut szkoły. 16. Roczna ocena końcowa ucznia uzyskującego wybitne osiągnięcia w olimpiadach przedmiotowych lub pokrewnych konkursach na szczeblu co najmniej okręgowym (wojewódzkim) będzie wystawiana przy uwzględnieniu rangi tego osiągnięcia. 17. Uczeń jest nieklasyfikowany, jeżeli opuścił ponad 50% zajęć z danego przedmiotu i nie ma ocen cząstkowych, będących postawą do wystawienia oceny semestralnej lub rocznej ( czyli pozytywnie zaliczonych wszystkich prac klasowych w danym semestrze). II. Zasady współdziałania z uczniem, rodzicami i pedagogiem. 1. Ocena jest jawna zarówno dla ucznia, jak i rodziców oraz musi być uzasadniona, gdy zachodzi taka konieczność. 2. Prace klasowe i kartkówki są przechowywane w szkole do końca roku szkolnego. 3. Nauczyciel prowadzi indywidualne rozmowy z uczniem o jego osiągnięciach i zagrożeniach (o przewidzianej ocenie niedostatecznej nauczyciel informuje ucznia i rodziców na dwa tygodnie przed klasyfikacyjnym posiedzeniem Rady Pedagogicznej) 4. Kontakt z rodzicami odbywa się poprzez: rozmowy indywidualne na życzenie rodzica, nauczyciela przedmiotu lub wychowawcy informowanie rodziców o zagrożeniu oceną niedostateczną na koniec semestru lub roku szkolnego ma miejsce drogą pocztową (na dwa tygodnie przed klasyfikacyjnym posiedzeniem Rady Pedagogicznej)

4 wywiadówki przewidziane w harmonogramie pracy szkoły edziennik 5. Rozmowy i konsultacje z pedagogiem szkolnym prowadzone są w indywidualnych przypadkach po uzgodnieniu z uczniem i rodzicami. III. Kryteria wymagań na dana ocenę: bieżącą, śródroczna i końcowo roczną zawiera załącznik. 1. Kryteria oceny wiadomości i umiejętności są zamieszczone w załączniku nr Kryteria są dostępne dla uczniów, znajdują się w pracowni przedmiotowej. 3. Kryteria uzupełnione są o standardy wymagań egzaminacyjnych, uczniowie zostali z nimi zapoznani i według nich są oceniani. 4. Kryteria ocen ze sprawdzianu testowego: Udzielenie poprawnej odpowiedzi w pytaniu zamkniętym 1 punkt Nieprawidłowa odpowiedź lub jej brak 0 punktów Punktacja za udzielenie odpowiedzi w pytaniu otwartym określona zostanie w teście przy każdym tego typu pytaniu 5. Sprawdziany o innej formie niż test wyboru mają kryteria oceny i skalę punktacji poszczególnych zadań ustaloną każdorazowo przez nauczyciela przedmiotu. 6. Kryteria ocen wypowiedzi ustnych: Celujący odpowiedź wskazuje na szczególne zainteresowanie przedmiotem, spełnia kryteria oceny bardzo dobrej, wypowiedź wyczerpuje zagadnienie w zakresie podstawy programowej, zawiera własne przemyślenia i oceny istotne dla tematu; Bardzo dobry odpowiedź w większości jest wyczerpująca w zakresie programowym, swobodne operowanie faktami i dostrzeganie związków między nimi, odpowiedź samodzielna Dobry odpowiedź w większości samodzielna, zawiera treści wykraczające poza podstawowe, poprawna w większości pod względem języka fachowego, nieliczne błędy, nie wyczerpuje zagadnienia Dostateczny uczeń zna najważniejsze fakty, umie je zinterpretować i wyjaśnić na typowych przykładach, odpowiedź odbywa się przy niewielkiej pomocy nauczyciela, występują nieliczne błędy rzeczowe Dopuszczający uczeń prezentuje wiadomości elementarne, czyli wiedzę niezbędną do dalszej realizacji celów przedmiotu, podaje proste przykłady, definicje, możliwe są liczne błędy, zarówno w zakresie wiedzy merytorycznej jak i w sposobie jej prezentowania, uczeń zna podstawowe fakty i przy pomocy nauczyciela udziela odpowiedzi 7. Prace domowe. A. Krótkoterminowe podlegają kontroli bieżącej, a ich łączna ocena dokonywana jest przed klasyfikacją śródroczna lub końcową B. Długoterminowe każda podlega kontroli i ocenie wg skali obowiązującej dla odpowiedzi ustnych. Ocenie podlegają: planowanie działań koniecznych do wykonania zadania systematyczne gromadzenie materiału opis materiału (stopień wyczerpania tematu, zastosowana nomenklatura, poprawność merytoryczna) ciekawa i estetyczna prezentacja pracy Praca otrzymuje ocenę niedostateczną, gdy jest wykonana niestarannie, zawiera błędy rzeczowe na poziomie podstawowym, uczeń nie potrafi omówić pracy, wskazać źródła informacji. C. Uczeń jest zobowiązany uzasadnić nieprawidłowości z wykonaniem pracy domowej lub wykonać ją w terminie i na zasadach ustalonych przez nauczyciela. IV. Procedury odwołania od ocen śródrocznych i końcowo rocznych zawarte są w WZO Statut I LO w Giżycku.

5 V. Narzędzia i zasady pomiaru osiągnięć uczniów. 1. Obowiązujące formy kontroli: wypowiedź ustna w przypadku geografii połączona z lokalizacją zjawisk na mapie wypowiedź pisemna (praca klasowa, test, rozprawka, sprawdzian) praca domowa 2. Prace nadobowiązkowe aktywność na zajęciach opracowanie referatu przygotowanie zajęć napisanie pracy teoretycznej wykonanie pracy badawczej wykonanie pomocy dydaktycznej zapoznanie się z publikacją aktywność poza programowa (udział w kołach zainteresowań, konkursach, olimpiadach) 3. Ilość i zakres tematyczny testów, sprawdzianów i rozprawek zależy od profilu klasy i liczby godzin dydaktycznych na realizację treści kształcenia w danych roku szkolnym (decyzje podejmuje nauczyciel i umieszcza w ramowym rozkładzie materiału). VI. Nadobowiązkowe formy kontroli 1. Aktywność na zajęciach lekcyjnych obejmuje w szczególności: Zajmowanie stanowiska, wyrażanie opinii Pracę w grupie Poszukiwanie materiałów związanych z bieżącymi tematami zajęć 2. Opracowanie referatu polega na jego przygotowaniu i prezentacji oraz zainteresowaniu nim słuchaczy. 3. Przygotowanie zajęć polega na przygotowaniu scenariusza zajęć lekcyjnych lub pozalekcyjnych według wskazówek nauczyciela oraz przeprowadzeniu ich w jego obecności. 4. Wykonanie pomocy dydaktycznej obejmuje jej samodzielne opracowanie i sporządzenie (ocenia się walory dydaktyczne, metodę wykonania i estetykę) 5. Zapoznanie się z publikacją polega na przeczytaniu pracy popularnonaukowej lub akademickiej, opracowaniu jej streszczenia i dyskusji z nauczycielem na poruszany temat. 6. Przeprowadzenie wywiadu obejmuje działania związane z jego przygotowaniem merytorycznym oraz rejestracją. 7. Aktywność poza programowa obejmuje: Inicjację i udział w organizacji warsztatów, seminariów, konkursów, wycieczek terenowych itp. Z zakresu nauk przyrodniczych Udział w konkursach i olimpiadach

6 Wymagania programowe na poszczególne oceny IV etap edukacyjny przygotowane na podstawie treści zawartych w podstawie programowej oraz w podręczniku To jest chemia zakres podstawowy Wyróżnione wymagania programowe odpowiadają wymaganiom ogólnym i szczegółowym zawartym w treściach nauczania podstawy programowej. Natomiast zaznaczone doświadczenia chemiczne są zalecane przez Ewę Gryczman i Krystynę Gisges (autorki podstawy programowej) do przeprowadzenia w zakresie podstawowym (Komentarz do podstawy programowej przedmiotu Chemia) 1. Materiały i tworzywa pochodzenia naturalnego zna i stosuje zasady BHP obowiązujące w pracowni chemicznej (bezpiecznie posługuje się prostym sprzętem laboratoryjnym i podstawowymi odczynnikami chemicznymi) definiuje pojęcia: skorupa ziemska, minerały, skały, surowce mineralne dokonuje podziału surowców mineralnych na budowlane, chemiczne, energetyczne, metalurgiczne, zdobnicze oraz wymienia przykłady poszczególnych rodzajów surowców zapisuje wzór sumaryczny i podaje nazwę systematyczną podstawowego związku chemicznego występującego w skałach wapiennych opisuje rodzaje skał wapiennych i gipsowych opisuje podstawowe zastosowania skał wapiennych i gipsowych opisuje sposób identyfikacji CO 2 (reakcja charakterystyczna) definiuje pojęcie hydraty przewiduje zachowanie się hydratów podczas ogrzewania wymienia główny składnik kwarcu i piasku zapisuje wzór sumaryczny krzemionki oraz podaje jej nazwę systematyczną wymienia najważniejsze odmiany SiO 2 występujące w przyrodzie i podaje ich zastosowania wymienia najważniejsze właściwości tlenku krzemu(iv) podaje nazwy systematyczne wapna palonego i gaszonego oraz zapisuje wzory sumaryczne tych związków wymienia podstawowe właściwości i zastosowania wapna palonego i gaszonego wymienia podstawowe zastosowania gipsu palonego opisuje, jak zidentyfikować węglan wapnia opisuje właściwości oraz zastosowania skał wapiennych i gipsowych opisuje właściwości tlenku krzemu(iv) podaje nazwy soli bezwodnych i zapisuje ich wzory sumaryczne podaje przykłady nazw najważniejszych hydratów i zapisuje ich wzory sumaryczne oblicza masy cząsteczkowe hydratów przewiduje zachowanie się hydratów podczas ogrzewania opisuje sposób otrzymywania wapna palonego i gaszonego opisuje właściwości wapna palonego i gaszonego zapisuje równania reakcji otrzymywania i gaszenia wapna palonego (otrzymywania wapna gaszonego) chemiczne Gaszenie wapna palonego zapisuje równanie reakcji chemicznej wapna gaszonego z CO 2 (twardnienie zaprawy wapiennej) zapisuje wzory sumaryczne gipsu i gipsu palonego oraz opisuje sposoby ich otrzymywania wyjaśnia, czym są zaprawa gipsowa i zaprawa wapienna oraz wymienia ich zastosowania wyjaśnia proces twardnienia zaprawy gipsowej opisuje proces produkcji szkła (wymienia kolejne etapy) opisuje niektóre rodzaje szkła i ich zastosowania wymienia właściwości gliny wymienia surowce do produkcji wyrobów ceramicznych, cementu i betonu projektuje i przeprowadza badanie kwasowości gleby uzasadnia potrzebę stosowania nawozów opisuje znaczenie właściwości chemiczne Odróżnianie skał wapiennych od innych skał i minerałów oraz zapisuje odpowiednie równania reakcji definiuje pojecie skala twardości minerałów podaje twardości w skali Mohsa dla wybranych minerałów podaje nazwy systematyczne hydratów i zapisuje ich wzory sumaryczne opisuje różnice we właściwościach hydratów i soli bezwodnych chemiczne Usuwanie wody z hydratów oblicza zawartość procentową wody w hydratach opisuje właściwości omawianych odmian kwarcu chemiczne Badanie właściwości tlenku krzemu(iv) chemiczne Termiczny rozkład wapieni opisuje szczegółowo sposób otrzymywania wapna palonego i wapna gaszonego zapisuje równanie reakcji otrzymywania gipsu palonego wyjaśnia, dlaczego gips i gips palony są hydratami chemiczne Sporządzanie zaprawy gipsowej i badanie jej twardnienia zapisuje równanie reakcji twardnienia zaprawy gipsowej opisuje każdy z etapów produkcji szkła wyjaśnia niektóre zastosowania gliny na podstawie jej właściwości projektuje i przeprowadza Badanie właściwości sorpcyjnych gleby projektuje i przeprowadza Badanie odczynu gleby opisuje wpływ niektórych Ocena bardzo dobra/ celująca wyjaśnia zjawisko powstawania kamienia kotłowego omawia proces twardnienia zaprawy wapiennej i zapisuje odpowiednie równanie reakcji chemicznej opisuje szczegółowo przeróbkę gipsu wymienia rodzaje szkła oraz opisuje ich właściwości i zastosowania opisuje glinę pod względem jej zastosowań w materiałach budowlanych opisuje zastosowania cementu, zaprawy cementowej i betonu wymienia źródła zanieczyszczeń gleby, omawia ich skutki oraz proponuje sposoby ochrony gleby przed degradacją

7 wymienia właściwości szkła podaje różnicę między substancjami krystalicznymi a ciałami bezpostaciowymi opisuje proces produkcji szkła (wymienia podstawowe surowce) definiuje pojęcie glina wymienia przykłady zastosowań gliny definiuje pojęcia: cement, zaprawa cementowa, beton, ceramika opisuje, czym są właściwości sorpcyjne gleby oraz co to jest odczyn gleby wymienia składniki gleby dokonuje podziału nawozów na naturalne i sztuczne (fosforowe, azotowe i potasowe) wymienia przykłady nawozów naturalnych i sztucznych wymienia podstawowe rodzaje zanieczyszczeń gleby opisuje, na czym polega rekultywacja gleby sorpcyjnych i odczynu gleby oraz wpływ ph gleby na wzrost wybranych roślin wyjaśnia, na czym polega zanieczyszczenie gleby wymienia źródła chemicznego zanieczyszczenia gleby definiuje pojęcie degradacja gleby opisuje metody rekultywacji gleby składników gleby na rozwój roślin uzasadnia potrzebę stosowania nawozów sztucznych i podaje ich przykłady wyjaśnia, na czym polega chemiczne zanieczyszczenie gleby 2. Źródła energii wymienia przykłady surowców naturalnych wykorzystywanych do pozyskiwania energii definiuje pojecie gaz ziemny wymienia właściwości gazu ziemnego zapisuje wzór sumaryczny głównego składnika gazu ziemnego oraz podaje jego nazwę systematyczną wymienia zasady BHP dotyczące obchodzenia się z węglowodorami i innymi paliwami definiuje pojęcie ropa naftowa wymienia skład i właściwości ropy naftowej definiuje pojęcie alotropia pierwiastków wymienia odmiany alotropowe węgla wymienia nazwy kopalnych paliw stałych definiuje pojęcia: destylacja, frakcja, destylacja frakcjonowana, piroliza (pirogenizacja, sucha destylacja), katalizator, izomer wymienia nazwy produktów destylacji ropy naftowej wymienia nazwy produktów suchej destylacji węgla kamiennego wymienia składniki benzyny, jej właściwości i główne zastosowania wymienia właściwości kopalnych paliw stałych opisuje budowę diamentu, grafitu i fulerenów oraz wymienia ich właściwości (z podziałem na fizyczne i chemiczne) wyjaśnia, jakie właściwości ropy naftowej umożliwiają jej przetwarzanie w procesie destylacji frakcjonowanej wymienia nazwy i zastosowania kolejnych produktów otrzymywanych w wyniku destylacji ropy naftowej opisuje proces suchej destylacji węgla kamiennego (pirolizę) wymienia nazwy produktów procesu suchej destylacji węgla kamiennego oraz opisuje ich skład i stan skupienia wymienia zastosowania produktów suchej destylacji węgla kamiennego opisuje, jak można zbadać właściwości benzyn wymienia przykłady rodzajów benzyn wymienia nazwy systematyczne związków o LO = 100 i LO = 0 wymienia sposoby podwyższania LO benzyny opisuje właściwości diamentu, grafitu i fulerenów na podstawie znajomości ich budowy wymienia zastosowania diamentu, grafitu i fulerenów wynikające z ich właściwości definiuje pojęcia grafen i karbin opisuje przebieg destylacji ropy naftowej chemiczne Badanie właściwości ropy naftowej chemiczne Badanie właściwości benzyny wyjaśnia, na czym polegają kraking i reforming opisuje, jak ustala się liczbę oktanową wymienia nazwy substancji stosowanych jako środki przeciwstukowe opisuje właściwości różnych rodzajów benzyn zapisuje równania reakcji Ocena bardzo dobra/ celująca proponuje rodzaje szkła laboratoryjnego niezbędnego do wykonania doświadczenia chemicznego Destylacja frakcjonowana ropy naftowej chemiczne Sucha destylacja węgla kamiennego definiuje pojęcie izomeria wyjaśnia, w jakim celu przeprowadza się procesy krakingu i reformingu analizuje wady i zalety środków przeciwstukowych analizuje wpływ sposobów uzyskiwania energii na stan środowiska przyrodniczego

8 definiuje pojęcie liczba oktanowa dokonuje podziału źródeł energii na wyczerpywalne i niewyczerpywalne wymienia przykłady negatywnego wpływu stosowania paliw tradycyjnych na środowisko przyrodnicze definiuje pojęcia: efekt cieplarniany, kwaśne opady, globalne ocieplenie wymienia gazy cieplarnianie wymienia przykłady alternatywnych źródeł energii zapisuje proste równania reakcji spalania całkowitego i niecałkowitego węglowodorów opisuje właściwości tlenku węgla(ii) i jego wpływ na organizm człowieka zapisuje równania reakcji spalania całkowitego i niecałkowitego węglowodorów wymienia główne powody powstania nadmiernego efektu cieplarnianego oraz kwaśnych opadów zapisuje przykłady równań reakcji tworzenia się kwasów definiuje pojecie smog wymienia poznane alternatywne źródła energii powstawania kwasów (dotyczące kwaśnych opadów) analizuje możliwości zastosowań alternatywnych źródeł energii (biopaliwa, wodór, energia słoneczna, wodna, jądrowa, geotermalna, itd.) wymienia wady i zalety wykorzystywania tradycyjnych i alternatywnych źródeł energii 3. Środki czystości i kosmetyki definiuje pojęcie mydła dokonuje podziału mydeł ze względu na rozpuszczalność w wodzie i stan skupienia oraz podaje ich przykłady wymienia metody otrzymywania mydeł definiuje pojęcia: reakcja zmydlania, reakcja zobojętniania, reakcja hydrolizy zapisuje wzory sumaryczne i nazwy zwyczajowe podstawowych kwasów tłuszczowych wymienia właściwości i zastosowania wybranych mydeł podaje odczyn roztworów mydeł oraz wymienia nazwy jonów odpowiedzialnych za jego powstanie wymienia składniki brudu wymienia substancje zwilżalne i niezwilżalne przez wodę wyjaśnia pojęcia: hydrofilowy, hydrofobowy, napięcie powierzchniowe wymienia podstawowe zastosowania detergentów podaje przykłady substancji obniżających napięcie powierzchniowe wody definiuje pojęcia: twarda woda, kamień kotłowy opisuje zachowanie mydła w twardej wodzie dokonuje podziału mieszanin ze względu na rozmiary cząstek opisuje proces zmydlania tłuszczów zapisuje słownie przebieg reakcji zmydlania tłuszczów opisuje, jak doświadczalnie otrzymać mydło z tłuszczu zapisuje nazwę zwyczajową i wzór sumaryczny kwasu tłuszczowego potrzebnego do otrzymania mydła o podanej nazwie wyjaśnia, dlaczego roztwory mydeł mają odczyn zasadowy definiuje pojęcie substancja powierzchniowo czynna (detergent) opisuje budowę substancji powierzchniowo czynnych zaznacza fragmenty hydrofobowe i hydrofilowe w podanych wzorach strukturalnych substancji powierzchniowo czynnych oraz opisuje rolę tych fragmentów wymienia rodzaje substancji powierzchniowo czynnych opisuje mechanizm usuwania brudu chemiczne Badanie wpływu różnych substancji na napięcie powierzchniowe wody wymienia związki chemiczne odpowiedzialne za powstawanie kamienia kotłowego chemiczne Otrzymywanie mydła w reakcji zmydlania tłuszczu chemiczne Otrzymywanie mydła w reakcji zobojętniania zapisuje równanie reakcji otrzymywania mydła o podanej nazwie wymienia produkty reakcji hydrolizy mydeł oraz wyjaśnia ich wpływ na odczyn roztworu wyjaśnia, z wykorzystaniem zapisu jonowego równania reakcji chemicznej, dlaczego roztwór mydła ma odczyn zasadowy chemiczne Wpływ twardości wody na powstawanie piany zapisuje równania reakcji mydła z substancjami odpowiadającymi za twardość wody określa rolę środków zmiękczających wodę oraz podaje ich przykłady wyjaśnia, jak odróżnić koloidy od roztworów właściwych opisuje składniki bazowe, czynne i dodatkowe kosmetyków wyszukuje w dostępnych źródłach informacje na temat działania kosmetyków opisuje wybrane środki czystości (do mycia szyb i luster, używane w zmywarkach, do udrażniania rur, Ocena bardzo dobra/celująca zapisuje równanie reakcji hydrolizy podanego mydła na sposób cząsteczkowy i jonowy wyjaśnia zjawisko powstawania osadu, zapisując jonowo równania reakcji zapisuje równania reakcji usuwania twardości wody przez gotowanie chemiczne Badanie wpływu emulgatora na trwałość emulsji opisuje działanie wybranych postaci kosmetyków (np. emulsje, roztwory) i podaje przykłady ich zastosowań wymienia zasady odczytywania i analizy składu kosmetyków na podstawie etykiet wymienia zasady INCI omawia mechanizm usuwania brudu przy użyciu środków zawierających krzemian sodu na podstawie odpowiednich równań reakcji opisuje sposób czyszczenia srebra metodą redukcji elektrochemicznej chemiczne Wykrywanie obecności fosforanów(v) w proszkach do prania wyjaśnia, dlaczego substancje zmiękczające wodę zawarte w proszkach są szkodliwe dla

9 opisuje zjawisko tworzenia się emulsji wymienia przykłady emulsji i ich zastosowania podaje, gdzie znajdują się informacje o składnikach kosmetyków wymienia zastosowania wybranych kosmetyków i środków czystości wymienia nazwy związków znajdujących się w środkach do przetykania rur wymienia przykłady zanieczyszczeń metali (rdza) oraz sposoby ich usuwania definiuje pojęcie eutrofizacja wód wymienia przykłady substancji powodujących eutrofizację wód definiuje pojęcie dziura ozonowa stosuje zasady bezpieczeństwa podczas korzystania ze środków w życiu codziennym wyjaśnia, co to są emulgatory dokonuje podziału emulsji i wymienia przykłady poszczególnych jej rodzajów wyjaśnia różnice między typami emulsji (O/W, W/O) wymienia niektóre składniki kosmetyków z uwzględnieniem ich roli (np. składniki nawilżające, zapachowe) wyjaśnia przyczynę eliminowania fosforanów(v) z proszków do prania (proces eutrofizacji) dokonuje podziału zanieczyszczeń metali na fizyczne i chemiczne oraz opisuje różnice między nimi opisuje zanieczyszczenia występujące na powierzchni srebra i miedzi wymienia składniki proszków do prania odpowiadające za tworzenie się kamienia kotłowego (zmiękczające) definiuje pojęcie freony do czyszczenia metali i biżuterii) wskazuje na charakter chemiczny składników środków do mycia szkła, przetykania rur, czyszczenia metali i biżuterii w aspekcie zastosowań tych produktów opisuje źródła zanieczyszczeń metali oraz sposoby ich usuwania omawia szczegółowo proces eutrofizacji urządzeń piorących omawia wpływ freonów na warstwę ozonową 4. Żywność wymienia rodzaje składników odżywczych oraz określa ich funkcje w organizmie definiuje pojęcia: wartość odżywcza, wartość energetyczna, GDA przeprowadza bardzo proste obliczenia z uwzględnieniem pojęć: wartość odżywcza, wartość energetyczna, GDA opisuje zastosowanie reakcji ksantoproteinowej zapisuje słownie przebieg reakcji hydrolizy tłuszczów podaje po jednym przykładzie substancji tłustej i tłuszczu dokonuje podziału sacharydów podaje nazwy i wzory sumaryczne podstawowych sacharydów opisuje, jak wykryć skrobię opisuje znaczenie wody, witamin oraz soli mineralnych dla organizmu wyszukuje w dostępnych źródłach informacje na temat składników wody mineralnej i mleka opisuje mikroelementy i makroelementy oraz podaje ich przykłady wymienia pierwiastki toksyczne dla człowieka oraz pierwiastki biogenne definiuje pojęcia: fermentacja, biokatalizator dokonuje podziału fermentacji opisuje sposób wykrywania białka w produktach żywnościowych opisuje sposób wykrywania tłuszczu w produktach żywnościowych podaje nazwę produktu rozkładu termicznego tłuszczu oraz opisuje jego działanie na organizm opisuje sposób wykrywania skrobi, np. w mące ziemniaczanej i ziarnach fasoli opisuje sposób wykrywania glukozy wymienia pokarmy będące źródłem białek, tłuszczów i sacharydów dokonuje podziału witamin (rozpuszczalne i nierozpuszczalne w tłuszczach) i wymienia przykłady z poszczególnych grup opisuje procesy fermentacji (najważniejsze, podstawowe informacje) zachodzące podczas wyrabiania ciasta, pieczenia chleba, produkcji napojów alkoholowych, otrzymywania Ocena bardzo dobra/celująca przeprowadza obliczenia z uwzględnieniem pojęć GDA, chemiczne Odróżnianie tłuszczu od wartość odżywcza i energetyczna substancji tłustej projektuje i wykonuje zapisuje równanie hydrolizy podanego tłuszczu wyjaśnia, dlaczego sacharoza i skrobia dają ujemny wynik próby Wykrywanie białka w produktach Trommera żywnościowych (np. w twarogu) chemiczne Fermentacja alkoholowa opisuje proces produkcji serów opisuje jedną z przemysłowych chemiczne Wykrywanie tłuszczu w metod produkcji octu wyjaśnia skrót INS i potrzebę jego produktach żywnościowych (np. w stosowania analizuje zalety i wady stosowania pestkach dyni dodatków do żywności opisuje wybrane emulgatory i i orzechach) substancje zagęszczające, ich pochodzenie i zastosowania opisuje sposób odróżniania analizuje potrzebę stosowania substancji tłustej aromatów od tłuszczu i regulatorów kwasowości przedstawia konsekwencje chemiczne Wykrywanie skrobi w stosowania dodatków do produktach żywnościowych (np. żywności mące ziemniaczanej i ziarnach fasoli) chemiczne Wykrywanie glukozy (próba Trommera) zapisuje równania reakcji

10 (tlenowa, beztlenowa) oraz opisuje jej rodzaje wymienia, z podaniem przykładów zastosowań, rodzaje procesów fermentacji zachodzących w życiu codziennym zalicza laktozę do disacharydów definiuje pojęcia: jełczenie, gnicie, butwienie wymienia najczęstsze przyczyny psucia się żywności wymienia przykłady sposobów konserwacji żywności opisuje, do czego służą dodatki do żywności; dokonuje ich podziału ze względu na pochodzenie kwaśnego mleka, jogurtów zapisuje wzór sumaryczny kwasu mlekowego, masłowego i octowego definiuje pojęcie hydroksykwas wyjaśnia przyczyny psucia się żywności oraz proponuje sposoby zapobiegania temu procesowi opisuje sposoby otrzymywania różnych dodatków do żywności wymienia przykłady barwników, konserwantów (tradycyjnych), przeciwutleniaczy, substancji zagęszczających, emulgatorów, aromatów, regulatorów kwasowości i substancji słodzących wyjaśnia znaczenie symbolu E podaje przykłady szkodliwego działania niektórych dodatków do żywności dla próby Trommera, utleniania glukozy opisuje produkcję napojów alkoholowych opisuje, na czym polegają: fermentacja alkoholowa, mlekowa i octowa zapisuje równania reakcji fermentacji alkoholowej i octowej zapisuje równanie reakcji fermentacji masłowej z określeniem warunków jej zachodzenia zapisuje równania reakcji hydrolizy laktozy i powstawania kwasu mlekowego wyjaśnia określenie chleb na zakwasie opisuje procesy jełczenia, gnicia i butwienia przedstawia znaczenie stosowania dodatków do żywności wymienia niektóre zagrożenia wynikające ze stosowania dodatków do żywności opisuje poznane sposoby konserwacji żywności opisuje wybrane substancje zaliczane do barwników, konserwantów, przeciwutleniaczy, substancji zagęszczających, emulgatorów, aromatów, regulatorów kwasowości i substancji słodzących określa rolę substancji zagęszczających i emulgatorów 5. Leki definiuje pojęcia: substancje lecznicze, leki, placebo dokonuje podziału substancji leczniczych ze względu na efekt ich działania (eliminujące objawy bądź przyczyny choroby), metodę otrzymywania (naturalne, półsyntetyczne i syntetyczne) oraz postać, w jakiej występują wymienia postaci, w jakich mogą występować leki (tabletki, roztwory, syropy, maści) definiuje pojecie maść wymienia właściwość węgla aktywnego, umożliwiającą zastosowanie go w przypadku dolegliwości żołądkowych wymienia nazwę związku chemicznego występującego w aspirynie i polopirynie wymienia zastosowania aspiryny i polopiryny wyszukuje informacje na temat działania składników popularnych leków na organizm ludzki (np. węgla aktywnego, kwasu acetylosalicylowego, środków neutralizujących nadmiar kwasów w żołądku) wymienia przykłady substancji leczniczych eliminujących objawy (np. przeciwbólowe, nasenne) i przyczyny choroby (np. przeciwbakteryjne, wiążące substancje toksyczne) wymienia przykłady nazw substancji leczniczych naturalnych, półsyntetycznych i syntetycznych opisuje właściwości adsorpcyjne węgla aktywnego wyjaśnia, jaki odczyn mają leki stosowane na nadkwasotę wyjaśnia, od czego mogą zależeć opisuje sposoby otrzymywania wybranych substancji leczniczych opisuje działanie kwasu acetylosalicylowego zapisuje równanie reakcji zobojętniania kwasu solnego sodą oczyszczoną wykonuje obliczenia związane z pojęciem dawki leku określa moc substancji toksycznej na podstawie wartości LD 50 opisuje wpływ odczynu środowiska na działanie leków wyjaśnia zależność szybkości działania leku od sposobu jego podania opisuje działanie rtęci i baru na organizm wymienia związki chemiczne neutralizujące szkodliwe działanie baru na organizm ludzki opisuje wpływ rozpuszczalności substancji leczniczej w wodzie na Ocena bardzo dobra/celująca wymienia skutki nadużywania niektórych leków wyjaśnia powód stosowania kwasu acetylosalicylowego (opisuje jego działanie na organizm ludzki, zastosowania) dokonuje trudniejszych obliczeń związanych z pojęciem dawki leku analizuje problem testowania leków na zwierzętach wyjaśnia wpływ baru na organizm wyjaśnia, zapisując odpowiednie równania reakcji, działanie odtrutki w przypadku zatrucia barem analizuje skład dymu papierosowego (wymienia jego główne składniki nazwy systematyczne, wzory sumaryczne) zapisuje wzory sumaryczne

11 podaje przykład związku chemicznego stosowanego w lekach neutralizujących nadmiar kwasu solnego w żołądku wyjaśnia, od czego mogą zależeć lecznicze i toksyczne właściwości niektórych związków wyszukuje podstawowe informacje na temat działania składników popularnych leków (np. węgla aktywnego, kwasu acetylosalicylowego, środków neutralizujących nadmiar kwasów w żołądku) definiuje pojęcia: dawka minimalna, dawka lecznicza, dawka toksyczna, dawka śmiertelna średnia wymienia ogólne czynniki warunkujące działanie substancji leczniczych wymienia sposoby podawania leków wymienia przykłady uzależnień oraz substancji uzależniających opisuje ogólnie poszczególne rodzaje uzależnień wymienia przykłady leków, które mogą prowadzić do lekomanii (leki nasenne, psychotropowe, sterydy anaboliczne) opisuje, czym są narkotyki i dopalacze wymienia napoje zawierające kofeinę lecznicze i toksyczne właściwości związków oblicza dobową dawkę leku dla człowieka o określonej masie ciała wyjaśnia różnicę między LC 50 i LD 50 wymienia klasy toksyczności substancji wymienia czynniki biologiczne, wpływające na działanie leków opisuje wpływ sposobu podania leku na szybkość jego działania opisuje jaki wpływ mają rtęć i jej związki na organizm ludzki opisuje działanie substancji uzależniających wymienia właściwości etanolu i nikotyny definiuje pojęcie narkotyki wymienia nazwy substancji uznawanych za narkotyki wyszukuje podstawowe informacje na temat działania składników napojów, takich jak: kawa, herbata, napoje typu cola wymienia właściwości kofeiny oraz opisuje jej działanie na organizm ludzki siłę jej działania definiuje pojęcie tolerancja na dawkę substancji opisuje skutki nadmiernego używania etanolu oraz nikotyny na organizm ludzki opisuje działanie na organizm morfiny, heroiny, kokainy, haszyszu, marihuany i amfetaminy opisuje działanie dopalaczy na organizm wyszukuje informacje na temat działania składników napojów, takich jak: kawa, herbata, napoje typu cola na organizm ludzki poznanych narkotyków oraz klasyfikuje je do odpowiedniej grupy związków 6. Odzież i opakowania definiuje pojęcia: tworzywa sztuczne, mer, polimer dokonuje podziału polimerów ze względu na ich pochodzenie wymienia rodzaje substancji dodatkowych w tworzywach sztucznych oraz podaje ich przykłady wymienia nazwy systematyczne najpopularniejszych tworzyw sztucznych oraz zapisuje skróty pochodzące od tych nazw opisuje sposób otrzymywania kauczuku wymienia podstawowe zastosowania kauczuku wymienia substraty i produkt wulkanizacji kauczuku wymienia podstawowe zastosowania gumy wymienia nazwy polimerów sztucznych, przy których powstawaniu jednym z substratów była celuloza opisuje zasady tworzenia nazw polimerów wymienia właściwości kauczuku opisuje, na czym polega wulkanizacja kauczuku zapisuje równanie reakcji otrzymywania PVC opisuje najważniejsze właściwości i zastosowania poznanych polimerów syntetycznych wymienia czynniki, które należy uwzględnić przy wyborze materiałów do produkcji opakowań opisuje wady i zalety opakowań stosowanych w życiu codziennym wyjaśnia, dlaczego składowanie niektórych substancji stanowi problem uzasadnia potrzebę zagospodarowania odpadów pochodzących z różnych opakowań omawia różnice we właściwościach kauczuku przed i po wulkanizacji opisuje budowę wewnętrzną termoplastów i duroplastów omawia zastosowania PVC wyjaśnia, dlaczego mimo użycia tych samych merów, właściwości polimerów mogą się różnić wyjaśnia, dlaczego roztworu kwasu fluorowodorowego nie przechowuje się w opakowaniach ze szkła zapisuje równanie reakcji tlenku krzemu(iv) z kwasem fluorowodorowym opisuje recykling szkła, papieru, metalu i tworzyw sztucznych podaje zapis procesu biodegradacji polimerów w warunkach tlenowych i beztlenowych opisuje zastosowania poznanych włókien sztucznych oraz syntetycznych Ocena bardzo dobra/ celująca zapisuje równanie reakcji wulkanizacji kauczuku wyjaśnia, z uwzględnieniem budowy, zachowanie się termoplastów i duroplastów pod wpływem wysokich temperatur wyjaśnia, dlaczego stężony roztwór kwasu azotowego(v) przechowuje się w aluminiowych cysternach zapisuje równanie reakcji glinu z kwasem azotowym(v) analizuje wady i zalety różnych sposobów radzenia sobie z odpadami stałymi opisuje właściwości i zastosowania nylonu oraz goreteksu opisuje zastosowania włókien aramidowych, węglowych, biostatycznych i szklanych analizuje wady i zalety różnych włókien i uzasadnia potrzebę ich stosowania

12 klasyfikuje tworzywa sztuczne według ich właściwości (termoplasty i duroplasty) podaje przykłady nazw systematycznych termoplastów i duroplastów wymienia właściwości poli(chlorku winylu) (PVC) zapisuje wzór strukturalny meru dla PVC wymienia przykłady i najważniejsze zastosowania tworzyw sztucznych (np. polietylenu, polistyrenu, polipropylenu, teflonu) wskazuje na zagrożenia związane z gazami powstającymi w wyniku spalania PVC dokonuje podziału opakowań ze względu na materiał, z którego są wykonane podaje przykłady opakowań (celulozowych, szklanych, metalowych, sztucznych) stosowanych w życiu codziennym wymienia sposoby zagospodarowania określonych odpadów stałych definiuje pojęcie polimery biodegradowalne definiuje pojęcia: włókna naturalne, włókna sztuczne, włókna syntetyczne klasyfikuje włókna na naturalne, sztuczne i syntetyczne wymienia najważniejsze zastosowania włókien naturalnych, sztucznych i syntetycznych wymienia właściwości wełny, jedwabiu naturalnego, bawełny i lnu opisuje, które rodzaje odpadów stałych stanowią zagrożenie dla środowiska naturalnego w przypadku ich spalania wymienia przykłady polimerów biodegradowalnych podaje warunki, w jakich może zachodzić biodegradacja polimerów (tlenowe, beztlenowe) opisuje sposób odróżnienia włókna białkowego (wełna) od celulozowego (bawełna) podaje nazwę włókna, które zawiera keratynę dokonuje podziału surowców do otrzymywania włókien sztucznych (organiczne, nieorganiczne) oraz wymienia nazwy surowców danego rodzaju wymienia próbę ksantoproteinową jako sposób na odróżnienie włókien jedwabiu naturalnego od włókien jedwabiu sztucznego wymienia najbardziej popularne włókna syntetyczne podaje niektóre zastosowania włókien syntetycznych chemiczne Odróżnianie włókien naturalnych pochodzenia zwierzęcego od włókien naturalnych pochodzenia roślinnego chemiczne Odróżnianie jedwabiu sztucznego od naturalnego wymienia nazwy włókien do zadań specjalnych i opisuje ich właściwości wymagania programowe na poszczególne oceny IV etap edukacyjny przygotowane na podstawie

13 treści zawartych w podstawie programowej, programie nauczania oraz w części 1. podręcznika dla liceum ogólnokształcącego i technikum To jest chemia. Chemia ogólna i nieorganiczna, zakres rozszerzony Wyróżnione wymagania programowe odpowiadają wymaganiom ogólnym i szczegółowym zawartym w treściach nauczania podstawy programowej. Natomiast zaznaczone doświadczenia chemiczne są zalecane przez Ewę Gryczman i Krystynę Gisges (autorki podstawy programowej) do przeprowadzenia w zakresie rozszerzonym (Komentarz do podstawy programowej przedmiotu Chemia) 1. Budowa atomu. Układ okresowy pierwiastków wymienia nazwy szkła i sprzętu laboratoryjnego zna i stosuje zasady BHP obowiązujące w pracowni chemicznej wymienia nauki zaliczane do nauk przyrodniczych definiuje pojęcia: atom, elektron, proton, neutron, nukleony, elektrony walencyjne oblicza liczbę protonów, elektronów i neutronów w atomie danego pierwiastka chemicznego na podstawie zapisu definiuje pojęcia: masa atomowa, liczba atomowa, liczba masowa, jednostka masy atomowej, masa cząsteczkowa podaje masy atomowe i liczby atomowe pierwiastków, korzystając z układu okresowego oblicza masy cząsteczkowe prostych związków, np. MgO, CO 2 definiuje pojęcia dotyczące współczesnego modelu budowy atomu: orbital atomowy, liczby kwantowe (n, l, m, m s), stan energetyczny, stan kwantowy, elektrony sparowane wyjaśnia, co to są izotopy pierwiastków na przykładzie atomu wodoru omawia budowę współczesnego modelu atomu definiuje pojęcie pierwiastek chemiczny podaje treść prawa okresowości omawia budowę układu okresowego pierwiastków (podział na grupy, okresy i bloki konfiguracyjne) wskazuje w układzie okresowym pierwiastki chemiczne należące do bloku s, p, d oraz f określa podstawowe właściwości pierwiastka chemicznego na podstawie znajomości jego położenia w układzie okresowym wskazuje w układzie okresowym pierwiastki chemiczne zaliczane do niemetali i metali wyjaśnia przeznaczenie podstawowego szkła i sprzętu laboratoryjnego bezpiecznie posługuje się podstawowym sprzętem laboratoryjnym i odczynnikami chemicznymi wyjaśnia, dlaczego chemia należy do nauk przyrodniczych wykonuje proste obliczenia związane z pojęciami: masa atomowa, masa cząsteczkowa, liczba atomowa, liczba masowa, jednostka masy atomowej podaje treść zasady nieoznaczoności Heisenberga, reguły Hunda oraz zakazu Pauliego opisuje typy orbitali atomowych i rysuje ich kształty zapisuje konfiguracje elektronowe atomów pierwiastków o liczbie atomowej Z od 1 do 10 definiuje pojęcia: promieniotwórczość, okres półtrwania wymienia zastosowania izotopów pierwiastków promieniotwórczych przedstawia ewolucję poglądów na temat budowy materii od starożytności do czasów współczesnych wyjaśnia budowę współczesnego układu okresowego pierwiastków, uwzględniając podział na bloki s, p, d oraz f wyjaśnia, co stanowi podstawę budowy współczesnego układu okresowego pierwiastków (konfiguracja elektronowa wyznaczająca podział na bloki s, p, d oraz f) wyjaśnia, podając przykłady, jakich informacji na temat pierwiastka chemicznego dostarcza znajomość jego położenia w układzie okresowym wyjaśnia, czym zajmuje się chemia nieorganiczna i organiczna wyjaśnia, od czego zależy ładunek jądra atomowego i dlaczego atom jest elektrycznie obojętny wykonuje obliczenia związane z pojęciami: masa atomowa, masa cząsteczkowa, liczba atomowa, liczba masowa, jednostka masy atomowej (o większym stopniu trudności) zapisuje konfiguracje elektronowe atomów pierwiastków o liczbach atomowych Z od 1 do 36 oraz jonów o podanym ładunku, za pomocą symboli podpowłok elektronowych s, p, d, f (zapis konfiguracji pełny i skrócony) lub schematu klatkowego, korzystając z reguły Hunda i zakazu Pauliego określa stan kwantowy elektronów w atomie za pomocą czterech liczb kwantowych, korzystając z praw mechaniki kwantowej oblicza masę atomową pierwiastka chemicznego o znanym składzie izotopowym oblicza procentową zawartość izotopów w pierwiastku chemicznym wymienia nazwiska uczonych, którzy w największym stopniu przyczynili się do zmiany poglądów na budowę materii wyjaśnia sposób klasyfikacji pierwiastków w XIX w. omawia kryterium klasyfikacji pierwiastków zastosowane przez Dmitrija I. Mendelejewa analizuje zmienność charakteru chemicznego pierwiastków grup głównych zależnie od ich położenia w układzie okresowym wykazuje zależność między położeniem pierwiastka chemicznego w danej grupie i bloku energetycznym a konfiguracją elektronową Ocena bardzo dobra/ celująca wykonuje obliczenia z zastosowaniem pojęć ładunek i masa wyjaśnia, co to są siły jądrowe i jaki mają wpływ na stabilność jądra wyjaśnia, na czym polega dualizm korpuskularnofalowy zapisuje konfiguracje elektronowe atomów pierwiastków o liczbach atomowych Z od 1 do 36 oraz jonów wybranych pierwiastków, za pomocą liczb kwantowych wyjaśnia, dlaczego zwykle masa atomowa pierwiastka chemicznego nie jest liczbą całkowitą wyznacza masę izotopu promieniotwórczego na podstawie okresu półtrwania analizuje zmiany masy izotopu promieniotwórczego w zależności od czasu porównuje układ okresowy pierwiastków opracowany przez Mendelejewa (XIX w.) ze współczesną wersją uzasadnia przynależność pierwiastków do poszczególnych bloków energetycznych uzasadnia, dlaczego lantanowce znajdują się w grupie 3. i okresie 6., a aktynowce w grupie 3. i okresie 7. wymienia nazwy systematyczne superciężkich pierwiastków o liczbie atomowej większej od 100

14 powłoki walencyjnej 2. Wiązania chemiczne definiuje pojęcie elektroujemność wymienia nazwy pierwiastków elektrododatnich i elektroujemnych, korzystając z tabeli elektroujemności wymienia przykłady cząsteczek pierwiastków (np. O 2, H 2) i związków (np. H 2O, HCl) definiuje pojęcia: wiązanie chemiczne, wartościowość, polaryzacja wiązania, dipol wymienia i charakteryzuje rodzaje wiązań (jonowe, kowalencyjne, kowalencyjne spolaryzowane) podaje zależność między różnicą elektroujemności w cząsteczce a rodzajem wiązania wymienia przykłady cząsteczek, w których występuje wiązanie jonowe, kowalencyjne i kowalencyjne spolaryzowane definiuje pojęcia: orbital molekularny (cząsteczkowy), wiązanie σ, wiązanie π, wiązanie metaliczne, wiązanie wodorowe, wiązanie koordynacyjne, donor pary elektronowej, akceptor pary elektronowej opisuje budowę wewnętrzną metali definiuje pojęcie hybrydyzacja orbitali atomowych podaje, od czego zależy kształt cząsteczki (rodzaj hybrydyzacji) omawia zmienność elektroujemności pierwiastków w układzie okresowym wyjaśnia regułę dubletu elektronowego i oktetu elektronowego przewiduje na podstawie różnicy elektroujemności pierwiastków rodzaj wiązania chemicznego wyjaśnia sposób powstawania wiązań kowalencyjnych, kowalencyjnych spolaryzowanych, jonowych i metalicznych wymienia przykłady i określa właściwości substancji, w których występują wiązania metaliczne, wodorowe, kowalencyjne, jonowe wyjaśnia właściwości metali na podstawie znajomości natury wiązania metalicznego wyjaśnia różnicę miedzy orbitalem atomowym a orbitalem cząsteczkowym (molekularnym) wyjaśnia pojęcia: stan podstawowy atomu, stan wzbudzony atomu podaje warunek wystąpienia hybrydyzacji orbitali atomowych przedstawia przykład przestrzennego rozmieszczenia wiązań w cząsteczkach (np. CH 4, BF 3) definiuje pojęcia: atom centralny, ligand, liczba koordynacyjna analizuje zmienność elektroujemności i charakteru chemicznego pierwiastków w układzie okresowym zapisuje wzory elektronowe (wzory kropkowe) i kreskowe cząsteczek, w których występują wiązania kowalencyjne, jonowe oraz koordynacyjne wyjaśnia, dlaczego wiązanie koordynacyjne nazywane jest też wiązaniem donorowo akceptorowym wyjaśnia pojęcie energia jonizacji omawia sposób w jaki atomy pierwiastków bloku s i p osiągają trwałe konfiguracje elektronowe (tworzenie jonów) charakteryzuje wiązanie metaliczne i wodorowe oraz podaje przykłady ich powstawania zapisuje równania reakcji powstawania jonów i tworzenia wiązania jonowego przedstawia graficznie tworzenie się wiązań typu σ i π określa wpływ wiązania wodorowego na nietypowe właściwości wody wyjaśnia pojęcie siły van der Waalsa porównuje właściwości substancji jonowych, cząsteczkowych, kowalencyjnych, metalicznych oraz substancji o wiązaniach wodorowych opisuje typy hybrydyzacji orbitali atomowych (sp, sp 2, sp 3 ) Ocena bardzo dobra/ celująca wyjaśnia zależność między długością wiązania a jego energią porównuje wiązanie koordynacyjne z wiązaniem kowalencyjnym proponuje wzory elektronowe (wzory kropkowe) i kreskowe dla cząsteczek lub jonów, w których występują wiązania koordynacyjne określa typ wiązań (σ i π) w prostych cząsteczkach (np. CO 2, N 2) określa rodzaje oddziaływań między atomami a cząsteczkami na podstawie wzoru chemicznego lub informacji o oddziaływaniu analizuje mechanizm przewodzenia prądu elektrycznego przez metale i stopione sole wyjaśnia wpływ rodzaju wiązania na właściwości fizyczne substancji przewiduje typ hybrydyzacji w cząsteczkach (np. CH 4, BF 3) udowadnia zależność między typem hybrydyzacji a kształtem cząsteczki określa wpływ wolnych par elektronowych na geometrię cząsteczki 3. Systematyka związków nieorganicznych definiuje pojęcia zjawisko fizyczne i reakcja chemiczna wymienia przykłady zjawisk fizycznych i reakcji znanych z życia codziennego definiuje pojęcia: równanie reakcji chemicznej, substraty, produkty, reakcja syntezy, reakcja analizy, reakcja wymiany zapisuje równania prostych reakcji (reakcji syntezy, analizy i wymiany) wymienia różnice między zjawiskiem fizycznym a reakcją chemiczną przeprowadza mające na celu otrzymanie prostego związku chemicznego (np. FeS), zapisuje równanie przeprowadzonej reakcji chemicznej, określa jej typ oraz wskazuje substraty i produkty systematyczne tlenków zapisuje równianie reakcji otrzymywania tlenków wskazuje zjawiska fizyczne i reakcje chemiczne wśród podanych przemian określa typ reakcji chemicznej na podstawie jej przebiegu stosuje prawo zachowania masy i prawo stałości składu związku chemicznego podaje przykłady nadtlenków i ich wzory sumaryczne wymienia kryteria podziału tlenków i na tej Ocena bardzo dobra/celujaca doświadczenie chemiczne Badanie charakteru chemicznego tlenków metali i niemetali oraz zapisuje odpowiednie równania reakcji doświadczenie chemiczne Badanie działania zasady i kwasu na tlenki oraz zapisuje odpowiednie równania reakcji przewiduje charakter chemiczny tlenków wybranych pierwiastków i zapisuje odpowiednie równania reakcji