Ocena zanieczyszczenia osadów rzek i jezior w 2011 roku

Transkrypt

1 Ocena zanieczyszczenia osadów rzek i jezior w 2011 roku Pierwiastki śladowe W osadach rzek wysokie zawartości metali i metaloidów takich jak arsen, cynk, ołów, kadm, i rtęć, niekiedy także miedzi lub chromu odnotowywane są najczęściej w osadach rzek, do których odprowadzane są ścieki z górnictwa i przetwórstwa rud metali kolorowych oraz z dużych ośrodków miejsko-przemysłowych. W osadach jezior podwyższone zawartości pierwiastków śladowych są obserwowane tych jeziorach, nad którymi zlokalizowane są miasta, osady lub ośrodki wypoczynkowe. Pierwiastki śladowe uruchamiane są do środowiska nie tylko w następstwie przetwórstwa kopalin (spalanie węgla, wytop metali), ale także pochodzą z niszczenia materiałów budowlanych i wykończeniowych przez czynniki atmosferyczne (cynk, ołów, miedź, chrom), a także z sieci wodociągowej (cynk, kadm), jak również z użytkowania środków transportu (ołów, cynk, kadm). Zanieczyszczenia te pochodzą także z depozytów atmosferycznych. Wykrywane zawartości potencjalnie szkodliwych pierwiastków w osadach jezior są na ogół niższe w porównaniu z zawartościami tych pierwiastków w powstających obecnie osadach rzecznych. Spowodowane to jest przede wszystkim znacznie mniejszym uprzemysłowieniem i urbanizacją obszarów Pojezierzy. Rzeki. Badania osadów wodnych rzek w roku 2011 przeprowadzono w 256 punktach obserwacyjnych zlokalizowanych na rzekach i w 18 punktach znajdujących się na kanałach rzecznych. Bardzo wysokie zawartości metali ciężkich wykrywane były w osadach rzek Górnego Śląska (tabela 1). Wykonane badania geochemiczne osadów rzecznych wykazały, że w 23,72% lokalizacji osady są niezanieczyszczone pierwiastkami śladowymi, w 38,69% lokalizacji osady są słabo zanieczyszczone, w 28,83% - miernie zanieczyszczone, w 5,47% zbadanych lokalizacji stwierdzono osady zanieczyszczone, a w 3,28% silnie zanieczyszczone. Klasyfikacja geochemiczna osadów pod względem zanieczyszczenia ich poszczególnymi metalami zawarta jest w tabeli 2. Tabela 2. Ocena zanieczyszczenia osadów rzecznych zbadanych w 2011 r. Osady nie Osady słabo Osady miernie Osady Osady silnie zanieczyszczone zanieczyszczone zanieczyszczone zanieczyszczone zanieczyszczone Łącznie 23,72 38,69 28,83 5,47 3,28 Srebro 92,7 3,28 1,82 1,82 0,36 Arsen 79,2 13,5 6,2 0,36 0,73 Bar 51,09 29,56 19,34 0,0 0,0 Kadm 74,45 12,77 9,12 2,55 1,09 Kobalt 63,5 31,39 5,11 0,0 0,0 Chrom 34,67 43,43 20,8 0,73 0,36 Miedź 43,43 33,21 21,9 1,09 0,36 Rtęć 56,2 19,34 21,53 2,19 0,73 Nikiel 45,26 49,27 4,38 1,09 0,0 Ołów 69,71 21,9 6,2 1,46 0,73 Cynk 68,25 18,61 9,12 1,82 2,19 Jeziora. Badania osadów w roku 2011 przeprowadzono dla 112 jezior, z których pobrano 155 próbki osadów. Wykaz jezior o podwyższonych zawartościach pierwiastków śladowych zawiera tabela 3. Badania osadów jezior wykazały, że w 6,45% jezior osady są niezanieczyszczone pierwiastkami śladowymi, w 23,32% zbadanych jezior osady są słabo zanieczyszczone, w 65,81% zbadanych - miernie zanieczyszczone, w 1,94% zbadanych jezior stwierdzono osady zanieczyszczone, a 2,58% osady silnie zanieczyszczone. Klasyfikacja

2 geochemiczna osadów pod względem zanieczyszczenia ich poszczególnymi metalami zawarta jest w tabeli 4. Tabela 4. Ocena zanieczyszczenia osadów jezior wytypowanych do badań w 2011 r. Osady nie Osady słabo Osady miernie Osady Osady silnie zanieczyszczone zanieczyszczone zanieczyszczone zanieczyszczone zanieczyszczone Łącznie 6,45 23,23 65,81 1,94 2,58 Srebro 92,9 3,87 0,65 1,29 1,29 Arsen 36,13 41,94 20,65 0,65 0,65 Bar 21,94 41,94 36,13 0,00 0,00 Kadm 39,35 33,55 27,10 0,00 0,00 Kobalt 69,68 30,32 0,00 0,00 0,00 Chrom 32,9 60,65 6,45 0,00 0,00 Miedź 20,65 63,23 15,48 0,00 0,65 Rtęć 16,13 34,84 46,45 1,94 0,65 Nikiel 30,32 69,68 0,00 0,00 0,00 Ołów 17,42 56,13 26,45 0,00 0,00 Cynk 52,9 41,94 4,52 0,65 0,00 Trwałe zanieczyszczenia organiczne. Wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne występują powszechnie w środowisku, są one uruchamiane są do środowiska głównie podczas przetwarzania węgli kamiennych w koksowniach, spalania węgli w gospodarstwach domowych, spalania paliw przez środki transportu, przetwarzania ropy naftowej w rafineriach, spalania paliw płynnych w silnikach samochodowych i samolotowych, wydobywania, transportowania i magazynowania paliw płynnych, jak również w spalanie odpadów komunalnych i w trakcie procesów, jak również podczas pożarów naturalnych zbiorowisk roślinnych. Polichlorowane bifenyle do środowiska są uwalniane podczas spalania węgli w elektrowniach, spalania odpadów szpitalnych, spalania węgla kamiennego i drewna w sektorze mieszkaniowym i komunalnym. Ich obecność w środowisku jest także następstwem wycieków smarów z pojazdów i maszyn, wycieków z uszkodzonych wymienników ciepła i transformatorów, migracją ze składowisk odpadów, jak również emisja zanieczyszczeń z niektórych procesów technologicznych. Pestycydy chloroorganiczne były wykorzystywane przez kilkadziesiąt lat do usuwania i niszczenia chwastów, do zwalczania pasożytów, a także do ograniczania strat płodów rolnych podczas ich magazynowania. Mimo, że wiele spośród tych związków, ze względu na ich szkodliwe oddziaływanie na organizmy zwierzęce i bardzo małą podatność na degradację w środowisku, zostało wycofanych z produkcji i użycia w wielu krajach, to jednak są one nadal produkowane w wielu krajach i stosowane w krajach rozwijających się. PCB oraz pestycydy chloroorganiczne ze względu na wysoką prężność ich par stosunkowo łatwo ulatniają się do atmosfery z gleb, wód powierzchniowych, osadników i składowisk odpadów i z tego powodu ich atmosferyczna depozycja zarówno z suchymi jak i mokrymi opadami odgrywa ważną rolę w obiegu tych zanieczyszczeń w środowisku Rzeki..Przeprowadzone badania wykazały i potwierdziły występowanie wysokich zawartości TZO przede wszystkim w rzekach południowej Polski (tabela 7 i 8). Zanieczyszczenie tymi związkami związane jest z przetwarzaniem węgli kamiennych (odprowadzanie ścieków, emisja ze spalania węgli), produkcją związków chloroorganicznych oraz wymywaniem TZO ze składowisk odpadów. Zwraca uwagę obecność wysokich zawartości WWA w osadach górnej i środkowej Odry oraz zanieczyszczenie osadów górnej i częściowo środkowej Wisły związkami chloroorganicznymi. 2

3 Jeziora. Wykonane badania pokazały obecność wysokich zawartości TZO w osadach jezior i potwierdziły, że osady jezior są w większym stopniu zanieczyszczone polichlorowanymi bifenylami oraz izomerami HCH niż osady rzeczne. Wykaz jezior o podwyższonych zawartościach WWA i związków chloroorganicznych zawierają tabele 9 i 10. Osady jezior charakteryzują się również wyższymi zawartościami WWA w porównaniu do osadów rzek, co związane jest z znacznie wyższymi zawartościami materii organicznej w osadach jeziornych. Jednakże w osadach rzekach są wykrywane ekstremalnie wysokie zawartości TZO w porównaniu do osadów jezior. 3

4 Tabela 1. Wykaz lokalizacji o wysokich zawartościach szkodliwych metali i metaloidów w osadach rzecznych Numer Ag* As Ba Cd Co Cr Cu Hg Mo Ni Pb Sn Sr V Zn L.p. punktu Lokalizacja mg/kg Babulówka_Suchorzów , ,454 1, Biała Przemsza_Dąbrowa 9, , , Breń_Słupiec <0, , ,737 1, Bug_Glina Nadbużna <0, <0, ,042 <0,5 8 6 < Bug_Wyszków <0, <0, ,052 <0,5 6 7 < Bzura_Urzecze <0, , ,568 <0, < Chechło_Mętków <0, , ,091 <0, Dunajec_Kurów <0, <0, ,118 0, < Gostynia_Bojszowy 0, , ,221 1, Jeziorka_Obórki 0,6 < , ,409 <0, Kaczawa_Prochowice 3, ,75 0, Narew Strękowa Góra 0, , ,352 1, Ochnia_Łęki Kościelne <0, <0, ,788 <0, Odra Zachodnia_autostrada <0,5 <3 57 <0, ,014 0, < Odra_Gryfimo <0,5 <3 66 <0, ,187 <0, < Odra_Miedonia <0, , ,325 <0, Odra_Nowa Sól <0, , ,577 <0, < Odra_Ścinawa <0, , ,599 1, Pisia_Boryszew <0, , ,293 0, Przemsza_Chełmek 1, , ,429 2, Przemsza_Jeleń 1, , ,36 2, Pszczynka_Frydek 0, , ,427 1, Rudawa_Kraków <0, , ,121 <0, Utrata_Kistki 0, , ,248 0, Warta_Mstów 2, , ,339 2, < Warta_Wąsosz <0, ,237 0, Wisła_ Grabie <0, , ,401 0, Wisła_Jankowice 0, ,205 0, Wisła_Opatowiec <0, ,225 0, < Wisła_Oświęcim 1, , ,363 1, Żabnica _Wola Mędrzechowska <0, ,434 0, Zawartości wyższe od kryteriów Rozporządzenia MŚ PEC PEL Zawartości znacząco wyższe od wartości tła geochemicznego 4

5 Tabela 3. Wykaz jezior o podwyższonych zawartościach pierwiastków śladowych w osadach jezior L.p. Numer Jezioro Ag As Ba Cd Cr Cu Hg Mo Ni Pb S Sn Sr V Zn Borak (Borek) 0, , ,206 1, , Bronków (Błeszno) 0, , ,237 1, , Człuchowskie 7, , ,08 1, , Ełckie A 0, , ,224 1, , Ełckie B 2, , ,526 1, , Jasień Południowy A 0, , ,096 2, , Jegocin 0, , ,073 8, , Kansko 8, , ,488 2, , Kiedrowickie 0, , ,128 1, , Kołowin 0, , ,128 1, , Kortowskie 0, , ,277 1, , Łagowskie 0, , ,038 0, , Łękuk 0, , ,186 0, , Malcz Pł. 0, , ,132 1, , Morzycko 0, , ,380 2, , Morzycko 0, , ,145 1, , Nicemino 0, , ,217 1, , Niegocin C 0, , ,301 1, , Niegocin D 0, , ,298 1, , Oleckie Małe 3, , ,859 1, , Siecino A 0, , ,026 8, , Siecino C 0, , ,090 1, , Skąpe 0, , ,171 1, , Szczutowskie 0, , ,162 2, , Tarnowskie Duże 0, , ,393 1, , Trzebiechowo 0, , ,270 0, , Trześniowskie (Ciecz) 0, , ,519 0, , Urszulewskie A 0, , ,175 2, , Urszulewskie B 0, , ,180 1, , Zawartości wyższe od kryteriów Rozporządzenia MŚ PEC PEL Zawartości znacząco wyższe od wartości tła geochemicznego 5

6 acenaftylen acenaften fluoren fenantren antracen fluoranten piren benzo[a]antracen chryzen benzo[b]fluoranten benzo[k]fluoranten benzo[a]piren dibenzo[ah]antracen indeno[1,2,3- cd]piren benzo[ghi]perylen Tabela 7. Wykaz lokalizacji o wysokich zawartościach wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych w osadach rzecznych L.p. numer punktu Lokalizacja Brzozówka_Karpowicze Gostynia_Bojszowy Gwda_Ujście Kaczawa_Prochowice Odra_Chałupki Odra_Lenartowice Odra_Miedonia Odra_Wrocław Odra_Wróblin Pilica_Szczekociny Prądnik-Białucha Pszczynka_Frydek Skrwa_Skrwilno Słupia_Charnowo Supraśl_Dzikie Szkwa_Rozóg Szreniawa_Koszyce Warta_Mstów Wda_Brzezianka Wieprza_Stary Kraków Wierzyca_Starogard Gdański Wisła_Oświęcim Zawartości wyższe od kryteriów Rozporządzenia MŚ PEC PEL 6

7 Tabela 8. Wykaz lokalizacji o wysokich zawartościach pestycydów chloroorganicznych oraz polichlorowanych bifenyli w osadach rzecznych L.p. numer punktu Lokalizacjza -HCH HCH p,p'-dde p,p'-ddd p,p'-ddt DDT PCB Wisła_ Grabie 0,8 107, , Wisła_Oświęcim 2,5 205, , Wisła_Opatowiec <0,5 6,1 8, , Wisła_Jankowice 0,6 33, ,1 5 6 Supraśl_Dzikie <0,5 4,2 4, , Przemsza_Jeleń 0,5 156,6 6, , Biała_Tarnów 0,5 17,9 5, , Wisła_Sandomierz <0,5 1,8 3, , Odra_Wrocław (reper) <0,5 1,0 3,2 5, , Jeziorka_Obórki 2,9 4, ,5 42 9, Narew_Strękowa Góra 4,5 50, ,0 32 4, San_Brandwica <0,5 1,3 7,7 3, , Warta_Santok 1,0 1,8 1,1 3, , Wisła_Tyniec <0,5 2,1 2, <0, Prądnik-Białucha_Kraków <0,5 1,3 13 6,9 8,8 29 2, Warta_Mstów 1,4 6,2 6,8 9, , Kaczawa_Prochowice <0,5 1,0 9,2 11 6,6 26 0, Frybda_Chełmno 3,3 4,3 1,1 1, <0, Wilga_Kraków <0,5 2,3 1,7 6, , Gostynia_Bojszowy <0,5 3,0 1,7 2, , Zagożdzonka_Świerże Górne <0,5 1,7 4,6 9,1 0,9 15 8, Pisia_Boryszew <0,5 3,9 3,6 4,2 6,0 14 <0, Pszczynka_Frydek 5,8 30,8 6,9 3,7 2, , Dłubnia_Nowa Huta <0,5 2,1 5,2 4,3 3, , Noteć_Zuławka 2,5 8,7 3,9 2,1 3,2 9,2 <0, Utrata_Kistki <0,5 3,2 4,2 2,4 1,1 7, Uszwica_Wola Przemykowska <0,5 2,6 5,3 1,9 <0,5 7,2 356, Dunajec_Kurów 2,6 4,7 1,7 0,7 1,9 4,3 1, Pilica_Koniecpol 4,6 5,8 1,6 0,7 1,0 3,3 0, Odra_Miedonia <0,5 2,6 0,3 0,9 <0,5 1,2 10, Noteć_Lechowo 2,4 3,4 0,6 0,1 <0,5 0,7 <0, Odra_Chałupki <0,5 3,2 0,2 0,3 <0,5 <0,7 77,15 PEC PEL Zawartości znacząco wyższe od wartości tła geochemicznego 7

8 Tabela 9. Wykaz próbek o wysokich zawartościach wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych w osadach jeziornych Numer L.p. jeziora Jezioro Ace Acf Fl Fen Ant Flu Pir BaA Ch BbF BkF BaP DahA IndP Bper WWA Borak (Borek) Brdowskie Bronków (Błeszno) Człuchowskie Ełckie A Ełckie B Falmierowskie Gołdopiwo B Kansko Kiedrowickie Kortowskie Lubie B Łagowskie Łaśmiady Miejskie (Sarcz) Morzycko Morzycko Niegocin C Niegocin D Oleckie Małe Pauzeńskie Rańskie Rekąty Schodno Stępuchowskie Sumińskie Tarnowskie Duże Trzebiechowo Trześniowskie (Ciecz) Urszulewskie B Zawartości wyższe od kryteriów Rozporządzenia MŚ PEC PEL Zawartości znacząco wyższe od wartości tła geochemicznego 8

9 Tabela 10. Wykaz lokalizacji o wysokich zawartościach pestycydów chloroorganicznych oraz polichlorowanych bifenyli w osadach jeziornych L.p. Numer jeziora Jezioro PCB -HCH -HCH -HCH -HCH HCH Heptac - Endosu p,p'- p,p'- p,p'- hlor chlordan lfan I DDE DDD DDT DDTs Borak (Borek) 10,4 6,1 <0,5 1,7 <0,5 8,3 <0,8 <0,1 <0, ,8 51, Brdowskie 4,2 3,6 <0,5 1,0 <0,5 5,1 <0,8 <0,1 <0, ,4 59, Bronków (Błeszno) 6,3 7,4 <0,5 2,0 <0,5 9,9 <0,8 <0,1 <0, ,6 30, Człuchowskie 18,7 3,6 0,6 1,8 <0,5 6,3 4,8 3,6 5, ,9 602, Ełckie A 4,1 8,2 <0,5 1,7 <0,5 10,4 2,8 <0,1 <0, ,6 33, Ełckie B 8,5 11,0 <0,5 1,5 <0,5 13,0 <0,8 <0,1 <0, ,7 70, Kansko 6,9 8,0 <0,5 1,8 <0,5 10,3 <0,8 <0,1 <0, ,5 47, Kierskie B 2,0 1,3 <0,5 <0,5 <0,5 2,1 <0,8 <0,1 <0,5 8,6 4,4 <0,5 13, Kortowskie 4,7 8,5 <0,5 2,3 7,3 18,4 <0,8 <0,1 <0, ,8 78, Lubie B 3,7 1,5 <0,5 <0,5 <0,5 2,3 <0,8 <0,1 <0,5 7,9 6,8 0,7 15, Łagowskie 6,0 3,2 0,5 0,9 <0,5 4,9 <0,8 <0,1 <0, ,5 62, Łękuk 1,8 9,9 <0,5 2,2 <0,5 12,6 <0,8 <0,1 <0,5 5,4 2,1 <0,5 7, Majcz Wielki 2,0 13,6 <0,5 3,2 2,5 19,6 <0,8 <0,1 <0,5 9,0 11 0,7 21, Mikołajskie A 4,5 8,6 <0,5 2,0 <0,5 11,1 <0,8 <0,1 <0, <0,5 22, Morzycko 6,8 3,6 0,9 0,6 <0,5 5,4 <0,8 <0,1 <0, ,0 77, Morzycko 7,6 2,2 0,8 0,5 <0,5 3,8 <0,8 <0,1 <0, <0,5 63, Niegocin D 5,9 10,7 <0,5 2,4 <0,5 13,6 <0,8 <0,1 <0,5 21 9,8 0,9 32, Pozezdrze 1,7 11,5 <0,5 2,1 <0,5 14,1 <0,8 <0,1 <0,5 2,3 0,7 0,5 3, Probarskie 1,2 14,1 <0,5 3,0 <0,5 17,6 <0,8 <0,1 <0,5 2,5 2,6 <0,5 5, Rańskie 3,4 14,1 <0,5 3,0 <0,5 17,6 <0,8 <0,1 <0,5 14 4,1 0,6 18, Rgielskie 1,3 1,4 <0,5 <0,5 <0,5 2,2 <0,8 <0,1 <0,5 9,3 2,3 <0,5 11, Sejwy <0,7 22,5 <0,5 1,9 <0,5 24,9 <0,8 <0,1 <0,5 6,4 1,6 0,5 8, Stępuchowskie 3,3 2,9 <0,5 0,9 <0,5 4,3 <0,8 <0,1 <0, ,3 71, Stryjewo 1,6 3,4 <0,5 <0,5 <0,5 4,2 <0,8 <0,1 <0,5 12 6,4 <0,5 18, Śniardwy D 2,6 10,5 <0,5 2,7 <0,5 13,7 <0,8 <0,1 <0,5 5,6 1,3 <0,5 7, Śniardwy E 2,0 10,8 <0,5 2,5 <0,5 13,8 <0,8 <0,1 <0,5 5,0 1,6 0,8 7, Tałty C 2,6 9,2 <0,5 2,1 <0,5 11,8 <0,8 <0,1 <0,5 4,3 1,3 <0,5 5, Trześniowskie (Ciecz) 7,6 3,3 4,9 1,3 <0,5 9,8 <0,8 <0,1 <0, ,5 121, Urszulewskie B 3,2 7,9 <0,5 2,1 <0,5 10,5 <0,8 <0,1 <0,5 13 3,1 1,3 17, Żerdno 2,3 1,5 <0,5 <0,5 <0,5 2,3 <0,8 <0,1 <0, ,8 24,5 Zawartości wyższe od kryteriów Rozporządzenia MŚ PEC PEL Zawartości znacząco wyższe od wartości tła geochemicznego 9